Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Το ιστορικό one woman show της Λήδας Τασοπούλου “…προς ύστατον φως…” αναβιώνει σε μια πειραματική παράσταση – δοκιμή από τη βραβευμένη ηθοποιό, περφόρμερ και σκηνοθέτιδα Ραφίκα Σαουίς.
Το “…προς ύστατον φως…” είναι ένα one woman show που είχε παρουσιάσει η αλησμόνητη Λήδα Τασοπούλου στο Φεστιβάλ του Άργους το καλοκαίρι του 1995 και της είχε ζητηθεί από την Ελένη Βαροπούλου, διευθύντρια τότε του συγκεκριμένου Φεστιβάλ. Η σπουδαία ηθοποιός επέλεξε τους μονολόγους από έξι αρχαίες τραγωδίες σε μετάφραση Κ. Χ. Μύρη, τις οποίες είχε ερμηνεύσει υπό την καθοδήγηση του Σπύρου Α. Ευαγγελάτου στην Επίδαυρο. Η ίδια διάρθρωσε τη σειρά των μονολόγων, ο Σπύρος Α. Ευαγγελάτος υπέγραψε τη σκηνοθεσία, τα υποβλητικά σκηνικά-κοστούμια σχεδίασε η Λαλούλα Χρυσικοπούλου, τη μουσική επιμελήθηκε ο Ιάκωβος Δρόσος, ενώ στην παράσταση συμμετείχε και ο ηθοποιός Γιώργος Καράσης. Η πρεμιέρα έγινε στο Αρχαίο Θέατρο του Άργους στις 25 Ιουνίου 1995.
Η Ραφίκα Σαουίς έχει παρουσιάσει έργα της στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ενδεικτικά αναφέρονται: το Εθνικό Θέατρο της Νορβηγίας, το Φεστιβάλ του Ίψεν, η Biennale Teatro, Venice Biennale 2017, η Εθνική Λυρική Σκηνή – Εναλλακτική Σκηνή. Ως ηθοποιός έχει συνεργαστεί με οργανισμούς όπως το Εθνικό Θέατρο, το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης και πολλά άλλα.
Φέτος, η Ραφίκα Σαουίς ερμηνεύοντας το “…προς ύστατον φως…”, παρουσιάζει μια ερευνητική παράσταση – θέαμα πάνω στον ρυθμό και τη μουσικότητα του αρχαίου λόγου, συνοδευόμενη από την πιανίστα Μάγδα Νικολαΐδου και τη νεαρή ηθοποιό και τραγουδίστρια Κέλλυ Ανταμπούφη. Έξι γυναικείες μορφές του αρχαίου δράματος, η Αγαύη, η Δηιάνειρα, η Ιώ, η Κασσάνδρα, η Ιφιγένεια και η Ηλέκτρα, διαπραγματεύονται με τα όρια της τρέλας και του παραλόγου. Ακούγονται έργα των D. Scarlatti, J.S. Bach, F. Chopin, S. Rachmaninov.
Όπως μας εξηγεί, στη συνέντευξη που παραχωρεί στο catisart.gr, το έργο αυτό το επέλεξε γιατί έχει μείνει στη μνήμη της χρόνια και γιατί μπορεί να αποτελέσει μια βάση πολυμορφική αφού πρόκειται για συρραφή κειμένων για μια ερευνητική δουλειά. Το 2000, παιδί ακόμα, όταν την είχαν πάει οι γονείς της να δει την παράσταση με τη Λήδα Τασοπούλου, είχε μαγευτεί. Το έργο έμεινε στη μνήμη της με περίσσια αγάπη, καθώς τη συνεπήρε η δημιουργία μιας παράστασης με σπουδαίους μονολόγους από το αρχαίο δράμα. Σήμερα δοκιμάζεται η ίδια σ’ αυτό το σημαντικό κείμενο που αποτελεί πρόσφορο έδαφος για έρευνα και δοκιμή καθώς οι μονόλογοι, οι οποίοι ανήκουν σε διαφορετικά έργα, αποκαλύπτουν μια πολυμορφική παλέτα ρυθμών, οπότε και η δοκιμή έχει ξεχωριστό θεατρικό ενδιαφέρον.
Η παράσταση θα παρουσιαστεί στις 22 Ιουλίου στο Φεστιβάλ Φιλίππων 2020 (Θέατρο Κάστρου) και στις 18 Σεπτεμβρίου στο Διεθνές Φεστιβάλ Πέτρας.
***
Ραφίκα, ετοιμάζεις την παράσταση “…προς ύστατον φως…”. Γιατί επέλεξες το συγκεκριμένο έργο;
*Το έργο αυτό το επέλεξα γιατί έχει μείνει στη μνήμη μου χρόνια και γιατί μπορεί να αποτελέσει μια βάση πολυμορφική αφού πρόκειται για συρραφή κειμένων για μια ερευνητική δουλειά. Το 2000, παιδί ακόμα, όταν με είχαν πάει οι γονείς μου να δω την παράσταση με τη Λήδα Τασοπούλου, είχα μαγευτεί. Με είχε συνεπάρει τότε η δημιουργία μιας παράστασης με σπουδαίους μονολόγους από το αρχαίο δράμα. Η παράσταση και το κείμενο έμεινε στη μνήμη μου με πολύ μεγάλη αγάπη. Επιπλέον, όπως προανέφερα, το κείμενο αποτελεί ένα πρόσφορο έδαφος για έρευνα και δοκιμή καθώς οι μονόλογοι που ανήκουν σε διαφορετικά έργα αποκαλύπτουν μια πολυμορφική παλέτα ρυθμών, οπότε και η δοκιμή έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Πώς αισθάνεσαι που θα υπηρετήσεις σκηνοθετικά και ερμηνευτικά ένα έργο το οποίο φτιάχτηκε από και για την αλησμόνητη δημιουργό Λήδα Τασοπούλου και είχε σκηνοθετήσει ο Σπύρος Ευαγγελάτος;
*Καταρχάς όταν μου προτάθηκε από τη μουσικό Μάγδα Νικολαΐδου να κάνουμε ένα έργο μαζί, το πρώτο που σκέφτηκα είναι ότι θα με ενδιέφερε να ασχοληθώ με μια εργαστηριακού τύπου παράσταση. Έτσι σε αυτήν την περίπτωση δεν σκηνοθετώ, αλλά επιμελούμαι τη σκηνοθεσία και παρουσιάζω με τους συνεργάτες μου (Κωστούλα Τωμαδάκη, Μάγδα Νικολαΐδου, Κέλλυ Ανταμπούφη), κάποιες σκέψεις, πάνω στη μουσικότητα και στο ρυθμό του αρχαίου λόγου. Συγκινούμαι ασφαλώς, με την ιστορία του κειμένου και το αποτύπωμα που έχει αφήσει στη μνήμη μου από τα παιδικά μου χρόνια. Αισθάνομαι ευγνωμοσύνη που η Κατερίνα Ευαγγελάτου μου εμπιστεύτηκε τα δικαιώματα του έργου και την ευχαριστώ πολύ από καρδιάς. Χαίρομαι που η μετάφραση ανήκει στον Κώστα Γεωργουσόπουλο διότι είναι μια πολύ πιστή μετάφραση.
Ο αρχαίος λόγος έχει κάποια ιδιαίτερα μουσικά χαρακτηριστικά;
*Ο Αριστοτέλης λέει “ἔστιν οὖν τραγῳδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ χωρὶς ἑκάστου τῶν εἰδῶν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι᾽ ἀπαγγελίας, δι᾽ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν”. Μιλάμε συνεπώς για ηδυσμένο λόγο. Η ποιητική διάλεκτος στην οποία έγραφαν τα έργα τους οι ποιητές, είχε πολλά διαφορετικά μέτρα, τα οποία φέρουν έναν συγκεκριμένο ρυθμό και άρα μουσικότητα στον λόγο. Η εναλλαγή των μέτρων δεν ήταν τυχαία αλλά στόχευε στην ανάδειξη της ψυχολογικής κατάστασης στην οποία βρισκόταν ο ήρωας κάθε φορά. Πρόκειται για μια παρτιτούρα. Η μουσική στο δράμα κληρονομήθηκε από τη διονυσιακή λατρεία. Στην τραγωδία με τον διθύραμβο αλλά και με άλλους τελετουργικούς ρυθμούς από τη μεγάλη έντεχνη πια λυρική παράδοση της αρχαϊκής περιόδου. Μιλάμε για τη μελική, την ελεγειακή, την ιαμβική ποίηση, (μέτρα/ρυθμοί), που συνθέτουν έναν μουσικό λόγο με τη συνοδεία πολυμελούς χορού. Ακόμα και το πρώτο δείγμα όπερας που εμφανίζεται το 1597 αποτελούσε μια προσπάθεια μίμησης της αρχαίας τραγωδίας. Φυσικά τα περισσότερα μέτρα δεν μεταφράζονται στη νέα ελληνική γιατί δεν απαντώνται στη γλώσσα πια. Έτσι η παρτιτούρα του λόγου έχει χαθεί. Ως φιλόλογος και γλωσσολόγος έχω μελετήσει αυτά τα σημαντικά κείμενα. Έχω ασχοληθεί από τα φοιτητικά μου χρόνια πολύ ταπεινά και από προσωπικό ενδιαφέρον και αγάπη με το αρχαίο δράμα και συγκεκριμένα με τη ρυθμολογική δομή του λόγου. Δανείζομαι τη θεωρία της ερασμιακής προφοράς η οποία αποτελεί μια εκδοχή σχετικά με το πώς θα μπορεί να ακούγεται ο ρυθμός με την εναλλαγή των μέτρων. Δοκιμάζω μαζί με τους συνεργάτες μου πώς οι ρυθμολογικές ενδείξεις που απαντώνται στο αρχαίο κείμενο μπορούν να «περάσουν» στον σύγχρονο λόγο και πώς μπορούν να ενσωματωθούν στη σωματικότητα του ερμηνευτή. Το σώμα είναι το όργανό μας και μέσα σε αυτό ηχεί ο ρυθμός. Από τη στιγμή που έχουν χαθεί πολύ σημαντικές πληροφορίες το μόνο που μπορούμε και κατά τη γνώμη μου οφείλουμε να κάνουμε είναι η συνεχής έρευνα στο πρόσφορο έδαφος που λέγεται αρχαία τραγωδία ώστε να υπάρχει και να παραμένει ζωντανό ένα ανοιχτό πεδίο διαλόγου με πολλές ερωτήσεις και με πολλές δοκιμές. Το σχήμα Δοκιμή-Λάθος είναι απαραίτητο εδώ!
Ο Κικέρων έλεγε: «Αν οι θεοί συνομιλούν, την ελληνική γλώσσα χρησιμοποιούν». Πώς θα το σχολίαζες τη φράση αυτή του Ρωμαίου ρήτορα;
*Δεν μπορώ να τη σχολιάσω γιατί δεν πιστεύω στον εξανθρωπισμό της έννοιας «θεός», αλλά ούτε και στην έννοια του έθνους/ εθνικότητα, ιδιαίτερα όπως χρησιμοποιείται σήμερα και οδηγεί σε μια άκρατη βία και στην περιχαράκωση συνόρων.
***
- Το “…προς ύστατον φως…” κάνει πρεμιέρα στο 63ο Φεστιβάλ Φιλίππων, την Τετάρτη στις 22 Ιουλίου 2020 στις 9:30 μ.μ.
***
- Διαβάστε επίσης:
Το ιστορικό one woman show της Λήδας Τασοπούλου “…προς ύστατον φως…” αναβιώνει η Ραφίκα Σαουίς
***
Ραφίκα Ελένη Σαουίς
Η βραβευμένη ηθοποιός, περφόρμερ και σκηνοθέτις Ραφίκα Σαουίς σπούδασε στη σχολή του Εθνικού Θεάτρου (Ελλάδα) και στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ως σκηνοθέτης και περφόρμερ είναι γνωστή για την έντονη σωματικότητα και εικαστικότητα που έχουν τα έργα της. Το 2015 δημιούργησε την Zlap Collective όπου παρουσίασε στους οργανισμούς: Μπιενάλε Αθηνών, Mixer Festival (Βελιγράδι), τη Σπουδή Ι και ΙΙ του έργου Ατρείδες, Τετράδια κρίσης, μιλώντας για το προσφυγικό ζήτημα και εξετάζοντας την αμφισημία των ανθρωπιστικών πρακτικών της δύσης. Η Σαουίς έχει παρουσιάσει έργα της στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, σε οργανισμούς, μουσεία και θέατρα όπως: Φεστιβάλ Ίψεν, Εθνικό Θέατρο Νορβηγίας, Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Μουσείο Μπενάκη, Herbtsalon Festival, Maxim Gorky (Βερολίνο), MUAC (Μεξικό), Athens Biennale, Εθνική Λυρική Σκηνή, Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, Republica Gallery (Πουέρτο Ρίκο). Ως ηθοποιός έχει συνεργαστεί με οργανισμούς και θέατρα, όπως: Εθνικό Θέατρο (Ελλάδα), Φεστιβάλ Αθηνών, Εθνικό Θέατρο (Νορβηγία), Beton7 κ.α. Ως ηθοποιός έχει βραβευτεί για την ερμηνεία της στο έργο του Τ. Μπρίτεν, Ρότερνταμ από τα Queer Theatre Awards το 2018. Η Ραφίκα, είχε επιλεγεί να συμμετάσχει στην Biennale Teatro, Venice Biennale, 2017. Έχει επίσης κερδίσει το grant του Οργανισμού ΝΕΟΝ και το βραβείο Ibsen Scholarship. Είναι μέλος του Directors Lab Lincoln Theater Center στη Νέα Υόρκη και του Maxim Gorki Young Curators Academy στο Βερολίνο. Έχει συνεργαστεί και επιχορηγηθεί από τους εξής φορείς: Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), Οργανισμός Πολιτισμού ΝΕΟΝ, Ίδρυμα Κωστόπουλος, Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, Herbtsalon Festival, Maxim Gorky (Berlin), από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού (Εικαστικό Τμήμα) και από το ΕΚΟΜΕ (Εθνικό Μουσείο Οπτικοακουστικών Μέσων και Επικοινωνίας). Η Ραφίκα Σαουίς έχει διδάξει ως visiting artist σεμινάρια περφόρμανς και θεάτρου σε εργαστήρια των Πανεπιστημίων: NYU (Τμήμα Ελληνικών Σπουδών), Εθνικό Πανεπιστήμιο Πουέρτο Ρίκο, Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών (εργαστήριο Β. Βλασταρά) και στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (Τμήμα Θεατρικών Σπουδών). Είναι τέλος μέλος του Directors Lab Lincoln Theater Center στη Νέα Υόρκη και του θεάτρου Maxim Gorki Young Curators Academy στο Βερολίνο.
