Του Παναγιώτη Μήλα
«Τ’ όνειρο έβγαλα σεργιάνι
τις πληγές μας
να τις γιάνει
κάθε πίκρα να σβηστεί».
– Πράγματι, το όνειρο μπορεί να σβήσει κάθε πίκρα και να γιάνει τις πληγές μας. Αυτό όσο κι αν ακούγεται ουτοπικό, εν τούτοις έχει βάση. Το μήνυμα που κάθε συγγραφέας έχει στο έργο του μπορεί να αλλάξει τον τρόπο σκέψης του αναγνώστη, του ακροατή, του θεατή. Το έζησα φέτος παρακολουθώντας τις «Εκκλησιάζουσες» του Αριστοφάνη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Μπέζου, από το Εθνικό Θέατρο.
Το έζησα λίγη ώρα μετά την παράσταση. Την πρώτη φορά, στην Επίδαυρο, στο μισοφωτισμένο μονοπάτι που οδηγεί από το Θέατρο προς τα καμαρίνια και τη δεύτερη, στα Βριλήσσια, στο δρόμο προς την έξοδο. Είναι η στιγμή που οι θεατές μακριά από τα φώτα και από τους ηθοποιούς μιλούν ελεύθερα και λένε τις εντυπώσεις τους από την παράσταση. Είναι η πιο άμεση κριτική, που δεν γράφεται όμως σε κάποιο δημοσιογραφικό γραφείο. Όλοι, με ένα στόμα, έλεγαν πως όσα είδαν και τους βοήθησαν να ξεχάσουν κάθε τι δυσάρεστο αλλά, κυρίως, τους προβλημάτισαν και τους πρόσφεραν στήριξη να αναζητήσουν τρόπους για να ξεπεράσουν τα εμπόδια που συναντούν. Επίσης έκαναν και κάτι άλλο που είχα να ζήσω από τα χρόνια του Κάρολου Κουν. Την ώρα που έβγαιναν σιγοτραγουδούσαν το φινάλε της παράστασης:
«Κι αν το λένε ουτοπία
ήρθ’ ο καιρός παιδιά
να μας γράψει η ιστορία
Τις σημαίες μας ψηλά».
– Έτσι ακριβώς νοιώθαμε όλοι, με «τις σημαίες μας ψηλά». Με το ηθικό ακμαιότατο. Σίγουρα ο Αριστοφάνης, σίγουρα ο Μίνως Βολανάκης αλλά – γιατί όχι – και ο Κάρολος Κουν θα καμάρωναν βλέποντας αυτούς τους ηθοποιούς να διδάσκουν τις «Εκκλησιάζουσες». Μπορεί να ακούγεται υπερβολική αυτή η άποψη, όμως είναι… υποδεέστερη της πραγματικότητας. Ο Γιάννης Μπέζος και η ομάδα του πέτυχαν κάτι πολύ δύσκολο για Αριστοφάνη. Δεν παρασύρθηκαν σε ευκολίες, δεν προσπάθησαν να εκβιάσουν το γέλιο, δεν χρησιμοποίησαν φθηνά και χυδαία αστεία. Ο Μπέζος έκανε κάτι σπάνιο για σκηνοθέτη – πρωταγωνιστή. Έστησε μια παράσταση για 25 άτομα και όχι για το δικό του «εγώ». Μοίρασε απλόχερα χρόνο σε όλους τους συναδέλφους του χτίζοντας έτσι ένα λαμπερό οικοδόμημα και όχι έναν πύργο της Βαβέλ. Δεν έφτιαξε ένα λαϊκό πανηγύρι για να κερδίσει χωρίς κόπο το κοινό. Δεν πείραξε τη μετάφραση, δεν αλλοίωσε το κείμενο. Αντίθετα, έδωσε την ευκαιρία στους θεατές να απολαύσουν τα πολιτικά μηνύματα του Αριστοφάνη και δεν τα «έπνιξε» σε… ρηχά, θολά και βρόμικα νερά. Αν και ο συγκεκριμένος συγγραφέας πάντα «επιτρέπει» τη δημιουργία μιας χαλαρής κατάστασης και περιπαικτικής διάθεσης στους θεατές, εδώ συνέβη το αντίθετο. Όλοι παρακολουθούσαν με ευλαβική προσήλωση, απολάμβαναν τη δράση και άφησαν ελεύθερο τον εαυτό τους να χειροκροτήσει στο φινάλε τους συντελεστές και να τραγουδήσει μαζί τους…
«Φώτ’ ανάβουνε στην πόλη
σαν καράβι μοιάζει όλη
για μια δίκαιη ζωή
σ’ αγαπώ μικρή μου χώρα
σ’ αγαπώ κι αρχίζω τώρα
μιαν αλλιώτικη ζωή».
Φυσικά γι’ αυτή την αλλιώτικη ζωή δεν αρκούν τα λόγια, δεν αρκούν οι καλές προσθέσεις, δεν αρκούν οι υποσχέσεις. Αυτό που είναι απαραίτητο είναι τα έργα και η πορεία προς τα μπρος. Αυτό, ακόμη και ως μονολεκτικό σύνθημα, βγαίνει μέσα από το κείμενο του Αριστοφάνη που μας το λέει με τον δικό του τρόπο, ως συμβουλή, ως προτροπή, ως εντολή:
Περπάτα! Μια λέξη φορτωμένη με τη γνώση και την εμπειρία του συγγραφέα.
Περπάτα! Μία λέξη που περιέχει συμπυκνωμένο το νόημα της θεατρικής δημιουργίας του Γιάννη Μπέζου.
Για να στηρίξει τη δημιουργία του ο Μπέζος είχε μοναδικά και ακλόνητα θεμέλια. Είχε τη μετάφραση του Μίνου Βολανάκη. Του ανθρώπου, που με την ευκαιρία θα ήθελα να θυμίσω ότι μια σημαντικότατη προσφορά και παρακαταθήκη του -εκτός από τον τεράστιο όγκο των μεταφράσεών του- είναι τα περίφημα «Θέατρα των Βράχων». Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τη σύλληψη, τον σχεδιασμό και τη μετατροπή τεσσάρων πρώην λατομείων, στον Βύρωνα, στη Νίκαια, στην Πετρούπολη και στη Νεοχωρούδα της Θεσσαλονίκης, σε υπαίθρια θέατρα, την οφείλουμε σ’ εκείνον.
Από εκεί και πέρα την ομάδα του Γιάννη Μπέζου απαρτίζουν εξαιρετικοί δημιουργοί:
– Γιώργος Γαβαλάς: Σκηνικά, απλά, κατανοητά, λειτουργικά, χωρίς διάθεση να εντυπωσιάσουν αλλά με την πρόθεση να συμβάλουν στην επικοινωνία του αριστοφανικού λόγου μέσα από την προβολή των ηθοποιών. Τα κοστούμια, σύγχρονα, θύμιζαν ελληνικό κινηματογράφο της δεκαετίας του ’60. Φώτισαν με ιδιαίτερο τρόπο τον κάθε ρόλο ξεχωριστά και τα κορίτσια του χορού στις δύο εκδοχές τους. Εδώ είχαμε και την Πραξαγόρα που εμφανίστηκε ντυμένη όπως η νυν Πρόεδρος της Βουλής. Μια εικόνα που δεν είχε στόχο να γελοιοποιήσει το πρόσωπο αλλά να υπογραμμίσει τον αυταρχισμό της αρχηγού της Πρώτης Πραξιστικής Συμμετοχικής Δημοκρατίας.
– Μουσική – Στίχοι: Κωστής Μαραβέγιας. Και μόνο το γεγονός ότι ο κόσμος βγαίνοντας σιγοτραγουδούσε είναι ενδεικτικό της επιτυχίας του. Τον κατηγόρησαν ότι με τη μουσική του υπενθύμιζε παλιά τραγούδια. Αυτό είναι αλήθεια. Κακό δεν ήταν. Πάντα το κάνουν όλοι αυτό. Ακόμη και οι παλιότεροι…
– Κίνηση: Σεσίλ Μικρούτσικου. Αριστοτεχνική και αριστοφανική. Έντονα παιγνιώδης. Κίνηση σκακιέρας. Μελετημένη και νικηφόρα.
– Φωτισμοί: Χρήστος Τζιόγκας. Εξαιρετικά τα νυχτερινά του. Υποβλητικά. Στα υπόλοιπα είχε πρόβλημα από τους ηθοποιούς που ήταν όλοι αυτόφωτοι.
– Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου. Ήταν τυχερή μιας και είχε να δουλέψει με ηθοποιούς που είχαν όλοι εξαιρετικές φωνές.
– Σχεδιασμός Κομμώσεων: Χρόνης Τζήμος. Πολλή δουλειά. Και με την Πραξαγόρα, και με τις τρεις γριές, και με τον νεανικό χορό. Ευτυχώς σαν αντίβαρο είχε τον Ζουγανέλη και τον Μαλκότση.
– Σχεδιασμός Μακιγιάζ: Εύη Ζαφειροπούλου. Προσεγμένα πορτρέτα. Στα Βριλήσσια ειδικά πρόσεξα πως ούτε μια πινελιά δεν χάλαγε την αισθητική ισορροπία.
Όμως κι όλοι οι υπόλοιποι είναι ξεχωριστοί και αξίζουν να τους δούμε, τους δε νεότερους να τους εμπιστευθούμε.
– Αρχηγός της μουσικής μπάντας, στο πιάνο και στο ακορντεόν ο Κώστας Κοράκης. Παράλληλα και σχολιαστής και…δικηγόρος.
– Ο Χορός των αγγέλων. Άρωμα ομορφιάς και ταλέντου. Ο μίνι δυναμίτης Χριστέλα Γκιζέλη, η επιβλητική Βαλέρια Κουρούπη, η πληθωρική – ανατρεπτική Άνδρη Θεοδότου, η θηλυκή και χαριτωμένη Κατερίνα Μαούτσου, η πολυτάλαντη Μαρίνα Σάττι και τα άλλα κορίτσια: Δάφνη Δαυίδ, Δήμητρα Καρακωνσταντή, Ιωάννα Λέκκα, Ειρήνη Μακρή, Ροζαλία Μιχαλοπούλου, Ελένη Μπούκλη, Πολυξένη Μυλωνά, Κωνσταντίνα Νταντάμη, Ντένια Στασινοπούλου. Δεν ξέρεις ποια να πρωτοθαυμάσεις. Ασφαλώς δεν ξεχνώ τις φωνές που ξεχωρίζουν, τον μελαχρινό «κύκνο» Μαρίνα Σάττι και την ξανθούλα «Μέριλυν» Ελένη Μπούκλη.
– Γιωργής Τσουρής. Εκτός από τη συμμετοχή του στη μουσική μπάντα με το κλαρινέτο ο Γιωργής υπηρέτησε με εξαιρετική δεξιοτεχνία και μετρημένες δόσεις χιούμορ την πρώτη Γριά. Απίστευτα ξεκαρδιστικός.
– Μπάμπης Γαλιατσάτος. Στιβαρή παρουσία, χωρίς περιττές κινήσεις και με το εμβληματικό «Περπάτα» στη φαρέτρα της δεύτερης Γριάς που υποδύθηκε.
– Θανάσης Ισιδώρου. Η πολυπλόκαμη τρίτη Γριά είναι δικό του έργο. Αγαπημένη όμορφη φιγούρα παρά την ασχήμια της.
– Δανάη Σκιάδη. Λαμπερό πλάσμα που κερδίζει και με την εμφάνιση αλλά κυρίως με την ερμηνεία της στο ρόλο της Νέας.
– Πάνος Βλάχος. Στην μπάντα με το κόντρα μπάσο και την κιθάρα του. Στη σκηνή, ως νέος, ουσιαστικός και πανάλαφρος χωρίς το βάρος της τηλεοπτικής του εικόνας.
– Παναγιώτης Κατσώλης. Πολλά βαρύς άντρας. Κινούμενη και ομιλούσα γελοιογραφία. Εκπληκτικός.
– Λαέρτης Μαλκότσης, ως Χρέμης. Αν και είναι στα κρουστά της μπάντας εν τούτοις παραμένει, όπως πάντα, δημιουργικά αθόρυβος. Ένα πολυεργαλείο μοναδικής αποτελεσματικότητας. Mια κωμική μαγεία.
– Νίκος Μαγδαληνός, ως γείτονας. Ο ηθοποιός της διπλανής πόρτας που με μοναδικές πινελιές βοήθησε στη δημιουργία του πολύχρωμου πίνακα.
– Γιάννης Ζουγανέλης, ως Βλέπυρος. Με την εμπειρία του ξεπέρασε μάλλον επιτυχώς την πιο «δύσοσμη» σκηνή του έργου. Από ‘κει και πέρα «κέντησε» όπως κάνει πάντα, ενώ στα καμαρίνια έδωσε σκληρή μάχη κόντρα στον Πάνο Βλάχο στη μάχη των selfies…
– Γιάννης Μπέζος. Σκηνοθέτησε με απόλυτα δημοκρατικό τρόπο. Με απλή αναλογική έδωσε την ευκαιρία στους συναδέλφους – συνεργάτες του να μας χαρίσουν το ταλέντο τους. Η ερμηνεία του ήταν δώρο. Λιτή και αποτελεσματική. Φώτιζε κάθε λέξη και κάθε φράση του Αριστοφάνη. Οδήγησε την ομάδα του στη νίκη ενώ συμμετείχε διακριτικά και με περισσή σεμνότητα στον χαιρετισμό. Τον ευχαριστούμε.
Δύο λόγια για το έργο και την εποχή του
Οι «Εκκλησιάζουσες», το προτελευταίο έργο του Αριστοφάνη, παρουσιάστηκαν περί το 392 π.Χ. Μέσα από την κωμική φόρμα, τους χιουμοριστικούς διαλόγους και τα σπαρταριστά επεισόδια της πολιτικής αυτής κωμωδίας, ο ποιητής εκφράζει την πικρία του για την αδιέξοδη κατάσταση της Αθήνας, μετά το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου.
Μετά την ήττα της Αθήνας στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, η διαφθορά και οι ανισότητες έχουν ξεπεράσει κάθε όριο. Έτσι οι Αθηναίες, με πρωτοβουλία της Πραξαγόρας, αποφασίζουν να αντιδράσουν δυναμικά. Μεταμφιεσμένες σε άντρες, πηγαίνουν κρυφά στην Εκκλησία του Δήμου και περνούν ένα ψήφισμα που τους δίνει την εξουσία. Επιβάλλουν τις πολιτικές τους μεταρρυθμίσεις και εφαρμόζουν περιουσιακή και ερωτική κοινοκτημοσύνη. Ωστόσο, η υλοποίηση του προγράμματός τους θα αποδειχτεί ουτοπική και θα υπονομευθεί από διαδοχικές κωμικοτραγικές καταστάσεις. Μάλιστα όπως γράφει στο -πολύ προσεγμένο- πρόγραμμα της παράστασης η κυρία Ασπασία Ι. Τσαούση, επίκουρη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας του Δικαίου στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, οι “Εκκλησιάζουσες” «αν πετύχουν, τότε θα πραγματωθεί το αριστοφανικό όραμα για μια πιο δίκαιη κοινωνία και η γυναικοκρατία θα πάψει να αποτελεί μια σατιρική παρένθεση στα θεατρικά και κοινωνικά μας δρώμενα».
«Εκκλησιάζουσες». Οι συντελεστές της παράστασης
-Μετάφραση: Μίνως Βολανάκης.
-Σκηνοθεσία – Δραματουργική Επεξεργασία: Γιάννης Μπέζος
-Σκηνικά – Κοστούμια: Γιώργος Γαβαλάς
-Μουσική – Στίχοι: Κωστής Μαραβέγιας
-Κίνηση: Σεσίλ Μικρούτσικου
-Φωτισμοί: Χρήστος Τζιόγκας
-Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου
-Βοηθός σκηνοθέτη: Ντένια Στασινοπούλου
-Βοηθός σκηνογράφου: Μιχάλης Σαπλαούρας
-Βοηθός ενδυματολόγου: Χριστίνα Τσουτσουλίγα
-Σχεδιασμός Κομμώσεων: Χρόνης Τζήμος
-Σχεδιασμός Μακιγιάζ: Εύη Ζαφειροπούλου
Διανομή
-Πραξαγόρα: Γιάννης Μπέζος
-Βλέπυρος: Γιάννης Ζουγανέλης
-Γείτονας: Νίκος Μαγδαληνός
-Χρέμης: Λαέρτης Μαλκότσης
-Άνδρας: Παναγιώτης Κατσώλης
-Γριά Α΄: Γιωργής Τσουρής
-Νέα: Δανάη Σκιάδη
-Νέος: Πάνος Βλάχος
-Γριά Β΄: Μπάμπης Γαλιατσάτος
-Γριά Γ΄: Θανάσης Ισιδώρου
-Σχολιαστής: Κώστας Κοράκης
Χορός
Χριστέλα Γκιζέλη, Δάφνη Δαυίδ, Άνδρη Θεοδότου, Δήμητρα Καρακωνσταντή, Βαλέρια Κουρούπη, Ιωάννα Λέκκα, Ειρήνη Μακρή, Κατερίνα Μαούτσου, Ροζαλία Μιχαλοπούλου, Ελένη Μπούκλη, Πολυξένη Μυλωνά, Κωνσταντίνα Νταντάμη, Μαρίνα Σάττι, Ντένια Στασινοπούλου.
Οι μουσικοί της παράστασης
Πιάνο και ακορντεόν: Κώστας Κοράκης
Κόντρα μπάσο και κιθάρα: Πάνος Βλάχος
Κλαρινέτο: Γιωργής Τσουρής
Κρουστά: Λαέρτης Μαλκότσης.
Η ολοκλήρωση του προγράμματος της περιοδείας
-Κυριακή 13 Σεπτεμβρίου: Ελευσίνα, Παλαιό Ελαιουργείο
-Τετάρτη 16 Σεπτεμβρίου: Πετρούπολη, Θέατρο Πέτρας, σκηνή Μ. Βολανάκη
-Σάββατο 19 Σεπτεμβρίου: Νέα Σμύρνη, Θέατρο Άλσους Ν. Σμύρνης
-Δευτέρα 21 Σεπτεμβρίου: Κηποθέατρο Παπάγου
-Τετάρτη 23 Σεπτεμβρίου: Ηλιούπολη, Θέατρο Άλσους «Δημήτρης Κιντής».
Κλείνουμε με δύο βίντεο για την παράσταση:
https://www.youtube.com/watch?v=k8wsgZ9Q4d8&feature=player_detailpage#t=5
https://www.youtube.com/watch?feature=player_detailpage&v=lsndiWxn37o#t=3
https://www.youtube.com/watch?v=lsndiWxn37o&feature=player_detailpage#t=148
* Οι στίχοι είναι από τα τραγούδια που ακούγονται στο έργο.
* Οι φωτογραφίες είναι του www.catisart.gr από τις παραστάσεις στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου (Σάββατο, 1 Αυγούστου 2015) και στα Βριλήσσια (Δευτέρα, 7 Σεπτεμβρίου 2015).
