Στα φώτα των λιμανιών του κόσμου μάς έχουν ταξιδέψει ταινίες που έχουν ως θέμα τους λιμάνια και καημούς. Ας σαλπάρουμε λοιπόν για λιμάνια ξένα.
Θεσσαλονίκη. Λιμάνι και χωνευτήρι πολιτισμών. Το σταυροδρόμι των Βαλκανίων και των μεγάλων συμφερόντων. Η πρώτη και τελευταία στάση για τη Μεσόγειο ή τον Βόσπορο. Μια κοιτίδα συμβολής της ψυχρής, δυτικής ευρωπαϊκής κουλτούρας με τη ζεστή, γλυκιά μεσογειακή και την καυτή, πικάντικη ανατολίτικη μαζί με μια αύρα από το εκρηκτικό πνεύμα των Βαλκανίων. Πολλές οι ταινίες που έχουν “πιάσει” και στο λιμάνι της νύμφης του Θερμαϊκού μέσω του Φεστιβάλ της.
*Θεσσαλονίκη: Παρένθεση (1969) του Τάκη Κανελλόπουλου.
Ένα λιμάνι οικείο που φέρει το όνομα της αδερφής του Μεγαλέξαντρου. Το στολίδι του Θερμαϊκού που έχει καβαντζώσει εδώ και μια δεκαετία τα 2.300 χρόνια ιστορίας. Κι αν έχει γνωρίσει κατακτητές κι επιδρομείς. Όλοι τους χάραξαν κι από ένα σημάδι πάνω της όπως κάνουν οι ερωτευμένοι με τα δέντρα: τα πληγώνουν για να τους θυμούνται. Στη γενέτειρά του Θεσσαλονίκη έδρασε, σε πείσμα του Νότου, κι ο ποιητής της εικόνας Τάκης Κανελόπουλος. Κι αν υπάρχει ένα ποίημά του που να αγκαλιάζει αυτήν την πόλη με όλη του τη δύναμη, αυτό είναι σίγουρα η “Παρένθεση”. Ένα τρένο φτάνει στο σταθμό και μια γνωριμία του ταξιδιού, εκμεταλλεύεται την εξάωρη καθυστέρηση της αμαξοστοιχίας και γίνεται μια ρομαντική παρένθεση στην πεζή πραγματικότητα.
Η περιπλάνηση του ζεύγους (Αλεξάνδρα Λαδικού, Άγγελος Αντωνόπουλος) στην παραλία και τις ακρογιαλιές της Περαίας και της Αγίας Τριάδας, μας δείχνουν κάτι απ’ τη χαμένη μας φυσική ομορφιά και κάτι από τη χαμένη μας αθωότητα. Η μελαγχολία της αναπόλησης τέτοιων στιγμών ισοσκελίζεται από τη γλυκιά αίσθηση ότι ζήσαμε, ότι βιώσαμε μια ανάλογη περιπέτεια. Η αναλόγου ύφους μουσική επένδυση του Νίκου Μαμαγκάκη, προκαλεί ρίγη συγκίνησης, χωρίς να εκβιάζει τα συναισθήματα, κατορθώνοντας να περιρρέει την εικόνα και τα τοπία-ντεκόρ. Προκαλεί επίσης την οργή των σινεφίλ, διότι τα έργα αυτού του σπουδαίου Έλληνα μουσικού παραμένουν στο χρονοντούλαπο της εταιρείας του. Η απλότητα της ποίησης και η ποίηση της απλότητας. Ένας μικρός Ταρκόφσκι δεν ήθελε να μεγαλώσει γιατί δεν ήθελε να ξενιτευτεί. Η Αθήνα τον αγνόησε γιατί δεν την πλησίασε. Κρίμα.
*Πειραιεύς ή Πειραιάς: Ποτέ την Κυριακή (1963) του Ζυλ Ντασέν.
Λιμάνι – επίνειο των Αθηνών, ιδρυθέν τον Χρυσούν Αιώνα (περί το 450 π.Χ.) για να υπηρετήσει τις ανάγκες της πόλης. Καταστράφηκε αρκετές φορές, αλλά άντεξε στα χτυπήματα. Σήμερα είναι ενωμένος με το Κλεινόν Άστυ, το τέρας που λέγεται πρωτεύουσα. Εδώ πρωτοεμπνεύστηκε ο Ζυλ Ντασέν το “Ποτέ την Κυριακή” για τη μούσα του και συμβία του Μελίνα Μερκούρη. Η Ίλυα (Μερκούρη) είναι μια πόρνη, την οποία θέλει να γαλουχήσει πνευματικά ένας Αμερικανός ερασιτέχνης φιλόσοφος (Ντασέν). Η αναζήτηση της κοιτίδας του παγκόσμιου πολιτισμού, θα έρθει σε σύγκρουση με τη γέννηση νέων ηθών και εθίμων και αυτό θα αναγκάσει τον “φιλόσοφο” να επανεξετάσει τις σκέψεις του. Εν τω μεταξύ όμως η Μελίνα θα μας αποδείξει τι θα πει αθάνατη ελληνική ψυχή. Κι ο Χατζιδάκις θα μας στοιχειώνει για πάντα με τα “Παιδιά του Πειραιά” του.
*Πειραιάς ξανά: Στον αστερισμό του Πόρτο Λεόνε (1991) του Διονύση Γρηγοράτου.
Πόρτο Λεόνε λεγόταν μεσαιωνικά ο Πειραιάς διότι κοντά στην είσοδο του λιμανιού υπήρχε ένα μαρμάρινο λιοντάρι. Οι τούρκοι το λέγανε “Ασλάν λιμάν” (λιμήν των λεόντων). Στα 1687 ο Ενετός Φραγκίσκος Μοροζίνι μας λυπήθηκε και είπε να μας απαλλάξει απ’ αυτό, καθώς και από κάνα-δυο καρυάτιδες, αφού πρώτα είχε φροντίσει ν’ ανατινάξει τον Παρθενώνα. Τα αρχαία αυτά άχρηστα κοτρόνια, τα μετέφερε στη Βενετία για να τα διασώσει από τη θρησκευτικοί μας μανία. Το δραματοποιημένο αυτό ντοκιμαντέρ του Διονύση Γρηγοράτου προσπαθεί να ανιχνεύσει την τοπική συνείδηση των “παιδιών” του Πειραιά.
*Κανένα λιμάνι, Σηκουάνας: Αταλάντη (1934) του Ζαν Βιγκό.
Το ποτάμι που διασχίζει το Παρίσι, που πλημμυρίζει αρκετά συχνά και που καταπίνει όσους βιάζονται να τερματίσουν τη ζωή τους. Εκ πρώτης όψεως η “Αταλάντη” μοιάζει μια τυπική ερωτική ιστορία. Στο τέλος βέβαια διαπιστώνουμε ότι είναι κάτι ασυνήθιστο και γοητευτικό, ίσως η πιο επιδραστική γαλλική ταινία που έγινε ποτέ. Η μαγεία ελλοχεύει πίσω από κάθε της πλάνο. Η ιστορία της μαούνας με το αγέρωχο όνομα, που πηγαινοέρχεται στα κανάλια του Σηκουάνα, φαίνεται πως ήταν πολύ σημαντική για τον σκηνοθέτη Ζαν Βιγκό, που πέθανε πρόωρα (μόλις 29) από φυματίωση. Η πρεμιέρα της έγινε λίγες ώρες μετά την κηδεία του. Έχοντας κάνει μόνο τρεις μικρού μήκους (αρκετά κυνικές και δύσκολα προσπελάσιμες), επιδεικνύει εδώ μια απίστευτη ωριμότητα και αυτοπεποίθηση. Ο ρεαλισμός συναντά μια σουρεαλιστική ποιητική με αποτέλεσμα έναν βίαιο και πανίσχυρο λυρισμό. Η υπέροχη μουσική του Μωρίς Ζομπέρ και οι σπουδαίες ερμηνείες των Μισέλ Σιμόν, Ντίτα Πάρλο και Ζαν Νταστ θα σας συνεπάρουν. Μια ταινία που θα ‘πρεπε να προβάλλεται με κάθε αφορμή.
*Φανταστικό λιμάνι: Η πόλη των χαμένων παιδιών (1995) των Μαρκ Καρό & Ζαν Πιέρ Ζενέ.
Μετά το σαρδόνιο και υποχθόνια αστείο “Delicatessen” που τους καθιέρωσε, οι Ζενέ και Καρό επιστρέφουν με ένα φανταστικό παραμύθι, εξίσου διασκεδαστικό. Ένας ραδιούργος επιστήμων πάσχει από πρόωρο γήρας διότι δεν ονειρεύεται ποτέ. Για να ανανεώνεται απαγάγει παιδάκια, τα μεταφέρει στο ομιχλώδες νησί-εργαστήριό του, τα καλωδιώνει μαζί του και τους κλέβει τα όνειρα. Βοηθοί του στις απαγωγές είναι έξι κλώνοι του ιδίου πρωτοτύπου (ο θεϊκός Dominique Pinon επί επτά).Το πρωτότυπο πάσχει από αμνησία και είναι το κλειδί για τη λύση της σατανικής αυτής μηχανορραφίας. Η ατμοσφαιρική φωτογραφία που παραπέμπει και πάλι στα κόμικς, τα αιθέρια μουσικά μοτίβα του Άντζελο Μπανταλαμέντι, και η φαντασία που λείπει από τον κακό Κρανκ, μας τυλίγουν αργά σε μια σαγηνευτική ατμόσφαιρα. Οι επιρροές από τα φανταστικά σκηνικά των Πάιθον είναι καλοχωνεμένες και τα εκπληκτικά τερατάκια μας χαμογελάνε και έξω απ’ την αίθουσα.
*Νάντη: Λόλα (1961) του Ζακ Ντεμύ.
Ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά παράλια κέντρα του Ατλαντικού, κείται στη δυτική Γαλλία. Παλιά αποικία των Γαλατών, πέρασε από πολλές κατοχές και άλλες τόσες σκληρές δοκιμασίες. Η “Λόλα”, ασπρόμαυρη και νοσταλγική, είναι ένας από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους του νέου γαλλικού κύματος. Η ομώνυμη ηρωίδα (Ανούκ Αιμέ) είναι μια χορεύτρια σε καμπαρέ, εγκαταλελειμμένη από τον ναύτη εραστή της. Μάταια περιμένει να γυρίσει, μεγαλώνοντας τον γιο τους, και πέφτοντας εναλλάξ στην αγκαλιά δύο άλλων αντιθέτων. Έτσι βρίσκεται μετέωρη ανάμεσα σε τρεις άνδρες, αναποφάσιστη και μεταπίπτουσα. Παρομοίως, η ταινία βρίθει αλλοπρόσαλλων επιρροών (Γαλάζιος Άγγελος, Μαξ Οφίλς, Χωρίς Ανάσα, χολιγουντιανά μιούζικαλ). Η “κάμερα στυλό” του Ντεμύ και η υπέροχη φωτογραφία, σιγοντάρεται ρομαντικά από τα μουσικά θέματα του Μισέλ Λεγκράν. Ενώ στις “Ομπρέλες του Χερβούργου” (η τρίτη και καλύτερή του) στηρίζεται στις απογοητεύσεις της ζωής, εδώ (πρώτη του δουλειά) δίνει στον χαρακτήρα του αυτό που επιθυμεί χωρίς να υστερεί σε ένταση και λυρισμό.
*Νέα Υόρκη: Το χιλιόμετρο των αλκοολικών (1956) του Λιονέλ Ρογκοζέν.
Το λιμάνι της Νέας Υόρκης με το άγαλμα της ελευθερίας αποτέλεσε το σύμβολο και το σημείο αναγνώρισης της νέας γης για πολλές γενιές μεταναστών. Βρίσκεται στο μυχό του ποταμού Χάντσον, όπου ξεπροβάλλει η περίφημη νησίδα Έλλις και περιβάλλεται από τα νησιά του Μανχάταν, του Μπρούκλιν και του Στέιτεν. “Το χιλιόμετρο των αλκοολικών” είναι μια θαρραλέα ματιά στη σκληρή πραγματικότητα της βρώμικης παραλίας του Lower East Side, στην συνοικία των απόκληρων. “Ίσως ο μεγαλύτερος ντοκιμαντερίστας όλων των εποχών”, λέει ο Τζων Κασαβέτης για τον Ρογκοζέν. Το φιλμ έχει προταθεί για όσκαρ και έχει κερδίσει πολλά βραβεία στη Βενετία και τη Μεγάλη Βρετανία. Επιλέχτηκε από κινηματογραφικό μουσείο μοντέρνας τέχνης, ως ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της δεκαετίας του ’50.
Βαλπαράιζο: … A Valparaiso (1963) του Γιόρις Ίβενς.
Βρίσκεται στο κέντρο της Χιλής και ήταν βασίλισσα του διαμετακομιστικού εμπορίου στον Ειρηνικό, μέχρι τη διάνοιξη της διώρυγας του Παναμά. Στα 1962 ο Γιόρις Ίβενς φτάνει εδώ προσκεκλημένος της κυβέρνησης για να διδάξει σινεμά. Μαζί με τους μαθητές του γυρίζει το “… A Valparaiso”, την πιο ποιητική του δημιουργία. Αντιπαραθέτει την αστραφτερή ιστορία του παρελθόντος με την παρακμή του παρόντος λιμένος. Φτιάχνει ένα πορτρέτο της πόλης, που ‘ναι χτισμένη πάνω σε 42 λόφους, με τη φτώχια και τα πλούτη της, την καθημερινή της ζωή, τις ατελείωτες σκάλες της, τα τηλεφερίκ και τα μπαρ της. Χρησιμοποιώντας εναλλακτικά το έγχρωμο και το μαυρόασπρο, διαπλέκει αριστοτεχνικά το πλούσιο παρελθόν με το μίζερο παρόν, αφήνοντας ανοιχτή μια ελπιδοφόρα προοπτική για τα παιδιά που παίζουν στις σκάλες και τους λόφους.
*Οδησσός: Θωρηκτό Ποτέμκιν (1926) του Σεργκέι Αϊζενστάιν.
Ουκρανικό λιμάνι στη Μαύρη Θάλασσα, σπουδαίος θαλάσσιος ναύσταθμος. Αρχαία ελληνική αποικία, πέρασε από πολλά χέρια, φιλοξένησε τους Έλληνες εμπόρους του 18ου και 19ου αιώνα. Αποτέλεσε πυρήνα επαναστατικών δράσεων και εξακολουθεί να έχει πολιτιστική και εμπορική ζωή. Στα 1905 έγινε θέατρο της εξέγερσης των εργατών, με την υποστήριξη του πληρώματος του θωρηκτού Ποτέμκιν. Αυτά ακριβώς τα γεγονότα πραγματεύεται και η ομότιτλη δημιουργία του Ρώσου πρωτοπόρου Σεργκέι Αϊζενστάιν. Είναι μάλλον κοινότοπο να πούμε ότι η ταινία αποτελεί σταθμό στις αισθητικές και τις τεχνικές του παγκόσμιου σινεμά, αφού δεν υπάρχει άρθρο ή σοβαρή ανάλυση που να μην αναφέρεται σ’ αυτήν. Τα δε σκαλιά της “σφαγής της Οδησσού” είναι ένα από τα αγαπημένα σημεία αναφοράς πολλών επιγόνων του μεγάλου δασκάλου.
Ο χαρακτηριστικός “λαϊκός” συμβολισμός, η γυμνή ομορφιά των εικόνων και τα βραδυφλεγέντα πάθη του πλήθους λογίζονται ως επιτεύξεις, αξεπέραστες και απόλυτες. Αν απομονώσουμε οποιαδήποτε σκηνή και τη δούμε ξεχωριστά, διαπιστώνουμε ότι πρόκειται για φωτογραφικό αριστούργημα που ρέει αβίαστα προς την επόμενή του σκηνή. Οι παύσεις και οι συγκοπές του μοντάζ του Αϊζενστάιν θεωρούνται ακόμη και σήμερα άκρως τολμηρές για να υιοθετηθούν αυτούσιες. Τα προπαγανδιστικά κίνητρα κατασκευής του δεν μειώνουν επ’ ουδενί την καλλιτεχνική του αξία. Αναλογιζόμενοι το συνολικό έργο του κινηματογραφικού αυτού κολοσσού, είναι μάλλον προτέρημα η ύπαρξη τέτοιων ελατηρίων.
*Μασσαλία: Ένα κορίτσι σε κάθε λιμάνι (1928) του Χάουαρντ Χωκς.
Η δεύτερη σε μέγεθος γαλλική πόλη, σπουδαίο εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο. Επικοινωνεί με τον πλωτό Ρήνο μέσω καναλιού. Αγαπημένο λιμάνι πολλών συγγραφέων, με σπουδαιότερο τον Αλέξανδρο Δουμά τον πρεσβύτερο, που τοποθέτησε στη νήσο Ιφ τον πύργο του κόμητα Μοντεχρίστου. Εδώ τοποθετεί και τη δράση του ο νεαρός τότε και άπειρος σκηνοθετικά, Χάουραντ Χοκς. Δύο ναύτες που έχουν φάει ψωμί κι αλάτι μαζί, θα γίνουν υποχείρια μιας ακροβάτριας του τσίρκου, πανέμορφης, πανέξυπνης, κυκλοθυμικής και πλανεύτρας. Όπως ίσως θα αντιληφθήκατε, αναφερόμαστε στη Λουίζ Μπρουκς (τη θρυλική Λούλου του Παμπστ), τη γυναίκα που κοίταξε την κάμερα με φυσικότητα όσο καμιά άλλη και μάγεψε όσο καμιά άλλη επίσης. Η ταινία βέβαια ανέδειξε και τα προσόντα του Χοκς, αλλά ήταν και αυτή που έκανε τον Παμπστ να αναζητήσει στο πρόσωπο της Λουίζ την Πανδώρα του και την παραστρατημένη του ηρωίδα. Αν θέλετε να ανακαλύψετε ποια αντιγράφουν όλες οι νέες βαμπ δεν έχετε παρά να παρατηρήσετε προσεκτικά τις κινήσεις και τις στάσεις της μυθικής αυτής φιγούρας του μετέπειτα γερμανικού εξπρεσιονιστικού σινεμά.
Πηγές
L’ Atalante review
L’ Atalante 2
L’Atalante 3
La cite des enfants perdus στο imdb
La cite des enfants perdus official site
Lolabrief
Lola review
On The Bowery
A Valparaiso στοsite του Γιόρις Ίβενς
A Valparaiso στο site του Κρις Μαρκέρ
A Girl In Every Port στο CPS
AGirl In Every Port στο SilentEra
Bronenosets Potyomkin στο imdb
Bronenosets Potyomkin στο geocities
BronenosetsPotyomkin geocities 2
Bronenosets Potyomkin στο u-net
Never On Sunday
Never On Sunday: η μουσική
Never On Sunday στο ΕΚΚ
Μελίνα On Sunday
ΔιονύσηςΓρηγοράτος στο ΕΚΚ
