Γράφει η Ειρήνη Αϊβαλιώτου
Το «Τριαντάφυλλο στο στήθος» (πρωτότυπος τίτλος The Rose Tattoo, δηλαδή τατουάζ που εικονίζει τριαντάφυλλο) του Τένεσι Ουίλιαμς παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Μπρόντγουεϊ το 1951, ενώ έγινε και κινηματογραφική ταινία το 1955 με τον ίδιο τίτλο και με πρωταγωνιστές την Άννα Μανιάνι (Όσκαρ Α’ γυναικείου ρόλου) και τον Μπαρτ Λάνκαστερ. Στην Ελλάδα παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1956 από το Θέατρο Τέχνης σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν. Πρόσφατα το παρακολουθήσαμε στο Θέατρο Τέχνης (Υπόγειο) σε σκηνοθεσία Λευτέρη Γιοβανίδη και παραγωγή Δη.Πε.Θε. Κοζάνης.
Δεκαετία του ’50
Το έργο τοποθετείται χρονικά στη δεκαετία του ’50 και διηγείται την ιστορία της Σεραφίνα ντέλε Ρόζε, μιας Ιταλο-Αμερικανίδας χήρας στη συνοικία των Ιταλών μεταναστών στη Λουιζιάνα της Αμερικής. Απλή γυναίκα, αλλά γεμάτη συναισθήματα, αποτραβιέται οικειοθελώς από τον έξω κόσμο μετά το θάνατο του αγαπημένου της συζύγου και ορκίζεται πίστη στη μνήμη του και εγκράτεια, παρά την πληθωρικότητά της.
Εργάζεται ως μοδίστρα, ενώ την ίδια συμπεριφορά και τρόπο ζωής επιβάλλει και στην κόρη της, τη δεκαπεντάχρονη Ρόζα. Ωστόσο, η Ρόζα είναι ερωτευμένη με έναν ναύτη, τον Τζακ Χάντερ, ο οποίος γνωρίζει τη μητέρα της και υπόσχεται ότι οι σκοποί του για την κόρη της είναι αγνοί.
Τα πράγματα όμως αλλάζουν άρδην όταν στη ζωή της Σεραφίνα εμφανίζεται ένας άγνωστος άντρας, ο Αλβάρο Μαντζακαβάλο, οδηγός φορτηγού, με το ίδιο τατουάζ, σαν του άντρα της, ένα “τριαντάφυλλο στο στήθος”. Η Σεραφίνα αντιστέκεται στις επιθυμίες της σάρκας, αλλά τελικά υποκύπτει μόλις επιβεβαιώνει πως ο μακαρίτης άνδρας της την απατούσε με την Εστέλα Χοχενγκάρντεν.
Ο Φρανκ Μέρλο
Ο Τένεσι Ουίλιαμς έγραψε το έργο αυτό κατά τη διάρκεια της πολύχρονης σχέσης του με τον Φρανκ Μέρλο και είναι το μόνο του έργο με ευτυχή κατάληξη. Το έργο περιέχει πολλές προσωπικές νύξεις: ο Μέρλο ήταν οδηγός φορτηγού πριν εγκατασταθεί στο σπίτι του συγγραφέα, ενώ ακόμα υπάρχει κι η αφιέρωση «Στον Φρανκ, σε ανταπόδοση για τη Σικελία».
Αντίθετα με τις περισσότερες μεγάλες του επιτυχίες που αποτελούσαν ξέσπασμα προσωπικού λυρισμού, ο Ουίλλιαμς γράφει το “Τριαντάφυλλο στο στήθος”, σαν έργο πιο κωμικό, αλλά και πάλι με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία. Στόχος του είναι να ξορκίσει τα προβλήματα της αμερικανικής κοινωνίας και, κυρίως, τη λαίλαπα του μακαρθισμού, τον πολλαπλασιασμό των γυναικείων νευρώσεων και την αγωνία των μικροαστών για κοινωνική άνοδο. Γι’ αυτό φιλοτεχνεί ένα έργο που, πατώντας στα χνάρια της ηθογραφίας, προχωρεί στη συμβατική ερμηνεία των φυσικών φαινομένων για να καταλήξει σε ιλαροτραγικό ψυχογράφημα.
Μια ιστορία πικρή, σκληρή, αδυσώπητη, αστεία, αληθινή. Άλλη μια απελπισμένου, προδοτικού έρωτα, λαγνείας, αισθησιασμού, αλλά με αίσιο και ρομαντικό τέλος αυτή τη φορά.
Γυναίκα ευαίσθητη, όχι νέα, ονειροπόλα και ονειροπαρμένη η Σεραφίνα είναι μίας από τις μεγάλες πρωταγωνίστριες του κόσμου τούτου. Ένα από τα φαντασιακά πλάσματα του θεάτρου, φτιαγμένο από λέξεις και όνειρο.
Το «Τριαντάφυλλο στο στήθος» αποτελεί τη μόνη εξαίρεση στα σκοτεινά, αποπνικτικά, πλην αριστουργηματικά γραπτά του συγγραφέα, γραμμένο την εποχή του μεγάλου του έρωτα με τον Φρανκ Μέρλο, Ιταλό δεύτερης γενιάς.
Τον γνώρισε και τον ερωτεύτηκε το 1947. Ήταν ο άνθρωπος που εξισορροπούσε τις κρίσεις κατάθλιψης του Ουίλλιαμς και του φόβου του ότι θα οδηγούνταν στην παράνοια και την τρέλα, όπως η αδερφή του.
Όμορφος, νέος, φλογερός. Διώχνει τους φόβους του Ουίλλιαμς. Σπρώχνει το αλκοόλ λίγο πιο μακριά. Θα ζήσουν μαζί 16 έντονα χρόνια. Ύστερα εκείνος θα πεθάνει από καρκίνο. Ο Τένεσι θα αφεθεί και πάλι στους μαύρους ήλιους της κατάθλιψής του. Στο προσωπικό, μοναχικό του σκότος. Θα έρθουν επιτυχίες, θεατρικά έργα, βραβεία. Θα πειραματιστεί στη θεατρική φόρμα. Θα μιλήσει ανοιχτά για την ομοφυλοφιλία του στην πουριτανική Αμερική των πλασματικών συμπεριφορών. Το Μπρόντγουεϊ και οι κριτικοί θα του γυρίσουν την πλάτη. Γίνεται παρίας της λουσάτης κοινωνίας, αποκηρυγμένος των ισχυρών του θεάτρου.
Οι ηρωίδες του Ουίλλιαμς
Στην προμετωπίδα ενός απ’ τα δράματά του, ο Τένεσι Ουίλλιαμς μνημονεύει τούτο το στίχο του Ράινερ Μαρία Ρίλκε: “Ποιος, αν φώναζα, ποιος θα μ’ άκουγε, από τις στρατιές των αγγέλων;”.
Ο Ουίλλιαμς, γενικά, ήξερε να επιβιώνει στο μεταίχμιο της σύμβασης και της ανατροπής της. Η θεατρική του σταδιοδρομία ήταν μια συνεχής ευέλικτη ισορροπία μεταξύ του αποδεκτού και του μη αποδεκτού, πράγμα που τον οδήγησε να δημιουργήσει ιδιόμορφα σκηνικά πλάσματα, στα οποία διοχέτευσε τις ευαισθησίες των πολλών από τη μια και τις δικές του απόψεις περί διαφορετικότητας, από την άλλη. Γενικά, το θεατρικό σύμπαν του Ουίλλιαμς είναι ένας κόσμος δυνατών και επιθετικών γυναικών, μία από αυτές και η εμμονική Σεραφίνα.
Ο ίδιος είπε κάποτε ότι ταυτίζεται περισσότερο με τις γυναίκες των έργων του, γιατί υπήρξαν γι’ αυτόν πηγή έμπνευσης.
Οι ηρωίδες του Τένεσι Ουίλλιαμς είναι φανταστικές, ακόμα και διαβαθμισμένες, εκδοχές του εαυτού του.
Ένας τρόπος για να δείτε το «Τριαντάφυλλο στο στήθος» είναι η αντιστροφή του «Γυάλινου Κόσμου»: αντί της ψυχρής, αυταρχικής Αμάντα και της υπάκουης, υποχωρητικής Λόρα, έχουμε μια μητέρα που συρρικνώνεται από τον κόσμο και μια κόρη που τρέχει ολοταχώς προς αυτόν.
Η Σεραφίνα είναι μια Σισιλιάνα θεά, ένα ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί ανά πάσα στιγμή, που βεβαίως εκρήγνυται κιόλας σαν το ηφαίστειο της Αίτνας. Η ενσάρκωση του απόλυτου αισθησιασμού ως μοιραία χήρα.
Το κρεβάτι – θρησκεία
Το έργο έχει έξυπνα κωμικά στοιχεία, υπάρχουν διαρκείς ανατροπές και τελικά αυτό που επισημαίνει ο συγγραφέας είναι ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να αντισταθεί στα θέλω του. Η Σεραφίνα στην αρχή του έργου εξιδανικεύει τον άνδρα της, τη βλέπουμε πολύ ερωτευμένη μαζί του και παρόλο που έχει και μια κόρη, τη Ρόζα, για εκείνη πάνω από όλα βρίσκεται ο Ροζάριο.
Γρήγορα, ωστόσο, στο θεατή γίνεται αντιληπτό ότι ο Ροζάριο έχει μια εξωσυζυγική σχέση την οποία η Σεραφίνα πληροφορείται αφού εκείνος έχει πεθάνει. Καταλαβαίνει ότι είχε δημιουργήσει μια ιδεατή εικόνα γι’ αυτόν και ζούσε μέσα σε μια πλάνη. Δεν μπορεί να δεχτεί την απώλεια, ούτε το θάνατο ούτε το πένθος. Τα πάντα καταρρέουν γύρω της, εισέρχεται σε μια εσωστρέφεια, κλείνει μια οργή μέσα της, οι σχέσεις με την κόρη της γίνονται δύσκολες, η καθημερινότητά της ανυπόφορη.
Η Σεραφίνα Ντέλλε Ρόζε παρομοιάζει το διπλό της κρεβάτι με θρησκεία. Είναι μια γυναίκα που έντονα αγαπά, ερωτεύεται, πονά, πιστεύει. Όταν πεθαίνει ο άντρας της, ψάχνει κάπου να χωρέσει τη λατρεία της για εκείνον. Στριμώχνει την ίδια της την «ψυχή» μέσα στην τεφροδόχο του.
Αποστρέφεται τον κόσμο, που τολμά να θυμάται ένα λιγότερο θαυμαστό παρελθόν για το χαμένο της «τριαντάφυλλο». Προσπαθεί μανιασμένα να κρατήσει την έφηβη κόρη της, Ρόζα, μακριά από τους «κυνηγούς» άνδρες. Ψάχνει πάντα απαντήσεις από μια ξεθωριασμένη Μαντόνα που έχει στημένη απέναντι από τον τριανταφυλλί καναπέ της. Κι όταν ο Αλβάρο, ένας οδηγός φορτηγού, μπαίνει απρόσκλητος στο σπίτι της, εκείνη προσπαθεί να καταλάβει αν αυτό ήταν το σημάδι που περιμένει από την Παναγία. Η ζωή πρέπει πάντα να προχωράει.
Το «τριαντάφυλλο»
Αξίζει να θυμηθούμε πως Rose Isabel Williams λεγόταν η αδελφή του Tennessee Williams, που ήταν το πρότυπο για το χαρακτήρα της Laura Wingfield στο «Γυάλινο Κόσμο» και η οποία επανήλθε σε πολλούς άλλους χαρακτήρες του συγγραφέα.
Στο έργο είναι διάχυτος ο συμβολισμός του τριαντάφυλλου, στο όνομα της Σεραφίνας και στα ονόματα της κόρης της Ρόζα και του συζύγου της, Ροζάριο, που έλουζε τα μαλλιά του με ροδόνερο και είχε ένα τριαντάφυλλο τατουάζ στο στήθος του. Ο Αλβάρο φέρει το ίδιο τατουάζ, στο ίδιο σημείο και τα μαλλιά του τα αρωματίζει με ροδέλαιο. Τα τριαντάφυλλα μπορείτε σχεδόν να τα μυρίσετε, γλυκά, βαριά, θεσπέσια. Σύμβολο γεμάτο ιστορική σημασία, το τριαντάφυλλο είναι το λουλούδι που συνδέεται περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο με την έκφραση και την εκδήλωση των συναισθημάτων, την αγάπη και τα πάθη, την αναπαραγωγή και τη σεξουαλικότητα. Το πιο κομψό λουλούδι και ένα από τα πιο ακριβά. Παγκόσμιο σύμβολο του αληθινού και δυνατού έρωτα.
Όπως και το έργο είναι ένας ύμνος στη ζωή, στον έρωτα και στις αυθόρμητες ανθρώπινες σχέσεις και, επιπλέον, η πιο τρυφερή, η πιο ρομαντική στιγμή της πένας του Ουίλλιαμς.
Αντίθετα, μάλιστα, με τις περισσότερες μεγάλες του επιτυχίες που αποτελούσαν ξεσπάσματα προσωπικού λυρισμού, ο Ουίλλιαμς, σε αυτό του το έργο, γίνεται επιτυχημένα κωμικός, αλλά και πάλι με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία.
Θα μπορούσαμε να πούμε πως πρόκειται για μια παρότρυνση για τις γυναίκες στο δρόμο του έρωτα, σαρκικού και ψυχικού, που θα τις κάνει άτομα ισορροπημένα και ευτυχισμένα. Το πιο γήινο, αλλά και συνάμα υγιές ψυχογραφικά και πιο αισιόδοξο έργο του μεγάλου αυτού δραματουργού.
Η Σικελία
Έχοντας ταξιδέψει στη Σικελία, έχοντας βιώσει την ιδιαίτερη, ανεπιτήδευτη, πρωτόγονη, περήφανη, θερμόαιμη ιδιοσυγκρασία των ανθρώπων της, τις ηθικές και πολιτιστικές παραδόσεις του ταπεινού, φτωχού σικελικού λαού, που από ανάγκη ξεριζωνόταν ως μετανάστης στην Αμερική, μπόρεσε να κατανοήσει και να συμπονέσει και τον βιοποριστικό αγώνα των μεταναστών στην ξενιτιά, και το δικαίωμά τους να διατηρήσουν τις παραδόσεις τους.
Η Σεραφίνα, ενώ παραδέχεται ότι ο άνδρας της προερχόταν από αγροτική οικογένεια, περηφανεύεται και για το γεγονός ότι ήταν βαρόνος. Το γεγονός αυτό της προσδίδει το προσωνύμιο “La Baronessa” από τις κουτσομπόλες γυναίκες της γειτονιάς.
Ένα έργο από το οποίο, ενώ δεν λείπουν τα ανθρώπινα πάθη και βάσανα, οι ήρωες δεν είναι ψυχικά ερείπια όπως συμβαίνει με τα περισσότερα πρόσωπα των έργων του Ουίλλιαμς, αλλά κόντρα στα ποικίλα βάσανά τους, δίνουν και κερδίζουν τη μάχη της ελπίδας και της ζωής.
Ο θρίαμβος της ζωτικότητας, η σεξουαλική αφύπνιση της έφηβης κόρης της και η απροσδόκητη άφιξη ενός άλλου Σικελού οδηγού φορτηγού που ταράζει τα νερά, η θρησκευτικότητα και ο καθολικισμός, η μυστηριακή ατμόσφαιρα είναι από τα βασικά στοιχεία της παράστασης.
Οι συντελεστές
Η Πηνελόπη Μαρκοπούλου είναι μια ηθοποιός με κότσια. Μια θύελλα. Στο ρόλο της Σεραφίνας τη βλέπουμε ως μια βόμβα ενέργειας, αισθησιακή και ευχάριστη. Για άλλη μια φορά με τεράστια φυσικότητα αφήνει το ωραίο αποτύπωμά της στο σανίδι.
Ο Γεράσιμος Μιχελής είναι ακαταμάχητα απολαυστικός στο ρόλο του παθιασμένου, ξέγνοιαστου αλλά σθεναρού ανθρώπου που αναζητά ένα λιμάνι στην καταιγίδα και σε αντάλλαγμα προσφέρει αγάπη, πολλή αγάπη. Έδωσε στο πρόσωπο του οδηγού ρεαλισμό και αλήθεια και για πολλοστή φορά αποδεικνύει την καλλιτεχνική του ωριμότητα και τον πλούτο των υποκριτικών του στοιχείων.
Μαζί και οι δύο ήταν θαυμάσιοι με πολύ καλή χημεία και θερμότητα μεταξύ τους, απαραίτητα στοιχεία για τους ρόλους του ζευγαριού.
Η νεαρή και ταλαντούχα Ειρήνη Ιωάννου μας πρόσφερε μια πολύ καλή και αξιοσημείωτη ερμηνεία στο ρόλο της επαναστατικής και απεγνωσμένα ερωτευμένης κόρης, δημιουργώντας μας πολλές προσδοκίες με την εμφάνισή της. Το ίδιο θα πω και για τον Δημήτρη Τσίκλη, ο οποίος ήταν άμεσος και εκφραστικός στο ρόλο του Ναύτη.
Ο Ισίδωρος Σταμούλης ήταν απόλυτα πειστικός ως καθολικός ιερέας.
Οι Ευγενία Αποστόλου, Μάρω Σαουσοπούλου, Τσαμπίκα Φεσάκη ως γειτόνισσες της Σεραφίνας είχες την αίσθηση ότι μοιράζονταν την απροσδόκητη δύναμη της φύσης και αποτελούσαν ένα είδος χορού αρχαίας τραγωδίας σε έργο όμως φωτεινό και αισιόδοξο.
Ποιότητα είχε η παρουσία της πάντα ευσυνείδητης και έμπειρης Μάρως Σαουσοπούλου.
Η εξαιρετική Ευγενία Αποστόλου για άλλη μια φορά μας έδειξε τη σπουδαία κλάση της.
Με κομψότητα, γλαφυρά χρώματα, ομορφιά και μεστότητα έπαιξε την ερωμένη η Τσαμπίκα Φεσάκη.
Ρέουσα η μετάφραση του σκηνοθέτη Λευτέρη Γιοβανίδη. Εντυπωσιακά τα σκηνικά της Πουλχερίας Τζόβα, που αναπαριστούσαν το σπίτι της Σεραφίνας, με το σαλονάκι, τις φωτογραφίες, τα αναμνηστικά, το βωμό του αποθανόντος συζύγου, το εργαστήριο της ραπτικής με τη χαριτωμένη του ακαταστασία. Καλαίσθητα τα κοστούμια της Μαρίας Παπαδοπούλου. Σημαντική η συμβολή της μουσικής του Θοδωρή Λεμπέση. Ειδυλλιακοί οι φωτισμοί του Νίκου Σωτηρόπουλου. Άριστη η επιμέλεια κίνησης της Ζωής Χατζηαντωνίου.
Ο σκηνοθέτης μας Λευτέρης Γιοβανίδης μας παρουσίαση μια αξιόλογη και δημιουργική παράσταση, που είχε αχαλίνωτο πάθος, ποίηση και χιούμορ.
Σίγουρα το “Τριαντάφυλλο στο Στήθος” του ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης είναι μια παράσταση που δεν πρέπει να χάσετε αν αγαπάτε το καλό θέατρο.
*Το 1956, από τις 5 Οκτωβρίου, ο Κάρολος Κουν ανέβασε το «Τριαντάφυλλο» στο ιστορικό «Υπόγειο». Δίπλα του είχε τον Μάριο Πλωρίτη που έκανε τη μετάφραση, τον Γιάννη Στεφανέλλη που έκανε τα σκηνικά, τον Μάνο Χατζιδάκι που έγραψε τη μουσική και τον Γιώργο Μούτσιο που τραγούδησε. Έπαιξαν οι ηθοποιοί: Νέλλη Αγγελίδου, Γιώργος Λαζάνης, Τάνια Σαββοπούλου, Βέρα Ζαβιτσιάνου, Δημήτρης Μπάλλας, Μηνάς Χρηστίδης, Κώστας Μπάκας, Τασσώ Καββαδία, Μαρία Κωνσταντάρου, Αναστασία Πανταζοπούλου, Μαρία Βούλγαρη, Νίκος Μπιρμπίλης, Νίνα Γιαννίδη.
Ταυτότητα παράστασης
«Τριαντάφυλλο στο στήθος»
Του Τένεσι Ουίλιαμς
Μετάφραση – Σκηνοθεσία: Λευτέρης Γιοβανίδης
Επιμέλεια Κίνησης: Ζωή Χατζηαντωνίου
Σκηνικά: Πουλχερία Τζόβα
Κοστούμια: Μαρία Παπαδοπούλου
Μουσική: Θοδωρής Λεμπέσης
Φωτισμοί: Νίκος Σωτηρόπουλος
Δραματουργική Επεξεργασία: Ιζαμπέλα Κωνσταντινίδου
Βοηθός Σκηνοθέτη: Ρία Δεληογλάνη
Βοηθός Φωτιστή: Εύη Παπαμάρκου
Ερμηνεύουν:
Ευγενία Αποστόλου, Ειρήνη Ιωάννου, Πηνελόπη Μαρκοπούλου, Γεράσιμος Μιχελής, Μάρω Σαουσοπούλου, Ισίδωρος Σταμούλης, Δημήτρης Τσίκλης, Τσαμπίκα Φεσάκη.
- Η παράσταση επιχορηγείται από το ΥΠ.ΠΟ. και συγχρηματοδοτείται από το Δη. Πε. Θε. Κοζάνης.
***
Η γλυκόπικρη κωμωδία του Τενεσί Ουίλιαμς για τον έρωτα θα ανέβει και πάλι από το Δη. Πε. Θε. Κοζάνης στο “Από Μηχανής Θέατρο” από την Τετάρτη 11 Μαρτίου 2020 μέχρι και την Κυριακή 12 Απριλίου 2020.
ΤΟ ΕΙΣΙΤΗΡΙΟ ΣΑΣ ΕΔΩ ΜΕ ΕΝΑ “ΚΛΙΚ”
