Σαπφώ
Λυρική ποιήτρια, με κύριο εκφραστικό μέσο τη μονωδία.
Γεννήθηκε στην Ερεσσό της Λέσβου, ίσως γύρω στο 630, φαίνεται όμως ότι έζησε κυρίως στη Μυτιλήνη. H Σαπφώ πρέπει να προερχόταν από οικογένεια ευγενών. Εξόριστη από τον Πιττακό, πέρασε σημαντικό μέρος της ζωής της στη Σικελία. Στα τέλη του έβδομου αιώνα ήταν πλέον ποιήτρια πασίγνωστη.
H Σαπφώ συνέθεσε στην αιολική διάλεκτο. Το ομηρικό γλωσσικό υλικό χρησιμοποιείται αραιά, αλλά δημιουργικά, και σχεδόν ποτέ σαν απλό στολίδι του λόγου.
Οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι διαιρούν το έργο της σε εννέα βιβλία λυρικών ποιημάτων, μαζί με επιγράμματα, ελεγειακά και ιαμβικά ποιήματα. H κατανομή των απάντων της σε εννέα βιβλία έγινε σύμφωνα με τα μέτρα που χρησιμοποίησε.
H Σαπφώ φέρεται ως το κέντρο ενός κύκλου νεανίδων που συνδέονταν στενά μαζί της. Συνάγεται ότι η ομάδα της είχε σχέση με τη λατρεία και ότι οι πανηγυρικοί εορτασμοί αποτελούσαν τις υψηλές ώρες αυτού του κύκλου.
Μολονότι η Σαπφώ έγραψε και για άλλα θέματα, το σημαντικότερο από όλα ήταν ο έρωτας στις ποικίλες εκφάνσεις του. Οι συνθέσεις της, σε ύψιστο βαθμό μελωδικές και εκφραστικές, δικαιολογούν τον χαρακτηρισμό της ως «δεκάτης μούσας»:
«ἐννέα τὰς Μούσας φασίν τινες· ὡς ὀλιγώρως·
ἠνίδε καὶ Σαπφὼ Λεσβόθεν ἡ δεκάτη».
Παλατινή Ανθολογία, 9.506
[Κάποιοι λένε πως εννέα είναι οι Μούσες —τι αστόχαστα!
Ιδού η δεκάτη: η Σαπφώ από τη Λέσβο.]
***
οἰ μὲν ἰππήων στρότον
οἰ μέν ἰππήων στρότον, οἰ δὲ πέσδων,
οἰ δὲ νάων φαῖσ’ ἐπὶ γᾶν μέλαιναν
ἔμμεναι κάλλιστον, ἔγω δὲ κῆν’ ὄτ-
τω τις ἔραται·
*
πάγχυ δ’ εὔμαρες σύνετον πόησαι
πάντι τοῦτ’, ἀ γὰρ πόλυ περσκέθοισα
κάλλος ἀνθρώπων Ἐλένα τὸν ἄνδρα
τὸν πανάριστον
*
καλλίποισ’ ἔβα ’ς Τροΐαν πλέοισα
κωὐδέ παῖδος οὺδὲ φίλων τοκήων
πάμπαν ἐμνάσθη, ἀλλὰ παράγαγ’ αὔταν
[- ]σαν
*
[ ]αμπτον γὰρ [
[ ] … κούφως τ[ ]οη .[.]ν
. . ]με νῦν Ἀνακτορί[ας ὀνέμναι-
-σ’ οὐ ] παρεοίσας,
*
τᾶς κε βολλοίμαν ἔρατόν τε βᾶμα
κἀμάρυχμα λάμπρον ἴδην προσώπω
ἢ τὰ Λύδων ἄρματα καὶ πανόπλοις
πεσδομάχεντας.
Μερικοί λένε ότι το λαμπρότερο πράγμα πάνω στη μαύρη γης είναι ένας στρατός ιππέων, κι άλλοι, ένας στρατός πεζών —εγώ όμως λέω ότι το λαμπρότερο είναι ό,τι τυχαίνει ν’ αγαπά ο καθένας.
Και τούτο είναι πολύ εύκολο να γίνει κατανοητό από τους πάντες. Λόγου χάρη, εκείνη που ξεπέρασε κάθε ανθρώπινο πλάσμα στην ομορφιά, η Ελένη, εγκατέλειψε τον άντρα της, άρχοντα στους άρχοντες,
και έκαμε πανιά για την Τροία, χωρίς να νοιαστεί για την κόρη της ή για τους αγαπημένους της γονείς· ήταν η Κύπριδα που την ξεστράτισε ευθύς·
και εύκολα την έπεισε… και αλαφρά… όπως τώρα μου θύμισε την Ανακτορία που λείπει μακριά.
Το αγαπημένο της το βήμα θα προτιμούσα να ’βλεπα εγώ, και τη λαμπρή ακτινοβολία του προσώπου της, παρά όλα τ’ άρματα των Λυδών και πάνοπλους τους πολεμιστές να μάχονται πεζοί. / ΙΝΚ
Ο ένας υμνεί σαν το πιο όμορφο πράγμα πάνω στη μαύρη γη
το ιππικό, ένας άλλος το πεζικό, κι ένας τρίτος το ναυτικό·
εγώ όμως θεωρώ το πιο όμορφο αυτό που καθένας αγαπά.
Κι αυτό είναι πολύ εύκολο να το καταλάβει
ο καθένας· γιατί αυτή που ξεπερνούσε όλους
σε ομορφιά, η Ελένη, εγκατέλειψε τον καλύτερο σύζυγο.
Με το καράβι πήγε στην Τροία
και δε σκέφτηκε ούτε την κόρη της ούτε τους αγαπημένους της
γονείς,
αλλά χωρίς τη θέλησή της ακολούθησε την Αφροδίτη.
Αλήθεια, δεν είναι δύσκολο να κατευθύνεις μια γυναίκα·
η αγάπη μπορεί να θολώσει τόσο εύκολα το μυαλό της!
Και τώρα η Κύπρις μου θύμισε ξαφνικά την Ανακτορία.
Θα προτιμούσα να δω το εράσμιο βάδισμά της
και το φωτεινό, λαμπερό πρόσωπό της,
παρά τα άρματα των Λυδών και το βαριά οπλισμένο πεζικό. / Δ. Ιακώβ
Λεξιλόγιο
1. οἰ (αιολικός τύπος με ψίλωση) = οἱ
1. ἰππήων στρότον (αιολικός τύπος) = ἱππέων στρατόν
1. πέσδων (αιολικός τύπος) = πεζῶν
2. νάων = νηῶν = νεῶν
ναῦς, ἡ
2. φαῖσ’ = φαῖσ(ι) (αιολικός τύπος) = φασί
2. γᾶν (δωρικός τύπος) = γῆν
3. ἔμμεναι (επικός-αιολικός τύπος) = εἶναι
3. κῆν’ ὄττω (αιολικός τύπος) = ἐκεῖνο ὅτου (οὗτινος, αττικός τύπος)
4. ἔραται
ἐράω, -ῶ = χρησιμοποιείται μόνο στον ενεστώτα και στον παρατατικό ενεργητικής φωνής
ἔραμαι, ἠράμην (στην ποίηση) = αγαπώ
5. πάγχυ (επίρρημα) = πάνυ (πβ. πᾶς, πᾶσα, πᾶν) = πολύ
5. εὔμαρες (αιολικός τύπος με βαρυτονία) = εὐμαρές
εὔμαρες (ἐστί)
εὐμαρής, -ές (από το ουσιαστικό μάρη = χείρ) = εύκολος
5. σύνετον (αιολικός τύπος με βαρυτονία) = συνετόν
συνετός, -ή, -όν = ευνόητος, σαφής
5. πόησαι (αιολικός τύπος) = ποιῆσαι
6. ἀ (αιολικός τύπος) = ἡ
6. πόλυ (αιολικός τύπος με βαρυτονία) = πολύ
6. περσκέθοισα (αιολικός τύπος, μετοχή αορίστου του περρέχω = περιέχω = ὑπερέχω) = ὑπερσχοῦσα (αττικός τύπος)
7. κάλλος
αιτιατική της αναφοράς· ως προς το κάλλος
7. ἄνδρα
πρόκειται για τον Μενέλαο
9. καλλίποισ’ (αιολικός τύπος) = καλλίποισ(α) = καταλιποῦσα
9. ἔβα = ἔβη
9. πλέοισα (αιολικός μετοχικός τύπος) = πλέουσα
10. κωὐδέ (κράση) = καὶ οὐδέ
10. τοκήων (ομηρικός τύπος) = τοκέων
10. παῖδος = παιδός
Οι γενικές παῖδος, τοκήων συνάπτονται ως αντικείμενα στο ἐμνάσθη.
11. παράγαγ’ (ομηρικός αναύξητος τύπος) = παρήγαγε
παράγω = παρασύρω, εξαπατώ
Υποκείμενο του ρήματος πρέπει να είναι η Ἀφροδίτη (Κύπρις).
11. πάμπαν (ομηρικό επίρρημα) = πάνυ = παντελώς
11. αὔταν = αὐτήν (=Ἑλένην)
11. ἐμνάσθη (αιολικός τύπος) = ἐμνήσθη (μιμνῄσκομαι, ἐμιμνῃσκόμην, μνήσομαι, μνησθήσομαι, ἐμνήσθην, μέμνημαι, ἐμεμνήμην)
12. κούφως = ελαφρά
15. ὀνέμναισ’ = ἀνέμνησε
(μιμνῄσκω, ἐμίμνῃσκον, μνήσω, ἔμνησα)
16. παρεοίσας (αιολικός μετοχικός τύπος) = παρούσης
17. τᾶς κε βολλοίμαν = τῆς ἄν βουλοίμην
17. τᾶς = τῆς (ταύτης, δηλ. της Ανακτορίας)
17. βᾶμα (αιολικός τύπος) = βῆμα, τό
17. ἔρατόν τε βᾶμα = το χαριτωμένο, όμορφο βάδισμα
18. ἀμάρυχμα = ἀμάρυγμα, -ύγματος, τό = λάμψη, ακτινοβολία η ακτινοβολία του κάλλους
18. κἀμάρυχμα (κράση) = καὶ ἀμάρυγμα
18. ἴδην (αιολικός τύπος) = ἰδεῖν
Συνάπτεται στο βολλοίμην.
18. προσώπω (αιολικός τύπος) = προσώπου
19. πανόπλοις = πανόπλους
19. Λύδων (αιολικός τύπος με βαρυτονία) = Λυδῶν
19. ἄρματα (αιολικός τύπος με ψίλωση) = ἅρματα
20. πεσδομάχεντας (αιολικός τύπος) = πεζομαχοῦντας
- Εικόνα: Σαπφώ (περ. 630-570 π.Χ.). Πίνακας ζωγραφικής από τον John William Godward (1904).
