Έχουν άρωμα οι λέξεις; Μπορούμε να γευτούμε τη μουσική; Μπορούμε να ακούσουμε έναν πίνακα ζωγραφικής; Παράγουν χρώματα οι ήχοι; Αν ναι, έχεις συναισθησία!
Όταν ο Έντγκαρ Κέρτις ήταν περίπου τριών χρόνων, η μητέρα του παρατήρησε για πρώτη φορά ότι ο γιος της έχει έγχρωμη ακοή. Τότε το αγόρι άρχισε να ισχυρίζεται ότι ο ήχος που βγάζει το τζιτζίκι είναι άσπρος, ο ανεμιστήρας πορτοκαλής, η ηλεκτρική σκούπα μαύρος και ο βάτραχος μπλε. Το παραπάνω περιστατικό, που περιγράφεται σε επιστημονικό άρθρο του 1922, ενέπνευσε τον τίτλο του βιβλίου «Ο βάτραχος που κόαζε μπλε» (εκδ. Πεδίο), στο οποίο ο Τζέιμι Γουόρντ, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Σάσεξ, πραγματεύεται το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Έντγκαρ που ονομάζεται συναισθησία.
“Ο Βάτραχος που Κόαζε Μπλε” είναι μια σύγχρονη και προκλητική εργασία που εξερευνά το θέμα της συναισθησίας με ζωντανό και ευχάριστο τρόπο. Για πολλά χρόνια η συναισθησία αποτελούσε ένα άγνωστο αντικείμενο. Και όμως είναι σχεδόν βέβαιο ότι όλοι μας γνωρίζουμε καλά τουλάχιστον έξι ή επτά ανθρώπους που έχουν συναισθησία, απλώς δεν ξέρουμε ποιοι είναι. Σήμερα η επιστήμη αποκαλύπτει τα μυστικά της, και τα ευρήματα μας οδηγούν να αναθεωρήσουμε ριζικά τον τρόπο με τον οποίο είναι οργανωμένες οι αισθήσεις μας. Όπως λέει ο Jamie Ward, η ανάμειξη των αισθήσεων αποτελεί τον κανόνα. Όλοι βιώνουμε πολυαισθητηριακά ερεθίσματα, αν και μόνο μερικοί από εμάς μπορούν να υπερβούν τα εμπόδια για να εισέλθουν στο βασίλειο της συναισθησίας.
Τι είναι η συναισθησία; Είναι μια νευρολογική κατάσταση κατά την οποία ο εγκέφαλος έχει τη δυνατότητα να συνδέει αισθήσεις που διαφορετικά δεν θα είχαν καμία σχέση μεταξύ τους. Ένας άνθρωπος συνήθως ακούει τη μουσική, ένας άνθρωπος με συναισθησία ακούει τη μουσική και βλέπει ένα χρώμα ή τρώει τη σαλάτα και ακούει έναν ήχο!
Όχι, δεν αστειευόμαστε καθόλου! Σύμφωνα με το Harvard Medical School, μόλις το 1% των ανθρώπων έχει συναισθησία και μέσα σε αυτούς και μερικοί… celebrities, όπως η Marilyn Monroe και ο Pharrell Williams.
Τι είναι η συναισθησία;
Η συναισθησία είναι μια αυτόματη και ακούσια ένωση των αισθήσεων. Ένας από τους πιο συνηθισμένους τρόπους με τον οποίο εκδηλώνεται στους ανθρώπους είναι ότι συνδέουν κοινά πράγματα, όπως οι αριθμοί, οι μήνες ή οι μέρες της εβδομάδας με χρώματα. Δηλαδή, για παράδειγμα, ο Ιούλιος είναι το σκούρο μπλε και ο αριθμός 3 το κίτρινο χρώμα.
Κάθε άνθρωπος με συναισθησία έχει διαφορετική αντίληψη ενώ υπάρχουν 60 διαφορετικές εκδοχές της συναισθησίας. Μπορεί ένας άνθρωπος να βλέπει την Τρίτη με κόκκινο χρώμα και άλλος με λευκό!
Πολλοί άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται ότι έχουν συναισθησία και θεωρούν τις αντιλήψεις τους φυσιολογικές, για παράδειγμα νομίζουν πως όλοι ξέρουν πως ο μήνας Μάρτης έχει τη γεύση της κρέμας!
Μπορεί να ακούν το φαγητό, να δίνουν προσωπικότητα σε αριθμούς, να βλέπουν χρώματα στη μουσική.
Τι προκαλεί τη συναισθησία;
Η ακριβής αιτία παραμένει ακόμα άγνωστη, αλλά πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι συμβαίνει σε μέρη του εγκεφάλου που είναι το ένα δίπλα στο άλλο και έχουν για κάποιον λόγο συνδεθεί μεταξύ τους.
Η πιο συνηθισμένη μορφή συναισθησίας είναι όταν οι άνθρωποι συνδέουν τα λόγια με τα χρώματα. Σε αυτήν την περίπτωση, ίσως οι περιοχές του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνες για την επεξεργασία της γλώσσας και του χρώματος, οι οποίες βρίσκονται κοντά, να έχουν ελαφρώς συγχωνευθεί!
Πώς επηρεάζει τη ζωή σου;
Πολλοί άνθρωποι με συναισθησία θεωρούν πως αυτή η κατάσταση είναι ένα δώρο, επειδή μπορούν να δουν τον κόσμο με ασυνήθιστους τρόπους, οι οποίοι ενισχύουν την δημιουργικότητά τους και τις πνευματικές ικανότητες.
Παράλληλα, αυτό μπορεί να επιτρέψει σε αυτούς τους ανθρώπους να έχουν πιο πλούσιες εμπειρίες από άλλους. Όπως είδε δηλώσει, χαρακτηριστικά ο Pharrell Williams στο Psychology Today, η σταδιοδρομία του οφείλεται στη συναισθησία, καθώς για κάθε χρώμα υπάρχει ένας ήχος, ένας κραδασμός, ένα μέρος του ανθρώπινου σώματος, ένας αριθμός, ένα μουσικό σημείωμα.
Ένας συναισθητικός είναι πιθανό να «δει» ένα περισσότερο έντονο κόκκινο χρώμα καθώς ανεβαίνει η συχνότητα ενός ήχου ή μία απαλή επιφάνεια μπορεί να έχει «γλυκιά» γεύση.
Οι συσχετίσεις αυτές των αισθήσεων για τους συναισθητικούς δεν είναι καθόλου μεταφορικές. Για αυτούς «πραγματικά» τα χρώματα έχουν γεύση, οι οσμές ηχούν κ.λπ. και η εμπειρία τους αυτή είναι διαρκής σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Ωστόσο, κάποιες φορές η περίεργη αυτή ιδιαιτερότητα χάνει την έντασή της κατά την ενηλικίωση ή έπειτα από αυτήν.
Ένα ακόμα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό της συναισθησίας είναι το ότι συνεχίζει να υπάρχει ακόμα και όταν το άτομο χάνει την ικανότητα μιας αίσθησης. Για παράδειγμα ένα άτομο που μπορεί να δει τους ήχους εξακολουθεί να το κάνει αυτό ακόμα και αν τυφλωθεί κάποια στιγμή στη ζωή του.
Στην τέχνη
Για την ιστορία, γνωστοί άνθρωποι του πνεύματος με συναισθησία, είναι οι συγγραφείς Nabokov και Dostoyevski, o συνθέτης Liszt και πιο πρόσφατες περιπτώσεις: η Tori Amos και ο Geoffrey Rush.
Η έννοια της συναισθησίας μάλιστα συναντάται αρκετά συχνά στην τέχνη, τόσο από καλλιτέχνες που ήταν συναισθητικοί όσο και από καλλιτέχνες που δεν είχαν αυτή την ιδιότητα. Το φαινόμενο της συναισθησίας απασχόλησε και το θεατρικό σκηνοθέτη Πίτερ Μπρουκ χωρίς ο ίδιος να είναι πάσχων. Μεταξύ άλλων, συναντάται στην ποίηση του Αρθούρ Ρεμπό και του Σαρλ Μποντλέρ, στη ζωγραφική του Βασίλι Καντίνσκι και στη μουσική των Αλεξάντερ Σκριάμπιν και Ολιβιέ Μεσιάν.
Οι μουσικοί Γιαν Σιμπέλιους, Νικολάι Ρίμσκι-Κόρσακοφ, Ίτζακ Πέρλμαν, Μπίλι Τζόελ και Φαρέλ Γουίλιαμς, ή η συγγραφέας Τζοάν Χάρις, είναι επίσης συναισθητικοί – αναδεικνύοντας πώς αυτές οι «κρυφές αισθήσεις» μπορούν να ενισχύσουν ακόμα περισσότερο τις υπάρχουσες.
Στη συναισθησία εμφανίζεται πιο έντονα το φαινόμενο της ανάμιξης των αισθήσεων, το οποίο είναι φυσιολογικό και αναπόφευκτο. Σε όλους για παράδειγμα η γεύση επηρεάζεται από την ακοή (τα πατατάκια που τρώμε μπροστά σε μικρόφωνο φαίνονται 15% πιο κριτσανιστά αν στα ακουστικά μέσω των οποίων ακούμε το σπάσιμό τους έχουν ενισχυθεί οι υψηλές συχνότητες, ενώ αν έχουν ενισχυθεί οι χαμηλές έναντι των υψηλών έχουμε την αίσθηση της νωπότητας), η ακοή από την όραση (ο ίδιος φθόγγος, το «μπα», ακούγεται «φα» αν συνδυάζεται με την ψευδή εικόνα κάποιου που προφέρει το «φα» και ακουμπά τα χείλη του στα δόντια του) κλπ. Σε όσους αποδίδεται πως έχουν συναισθησία, η επίδραση της μιας αίσθησης στην άλλη είναι ιδιαίτερα έντονη και η γενική αίσθηση του παρατηρούμενου εμφανίζεται πιο πλούσια.
Η συναισθησία συναντάται συχνά ως σύμπτωμα του αυτισμού και του συνδρόμου Άσπεργκερ, αλλά όχι αποκλειστικά.
Η συναισθησία συναντάται σε κάποια μορφή της σε έναν στους 2.000 ανθρώπους, ενώ η εμφάνισή της είναι σε μεγάλο βαθμό κληρονομική. Σχετική έρευνα που έγινε από τον νευρολόγο V. S. Ramachandran στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια Σαν Ντιέγκο έχουν δείξει, σύμφωνα με επιστήμονες, ότι διαδικασίες παρόμοιες με τη συναισθησία ίσως είναι βασικές στην ικανότητά μας να αντιλαμβανόμαστε μεταφορές και στο να είμαστε δημιουργικοί. Σύμφωνα με τον παραπάνω ερευνητή δεν είναι σύμπτωση το ότι η συναισθησία είναι οχτώ φορές περισσότερο συνηθισμένη ανάμεσα στους συγγραφείς και στους καλλιτέχνες.
Πώς βιώνεται η συναισθησία
Η πιο συνηθισμένη μορφή συναισθησίας είναι η συσχέτιση γράμματος/αριθμού με χρώμα. Το μοτίβο της συσχέτισης διαφέρει από άτομο σε άτομο. Οι ίδιοι οι συναισθητικοί συχνά αγνοούν το ότι οι υπόλοιποι άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο. Η συναισθητική συγγραφέας Patricia Lynne Duffy αναφέρει: «Μία μέρα, είπα στον πατέρα μου, ότι για να γράψω ένα R το μόνο που είχα να κάνω ήταν να προσθέσω στο P μία μικρή γραμμή από κάτω. Ένιωσα μεγάλη έκπληξη όταν κατάλαβα ότι μπορούσα να μετατρέψω ένα κίτρινο γράμμα σε πορτοκαλί απλά προσθέτοντας μία γραμμή».
Ένας άλλος συναισθητικός αναφέρει: «Έχω συναισθησία και ως παιδί πίστευα ότι ήταν κάτι εντελώς κανονικό, μέχρι που κατάλαβα ότι οι άλλοι άνθρωποι δεν βλέπουν τους αριθμούς και τα γράμματα σαν χρώματα. Πιστεύω ότι η συναισθησία μπορεί να συνδέσει κάθε είδος αίσθησης με αφηρημένες έννοιες όπως τα γράμματα και οι αριθμοί. Απλά για μένα (και για τους περισσότερους) συσχετίζονται μόνο τα χρώματα. Είναι εύκολο να θυμάμαι καθημερινά πράγματα όπως τηλεφωνικούς αριθμούς και το π (θυμάμαι μέχρι το 3,141592653589). Κάθε σειρά ψηφίων σχηματίζει ένα σύνθετο χρώμα βασισμένο στα χρώματα των επιμέρους ψηφίων. Μελέτησα γιαπωνέζικα για κάποια χρόνια και τα ιδεογράμματα της γλώσσας έχουν επίσης χρώματα για μένα. Φαντάζομαι ότι σε περιπτώσεις έντονης συναισθησίας τα μαθηματικά και οι αριθμοί θα γίνονται αντιληπτά με τελείως διαφορετικό τρόπο. Θυμάμαι μία φορά είπα στην αδερφή μου ότι τα Smarties (καραμέλες) είναι «3» και «6» αντί για κίτρινα και πράσινα. Δεν κατάλαβα αμέσως ότι δεν μπορούσε να καταλάβει».
Η έρευνα δείχνει ότι ενώ λίγοι συναισθητικοί αντιλαμβάνονται τις συσχετίσεις χρωμάτων με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, υπάρχουν κάποιες γενικές τάσεις και ομοιότητες. Παρόλο που η συναισθησία γραφήματος-χρώματος είναι η πιο κοινή υπάρχουν 40 διαφορετικές μορφές της συναισθησίας.
Βέβαια, η συναισθησία μπορεί να αποδειχθεί και κατάρα: ο μνημονικός Ρώσος Σολομών Σερεσέβσκι, που έζησε στις αρχές του 20ού αιώνα, είχε μια εξαιρετικά σπάνια και δυνατή μορφή συναισθησίας – και οι πέντε αισθήσεις του ήταν συνδεδεμένες μεταξύ τους!
Αυτό του χάριζε απίστευτα δυνατή μνήμη, αλλά παράλληλα του δημιουργούσε προβλήματα, καθώς συχνά δυσκολευόταν πολύ να καταλάβει όσα διάβαζε.
Η πρώτη αδιαμφισβήτητη περιγραφή της συναισθησίας βρίσκεται στο «Δοκίμιο για την ανθρώπινη νόηση» του μεγάλου εμπειριστή φιλοσόφου Τζον Λοκ.
Σε αυτό το έργο, που κυκλοφόρησε το 1690, ο Βρετανός φιλόσοφος καταγράφει την ιστορία ενός τυφλού μελετητή, ο οποίος επί σειρά ετών πάσχιζε να βρει έναν τρόπο για να αναπαραστήσει νοητικά τα ορατά αντικείμενα.
Έπειτα από πολλές προσπάθειες κατάφερε τελικά να καταλάβει τι σημαίνει το να βλέπει κανείς το κόκκινο χρώμα: «Είναι σαν τον ήχο μιας σάλπιγγας», έγραψε ενθουσιασμένος.
Όμως αρκετοί ιστορικοί θεωρούν ότι ο πρώτος που περιέγραψε τη συναισθησία ήταν ο Αριστοτέλης στο έργο του «Περί ψυχής».
Μια διάσημη περίπτωση συναισθητικού φυσικού επιστήμονα είναι ο νομπελίστας θεωρητικός φυσικός Ρίτσαρντ Φάινμαν (Richard Feynman), τον οποίο οι συνάδελφοί του αντιμετώπιζαν με δυσπιστία όταν έλεγε:
«Όποτε γράφω μια εξίσωση στον πίνακα βλέπω τα διαφορετικά χρώματα των αριθμών και των γραμμάτων. Αναρωτιέμαι τι στο καλό βλέπουν οι φοιτητές μου…».
*Απάντηση: Nαι, Κίκι είναι το αγριεμένο σχηματάκι με τις γωνίες, ενώ Μπούμπα το αφράτο και στρογγυλεμένο – πώς να ήταν το Μπούμπα δηλαδή;
- Εικόνες: Έργα του συναισθητικού καλλιτέχνη Daniel Mullen
