Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Ένα από τα εκφραστικότερα μέσα του θεάτρου είναι το φως. Πίσω από το φωτιστικό σχεδιασμό μιας παράστασης κρύβεται φιλοσοφία και μια τεχνική πολύ απαιτητική. Με το φως δημιουργούνται ατμόσφαιρες, οριοθετούνται χώροι, υπογραμμίζονται συναισθήματα, κατευθύνεται το ενδιαφέρον του κοινού. Ένας σχεδιαστής φωτισμών καλείται να «ντύσει» με φως τη θεατρική παράσταση και να συμμετάσχει δημιουργικά στην όλη σκηνική σύνθεση.
Το ελληνικό θέατρο σήμερα διαθέτει πολλούς ικανούς σχεδιαστές φωτισμών. Μια καταξιωμένη σχεδιάστρια φωτισμών είναι και η ταλαντούχα Στέλλα Κάλτσου που χρόνια τώρα κάνει ένα παράλληλο ταξίδι στις όπερες του εξωτερικού. Από την Όπερα του Χονγκ Κονγκ, στο Φεστιβάλ Χέντελ στο Χάλε και από την Όπερα του Οβιέδο, στην Όπερα Σάο Κάρλος της Λισαβόνας.
Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε θεατρικό φωτισμό και σκηνογραφία στο Τμήμα Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Εργάστηκε επί δύο χρόνια δίπλα στο σπουδαίο φωτιστή Γιώργο Τέλλο, ως βοηθός σχεδιαστή φωτισμού, σε μεγάλο αριθμό θεατρικών, μουσικών και χορευτικών παραστάσεων. Έχει αναλάβει στην Ελλάδα τον σχεδιασμό φωτισμού για παραστάσεις θεάτρου, χορού, όπερας και συναυλίες για την Εθνική Λυρική Σκηνή, το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, το Θέατρο Τέχνης, το Ίδρυμα Μιχάλη Κακογιάννη, το Διεθνές Φεστιβάλ Αιγαίου Σύρου, το θέατρο Ακροπόλ, το θέατρο Επί Κολωνώ.
Έχει συνεργαστεί με σκηνοθέτες όπως οι Arnaud Bernard, Renato Zanella, Μαριάννα Κάλμπαρη, Νίκος Μαστοράκης, Γιώργος Πέτρου, Βασίλης Μαυρογεωργίου, Θέμελης Γλυνάτσης, Πέμυ Ζούνη, Δημήτρης Δεγαΐτης, Έλενα Πέγκα, Ρούλα Πατεράκη, Γιώργος Κιμούλης, Άντζελα Μπρούσκου και άλλοι…
Την τρέχουσα θεατρική περίοδο σχεδίασε τους φωτισμούς για τις παραστάσεις «Ιστορίες από το δάσος της Βιέννης» στο Θέατρο Τέχνης σε σκηνοθεσία Μαριάννας Κάλμπαρη, την «Αρχή του Αρχιμήδη» στο Skrow Theater σε σκηνοθεσία Βασίλη Μαυρογεωργίου, το «Παγκάκι» σε σκηνοθεσία Γιώργου Κιμούλη στο Τόπος Αλλού. Τον Απρίλιο βρέθηκε στην όπερα του Γκλιβίτσε στην Κρακοβία με το «Il Pastor Fido» του Χαίντελ σε σκηνοθεσία Daniel Pfluger. Αυτό τον καιρό βρίσκεται μεταξύ Πορτογαλίας και Γερμανίας. Στην όπερα Sao Carlos της Λισαβόνας με «La Boheme» του Πουτσίνι σε σκηνοθεσία Arnaud Bernard και στην όπερα του Γκαίτε στο Χάλε για το Φεστιβάλ Χαίντελ.
Η Στέλλα είναι από τις εκείνους τους ανθρώπους της τέχνης που έχουν ένστικτο, εμπειρία και απεριόριστη γνώση, γι’ αυτό κι έχει τον τρόπο να συλλαμβάνει την ένταση των παθών που κυκλοφορούν στα αχαρτογράφητα μονοπάτια της σκηνής και να μας καθηλώνει με την αξιομνημόνευτη, φωτεινή επιρροή της.
Παρά το φόρτο εργασίας της και τα ταξίδια της, το catisart.gr βρήκε τη Στέλλα Κάλτσου, την ποιήτρια των φωτισμών που μας έχει προσφέρει μια πινακοθήκη αξέχαστων μνημειωδών σκηνών και εικονοποιίας στο θέατρο, η οποία στην παρακάτω συνέντευξη μάς μιλά για τη δική της μυστική θεατρική γλώσσα.
* Γεννήθηκα στη Θεσσαλονίκη και εκεί πέρασα τα παιδικά και φοιτητικά μου χρόνια. Θυμάμαι με πολλή χαρά διάφορες στιγμές της παιδικής μου ηλικίας… Τα ατελείωτα παιχνίδια στη γειτονιά με τους φίλους μου, τις βόλτες στην παραλία και το Λούνα Παρκ, ταξίδια με τους γονείς μου, τέλεια καλοκαίρια στην κατασκήνωση στη Χαλκιδική, πολλές παρέες και πάρτι σε σπίτια.
Ποιες ήταν οι πρώτες καλλιτεχνικές επιρροές σου;
* Ζωγράφιζα από πολύ μικρή και αυτό που ήθελα ήταν να γίνω ζωγράφος, γι’ αυτό μελετούσα όλους τους μεγάλους ζωγράφους, πήγαινα σε διάφορες εκθέσεις και πολύ συχνά, επισκεπτόμασταν με τη μητέρα μου έναν θείο της ζωγράφο, στον οποίο κάθε φορά πήγαινα τα έργα μου για να μου κάνει παρατηρήσεις. Αυτό είχε μια πλάκα… Παράλληλα, έπαιζα πιάνο και είχα μεγάλη σχέση με τη μουσική, αλλά η ζωγραφική με οδήγησε στο θέατρο.
Πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με την επιμέλεια φωτισμών στο θέατρο;
* Με τον σχεδιασμό φωτισμών ήρθα σε επαφή όταν σπούδαζα σκηνογραφία στην Καλών Τεχνών. Μου φάνηκε εξαιρετικά ιδιαίτερη και μαγική η κατασκευή ενός χώρου, συναισθημάτων και μιας ατμόσφαιρας με το φως.
Σε ποιους δασκάλους σου θα ήθελες να εκφράσεις την ευγνωμοσύνη σου;
* Στον Γιώργο Τέλλο, έναν εξαιρετικό σχεδιαστή φωτισμών με τον οποίο είχα την τύχη να συνεργαστώ για περίπου δύο χρόνια. Έμαθα τόσα πολλά, απέκτησα τεράστια εμπειρία κοντά του και τον ευχαριστώ πολύ γι’ αυτό.
Τι σημαίνει για σένα φως και σκοτάδι;
* Είναι το ίδιο. Δεν μπορεί να υπάρξει το ένα χωρίς το άλλο.
Πού μπορεί κανείς να σπουδάσει επιμέλεια φωτισμών;
* Για τον σχεδιασμό φωτισμών δυστυχώς δεν υπάρχει σχολή στην Ελλάδα. Μόνο στο τμήμα θεάτρου της Καλών Τεχνών, τη σχολή που τελείωσα κι εγώ δηλαδή, μπορεί να πάρει κανείς μερικά μαθήματα παράλληλα με τη σκηνογραφία.
Τι θα συμβούλευες κάποιο νεότερο που φιλοδοξεί να ακολουθήσει αυτό το επάγγελμα;
* Να έχει πάθος και να μελετήσει πολύ το θέατρο.
Εάν κάποιος έχει την τεχνική κατάρτιση αλλά του λείπει η καλλιτεχνική έμπνευση, μπορεί να σταδιοδρομήσει ως φωτιστής;
* Όχι.
Υπάρχουν σκηνοθέτες με τους οποίους είσαι σε μόνιμη συνεργασία;
* Ναι φυσικά υπάρχουν σκηνοθέτες που έχω πιο μόνιμη συνεργασία, η Μαριάννα Κάλμπαρη, ο Θέμελης Γλυνάτσης, ο Arnaud Bernard, ο Νίκος Μαστοράκης, ο Βασίλης Μαυρογεωργίου, ο Γιώργος Πέτρου.
Αυτή την περίοδο ποιες παραστάσεις έχεις επιμεληθεί και τι προγραμματίζεις για τη συνέχεια;
* Αυτή την εποχή έχω σχεδιάσει τους φωτισμούς για το «Ιστορίες από το δάσος της Βιέννης» στο Θέατρο Τέχνης σε σκηνοθεσία Μαριάννας Κάλμπαρη, την «Αρχή του Αρχιμήδη» στο Skrow Theater σε σκηνοθεσία Βασίλη Μαυρογεωργίου, το «Παγκάκι» σε σκηνοθεσία Γιώργου Κιμούλη στο Τόπος Αλλού και ταυτόχρονα ετοιμάζομαι για μια σειρά από ταξίδια για παραστάσεις εκτός Ελλάδας. Τον Απρίλιο ήμουν στην όπερα του Γκλιβίτσε στην Κρακοβία με το «Il Pastor Fido» του Χαίντελ σε σκηνοθεσία Daniel Pfluger. Στη συνέχεια τον Μάιο θα βρίσκομαι μεταξύ Πορτογαλίας και Γερμανίας. Στην όπερα Sao Carlos της Λισαβόνας με «La Boheme» του Πουτσίνι σε σκηνοθεσία Arnaud Bernard και στην όπερα του Γκαίτε στο Χάλε για το Φεστιβάλ Χαίντελ.
Υπάρχει παραδοσιακή γνώση στους φωτισμούς;
* Δεν ξέρω τι εννοείτε με τη λέξη παραδοσιακή, αλλά σίγουρα χρειάζεται και τεχνική γνώση.
Πώς έρχεται η έμπνευση και πώς συλλαμβάνεις την καλλιτεχνική ιδέα για τον τρόπο φωτισμού των σκηνών μιας παράστασης;
* Παρακολουθώ πρόβες και συζητάω με τον σκηνοθέτη. Σε κάθε παράσταση πάντα υπάρχει κάτι που με ιντριγκάρει. Έτσι κι αλλιώς η έμπνευση είναι κάτι το απροσδιόριστο.
Η διαδικασία αρχίζει πριν από την έναρξη των προβών;
* Συνήθως ναι, σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη και τους υπόλοιπους συντελεστές αποφασίζουμε για την παράσταση και κάποιες ιδέες έρχονται και στην πορεία κατά τη διάρκεια των προβών.
Για την ολοκλήρωση του καλλιτεχνικού και δημιουργικού μέρους μιας παράστασης με ποιους από τους συντελεστές πρέπει να συνεργαστείς;
* Κυρίως με τον σκηνοθέτη και τον σκηνογράφο.
Ο φωτιστής έχει μια σιωπηλή επικοινωνία με τους ηθοποιούς κατά τη διάρκεια του στησίματος των φώτων;
* Θα μπορούσαμε να το πούμε κι έτσι.
Υπάρχει «μαγική συνταγή» για τους φωτισμούς;
* Ευτυχώς όχι.
Οι φωτισμοί μπορούν να «σώσουν» μια παράσταση;
* Δεν πιστεύω ότι οι φωτισμοί σώζουν μια παράσταση, αλλά σίγουρα μπορούν να βοηθήσουν.
Ο φωτισμός συμβαίνει καμιά φορά να «κλέβει την παράσταση»; Είναι αυτό ζητούμενο ή εξαρτάται από το είδος της παράστασης;
* Ναι, μπορεί να συμβεί και σίγουρα έχει να κάνει με την παράσταση και τις απαιτήσεις της.
Συχνά σε μετακαλούν σε σπουδαία θέατρα του εξωτερικού. Ποια ήταν η πρώτη φορά και πώς ένιωσες;
* Η πρώτη φορά ήταν στην Όπερα του Χονγκ Κονγκ. Αξέχαστη εμπειρία! Βρέθηκα εκεί για την όπερα «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» του Γκουνό σε σκηνοθεσία Αρνό Μπερνάρ. Ήταν μια μεγάλη παραγωγή σε ένα θέατρο με διαφορετική κουλτούρα και νοοτροπία. Στην αρχή είχα μεγάλη αγωνία και για τη συνεργασία αλλά και για το αποτέλεσμα, αλλά τελικά ένιωσα τεράστια ικανοποίηση και χαρά για αυτό που έκανα.
Με την εμπειρία που έχεις αποκτήσει από τις παραστάσεις που δούλεψες στο εξωτερικό, ποιες είναι οι διαφορές με το ελληνικό θέατρο;
* Μιλώντας επαγγελματικά και όχι καλλιτεχνικά, η διαφορά που διακρίνω συχνά σχετικά με την παραγωγή μιας παράστασης είναι η καλύτερη οργάνωση. Υπάρχει σωστή αξιοποίηση του χρόνου, κατάλληλη προετοιμασία και σεβασμός στη δουλειά, που είναι βασικές προϋποθέσεις για ένα δημιουργικό περιβάλλον. Άλλωστε, το θέατρο απαιτεί πειθαρχία και ιεραρχία.
Τι διαφορές έχει ο φωτισμός μιας παράστασης σε ένα ανοιχτό αρχαίο θέατρο, όπως η Επίδαυρος, από ένα κλειστό;
* Στα ανοιχτά θέατρα, συνήθως, η μεγάλη εικόνα του όλου επιβάλλεται της μικρής, σε αντίθεση με τα κλειστά θέατρα που η συγκέντρωση στη λεπτομέρεια είναι πολλές φορές το ζητούμενο. Επομένως, είναι άλλου τύπου η αντιμετώπιση και ο τρόπος φωτισμού.
Οι φωτισμοί διαφοροποιούνται από το είδος του θεάτρου, κωμωδία ή δράμα παραδείγματος χάριν;
* Οι φωτισμοί διαφοροποιούνται από παράσταση σε παράσταση. Σημασία έχει το έργο, η αισθητική και η συναισθηματική του προσέγγιση. Τα φώτα λένε τη δική τους ιστορία, η οποία δεν είναι ίδια για κάθε παράσταση.
Το φωτισμό ποιου αθηναϊκού κτηρίου θα ήθελες να επιμεληθείς;
* Του Παρθενώνα βέβαια! Είναι το απόλυτο μνημείο.
Η πόλη μας, η Αθήνα, έχει το φωτισμό που της αξίζει;
* Δυστυχώς όχι.
Σαν πρόκληση, ποια πόλη του κόσμου θα ήθελες να φωτίσεις;
* Το Παρίσι. Γιατί αν και πόλη του φωτός είναι μέτρια φωτισμένη.
Έχεις ήδη εργαστεί και στον κινηματογράφο. Είναι στα σχέδιά σου να συνεχίσεις και σ’ αυτό τον τομέα;
* Ναι φυσικά. Ο κινηματογράφος έχει άλλο ενδιαφέρον. Αυτό διάστημα είμαστε σε προετοιμασία της επόμενης ταινίας του Δημήτρη Αθανίτη, η οποία μάλιστα έχει θέμα θεατρικό, τη Μήδεια.
Αν βρισκόσουν τώρα μπροστά σε ένα παράθυρο, τι τοπίο θα ήθελες να έβλεπες;
* Μου αρέσει πολύ το αστικό τοπίο και το νερό. Η θέα δηλαδή μιας πόλης με θάλασσα ή ποτάμι είναι από τις αγαπημένες μου εικόνες.
Πώς είναι η καθημερινότητά σου και ποιες οι αγαπημένες σου συνήθειες;
* Η καθημερινότητά μου είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη δουλειά μου. Από θέατρο σε θέατρο και στο ενδιάμεσο βόλτες, φίλοι και ταξίδια.
Ποιο βιβλίο, ταινία, μουσικό κομμάτι ή εικαστική έκθεση είδες, άκουσες πρόσφατα και σε γοήτευσε;
* Είδα μια πολύ ενδιαφέρουσα όπερα στην Καρλσρούη, τον «Ξέρξη» του Χαίντελ σε σκηνοθεσία Max Emmanuel Cencic.
Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σου ζωγράφοι;
* Ο Νταλί, ο Καραβάτζιο, ο Εγγονόπουλος, ο Μανέ.
Τέλος, ποια είναι η σχέση σου με τα ζώα; Συμβιώνεις με κάποιο κατοικίδιο;
* Αγαπώ πολύ τα ζώα. Δυστυχώς δεν έχω κάποιο κατοικίδιο, γιατί λόγω εργασίας απουσιάζω συχνά και είναι δύσκολο να αναλάβω μια τέτοια ευθύνη.
