«Σε μια εποχή ελαφριάς ψυχαγωγίας, οι άνθρωποι που γίνονται διάσημοι δεν είναι κατ’ ανάγκη και οι πιο λαμπροί αστέρες. Δεν είναι τυχαίο ότι ένα από τα πιο πετυχημένα βίντεο στο YouTube δείχνει ένα γαλλικό μπουλντόγκ που δεν μπορεί να γυρίσει πλευρό… Εκεί ανάμεσα όμως σε έναν ποταμό από βίντεο γατιών που κάνουν σκέιτμπορντ και μωρών που γελάνε, ένα νέο βίντεο animation, με τα λόγια ενός νεκρού θεωρητικού φυσικού, έχει γίνει viral. Στην ταινία, η οποία δημιουργήθηκε με βάση ένα πρωτότυπο ντοκιμαντέρ του BBC από τη δεκαετία του ’80, μπορεί κανείς να ακούσει το νομπελίστα φυσικό να μιλάει για τα θαύματα της επιστήμης, τα οποία κρύβει μέσα του ένα απλό φυτό». H εφημερίδα Telegraph προλόγισε το σύντομο αφιέρωμά της στον πολυτάλαντο και γοητευτικό κύριο Ρίτσαρντ Φέινμαν με έναν απόλυτα πετυχημένο και ευφυή τρόπο.
Ο Ρίτσαρντ Φέινμαν, που στοίχειωσε με τον δικό του εμπνευσμένο τρόπο την έννοια της «διδασκαλίας» στα πανεπιστημιακά έδρανα του αγγλοσαξονικού κόσμου, γεννήθηκε τον Μάιο του 1918 στη Νέα Υόρκη και άφησε την τελευταία του πνοή την 15η Φεβρουαρίου του 1988, σπούδασε στο ΜΙΤ και στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον.
Ο Feynman ήταν ίσως ο πιο διάσημος φυσικός της εποχής του. Αν και ήταν πολύ γνωστός, στην πραγματικότητα ήταν κλειστός άνθρωπος, σε τέτοιο βαθμό που να θεωρήσει το βραβείο Νόμπελ και τη δημοσιότητα που το συνόδευε, ως εμπόδιο στο ερευνητικό του έργο.
Πολλές φορές ήταν σκληρός με αυτούς που έπεφταν πιο χαμηλά από τις προσδοκίες του. Είχε ασχοληθεί με τη μουσική και είχε μεταφράσει κάποια ιερογλυφικά των Μάγιας. Είχε πολύ χιούμορ που του είχε καλλιεργηθεί από τη μητέρα του.
Όταν ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ, είχε ήδη συμμετάσχει στο «Σχέδιο Μανχάταν» για την ατομική βόμβα, ενώ γρήγορα κατέληξε στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνιας (Caltech), όπου παρέμεινε μέχρι τον θάνατό του το 1988.
Το 1965 του απονεμήθηκε το Νόμπελ Φυσικής για τις επιστημονικές ανακαλύψεις του, όμως άφησε το αποτύπωμά του στην επιστημονική ιστορία περισσότερο ως εμπνευσμένος πανεπιστημιακός δάσκαλος, κυρίως χάρη στις διάσημες διαλέξεις του στο πεδίο της γενικής φυσικής.
Μέχρι δύο εβδομάδες πριν το θάνατό του δίδασκε στο πανεπιστήμιο. Πέθανε το 1988 από καρκίνο έχοντας αφήσει πίσω του ένα τεράστιο συγγραφικό και ερευνητικό έργο.
«Στο σχολείο, αντί να μαθαίνει τριγωνομετρία από το βιβλίο, ξαναανακάλυπτε όλους τους τύπους μόνος του. Στις καλοκαιρινές δουλειές που έκανε για χαρτζιλίκι, ανακάλυπτε τρόπους να κουβαλά όσο πιο πολλά πιάτα μπορούσε ή να κόβει αρκετά φασόλια με μια κίνηση.
Σπούδασε στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης και συνέχισε τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο του Princeton όπου και πήρε το διδακτορικό του στην φυσική το 1942. Η πρώτη του διάλεξη στο Princeton ήταν τόσο ενδιαφέρουσα ώστε μέσα στο κοινό υπήρχαν οι Einstein, Pauli και von Neumann.
Αυτή τη χρονιά παντρεύεται την παιδική του αγάπη, την Arlene Greenhaum, η οποία μετά 3 χρόνια πεθαίνει. Αργότερα κάνει ένα δεύτερο γάμο ο οποίος σύντομα διαλύεται. Το 1960 παντρεύεται για τρίτη φορά με την Gweneth Howarth με την οποία κάνει ένα γιο και υιοθετούν μια κόρη.
Αφού τελείωσε το διδακτορικό του, πήγε στο πανεπιστήμιο Cornell το 1945, σαν καθηγητής στη Θεωρητική Φυσική. Εκεί γνώρισε τον Hans Bethe και αναμείχθηκε με το Σχέδιο Μανχάταν για τη δημιουργία της πρώτης ατομικής βόμβας.
Στις εγκαταστάσεις του Los Alamos είναι που αποκτά ένα «χόμπι». Για να αποδείξει στους υπευθύνους ασφάλειας ότι τα μέτρα που έχουν δεν είναι επαρκή, μαθαίνει να ανοίγει με μεγάλη επιτυχία, τα χρηματοκιβώτια στα οποία φυλάσσονταν τα σχέδια της ατομικής βόμβας.
Μετά τον πόλεμο δέχεται μια πρόσκληση από το πανεπιστήμιο του Rio de Janeiro. Αργότερα το 1950, γυρίζει στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνια, αλλά έχει αγαπήσει τόσο τη Βραζιλία που θέτει σαν όρο να μπορεί να την επισκέπτεται. Έτσι δεν επιστρέφει στο Caltech (California Institute of Technology) πριν από το 1951.
Επιστρέφοντας στο Caltech, ο Feynman στρέφει την προσοχή του στην κβαντική ηλεκτροδυναμική και αναπτύσσει με επιτυχία τους κανόνες στους οποίους όλες οι θεωρίες κβαντικών πεδίων πρέπει να υπακούν. Στη συνέχεια ανακάλυψε τον τρόπο να ομαλοποιήσει τη θεωρία της κβαντική ηλεκτροδυναμικής. Για όλη αυτή την προσφορά του βραβεύτηκε με το Βραβείο Νόμπελ το 1965.
Ο Feynman ήταν γεννημένος δάσκαλος. Ένιωθε πως η διδασκαλία είναι αυτή που του δίνει την αίσθηση της ικανοποίησης και τον μεγάλωνε, τον ανέπτυσσε. Ένιωθε εγκλωβισμένος όταν δεν δίδασκε. Προσπαθούσε να φέρνει όλες τις διδασκαλίες στο επίπεδο των πρωτοετών. Αν δεν μπορούσε να εξηγήσει κάτι σε αυτό το επίπεδο παραδεχόταν ότι δεν το είχε καταλάβει. Ήταν φοβερά ειλικρινής και ανεξάρτητος στη συμπεριφορά του. Του άρεσε να βρίσκεται με προπτυχιακούς φοιτητές.
Στην προσπάθειά του να ξαναζωντανέψει το ενδιαφέρον των νέων φοιτητών στο Caltech, για τη Φυσική, γράφει τρία βιβλία με όνομα: “Feynman΄s lectures on Physics”. Τώρα έχουν γίνει πλέον κλασικά συγγράμματα Φυσικής στα οποία αναδημιούργησε σχεδόν τα πάντα στην θεωρία της Φυσικής» [Αποσπάσματα από σχετικό άρθρο της Νέας Ακρόπολης].
Θρυλικός θα μείνει ο ορισμός του περί φυσικής: «Η φυσική είναι σαν το σεξ. Μπορεί να δίνει μεν ορισμένα πρακτικά αποτελέσματα, δεν είναι όμως αυτός λόγος για τον οποίο επιδιδόμαστε σε αυτήν».
Παρότι ο Φέινμαν προερχόταν από εβραϊκή οικογένεια, η θρησκεία ποτέ δεν τον συγκίνησε. Η θρησκεία, όπως έλεγε, βασιζόταν στην πίστη, ενώ η επιστήμη στην αμφιβολία και η αμφιβολία ήταν πολύ πιο θελκτική για αυτόν. Όσον αφορά την επιστήμη και ιδιαίτερα τη φυσική, την αντιμετώπιζε σαν χόμπι.
Λάτρης της τέχνης — μια άλλη πτυχή της προσωπικότητάς του — ασχολήθηκε με τη ζωγραφική, παρακολουθώντας μαθήματα για περισσότερο από 8 χρόνια. Επίσης έπαιζε τύμπανα (bongos) παίρνοντας μέρος και σε εκδηλώσεις, ένα ενδιαφέρον που αποκόμισε κατά τις επισκέψεις του στη Βραζιλία, την οποία και λάτρευε. Ο Φέινμαν νυμφεύθηκε τρεις φορές και από τον τελευταίο γάμο του απέκτησε ένα γιο και υιοθέτησε μια κόρη.
Πέθανε στις 15 Φεβρουαρίου 1988, αφήνοντας, πέραν της επιστημονικής συμβολής του, και ένα μεγάλο βιβλιογραφικό κληροδότημα για τους ανά τον κόσμο φίλους της φυσικής και όχι μόνο.
“Σίγουρα θα αστειεύεστε, κύριε Φάινμαν!”
O Richard P. Feynman επιζητούσε και απολάμβανε τις προκλητικές περιπέτειες.
Στο βιβλίο του “Σίγουρα θα αστειεύεστε, κύριε Φάινμαν!”, παγκόσμιο μπεστ σέλερ επί πολλές δεκαετίες, διηγείται, με τρόπο μοναδικό, τις εμπειρίες του από τις συναντήσεις και την ανταλλαγή ιδεών για τη σύγχρονη φυσική με τον Αϊνστάιν και τον Bohr, από τις συζητήσεις περί τζόγου με τον Νικ δε Γκρικ, από τη διασκεδαστική του συνήθεια να παραβιάζει τα απροστάτευτα χρηματοκιβώτια του στρατού όπου φυλάσσονταν τα ατομικά μυστικά των ΗΠΑ, από τις προσπάθειές του να μάθει να παίζει τα μπόνγκος για να συμμετάσχει στο βραζιλιάνικο καρναβάλι του Ρίο, από τα ζωγραφικά του γυμνάσματα με χορεύτριες των στριπ-μπαρ στην Καλιφόρνια —και πολλά άλλα αναπάντεχα περιστατικά στη ζωή ενός από τους μεγαλύτερους θεωρητικούς φυσικούς της εποχής μας.
Κοντολογίς, εδώ καταγράφεται το εκκεντρικό μεγαλείο του Feynman —ενός εύφλεκτου μείγματος υψηλής νοημοσύνης, απεριόριστης περιέργειας και απύθμενου θράσους.
Το 1939, ένα φθινοπωρινό απόγευμα, ο 21χρονος τότε φοιτητής της φυσικής Ρίτσαρντ Φέινμαν έγινε δεκτός για τσάι στο σπίτι του κοσμήτορα του Πρίνστον. Ατίθασο Εβραιόπουλο, παιδί-θαύμα των επιστημών από το Κουίνς, είχε αναγκαστεί να φορέσει κοστούμι – πράγμα που απεχθανόταν.
Ο Φέινμαν ενοχλείτο από κάθε επισημότητα. Όταν η αυστηρή, σεβάσμια σύζυγος του κοσμήτορα τον ρώτησε αν πίνει το τσάι του «με γάλα ή λεμόνι», ο Φέινμαν πέταξε «και με τα δύο», όπου η γυναίκα αναφώνησε: «Σίγουρα, θα αστειεύεστε, κύριε Φέινμαν!».
Χρόνια αργότερα, ο μετέπειτα νομπελίστας εξέδωσε το χρονικό της ζωής του με αυτόν τον τίτλο: «Σίγουρα, θα αστειεύεστε, κύριε Φέινμαν!».
Η Αρλίν
Ο Φέινμαν μελέτησε τη φύση του χρόνου πλάι στον μεγάλο Τζον Ουίλερ. Όσο καιρό εργαζόταν για την ατομική βόμβα, η γυναίκα του, Αρλίν, νοσηλευόταν σε σανατόριο, άρρωστη με φυματίωση. Ο Φέινμαν την έβλεπε κάθε Σαββατοκύριακο. Όπως γράφει ο Άλαν Λάιτμαν στο βιβλίο του «A Sense of the Mysterious», την είχε παντρευτεί στα κρυφά, αψηφώντας τις αντιρρήσεις των γονιών του.
Το καλοκαίρι του 1945 η Αρλίν πέθανε. Ο Φέινμαν βυθίστηκε σε κατάθλιψη. Έκανε άλλους δύο γάμους – ο τρίτος μόνο στέριωσε (έγινε και πατέρας δις), κυρίως όμως αναλώθηκε σε ερωτικές περιπέτειες με τις συζύγους φίλων και συνεργατών του…
Το 1947, έκανε κάτι που απέκρυψε στην αυτοβιογραφία του: έγραψε επιστολή στην πεθαμένη Αρλίν. «Γλυκιά μου, σε αγαπώ», έγραφε εκεί. «Πέρασε τόσο πολύς καιρός από την τελευταία φορά που σου έγραψα – σχεδόν δύο χρόνια, ξέρω όμως ότι θα με καταλάβεις διότι ξέρεις πώς είμαι, πεισματάρης και ρεαλιστής, οπότε πίστευα πως δεν έχει κανένα νόημα να σου γράψω. Τώρα όμως ξέρω, αγαπημένη μου γυναίκα, ότι είναι σωστό αυτό που καθυστέρησα τόσο να κάνω… Θέλω να σου πω πως σε αγαπώ. Θέλω να σε αγαπώ. Θα σε αγαπώ πάντα. Δυσκολεύομαι να καταλάβω τι σημαίνει να σε αγαπώ τη στιγμή που είσαι νεκρή –ακόμα όμως θέλω να σε φροντίζω– και θέλω κι εσύ να με φροντίζεις και να νοιάζεσαι για μένα. Θέλω να έχω προβλήματα για να συζητάω μαζί σου… ΥΓ. Σε παρακαλώ, συγχώρεσέ μου που δεν σου ταχυδρόμησα αυτή την επιστολή – δεν γνωρίζω όμως τη διεύθυνσή σου».
Το 1988, ο 70χρονος πλέον Φέινμαν εισήχθη στο νοσοκομείο, στο τελευταίο στάδιο του καρκίνου. Τα τελευταία του λόγια: «Πόσο άσχημο να πεθαίνεις δύο φορές. Είναι τόσο πληκτικό».
Μετά τον θάνατό του, βρέθηκε καταχωνιασμένη η επιστολή προς την Αρλίν. Ίσως αυτός που τη βρήκε να σχολίασε κλαίγοντας: «Σίγουρα, θα αστειεύεστε, κύριε Φέινμαν!».