Του Παναγιώτη Μήλα
«Παθόντες αν ξυγγνοίμεν ημαρτηκότες. Ει δ’ οιδ’ αμαρτάνουσι, μη πλείω κακά πάθοιεν ή και δρώσιν εκδίκως εμέ».
Το παραπάνω είναι στη σελίδα 163 του βιβλίου «Σοφοκλέους τραγωδίαι» του Π.Ν. Δημοπούλου, από τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων.
Ερμηνευτικές σημειώσεις για τις δύο πρώτες αράδες βρήκα στο ίδιο βιβλίο και στη σελίδα 231.
– Παθόντες αν ξυγγνοίμεν ημαρτηκότες= Αφ’ ού πάθομεν, θέλομεν μάθει, ότι εσφάλαμεν (πρβλ. την λαϊκήν ρήσιν: ο παθός μαθός).
– Οίδε. Ο Κρέων και οι ομόφρονές του.
– Μη πλείω ή και= Ίσα, όμοια προς όσα.
– Εκδίκως= Αδίκως…
Τελικά δύσκολα τα Αρχαία Ελληνικά. Όμως ο φιλόλογός μας Γιώργος Παπανδρεόπουλος, στο ΣΤ’ Γυμνάσιο Αρρένων της Αθήνας, μας έκανε να τα αγαπήσουμε. Θυμήθηκα και τον δάσκαλο, και τον Σοφοκλή, και την Αντιγόνη του όταν στις αρχές Ιουλίου 2015 ο Έλληνας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας σε ομιλία του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναφέρθηκε στο αριστοτεχνικό δράμα του συγγραφέα. Βρέθηκα λοιπόν κι εγώ να αναζητώ ξανά την «Αντιγόνη» στα ράφια της βιβλιοθήκης μου. Βρήκα το βιβλίο το οποίο στο πρώτο ξεφύλλισμα μού θύμισε τον ισχνό βαθμό που είχα στο απολυτήριό μου… Επομένως ίσως δεν ήμουν ο καθ’ ύλην αρμόδιος για να αναλύσω το έργο του Σοφοκλή. Για τον λόγο αυτό περιορίστηκα να σκανάρω το βιβλίο για να σώσω την εικόνα του. Στη συνέχεια -για να κάνω μια επανάληψη ώστε να καταλάβω κάτι περισσότερο- προτίμησα να πάρω το δρόμο για το Θέατρο της Πέτρας, στην Πετρούπολη, όπου το βράδυ της 15ης Ιουλίου 2015 ο σκηνοθέτης Θέμης Μουμουλίδης παρουσίαζε την Αντιγόνη του Σοφοκλή, σε μετάφραση της Παναγιώτας Πανταζή.
Πήρα την ανηφορική οδό Ανατολικής Ρωμυλίας για να φθάσω στο θέατρο – νταμάρι. Το Θέατρο Πέτρας δημιουργήθηκε στην περιοχή των παλιών λατομείων της Πετρούπολης ύστερα από πρόταση που έκανε ο σκηνοθέτης Μίνως Βολανάκης στις αρχές της δεκαετίας του ’80 για τη μετατροπή όλων των νταμαριών της περιφέρειας της Αθήνας σε θέατρα. Ο Βολανάκης είδε ότι στους παραγνωρισμένους χώρους των τότε λατομείων, η ευγένεια της πέτρας θα μπορούσε να αγκαλιάσει τον πολιτισμό. Το 1983 ολοκληρώθηκαν οι πρώτες εργασίες στη θέση του λατομείου «Αίμος», καθιερώθηκε η ονομασία «Θέατρο Πέτρας» και με τον Κάρολο Κουν έγιναν οι πρώτες παραστάσεις.
Ο χώρος τώρα, ύστερα από 32 συναπτά έτη, είναι διαφορετικός. Όλα προσεγμένα. Όλα υπό έλεγχο και έτοιμα να υποδεχτούν τους θεατές. Μια εξαιρετική έκδοση 160 σελίδων ήταν το πρόγραμμα της παράστασης που με συνόδευσε την ώρα της αναμονής.
Ανοίγοντάς το, στη σελίδα 116, διαβάζω τι λέει η Αντιγόνη προς τον Κρέοντα:
«…αν το άδικο βαραίνει τους κριτές μου, χειρότερα μην πάθουν από το άδικο που έκαναν σε μένα».
Μια σοφή φράση από μια συνετή κόρη. Μια φράση από έναν ανώτερο άνθρωπο. Έναν άνθρωπο που ξέρει να σέβεται την άλλη γνώμη και δεν επιζητεί την με κάθε τρόπο τιμωρία εκείνων που την έβλαψαν. Δίδαγμα του Σοφοκλή που έχει ισχύ ακόμη και σήμερα που ζούμε την εποχή της καθολικής απαξίωσης κάθε αντίθετης φωνής. Δίδαγμα σύνεσης σε όσους καλπάζουν πάνω στην αλαζονεία της εξουσίας.
Ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης
Το έργο διαδραματίζεται στη Θήβα, όπου βασίλευε η γενιά των Λαβδακιδών, βρίσκεται σε κατάσταση δεινής πολιτικής κρίσης – συνέπεια εμφύλιας διαμάχης. Οι δύο γιοι του τελευταίου βασιλιά, του Οιδίποδα, που χάθηκε χτυπημένος από τη βαριά κατάρα που κατατρύχει τους Λαβδακίδες, συγκρούστηκαν για τη διαδοχή. Και ενώ ο Ετεοκλής έμεινε να κυβερνά τη Θήβα, ο Πολυνείκης, εξόριστος, ξεσήκωσε στρατό από το Άργος για να επιτεθεί στην πόλη. Η επίθεση αποτυγχάνει, αλλά στη μάχη ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης αλληλοσκοτώνονται. Δεν απομένουν πλέον στη ζωή παρά οι δύο κόρες του Οιδίποδα, η Αντιγόνη και η Ισμήνη, τελευταίοι κρίκοι της αλυσίδας των Λαβδακιδών.
Η διαταγή του Κρέοντα
Η τραγωδία ξεκινά την αυγή μετά τη νίκη των Θηβαίων. Ο Κρέοντας, που έχει αναλάβει τώρα την εξουσία ως στενότερος συγγενής των γιων του Οιδίποδα, διατάζει να μείνει άταφος ο Πολυνείκης, ως προδότης της πατρίδας του, και ορίζει ποινή θανάτου εναντίον οποιουδήποτε παραβάτη της διαταγής του.
Η Αντιγόνη εξεγείρεται εναντίον της σκληρής προσταγής, που καταστρατηγεί τους άγραφους νόμους οι οποίοι προστατεύουν τους νεκρούς και προσβάλλει το ιερό αίσθημα της αδελφικής αγάπης, αψηφώντας δε τον κίνδυνο επιχειρεί να θάψει τον αδελφό της.
Η αλαζονεία του βασιλιά
Αυτός ο αγώνας ανάμεσα στην Αντιγόνη και τον Κρέοντα για το νεκρό σώμα του Πολυνείκη, συμπυκνώνει όλες τις εγγενείς στην ανθρώπινη κατάσταση συγκρούσεις (αρσενικού και θηλυκού, παλαιού και νέου, ιδιωτικού και κοινωνικού, δίκαιου και νόμιμου, ύπαρξης και θνητότητας, ανθρώπινου και θείου κ.λπ.). Η Αντιγόνη συλλαμβάνεται και καταδικάζεται από τον Κρέοντα σε θάνατο. Ωστόσο, από τη στιγμή που ξεστομίζει τη θανατική της καταδίκη, αρχίζει κιόλας ο δρόμος που οδηγεί προς την καταστροφή του.
Όσα είδα στην Πετρούπολη
Μέχρι να πέσει το φως της ημέρας και να ανάψουν τα φώτα του θεάτρου αυτό που με καθήλωσε ήταν το σκηνικό της Παναγιώτας Κοκκορού. Εντυπωσιακό μέσα από απλές καθαρές γραμμές. Η πόλη των Θηβών και το ανάκτορο του βασιλιά απεικονίζονται με επιβλητικό τρόπο, αν και οι στενές δίοδοι υπογραμμίζουν τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο βασιλιάς και οι πολίτες των Θηβών αλλά κυρίως οι κόρες του Οιδίποδα. Δεν σας κρύβω ότι με το που είδα αυτό το σκηνικό το πρώτο που σκέφτηκα είναι το πόσο θα ταίριαζε στο Θέατρο της Επιδαύρου. Τη σκέψη αυτή μου την ενίσχυσαν δύο άλλες παράμετροι του έργου: Ο ένας ήταν τα κοστούμια (πάλι της Παναγιώτας Κοκορού). Χωρίς περιττές λεπτομέρειες, σε μαύρο χρώμα και μοντέρνα σημερινή γραμμή που ξεπερνούσε σε ποιότητα ακόμη και την εικόνα της αυστηρά κλασικής ενδυματολογικής άποψης.
Δεύτερη παράμετρος – διαβατήριο για την Επίδαυρο, ήταν, όπως πάντα, η μουσική του Σταύρου Γασπαράτου. Οι νότες χρωμάτιζαν κάθε λέξη και κάθε φράση. Οι νότες φώτιζαν κάθε σκηνή με ήχους που δεν προσπαθούσαν να κλέψουν την παράσταση από τον λόγο του αρχαίου τραγικού. Με τρόπο αριστοτεχνικό ο Γασπαράτος υπογράμμιζε το σοφό λόγο του Σοφοκλή. 
Η Έλενα Γεροδήμου (επιμέλεια κίνησης) και ο Ηλίας Μπέλμπας (φωτισμοί) συμπλήρωναν με το εξαιρετικό τους έργο την ομάδα των συμπαικτών του σκηνοθέτη Θέμη Μουμουλίδη.
Η συνέχεια αφέθηκε στα χέρια και στο πολύπλευρο ταλέντο των ηθοποιών. Οι πολίτες της Θήβας (Κώστας Βελέντζας, Μάνος Καρατζογιάννης, Γιώργος Νούσης, Μαρούσκα Παναγιωτοπούλου, Γιώργος Παπαπαύλου, Λουκία Μιχαλοπούλου), με το που εμφανίστηκαν στη σκηνή κέρδισαν το κοινό. Αρμονικές κινήσεις, άρτιες φωνές (κυρίως η Μαρούσκα Παναγιωτοπούλου που επιπλέον τραγούδησε) και δυνατές ερμηνείες. Ξεχώρισαν οι Κώστας Βελέντζας, Μάνος Καρατζογιάννης, Γιώργος Νούσης.
Στους κεντρικούς ρόλους όλοι πρόσθεσαν από ένα πετραδάκι στο οικοδόμημα του Θέμη Μουμουλίδη. Επιβλητικός και ανθρώπινος ο Αίμων του Γιώργου Παπαπαύλου. Στιβαρός και βαθυστόχαστος ο Εξάγγελος του Χρήστου Πλαΐνη. Κορυφαία ως Ευρυδίκη η Μαρούσκα Παναγιωτοπούλου. Την τραγική Ισμήνη ερμήνευσε με πάθος, χάρη και σοβαρότητα η Λουκία Μιχαλοπούλου. Ο Άγγελος αλλά και ο Φύλακας του Σταύρου Ζαλμά ήταν δυο μοναδικές υποκριτικές στιγμές της παράστασης. Το ίδιο και ο Τειρεσίας του Νίκου Αρβανίτη ο οποίος καθήλωσε το κοινό.
Φθάνουμε τώρα στην Ιωάννα Παππά η οποία με την Αντιγόνη της πρόσθεσε ένα ακόμη ακριβό κόσμημα στους μεγάλους ρόλους που έχει ερμηνεύσει. Σήκωσε με επιτυχία το βάρος της γενναίας ηρωίδας και χάρισε στιγμές συγκίνησης.
Τέλος ο Νικήτας Τσακίρογλου και μόνο με την παρουσία του σφράγιζε την υψηλή ποιότητα της παράστασης. Η εμπειρία και το νεανικό του σφρίγος έδωσαν την ευκαιρία στους νεαρούς θεατές να απολαύσουν μια ιδιαίτερη θεατρική στιγμή.
Ο σκηνοθέτης Θέμης Μουμουλίδης ήταν τυχερός που είχε στη διάθεσή του αυτή την εξαιρετική ομάδα ηθοποιών οι οποίοι υλοποίησαν με τον καλύτερο τρόπο το όραμά του. Βέβαια ο Μουμουλίδης είχε την ατυχία η παράσταση αυτή να μην επιλεγεί για το Φεστιβάλ Επιδαύρου. Αυτό όμως είχε ως συνέπεια να σταθούν τυχεροί οι θεατές πολλών ελληνικών πόλεων που μέχρι τώρα είδαν και θα δουν και στη συνέχεια την παραγωγή της 5ης Εποχής/Τέχνης σε συνεργασία με το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Βέροιας.
Μια τέτοια παράσταση υψηλών προδιαγραφών θα μπορούσε να είναι πρέσβης του ελληνικού πολιτισμού και σε χώρες του εξωτερικού. Ας ελπίσουμε…
Οι συντελεστές της παράστασης
Μετάφραση: Παναγιώτα Πανταζή
Σκηνοθεσία: Θέμης Μουμουλίδης
Μουσική: Σταύρος Γασπαράτος
Σκηνικό – κοστούμια: Παναγιώτα Κοκκορού
Σχεδιασμός ήχου: Γιάννης Λαμπρόπουλος
Ερμηνεύουν οι ηθοποιοί
Κρέων, Nικήτας Τσακίρογλου.
Αντιγόνη, Ιωάννα Παππά.
Άγγελος και Φύλακας, Σταύρος Ζαλμάς.
Τειρεσίας, Νίκος Αρβανίτης.
Ισμήνη, Λουκία Μιχαλοπούλου.
Ευριδίκη, Μαρούσκα Παναγιωτοπούλου.
Εξάγγελος, Χρήστος Πλαΐνης
Αίμων, Γιώργος Παπαπαύλου.
Πολίτες της Θήβας: Κώστας Βελέντζας, Γιώργος Παπαπαύλου, Μάνος Καρατζογιάννης, Γιώργος Νούσης, Μαρούσκα Παναγιωτοπούλου, Λουκία Μιχαλοπούλου.
Αναλυτικά το πρόγραμμα της περιοδείας
Οι παραστάσεις άρχισαν στις 28 Ιουνίου από του Παπάγου και συνεχίστηκαν στην Πετρούπολη και στον Βύρωνα.
Ακολουθούν: 22 Ιουλίου, Βριλήσσια.
23 Ιουλίου, Πειραιάς.
27 Ιουλίου, Ρέθυμνο.
28 Ιουλίου, Χανιά.
29 Ιουλίου, Ηράκλειο.
30 Ιουλίου, Ιεράπετρα.
1 Αυγούστου, Ζάκυνθος.
2 Αυγούστου, Αργοστόλι.
3 Αυγούστου, Αίγιο.
4 Αυγούστου, Ξυλόκαστρο.
5 Αυγούστου, Νεμέα.
6 Αυγούστου, Τρίπολη.
8 Αυγούστου, Αρχαία Ολυμπία.
9 Αυγούστου, Δελφοί.
11 Αυγούστου, Αλεξανδρούπολη.
12 Αυγούστου, Καβάλα.
13 Αυγούστου, Κομοτηνή.
14 Αυγούστου, Μουδανιά.
15 Αυγούστου, Κατερίνη.
19 Αυγούστου, Βόλος.
20 Αυγούστου, Λάρισα.
21 Αυγούστου, Τρίκαλα.
22 Αυγούστου, Καστοριά.
23 Αυγούστου, Κοζάνη.
24 και 25 Αυγούστου, Θεσσαλονίκη.
26 Αυγούστου, Βέροια.
27 Αυγούστου, Παραμυθιά.
28 Αυγούστου, Γιάννενα.
29 Αυγούστου, Λευκάδα.
30 Αυγούστου, Αγρίνιο.
31 Αυγούστου, Πάτρα.
5 Σεπτεμβρίου, Θήβα.
11 Σεπτεμβρίου, Νέα Μάκρη.
Η περιοδεία θα κλείσει εντός του Σεπτεμβρίου στην Αθήνα και στο Ηρώδειο.
Πληροφορίες για εισιτήρια στα τηλέφωνα: 210- 60.85. 797 και στα κινητά: 6945-439.609 και 6958-616.823.
* Η «Αντιγόνη» είναι παραγωγή της 5ης Εποχής/Τέχνης σε συνεργασία με το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Βέροιας.
