Το Πογκρόμ του Κάμπελ, αναφερόμενο και ως Εμπρησμός του Κάμπελ, έλαβε χώρα τη νύχτα μεταξύ 29 και 30 Ιουνίου 1931 στην εβραϊκή συνοικία Κάμπελ της Καλαμαριάς, από Μικρασιάτες πρόσφυγες και τη φασιστική οργάνωση Εθνική Ένωσις «Ελλάς».
Ιστορικό και στάση του ελληνικού κράτους
Μετά τη μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης του 1917 και το ρυμοτομικό σχέδιο που την ακολούθησε, η εβραϊκή κοινότητα της πόλης φτωχοποιήθηκε και περιθωριοποιήθηκε. Την επόμενη τριετία, γνώρισε μια μικρή βελτίωση, η οποία όμως ανεστάλη μετά την άφιξη των Μικρασιατών προσφύγων. Στις εκλογές του 1923, συστάθηκε ξεχωριστός εκλογικός σύλλογος, αποκλειστικά για Εβραίους. Η συγκεκριμένη κίνηση έγινε καθαρά για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, επειδή οι Φιλελεύθεροι θεωρούσαν την εβραϊκή κοινότητα υπεύθυνη τόσο για την εκλογική ήττα του Ελευθέριου Βενιζέλου το 1920, όσο και τις καταστροφές που ακολούθησαν τη χώρα ύστερα από αυτή. Πριν από τις εκλογές του 1928, ο Βενιζέλος ισχυρίστηκε πως ο ξεχωριστός εκλογικός σύλλογος αποτελούσε ένα προσωρινό μέτρο για την υπεράσπιση των Εβραίων, και πως θα καταργούνταν. Παρότι οι Εβραίοι στήριξαν τον Βενιζέλο, μετά την επανεκλογή του, ανέφερε πως το συγκεκριμένο εκλογικό σύστημα θα διατηρούνταν έως ότου «οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης νιώσουν πως είναι Έλληνες Πολίτες».
Απαρχές της σύγκρουσης
Μετά τις εκλογές του 1928, οι σχέσεις Φιλελευθέρων και εβραϊκής κοινότητας βελτιώθηκαν σημαντικά για μικρό χρονικό διάστημα. Πάραυτα, το χειμώνα του 1930, εκδόθηκε η ελληνική μετάφραση των πρωτοκόλλων των σοφών της Σιών, από τοπικές εφημερίδες της Θεσσαλονίκης, ενώ την ίδια περίοδο, η βενιζελική εφημερίδα «Μακεδονία», ασκούσε έντονη κριτική απέναντι στην Εβραϊκή κοινότητα θεωρώντας την ξένο σώμα, το οποίο υπονόμευε την Ελλάδα.
Το 1930, μέλος της ΕΕΕ ισχυρίστηκε πως παρατήρησε κατά τη διάρκεια μελέτης των πρακτικών συνεδρίου των μακκαβικών συλλόγων, το οποίο είχε λάβει χώρα στη Σόφια, υπαινιγμό από Βούλγαρο Εβραίο στην ανάγκη προσάρτησης από τη Βουλγαρία του ελληνικού τμήματος της Μακεδονίας. Η συγκεκριμένη διαπίστωση οδήγησε σε γενικευμένες κατηγορίες εκ μέρους της ΕΕΕ προς την εβραϊκή κοινότητα και τους πολιτικούς εκπροσώπους της για προδοσία και δωσιλογισμό με τους Βούλγαρους για την παράδοση της Μακεδονίας. Από την πλευρά του, ο Τύπος της εποχής συνέβαλε στην καθιέρωση και διάδοση της συγκεκριμένης αντίληψης ενάντια των Εβραίων, με αποτέλεσμα λαϊκές κινητοποιήσεις από τον ελληνικό πληθυσμό, καθώς και βιαιοπραγίες δημοσίως σε βάρος εβραϊκής καταγωγής πολιτών, οι οποίες, με τη σειρά τους, οδήγησαν, τον Ιούνιο του 1931, σε οργανωμένο πογκρόμ.
Το πογκρόμ
Κατά τη διάρκεια της νύχτας μεταξύ της 29ης και 30ής Ιουνίου, ένοπλες ομάδες περίπου δύο χιλιάδων Ποντίων προσφύγων, υπό την καθοδήγηση εφέδρων του ελληνικού στρατού, καθώς και μελών της ΕΕΕ, επιτέθηκαν στην εβραϊκή συνοικία του Κάμπελ, όπου και πυρπόλησαν τις κατοικίες αριθμού εβραϊκών οικογενειών. Από την πλευρά τους, οι τοπικές αρχές, παρά το γεγονός πως είχαν ενημερωθεί και προειδοποιηθεί εγκαίρως, δεν προέβησαν στην παραμικρή κίνηση προκειμένου να αποτρέψουν την πραγματοποίηση της επίθεσης στην εβραϊκή συνοικία.
Επακόλουθα
Η ηγεσία της εβραϊκής κοινότητας ζήτησε την προσωπική παρουσία του Βενιζέλου προκειμένου να αποκατασταθεί η τάξη στη Θεσσαλονίκη. Παρά την αποκήρυξη του πογκρόμ και του αντισημιτισμού γενικότερα από τον ίδιο, οι σχέσεις μεταξύ της Εβραϊκής κοινότητας και του βενιζελικού χώρου δεν μπόρεσαν να αποκατασταθούν.
Κατά τη διάρκεια του αμέσως επόμενου χρόνου, έλαβε χώρα δίκη με κατηγορούμενους τον Νίκο Φαρδή, αρχισυντάκτη της «Μακεδονίας» που είχε υποκινήσει τα επεισόδια, καθώς και μέλη της ΕΕΕ που είχαν συμμετάσχει στην πυρπόληση της εβραϊκής συνοικίας, οι οποίοι αθωώθηκαν. Το συγκεκριμένο γεγονός αποτέλεσε την αιτία για τη μετανάστευση 10.000 Εβραίων από τη Θεσσαλονίκη προς την Παλαιστίνη την περίοδο 1932-1934, και συγκεκριμένα στο Τελ Αβίβ και τη Χάιφα.
Με την επιβολή της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, η ΕΕΕ πέρασε στην παρανομία και οι Εβραίοι, παρότι απαγορεύτηκαν οι οργανώσεις τους, οι αθλητικοί σύλλογοί τους, και οι συναθροίσεις μεταξύ τους, βίωσαν μεγαλύτερη ηρεμία.
