1. Επειδή πολλά λέγονται και πολλά γράφονται τον τελευταίο καιρό με τόσο πάθος και τόση αυτοπεποίθηση, καλό θάναι εμείς να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας.
Όχι μόνο για να παραμείνουμε απλοί, καθημερινοί και αντικειμενικοί αλλά προπάντων για να βοηθήσουμε και να βοηθηθούμε σε αυτή την τεράστια προσπάθεια του τόπου μας να ξεπεράσει τα Βαλκάνια και να μπει στην Ευρώπη.
Κι όταν λέμε Ευρώπη δεν εννοούμε την Κοινή Αγορά αλλά την Ευρωπαϊκή αντίληψη περί άνθρωπου, την ευρωπαϊκή ποιότητα της ζωής, την ηρεμία και την ωριμότητα των γνήσιων πνευματικών ανθρώπων, μακριά από την έπαρση, την υστεροβουλία και το «σαρκίον» μερικών δικών μας «κλεινών» ανθρωποφάγων…
Τουλάχιστον να αποφύγουμε να περάσουμε από το τραγικό στο γελοίο που τόσο εύκολο και «γοητευτικό» έχει γίνει τώρα τελευταία.
2. Αυτό που λέμε «τραγικό» είναι αδιανόητο να ξεχνάμε το πόσο εύκολα μπορεί να γίνει γελοίο.
Π.χ. όση πρόθεση σοβαρότητας και αν έχει ένας ηθοποιός, όσο μεγάλος και αν είναι, δεν μπορεί να παίξει όλους τους ρόλους.
Έχουμε περιπτώσεις δραματικών ηθοποιών μας που τόλμησαν να ερμηνεύσουν κωμωδία και έγιναν γελοίοι.
Και περιπτώσεις κωμικών ηθοποιών μας που γελοιοποίησαν μεγάλα, κλασικά έργα. Όχι ότι «απαγορεύεται» να δοκιμάζει κανείς τις δυνάμεις του στα πάντα, αλλά όταν σαφώς γίνεται γελοίος να σωπαίνει τουλάχιστον.
3. Το τραγικό πρόσωπο γίνεται γελοίο, επίσης, όταν απαιτεί από τους άλλους να μετρούν τις προθέσεις του και όχι το αποτέλεσμα.
Στο θέατρο και στην Τέχνη γενικότερα δεν ενδιαφέρει τον αναγνώστη ή το θεατή τι ξέρεις και τι ήθελες να πεις αλλά αυτό που βγαίνει στην παράσταση και στο γραφτό.
Η τραγική μοναξιά λοιπόν του ηθοποιού ή του σκηνοθέτη ή του συγγραφέα που ξέρει πολλά, που νιώθει πολλά, που λέει πολλά αλλά δεν τα καταλαβαίνει κανένας, είναι αξεπέραστη.
Όταν σιωπά γίνεται συμπαθής όταν όμως προκαλεί γίνεται γελοίος.
Σπάνια αυτοεπαινέθηκαν ή αυτοπροβλήθηκαν γνήσιοι, σημαντικοί, πνευματικοί άνθρωποι.
Σπανία οι άνθρωποι που πάλεψαν στη ζωή τους για να κατακτήσουν το θείο δώρο της κορυφής, επαίρονται γι’ αυτό.
Παραμένουν σιωπηλοί και ήρεμοι. Όσοι πραγματικά είναι άξιοι αλλά ταυτόχρονα επικαλούνται τίτλους γνώσεων, οικογενειακών βασάνων και αγώνων, γελοιοποιούνται χωρίς να το καταλάβουν.
Κάθε ήρωας δεν σημαίνει ότι είναι άξιος για πρύτανης και κάθε πρύτανης δεν σημαίνει ότι πρέπει νάναι οπωσδήποτε και ήρωας!
5. Είναι τραγικό και γελοίο ταυτόχρονα, όταν ένας καλλιτέχνης ή ένας οποιοσδήποτε πνευματικός άνθρωπος επικαλείται …το λάθος κάποιου άλλου για να κάνει το ίδιο λάθος και αυτός.
Το κλασικό «Η γυναίκα του Καίσαρα δεν πρέπει νάναι τίμια αλλά και να φαίνεται τίμια…» πρέπει να το θυμόμαστε σε κάθε στιγμή.
Όταν διευθύνεις μια δουλειά δεν μπορείς να την κρίνεις π.χ. με την ιδιότητα του επαγγελματία κριτικού, όπως ίσως νάκανε κάποιος άλλος κάποτε.
Αν την επαινέσεις θα πούνε «είναι φυσικό, σπίτι σου είναι και το επαινείς».
Αν την επικρίνεις θα αναρωτηθούνε «μα καλά αυτός δεν το διάλεξε;»
Έχεις το δικαίωμα φυσικά, για να μη γίνεις γελοίος, ακούγοντας το λαϊκό: «Γιάννης κερνάει – Γιάννης πίνει», να γράψεις ένα άρθρο, μια μελέτη και να επαινείς το σπίτι σου. Άλλο όμως άρθρο κι άλλο επαγγελματική κριτική. Κριτική σημαίνει δίκη. Και οι έντιμοι δικαστές «αυτοεξαιρούνται» σε περιπτώσεις συγγενείας.
Οι έντιμοι κριτικοί δεν πρέπει να κάνουν το ίδιο; Εκτός κι αν κάτω από το άρθρο ή την κριτική τους, πλάι στο όνομά τους γράψουν και τους «τίτλους» τους τίτλους π.χ. αντιπρόεδρος, μεταφραστής του έργου κλπ… Οπότε έχουν δικαίωμα το σπίτι να το κρίνουν και «προσωπικά και υστερόβουλα».
Ένας αρθρογράφος, ένας θεωρητικός, ένας δημιουργός έχει όραμα. Ένας επαγγελματίας κριτικός δεν έχει όραμα. Έχει καθήκον απέναντι στον αναγνώστη και το δημιουργό! Όλα τα άλλα, δυστυχώς, είναι και τραγικά και γελοία…
6. Είναι τραγικό και γελοίο ταυτόχρονα, όταν ένας καλλιτέχνης ή ένας πνευματικός άνθρωπος, γενικά, ομολογεί δημόσια ότι φίλοι του είναι όλοι οι ταλαντούχοι Έλληνες.
Και οι μη ταλαντούχοι δηλαδή, τι θα απογίνουν, θα πεθάνουν; Δεν αξίζουν τον κόπο να βοηθηθούν μπας κι «αποκτήσουν» ταλέντο; Ή μήπως πρέπει να γίνουν φίλοι του;
Οπότε δεν είναι φίλοι του όλοι οι ταλαντούχοι αλλά αποκτούν ταλέντο όσοι γίνονται φίλοι του, το χάνουν όταν γίνονται εχθροί του και το ξαναβρίσκουν όταν ξαναγίνονται φίλοι του…
***
Ο Στέφανος Ληναίος, γεννήθηκε τη Δευτέρα 6 Αυγούστου, στη Μεσσήνη Μεσσηνίας. Στη δεκαετία του ’80 αρθρογραφούσε στην εφημερίδα «Έθνος» με διευθυντή τον Αλέκο Φιλιππόπουλο. Σήμερα αρθρογραφεί στην «Εφημερίδα των Συντακτών».
***
Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Έθνος» την Τρίτη 11 Ιανουαρίου 1983, στην εβδομαδιαία συνεργασία του κ. Ληναίου με τον τίτλο «Καλλιτεχνικά Θέματα».
