Γράφει η θεατρολόγος Μαρία Μαρή
«Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα» του Κωνσταντίνου Θεοτόκη από τη θεατρική ομάδα «Αυτή κι Αυτοί» και τον Ανδρέα Ψύλλια, στον υπόγειο χώρο του Ιδρύματος Κακογιάννη.
Η θεατρική ομάδα «Αυτή κι Αυτοί» δημιουργήθηκε το 2017 από την Ελένη Αληφραγκή (Αυτή), τον Σπύρο Αναστασίνη και τον Αντρέα Ψύλλια (Αυτοί).
Πρωτοεμφανίστηκαν στο φεστιβάλ «Duet Yourself» του θεάτρου «Άλφα», όπου παρουσίασαν μια 15λεπτη διασκευή του έργου «Βουρκόλακας» του Αργύρη Εφταλιώτη. Δύο χρόνια αργότερα, παρουσίασαν το έργο ως ολοκληρωμένη παράσταση και στην ομάδα προστέθηκε ο Τάσος Χαλάς.
Το 2022, ανέβασαν τον «Ζητιάνο» του Ανδρέα Καρκαβίτσα, ενώ την Άνοιξη του 2023 δραματοποίησαν το μυθιστόρημα του Γιάννη Ξανθούλη «Την Κυριακή έχουμε γάμο» στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης. Η παράσταση γνώρισε μεγάλη επιτυχία.
Το πάθος τους για τα βιβλία είναι ο κινητήριος μοχλός για την ομάδα. Σκοπός τους να μεταφέρουν στη σκηνή τους θησαυρούς που κρύβει η ελληνική λογοτεχνία και να τους παρουσιάσουν στο κοινό με τον δικό τους μοναδικό και ευφάνταστο τρόπο.
«Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα» του Κωνσταντίνου Θεοτόκη έκανε πρεμιέρα στις 15 Νοεμβρίου 2024.
Πρόκειται για «Μια ματιά στον άνθρωπο. Αυτόν τον άνθρωπο που ανήκει στη φυλή του ανθρώπου. Αυτόν τον άνθρωπο που τον κάνει άνθρωπο η ανθρώπινη μορφή του. Αυτόν τον άνθρωπο που με τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά του έγινε άνθρωπος. Αυτόν τον άνθρωπο που συμπεριφέρεται ως άνθρωπος απέναντι σε έναν άλλον άνθρωπο».
Ο Κωνσταντίνος Θεοτόκης, ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες πεζογράφους, κατάγεται από την Κέρκυρα και υπήρξε πρωτοπόρος του κοινωνικού ρεαλισμού στην ελληνική λογοτεχνία. Γεννημένος το 1872, σε μια αριστοκρατική οικογένεια, αποφάσισε να στραφεί προς τις ιδέες της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ισότητας, επηρεασμένος από τις ανατρεπτικές ιδέες της εποχής του. Με σπουδές στο εξωτερικό, αλλά και βαθιά γνώση ξένων γλωσσών και πολιτισμών, κατάφερε να εμπλουτίσει τη συγγραφική του φωνή με έντονα κοινωνικά μηνύματα.
Τα έργα του, «Η Τιμή και το Χρήμα», «Κατάδικος» και «Η Ζωή και ο Θάνατος του Καραβέλα», αποτυπώνουν την αγωνία και τη μάχη των ανθρώπων ενάντια σε κοινωνικές αδικίες, στη φτώχεια και στις ταξικές διαφορές, θέματα που εξακολουθούν να μας αγγίζουν μέχρι και σήμερα.
Τα έργα του Θεοτόκη απεικονίζουν τις μεγάλες πολιτικές και κοινωνικές ανακατατάξεις, αλλά και τις αλλαγές που θα επέρχονταν στην ελληνική κοινωνία, τη μετάβαση από την ύπαιθρο στο άστυ, τις εμφύλιες αναταράξεις, τις πρωτόγονες οικονομικές συνθήκες, τη μισθωτή εργασία και τη σταδιακή απεξάρτηση του εργάτη από τον μεγαλοκτηματία.
Ο Θεοτόκης αντλούσε έμπνευση από την καθημερινότητα των απλών ανθρώπων, δημιουργώντας ζωντανές και συγκινητικές ιστορίες, που ξεπερνούν τα όρια του χρόνου. Ο νατουραλισμός του είναι έκδηλος στις περιγραφές της φύσης, στην ωμή περιγραφή του περιβάλλοντος, αλλά και στα ανθρώπινα ένστικτα.
Το έργο είναι ηθογραφία, αλλά ο ίδιος ο Θεοτόκης απεμπολεί, τον ειδυλλιακό χαρακτήρα της ηθογραφίας και, αξιοποιώντας τον ρεαλισμό, φέρνει στην επιφάνεια την τραγικότητα της ζωής. Η πραγματική εικόνα της ζωής στην Κέρκυρα καθηλώνει τον αναγνώστη και τον θεατή. Ο κόσμος της Κέρκυρας αναδύεται από τα έργα του Θεοτόκη γεμάτος αντιθέσεις, με αντικρουόμενα συμφέροντα, συναισθήματα και συμπεριφορές, ένας κόσμος που διαρκώς αλλάζει.
Στον Καραβέλα ο ειδυλλιακός κόσμος χάνεται, τα ήθη ναρκοθετούνται, αναφαίνονται τα μικροαστικά όνειρα, η ιδιοκτησία, η ελεύθερη εργασία, η ελευθεριότητα, η παντοδυναμία του χρήματος. Σημαντικότατο στοιχείο είναι η διαμόρφωση της ταξικής συνείδησης, το παγκόσμιο πολιτικό κλίμα, η φθορά της αριστοκρατίας και το ξύπνημα της αγροτικής τάξης, το χρήμα που κινεί τα πάντα και ο έρωτας, βεβαίως, με τις αγνές προθέσεις υπονομευμένες όμως από την ανάγκη ή το συμφέρον.
«Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα» προμήνυε τις μεγάλες αλλαγές που θα ακολουθούσαν.
Στην ανδροκρατούμενη κοινωνία η γυναίκα κατέχει μεγάλο ρόλο, είναι το μήλον της έριδος και το κλειδί για την αποκάλυψη της υποκριτικής και επιμελώς κρυπτόμενης σεξουαλικότητας.
Στη Ζωή και τον θάνατο του Καραβέλα, η γυναίκα είναι ρητά αδύναμο μέρος, κατώτερη σε μια πατριαρχική κοινωνία, και υπάγεται στον άνδρα θεσμικά και κοινωνικά. Η διάβρωση των σχέσεων όμως έχει περάσει από τον αστικό κόσμο στην ύπαιθρο και έτσι η Μαρία, έχοντας γνώση των γυναικείων προσόντων της, θα γίνει όργανο και θύμα του Αργύρη.
Ο Θεοτόκης προβάλλει τα θέματα, δεν δίνει λύσεις. Ο νατουραλισμός του είναι έκδηλος στις περιγραφές της φύσης, στην ωμή περιγραφή του περιβάλλοντος, αλλά και στα ανθρώπινα ένστικτα.
Το έργο είναι ηθογραφία, αλλά ο ίδιος ο Θεοτόκης απεμπολεί τον ειδυλλιακό χαρακτήρα της ηθογραφίας και, αξιοποιώντας τον ρεαλισμό, φέρνει στην επιφάνεια την τραγικότητα της ζωής. Η πραγματική εικόνα της ζωής στην Κέρκυρα καθηλώνει τον αναγνώστη και τον θεατή στην παράσταση που σήκωσαν με επιτυχία, δράση και διάδραση η ομάδα «Αυτή κι Αυτοί».
Δύο είναι τα ζεύγη στο έργο. Ο Αργύρης Καραβέλας, αφέντης σε όλα, και η Αγγέλω, η γυναίκα του, άβουλο πλάσμα, υποχείριο και θύμα του, που γρήγορα την εξολοθρεύει. Η γυναίκα είναι άρρωστη και εκείνος τη μεταχειρίζεται σαν εργαλείο.
«Θέλει, δεν θέλει να πεθάνει, θα πεθάνει η Αγγέλω». Εξαιρετική η σκηνή του μοιρολογιού. Η αδελφή της συγχωρεμένης ήρθε να πάρει τα πράγματα της αδελφής της, αλλά ο Καραβέλας την πληροφόρησε ότι «σκατά της άφησε».
Τι παίρνει ο άνθρωπος μαζί του, την κακοσύνη του μονάχα. Από την άλλη, σε σχήμα χιαστό προβάλλει ο άβουλος Γιάννης και η σατανική σύζυγός του, η Μαρία. Η Μαρία είναι εν σπέρματι το δείγμα της γυναικείας χειραφέτησης, είναι ο εκδικητής του μέλλοντος.
Ο Καραβέλας είναι ο προφήτης για μια εποχή που έχει ήδη καταφτάσει. Ο κοινωνικός διχασμός και οι έριδες, η γυναίκα όργανο στα χέρια του άνδρα της και πανούργος εκδικητής απέναντι στον άτεκνο Καραβέλα, που ενδιαφέρεται μόνο για το ευ ζην του και τη διαφύλαξη της περιουσίας του.
Τα γηρατειά κατορθώνουν να νικήσουν, να εξευτελίσουν ακόμα και αυτό το κτήνος, το τέρας, όπως παρουσιάζεται και στην παράσταση, τον Καραβέλα.
Όλοι οι ηθοποιοί κυλιούνται μέσα στη λάσπη, ειδικά με τα ορμέμφυτα και τις αδυναμίες τους. Είτε το θέλουμε, είτε όχι αυτή είναι η πραγματικότητα. Ο Καραβέλας, κινούνταν πάντα με τα χαμηλά ένστικτά του, τη λαγνεία και τη λατρεία του χρήματος, ανυπέρβλητες αδυναμίες για έναν άνθρωπο. Η κατάληξη δεν μπορεί να είναι παρά μόνο η καταστροφή του. Πρωτόγονος άνθρωπος, φτιαγμένος από πηλό, από λάσπη, κυλιέται και γίνεται ένα με την καθ’ εαυτού ουσία του ανθρώπου, χωρίς κανένα υπερβατικό στοιχείο.
Με φαντασία, τόλμη, διάθεση για πειραματισμό και με οδηγό τους για ακόμα μια φορά τα σώματα, τις φωνές και τη ζωντανή μουσική, η ομάδα – σύμφωνα με τη σκηνοθετική άποψη του Αντρέα Ψύλλια – βουτάει στον κόσμο του Κωνσταντίνου Θεοτόκη και φέρνει στη σκηνή την ιστορία του Θωμά Καψάλη.
Ο Θωμάς Καψάλης, γνωστός στην τοπική κοινωνία και ως «Καραβέλας», μετά τον θάνατο της γυναίκας του προσδοκά μια νέα ζωή. Τυφλωμένος από τη ματαιοδοξία του και τον έρωτά του για μια νεότερη γυναίκα, θα οδηγηθεί στην απόλυτη ηθική και κοινωνική κατάπτωση βιώνοντας τον απόλυτο εξευτελισμό της ανθρώπινης υπόστασής του. Πόσο τρωτός είναι ο άνθρωπος, ακόμα κι αν παρουσιάζεται ισχυρός και ανίκητος.
Το περιβάλλον του τον απειλεί ότι θα φαγωθεί η περιουσία του και εκείνος, που δεν γνωρίζει τίποτα πέραν αυτής, δεν έχει συναισθηματικό δεσμό με κανένα ον, μόνο εξάρτηση από το χρήμα του, σαν ένας δαιμόνιος Σκρουτζ, υποκύπτει τελικά στους χειρισμούς των γύρω του, νομίζοντας ότι αυτός τους διαφεντεύει, γίνεται στην ουσία η μαριονέτα τους.
«Τι είναι ο άνθρωπος; Πόσο γλυκιά είναι η ζωή! Μόνο ο θάνατος μας τρομάζει». Ο Καραβέλας πιάστηκε σαν το ποντίκι στη φάκα. Υπέροχη η κίνηση όλων των ηθοποιών και ο συγχρονισμός τους, ειδικά η κίνηση του Καραβέλα, που μοιάζει σαν τον διάβολο, σαν γέννημα τη νύχτας, σαν να γεννιέται μέσα από τα βάθη της κολάσεως.
Σαν καλικάντζαρος βγαίνει μέσα από τη γη και εκεί επανέρχεται. Η κοινωνία της Κέρκυρας, δήθεν συμπονετική, στην ουσία κοιτά το έγκλημα που διαπράττεται και σιωπά και με τον τρόπο αυτόν γίνεται συνένοχη. Οι ρόλοι, οι φωνές, οι ηθοποιοί ακούγονται από διάφορα μέρη της σκηνής. Η κοινωνία είναι παντού, παρατηρητής και εκτελεστής. Ο άνθρωπος γυμνός, εκτεθειμένος στην μόνη ουσιαστική απειλή, που δεν είναι άλλη από τον θάνατο.
Ωραίες φωνές, ζωντανή μουσική επί σκηνής με την Ελένη Αληφραγκή και τον Βαγγέλη Σταθόπουλο, να κρατούν σε εγρήγορση, να συγκινούν και να τρομάζουν με την αδυναμία του ανθρώπου, που διαλύεται από τα πάθη του.
Οι ηθοποιοί Τερέζα Καζιτόρη, Σπύρος Αναστασίνης, Αλέξανδρος Παυλίδης, Ηρώ Κόκκινου, Γεωργία Σωτηριανάκου, Πάνος Μαλικούρτης σε απόλυτο συντονισμό και σε αγαστή συνεργασία δημιουργούν ένα θέαμα με έντονο εικαστικό ενδιαφέρον και βαθύ προβληματισμό. Αποδίδουν τον εγκλεισμό του ατόμου και τη στέρηση της ελευθερίας, σε μια αγροτική κοινωνία έντονη απάλειψη κάθε συναισθηματισμού και ευαισθησίας.
Σε αυτό συμβάλλει με την κίνηση που διδάσκει η Αφροδίτη Καλαφάτη και βέβαια οι φωτισμοί του Γιάννη Καραλιά, που ακολούθησαν την οδηγία του σκηνοθέτη που ένιωσε ότι έπρεπε να φέρει το έργο στο πρώτο γήινο επίπεδο, εκεί που όλοι εξισώνονται ακόμα και αυτοί που είναι ψηλά ή που νιώθουν ότι βρίσκονται σε άλλα επίπεδα.
Μια παράσταση με την υπογραφή του σκηνοθέτη Αντρέα Ψύλλια που σίγουρα αξίζει να δει κάθε άνθρωπος με σύγχρονο προβληματισμό.
Το σωματικό θέατρο στην απογείωσή του.
***
«Η ζωή και ο θάνατος του Καραβέλα». Κωνσταντίνος Θεοτόκης από τη θεατρική ομάδα «Αυτή κι Αυτοί»
