Αν αφαιρέσεις όλη την πείρα και την ευθυκρισία των ανθρώπων άνω των πενήντα από τον κόσμο, όλα θα πάψουν να κινούνται – Χένρι Φορντ
Η ηλικιακή διάκριση είναι προκατάληψη ενάντια σε ένα άτομο ή ομάδα βάσει της ηλικίας. Όταν αυτή η προκατάληψη είναι το κυρίαρχο κίνητρο πίσω από πράξεις διάκρισης ενάντια σε ένα τέτοιο άτομο ή ομάδα, τότε αυτές οι πράξεις συνιστούν ηλικιακή διάκριση, κάτι που οι Άγγλοι αποκαλούν ageism.
Αν και η ηλικιακή διάκριση είναι δυνατόν να σχετίζεται με προκατάληψη ενάντια σε οποιαδήποτε ηλικιακή ομάδα, στοχεύει κατά κανόνα σε μία ομάδα: στους πρεσβύτερους.
Συνήθως οι νεότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι πρεσβύτεροι είναι αργοί, αδύναμοι, ευάλωτοι και εξαρτώμενοι.
Όλες οι μορφές διάκρισης ήταν πάντα πρόβλημα, αν και σήμερα το συγκεκριμένο πρόβλημα γίνεται οξύτερο σε ορισμένους τομείς. Πολλοί πρεσβύτεροι ηθοποιοί, μουσικοί, συγγραφείς, προγραμματιστές έχουν πρόβλημα εύρεσης εργασίας, αν και διαθέτουν όλα τα προσόντα από άποψη εμπειρίας και εκπαίδευσης.
Οποιαδήποτε κατηγοριοποίηση των ανθρώπων με βάση αποκλειστικά και μόνο την ηλικία τους -νεότητα, μέση ηλικία, τρίτη ηλικία, βαθύ γήρας- είναι τελικά μία μορφή ηλικιακού ρατσισμού που αποσκοπεί, ηθελημένα ή όχι, στον κοινωνικό ή επαγγελματικό αποκλεισμό συγκεκριμένων ηλικιακών ομάδων.
Γνωστά στερεότυπα για την τρίτη ηλικία παρουσιάζουν αδιακρίτως όλους τους ανθρώπους που έχουν περάσει το 65ο έτος της ηλικίας, ως αδύναμους, εξαρτημένους, εύθραυστους, παθητικούς, γκρινιάρηδες, ασεξουαλικούς, πληκτικούς, με μειωμένες πνευματικές και φυσικές ικανότητες.
Καταρχάς, ο φυσικός φόβος μας για τα γηρατειά δεν μας επιτρέπει πάντα να συνειδητοποιήσουμε ότι η ψυχική ωρίμανση έχει πλήθος θετικών γνωρισμάτων, όπως την πρακτική σοφία, το ευθύβολο χιούμορ, τη βελτίωση της κριτικής μας ικανότητας, τη δυνατότητα να προσεγγίζουμε ένα ζήτημα από διαφορετικές σκοπιές και να λαμβάνουμε εύστοχες αποφάσεις. Για αυτούς τους λόγους και μόνο ίσως θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η Τρίτη Ηλικία μπορεί ως προς ορισμένες απόψεις να είναι σίγουρα λειτουργική αν όχι και αναπτυξιακή.
Το πιο ανησυχητικό στοιχείο είναι ότι στις περισσότερες περιπτώσεις ο ηλικιακός ρατσισμός δεν λαμβάνεται υπόψη τόσο σοβαρά διότι θεωρείται κάτι «φυσιολογικό», την ίδια στιγμή που η κοινωνία μας εξυμνεί τα νιάτα και αφήνει τους ηλικιωμένους στο περιθώριο αντιμετωπίζοντας το γήρας ως ασθένεια και όχι ως μέρος της ζωής, όπως, δηλαδή, είναι.
Δυστυχώς, συμμετέχουμε σε μια κοινωνία όπου η οργάνωση της δυτικής κουλτούρας παρέχει ένα σύστημα κατηγοριοποίησης το οποίο αφήνει χώρο σε γενικεύσεις, στερεοτυπικές πεποιθήσεις και διακρίσεις. Η κοινωνία όμως δεν είναι παρά όλοι εμείς μαζί. Θα πρέπει, επομένως, να γίνουμε περισσότερο ανοιχτοί, δεκτικοί και ανεκτικοί στη διαφορετικότητα και να μάθουμε να εστιάζουμε στα στοιχεία που μας ενώνουν με τον συνάνθρωπό μας και όχι σε αυτά που πιθανώς μας χωρίζουν.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υποστηρίζει ότι στην αντιμετώπιση του ηλικιακού ρατσισμού είναι πολύ σημαντική η διαφορετική κατανόηση και προσέγγιση της γήρανσης με σκοπό να αλλάξουν οι ισχύουσες κοινωνικές νόρμες. Θα πρέπει να κρίνουμε το κάθε άτομο με βάση τα χαρακτηριστικά του, την προσωπικότητά του και τις ικανότητές του και όχι με βάση τα στερεότυπα και αυθαίρετες γενικεύσεις. Υπάρχουν πολλά οφέλη από ένα ποικίλο εργασιακό περιβάλλον τα οποία έρχονται από τη συνεργασία ηλικιωμένων και νέων και οι προοδευτικές εταιρείες το γνωρίζουν ήδη. Όλοι οι εργαζόμενοι ανεξαιρέτως θα πρέπει να αισθάνονται ότι τους εκτιμούν και τους σέβονται.
Τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται στη δημόσια σφαίρα ένας λόγος εμμέσως πλην σαφώς επιθετικός απέναντι στην Τρίτη Ηλικία. Δεν χρειάζεται να πάμε πολύ μακριά για να βρούμε πολλά εξυπνακίστικα σχόλια και στο χώρο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σχετικά με την Τρίτη Ηλικία.
Είναι γνωστό ότι οι σύγχρονες κοινωνίες, από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ύστερα, προσανατολίζονται στη νεότητα. Δημογραφικοί λόγοι, πολιτικά γεγονότα, κοινωνικά κινήματα καθώς και εμπορικές σκοπιμότητες έκαναν πρωταγωνιστές του δημόσιου λόγου τους νέους και τη νεότητα αξία αδιαπραγμάτευτη. Κατ’ αυτή την έννοια, η βαρύτητα που δίνει η Ελλάδα στον κόσμο των νέων δεν είναι κάτι περίεργο.
Στη χώρα μας συχνά η Τρίτη Ηλικία ταυτίζεται με τον συντηρητισμό, το μεταπολιτευτικό παρελθόν, τον κακό δικομματισμό, τα αίτια της χρεοκοπίας. Γίνεται μια προσπάθεια θεσμικής κατοχύρωσης ενός γενεακού χάσματος. Δυστυχώς πολλές φορές τα φαινόμενα αυτά αντικοινωνικής συμπεριφοράς έχουν προκαλέσει bulling σε βάρος ανικάνων ή αδυνάτων προσώπων με σοβαρές συνέπειες.
Η ιστορία έχει δείξει ότι υπερήλικες έχουν προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες, όπως ο Θεμιστοκλής Σοφούλης που έγινε πρωθυπουργός σε ηλικία 89 ετών, ο Ξενοφών Ζολώτας, ο Churchill, o Clemenceau, o Picasso, ο Τσάρλι Τσάπλιν και άλλοι. Θα πρέπει, απλώς, να συνεκτιμηθεί και μάλιστα πολύ αυστηρά η ηλικία μαζί με άλλα προσόντα ή δεξιότητες, με αξιολογικά πάντοτε κριτήρια και όχι πολιτικά, και με γνώμονα εάν μπορεί κάποιος να προσφέρει ουσιαστικές υπηρεσίες.
Τι προκύπτει; Η πείρα είναι σπουδαίο κεφάλαιο, που δεν πρέπει να χάνεται ανεκμετάλλευτο, αλλά να αξιοποιείται και να χρησιμοποιείται επωφελώς, κυρίως σε συμβουλευτικό πεδίο, επειδή, δυστυχώς, οι Έλληνες δεν γνωρίζουμε την ιστορία μας ούτε έχουμε διδαχθεί από τα παθήματά μας και επαναλαμβάνουμε τα ίδια λάθη.
“Κάθε γέροντας που πεθαίνει, και μια βιβλιοθήκη που καίγεται”, έλεγε ο συγγραφέας, ιστορικός και εθνολόγος Amadou Hampâté Bâ.
Ακόμα κι αν έχουμε συν-δημιουργήσει στερεότυπα οφείλουμε να τα εγκαταλείψουμε και να ξαναδούμε τον κόσμο σαν μονάδες αντί για ομοιογενή σύνολα ανθρώπων. Το πώς δείχνει κάποιος ή το πόσες ρυτίδες φέρει στο πρόσωπό του δε σημαίνει πως κουβαλάει χαρακτηριστικά που δεν έχει καλλιεργήσει με τη δική του μοναδική προσωπικότητα. Ας αφήσουμε τις ηλικιακές αποκλίσεις, κι ας δούμε κάθε φορά με ανοιχτό κι ανεπηρέαστο βλέμμα τους ανθρώπους γύρω μας. Ας δούμε την ομορφιά της ωριμότητας.
Μια βόλτα από τα δημοτικά σχολεία της χώρας την ώρα που σχολούν οι μαθητές θα έδινε σε πολλούς να καταλάβουν ότι οι νέοι δύσκολα θα τα έβγαζαν πέρα χωρίς τους παλιούς. Ο ρόλος που έχει αναλάβει η Τρίτη Ηλικία στη σημερινή συγκυρία είναι πολυσύνθετος, αφού ουσιαστικά έχει επωμιστεί μεγάλο μέρος της καθημερινής ανατροφής των παιδιών. Ακόμη και όταν δεν συνδράμει οικονομικά τους νεότερους, προσφέρει ανεκτίμητες υπηρεσίες όχι μόνο στα παιδιά όσον αφορά τη φύλαξη και τη διατροφή αλλά και στους ενήλικες, τόσο για να ασκήσουν τις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις όσο και για να κυνηγήσουν τους προσωπικούς τους στόχους. Ωστόσο η υποτίμηση, ο παραγκωνισμός και εν τέλει ο στιγματισμός της Τρίτης Ηλικίας στη σημερινή κοινωνία είναι ο νέος θεσμικός ρατσισμός.
Δεν έχουμε αναλογιστεί όμως ότι το μεγαλύτερο θύμα του ηλικιακού ρατσισμού ίσως να είναι τελικά ο ίδιος μας ο εαυτός.
- Παραθέτουμε και το αξιόλογο άρθρο του Βασίλη Σ. Κανέλλη από το In.gr: Δείξτε σεβασμό: Αυτοί που πεθαίνουν από κοροναϊό ανήκουν στις καλύτερες γενιές
- Αρχική εικόνα: Umberto Boccioni (1882-1916). Genius and Memory
