Του Παναγιώτη Μήλα
[email protected]
Τα πρώτα μου βήματα, πριν ακόμη πάω στο δημοτικό, τα έκανα στο εργαστήριο μιας σπουδαίας Ελληνίδας γλύπτριας, της Ειρήνης Χαριάτη, στην πλατεία Κυνοσάργους, στον Νέο Κόσμο. Είχε σμίλες διαφόρων σχημάτων και μεγεθών που τις χρησιμοποιούσε με τη βοήθεια ξύλινων σφυριών. Δούλευε με αιχμηρές και οδοντωτές σμίλες, με σκαρπέλα, αλλά και με πιο λεπτεπίλεπτες οδοντωτές σμίλες όσο πιο πολύ πλησίαζε προς το εσωτερικό του έργου και την ολοκλήρωσή του. Είχε ράσπες και μαλακές πέτρες για τη λείανση της επιφάνειας. Μάλιστα τη στιλπνότητα την επιτύγχανε ακόμη περισσότερο όταν γυάλιζε το γλυπτό με άμμο. Εξαιρετικά επίπονη δουλειά ώστε να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα. Τώρα θα μου πείτε τι σχέση έχουν όλα τα παραπάνω ως πρόλογος σε μια συνέντευξη με μια νέα ηθοποιό; Ασφαλώς καμία σχέση. Όμως όταν η Ραφίκα Σαουίς μου μίλησε για το πώς πλάθει σαν γλυπτό τον κάθε ρόλο δεν θα μπορούσα παρά να κάνω αυτόν τον πρόλογο μιας και οι ηθοποιοί -όπως και η ίδια μου είπε- με τη δική τους σμίλη προσπαθούν να φθάσουν στο τέλειο αποτέλεσμα, με τη δική τους ψυχή λειαίνουν τις επιφάνειες, με το δικό τους μυαλό «κατακτούν» τη στιλπνότητα στο έργο τους. Τη Ραφίκα τη γνώρισα στα καμαρίνια της σκηνής «Κατίνα Παξινού», στο παλιό «Σινεάκ», κάτω από το Θέατρο Κοτοπούλη – Rex. Προηγουμένως την είχα παρακολουθήσει στις «Δούλες» του Ζαν Ζενέ, σε σκηνοθεσία Bruce Myers και μετάφραση του Οδυσσέα Ελύτη όπου υποδυόταν τη δαιμόνια Σολάνζ, μια γυναίκα με καταπιεσμένη σεξουαλικότητα, η οποία θέλει απεγνωσμένα να ξεφύγει από την ταυτότητα της δούλας. Δολοφονεί την Κυρία μέσα από το αντίγραφό της, που δεν είναι άλλη από την ίδια της την αδερφή. Συμπρωταγωνίστριές της η Μαρία Κίτσου και η Λένα Παπαληγούρα. Αμέσως μετά, στα καμαρίνια, αντί να τη συγχαρώ της ζήτησα συνέντευξη. Με είχε μαγέψει. Πού να φανταζόμουνα εκείνη τη στιγμή πως μετά τη συνέντευξη θα τη θαύμαζα ακόμη περισσότερο. Συναντηθήκαμε στο ίδιο καμαρίνι, αυτή τη φορά πριν ετοιμαστεί για την παράσταση. Η Ραφίκα μου μίλησε για τη ζωή της, για την κινηματογραφική της εμπειρία και κυρίως για τις “Τρωάδες” με θύματα πολέμου που ετοιμάζει. Μόλις είχε φθάσει στο θέατρο ύστερα από ένα πολύωρο σεμινάριο για κατασκευή θεατρικής μάσκας. Όμως στο πρόσωπο και στη διάθεσή της δεν υπήρχε ούτε ίχνος κόπωσης. Κέρδισα με όσα μου είπε. Αυτή η συνέντευξη ήταν μια ξεχωριστή εμπειρία για μένα. Εμπειρία επειδή η Ραφίκα είναι αισιόδοξη όχι μόνο σαν στάση ζωής αλλά και με επιχειρήματα. Καταφέρνει μάλιστα να μεταδίδει θετική ενέργεια στον συνομιλητή της. Όμως πολλά είπα. Καιρός να διαβάσετε τη συνέντευξη και να χαρείτε αυτή τη θαυμάσια συνομιλήτρια, αυτή την αξιόλογη ηθοποιό με την καταλυτική προσωπικότητα…
Παναγιώτης Μήλας: Ας κάνουμε μια βόλτα στου χρόνου τα γυρίσματα. Πάμε στο χθες…
* Ραφίκα Σαουίς: Μια από τις πιο αγαπημένες μου αναμνήσεις ήταν όταν ήμουν παιδάκι. Μέναμε στου Ζωγράφου όπου υπήρχε και τότε το ομώνυμο πάρκο. Εκεί παρακολούθησα τις πρώτες τάξεις στο Λύκειο Βάσκα. Κάθε πρωί, με ξύπναγε η μαμά ή ο παππούς. Μπαίναμε σε αυτό το πάρκο που επειδή ήμουν μικρούλα μου φαινόταν σαν δάσος. Ήταν μια τεράστια έκταση. Μου άρεσε η φύση και η βλάστηση. Περνούσα πάρα πολύ ωραία. Με κρατούσαν από το χέρι. Αισθανόμουν τρομερή ασφάλεια. Μου έλεγαν παραμύθια και μετά διάφορες ιστορίες όταν έβλεπα διάφορα άγνωστα για μένα πράγματα. Τι είναι αυτό; Πεταλούδα. Τι κάνει η πεταλούδα; Αυτό. Τι είναι αυτό; Πασχαλίτσα. Αυτό; Χελωνίτσα… Στο τέλος της διαδρομής ήταν το σχολείο. Αυτό γινόταν λοιπόν κάθε πρωί και κάθε μεσημέρι που τελείωνα με περίμενε πάντοτε στα σκαλοπάτια, ο παππούς γιατί η μαμά δούλευε. Με έπαιρνε από το χέρι και πηγαίναμε πάλι πίσω. Ήταν από τις πιο τρυφερές αναμνήσεις. Ήταν ο πρώτος μου δάσκαλος.
Και η αφήγηση αυτή των παραμυθιών ήταν κάτι που σου έχει μείνει. Είναι περιουσία σου.
* Ναι έχω μεγαλώσει με παραμύθια πάρα πολύ.
Κάνεις κι εσύ το ίδιο τώρα;
*Λέω πραγματικά παραμύθια, παραμυθάδες είμαστε εμείς οι ηθοποιοί.
Χρησιμοποιείς το παραμύθι και στην επαγγελματική σου ζωή; Γράφεις;
* Ναι, γράφω τα δικά μου σενάρια, γιατί έχω κάνει μικρού μήκους ταινίες, οπότε είναι σαν να κάνω λίγο τα δικά μου παραμύθια. Μόνο που τα δικά μου παραμύθια είναι πιο βίαια, γιατί για κάποιο λόγο μου αρέσει ο τρόμος. Με εξιτάρει η βία και το σκοτάδι στις ταινίες, η σκοτεινή πλευρά των πραγμάτων.
Για το αύριο που έρχεται τι θα ήθελες να μας πεις;
* Ελπίζω να είναι γαλήνιο και συναρπαστικό το αύριο και με υγεία. Είναι πολύ σημαντικό να είσαι καλά και να στέκεσαι στα πόδια σου. Κάθε τι διαφορετικό με φοβίζει, όπως και όλους τους ανθρώπους. Βέβαια το ξεχνάμε μερικές φορές, αλλά δεν πρέπει. Πρέπει να μπορούμε να είμαστε πλήρεις σε αυτά που κάνουμε έστω κι αν είναι μικρά, μεσαία, μεγάλα ή μεγαλύτερα. Πρέπει να περνάμε καλά και άρα συναρπαστικά.
Οι άνθρωποι στη ζωή σου; Η οικογένεια;
* Είμαι Ελληνοαγγλίδα που έχω μεγαλώσει σε δύο κόσμους. Στην Αγγλία και στην Αθήνα, πράγμα το οποίο ήταν θετική εμπειρία. Κυρίως γιατί βλέπεις πολλές ομοιότητες αλλά και διαφορές. Ακόμη αλλάζεις περιβάλλον, πράγμα που σε κάνει πιο ευέλικτο στις όποιες ανατροπές. Μεγάλωσα με πολλή αγάπη σε μια ζεστή και ωραία οικογένεια, με τα προβλήματά της όπως έχουν όλοι. Πάντα με αγάπη τα λύναμε και με πολλή προσπάθεια. Είμαστε λίγο μικρή οικογένεια, μαμά, μπαμπάς, η θεία, τα δύο μου ξαδέρφια, είμαστε μοναδικά ξαδέρφια, μόνο τέσσερα. Είχαμε ακόμη τον παππού και τη γιαγιά. Του μπαμπά μου η οικογένεια είναι στην Αγγλία, οπότε δεν βλεπόμαστε συχνά. Είναι και σε άλλες πόλεις, όχι στο Λονδίνο που ήμασταν εμείς. Επομένως πιο πολύ μεγαλώσαμε με τους εδώ, άρα οι εμπειρίες είναι με αυτή τη βασική, ας πούμε, οικογένεια που είμαστε έτσι μικρούληδες αλλά σε ζεστό, όμορφο, τρυφερό και δυνατό περιβάλλον. Φυσικά με πολλές δυσκολίες, αλλά ποιος δεν έχει δυσκολίες σήμερα. Όλος ο κόσμος. «Δεν καταλαβαίνεις Χριστό» αν δεν έχεις δυσκολίες. Καταντάς χαζός. Εδώ να πω ότι έχω και τον αδελφό μου ο οποίος είναι μεγαλύτερος από εμένα…14 χρόνια και τώρα είμαι πολύ χαρούμενη γιατί έχω τη νύφη μου τα τελευταία πεντέμισι χρόνια και τις δύο ανιψιές μου που είναι δίδυμες και είναι «σκέτη αμαρτία». Τέλος έχω κι έναν πολύ αγαπημένο άνθρωπο δικό μου: Τον σύντροφό μου που είναι το στήριγμά μου και είναι πολύ σημαντικός. Να θυμίσω εδώ ότι ο αδελφός μου, ο Μιχάλης Αργυρού, έχει δημιουργήσει τον Πολυχώρο Beton 7 που έχει το δικό του κοινό και έχει χτίσει το δικό του στίγμα στον πολιτιστικό χάρτη της πρωτεύουσας.
Εκεί, στο Beton 7, πηγαίνεις ακόμη και χωρίς να ξέρεις τι παίζει λέγοντας ότι οπωσδήποτε θα έχει κάτι καλό.
* Ναι, έχει το δικό του αέρα. Έχουν καταφέρει να κάνουν κάτι το εντελώς δικό τους.
Είχες συμμετοχή εκεί στο στήσιμο;
* Στην αρχή ναι, αλλά μετά επειδή ήμουν στο εξωτερικό δεν είχα. Ό, τι έγινε εκεί είναι καθαρά αποτέλεσμα της δουλειάς του αδελφού μου και της ομάδας του.
Από την ομάδα των δασκάλων σου έχει να θυμηθείς κάποιον;
* Οι δάσκαλοι οι οποίοι με έχουν επηρεάσει πολύ είναι ο Peter Brook και ο Bruce Myers. Είναι εξαιρετικός ο τρόπος που βλέπουν τα πράγματα, ο τρόπος που τα αγγίζουν και τα διαμορφώνουν. Καταφέρνουν να σε απομυθοποιούν. Σου λένε ότι δεν κάνεις και τίποτα σπουδαίο, δηλαδή ότι δεν χρειάζεται να εντυπωσιάσεις ή να κάνεις κάτι που να σε αγχώσει ή να είσαι τελειομανής. Πρέπει τα πράγματα να προκύπτουν και να ανθούν όπως στη ζωή. Να γίνονται φυσικά και γι’ αυτό να γίνονται ακόμα και σε ένα καμαρίνι. Ακόμα και στο δρόμο πάνω σε ένα χαλί δηλαδή, πολύ απλά. Αυτό είναι μια πολύ μεγάλη αλήθεια που έχει να κάνει με τη ζωή γενικότερα. Με τα πιο απλά πράγματα, τα πιο ουσιαστικά αλλά και τα πιο δύσκολα.
Βέβαια μερικοί λένε πως «είναι απλό πράγμα αυτό που θέλεις να κάνω, ζήτησέ μου κάτι πιο δύσκολο για να εντυπωσιάσω».
* Τα δύσκολα είναι… εύκολα, γιατί είναι ό, τι βλέπεις. Είναι σαν να το έχεις πάρει και να το έχεις υπογραμμίσει. Αλλά το να βγαίνουν τα πράγματα αβίαστα και να προκύπτουν με μια απλότητα είναι νομίζω πολύ δύσκολο. Θέλει πολλές ώρες δουλειάς από πίσω. Θέλει πολύ μεγάλη τεχνική και τεχνογνωσία. Θέλει πολύ μεγάλη πρακτική, απλότητα και ταπεινότητα μέσα σου. Αυτό διδάσκουν και αυτοί οι άνθρωποι, σαν σχολή και σαν φιλοσοφία πλέον. Αυτό διδάσκουν σαν αντιμετώπιση και στάση της υποκριτικής. Αυτή είναι η απενοχοποίηση των πραγμάτων.
Χρησιμοποιείς λέξεις που δεν χρησιμοποιούν νέοι της ηλικίας σου…
* Προσπαθώ να μιλάω πιο καλά ελληνικά από αυτά που μιλάμε γενικότερα. Έχουμε φτάσει η ελληνική γλώσσα να είναι δύο λέξεις και να μην είναι καθόλου δύσκολη στα νοήματά της.
Θέλεις να μου μιλήσεις τώρα για συνεργάτες και μαθητές.
* Συνεργάτες. Όλοι με έχουν επηρεάσει πάρα πολύ, γιατί θεωρώ πως αν δεν ταίριαζες με τον άλλο κι αν δεν έχετε κοινά πράγματα, κοινούς στόχους, τότε δεν θα συνεργαζόσασταν, δεν θα υπήρχε κάποιο κοινό σημείο επαφής. Γίνεται μια ώσμωση πάντα και νομίζω ότι είναι φυσικό να επηρεάζει ο ένας τον άλλο. Γίνεσαι μια αγέλη, βλέπεις ας πούμε μια ομάδα και λες αυτή η ομάδα έχει ένα κοινό χαρακτηριστικό. Πάντα σε όλες μου τις συνεργασίες είχα την τύχη να είμαι με πολύ ιδιαίτερους ανθρώπους, είτε είναι μαθητές, είτε δάσκαλοι, είτε συνεργάτες, σκηνοθέτες και ηθοποιοί. Το καλοκαίρι που μας πέρασε είχαμε δουλέψει πάρα πολύ πάνω σε μια ιδέα η οποία όμως δεν μας βγήκε. Θέλουμε να την ερευνήσουμε παραπέρα, με τον Δημήτρη Λάλο και τον Φοίβο Παπαδόπουλο. Είχαμε μια συγκλονιστική συνεργασία. Δουλέψαμε πάρα πολύ, ταξιδέψαμε, πήγαμε βρήκαμε άλλους ανθρώπους. Θέλαμε να κάνουμε «Το θέατρο και η Πανούκλα» του Αντονέν Αρτώ, όμως επειδή είναι ένα πολύ μεγάλο πλαίσιο, το οποίο δεν είναι θεατρικό κείμενο ή κάτι συγκεκριμένο το κάδρο στο οποίο θα το βάλεις θέλει πολύ χρόνο για να μπορέσει να σχηματιστεί καλά και ουσιαστικά. Ακόμη θέλει πολλή δουλειά. Το αφήνουμε λοιπόν να αναπτυχθεί φυσικά και αν αναπτυχθεί μέσα από την έρευνά μας και βρούμε τα σημεία που μας ενδιαφέρουν θα το παρουσιάσουμε. Αλλά προς το παρόν είμαστε στο πλαίσιο έρευνας.
Μια εμπειρία από ηθοποιούς της γενιάς σου;
* Αυτή η φετινή στις «Δούλες» με τη Μαρία Κίτσου και με τη Λένα Παπαληγούρα. Όχι μόνο περάσαμε πολύ ωραία αλλά με επηρέασαν πολύ, μου έμαθαν και τους έμαθα πράγματα. Το ίδιο συνέβη και στο σεμινάριο για τις θεατρικές μάσκες με τον Σίμο Κακάλα και την Έλενα Μαυρίδου. Εξαιρετικοί άνθρωποι και δάσκαλοι που έχουν να καταθέσουν κάτι. Θεωρώ ότι από όλες τις συνεργασίες παίρνεις πολλά πράγματα. Αν θέλεις μπορείς να πάρεις, αρκεί να μην έχεις ένα μεγάλο «εγώ». Αν έρθεις με το «εμείς» -που ούτως ή άλλως το θέατρο είναι ένα μεγάλο «εμείς»- νομίζω ότι πάντα κερδίζεις και έτσι αλληλοεπηρεάζονται οι άνθρωποι.
Για μαθητές σου τώρα.
* Κάνω σεμινάρια από μικρή. Όσο και αν φαίνεται περίεργο, ιδιαίτερα κάποιες φορές αλλά όχι πάντα, θεωρώ ότι μαθαίνεις από τους μαθητές σου πάρα πολλά. Η δουλειά μας είναι δυναμική και ζωντανή. Οι μαθητές μπορεί να σε εκπλήξουν με τα νέα δεδομένα που διαχειρίζονται. Ακόμα και με μια ερώτηση μπορείς να μάθεις απίστευτα πράγματα από τον άλλο, ακόμα και με την παρατήρηση, ακόμα κι όταν είσαι σε θέση δασκάλου.
Πέντε αισθήσεις. Ακοή…
* Στην ακοή έχω πολλές ιστορίες, πάρα πολλές ιστορίες να σας πω. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τον ήχο που άκουσα όταν είμαστε με τον αδελφό μου στο αεροπλάνο για Αμερική. Ακόμα δεν είχαμε απογειωθεί και δύο καθίσματα μπροστά ήταν μια μαμά με ένα παιδάκι, τον δεκάχρονο Χάρη και τον μπαμπά του. Κάποια στιγμή ακούγεται ένα ουρλιαχτό. Παγώνουμε όλοι μέχρι τη στιγμή που διαπιστώνουμε ότι προσεγγίζει το αεροπλάνο ένα νοσοκομειακό αυτοκίνητο. Οι γιατροί αρχίζουν να κάνουν στο παιδί ηλεκτροσόκ για να συνέλθει. Όπως μάθαμε, είχε πάθει ένα μικρό έμφραγμα. Ο μικρός Χάρης είχε βηματοδότη και πήγαινε στην Αμερική για να κάνει εγχείρηση. Παρακολουθούσαμε για μια ώρα και ακούγαμε τον ήχο του παλμογράφου στην προσπάθεια να του δώσουν ξανά ζωή. Φυσικά δεν θα ξεχάσω ποτέ τον ήχο την ώρα που ο μικρός έδινε τη μάχη του. Τελικά δεν τα κατάφερε και «ακούστηκε» αυτή η ίσια γραμμή. Όλοι στο αεροπλάνο κλαίγαμε με τρομερό πόνο ψυχής. Δεν θα ξεχάσω ποτέ αυτό τον ήχο. Από τότε έκανα πάρα πολύ καιρό να ταξιδέψω…
Εξαιρετική αυτή η διήγηση. Σε ευχαριστώ.
* Σαν τις ιστορίες του παππού μου.
Στην όραση τώρα…
* Στην όραση. Περνάω πάρα πολύ καλά και είναι από τις αγαπημένες μου εικόνες όταν ανθίζει η φύση. Με μαγεύει η Πνύκα όταν πάω και είναι Μάιος, καλή ώρα. Καταπράσινη με τις αμυγδαλιές της. Από τις αγαπημένες απολαβές και απολαύσεις των αισθήσεών μου είναι αυτό που προσφέρει η φύση ως εικόνα, ως χρώμα, ως μυρωδιές.
Όσφρηση, λοιπόν…
* Μου αρέσει πάντα ένα καλό… κέικ ειδικά όταν το ψήνουνε σε ένα σπίτι. Νομίζω πως είναι από τις αγαπημένες μου μυρωδιές.
Η μαμά σου φτιάχνει;
* Όχι, η μαμά μου δεν μαγειρεύει καθόλου. Συνήθως εγώ τα φτιάχνω και τα τρώω μαζί με φίλους. Τη γευστική μνήμη από τα σπιτικά κέικ την έχω από τη θεία μου που μαγείρευε πάρα πολύ.
Έχεις τη συνταγή;
*Ναι, αμέ… Μάλιστα είναι ένα κέικ χωρίς αβγά.
Που σημαίνει ότι έχει λίγες θερμίδες;
* Μυρίζει όμως καταπληκτικά και έχει τέλεια γεύση.
Σου αρέσει δηλαδή να μαγειρεύεις, παρόλο που δεν σε έμαθε η μητέρα σου;
* Ναι, μαγειρεύω πολύ. Μου αρέσει! Έμαθα από την αδελφή της μητέρας μου. Έμαθα όμως επειδή είμαι και καλοφαγάς. Επίσης έχω μια αίσθηση μυρωδιάς που μου έρχεται μέσα από κάθε εικόνα. Είναι κάτι συνηθισμένο αυτό που κάνουν οι ηθοποιοί. Μέσα από την εικόνα να τροφοδοτούμε τις αισθήσεις μας. Την εικόνα και τη μυρίζουμε και την ακούμε… Θυμάμαι ένα τραγικό κινούμενο σχέδιο, όταν ήμουν παιδί, το οποίο έδειχνε τι θα πάθουν οι άνθρωποι εάν γίνει πυρηνική έκρηξη και κλειστούμε όλοι σε υπόγεια. Ένιωθα και έβλεπα τι θα συμβεί από όλα αυτά τα αέρια και τη μολυσμένη ατμόσφαιρα. Αυτό το φιλμάκι έδειχνε με λεπτομέρειες την αργή πορεία προς τον θάνατο. Μιλάμε για τρομακτικό «παιδικό» το οποίο το παρακολουθούσα γιατί μου έκανε τρομερή εντύπωση. Θυμάμαι ότι μύριζα μέσα στη φαντασία όλες αυτές τις ουσίες που τελικά είχαν αυτά τα αποτελέσματα.
Κάτι παραπάνω για τη γεύση;
* Γενικά δεν μπορώ να ξεχωρίσω κάποιες γεύσεις. Μου αρέσει πάρα πολύ το φαγητό αλλά και το καλό κρασί. Θα μπορούσα να μιλάω για πολλή ώρα. Μου αρέσει και το σούσι και το παστίτσιο. Το ταϊλανδέζικο αλλά και το ινδικό. Τα παϊδάκια του Ηλία αλλά και του Τέλη που, όπως έχω ακούσει, είναι μοναδικά.
Ο Τέλης είναι στην αρχή της οδού Ευριπίδου, όσο για το ταϊλανδέζικο, ξέρεις πού έχει καλό;
* Στην Αγγλία, πού;
Στην πλατεία Αυδή, πολύ κοντά στο «Από Μηχανής Θέατρο».
* Νομίζω έχω πάει και είναι πράγματι φανταστικό.
Δυο λόγια για την αφή;
* Ούτε μισό. Η αφή γενικότερα δεν μου αρέσει πάρα πολύ. Δεν μου αρέσει να με αγγίζουν πολύ. Μου αρέσει το άγγιγμα από ανθρώπους που αγαπώ, που ξέρω και που αισθάνομαι οικεία. Μόνον τότε.
Αφή μπορεί να είναι ακόμα κι όταν σου απονέμουν ένα βραβείο.
* Ε, δεν συγκινούμαι ιδιαίτερα. Η αφή είναι μια αίσθηση που δεν είναι από τις αγαπημένες μου. Δεν θα πιάσω οποιοδήποτε από τα αντικείμενα που θα δω μπροστά μου. Ακόμη δεν μου αρέσει να με πιάνουν και πάρα πολύ. Δηλαδή αυτό που υπάρχει γενικά στη χώρα μας όταν σε βλέπουν να σε… αρπάζουν, αυτό εμένα με «φρικάρει». Μερικές φορές, δεν το μπορώ, δεν το ανέχομαι.
Θα ήθελα τώρα να μου πεις κάποιες από τις καλλιτεχνικές σου δημιουργίες.
* Καταρχήν εκτός του ότι δημιουργείς ρόλους, στη διαδικασία σου ως ηθοποιός, ασχολείσαι και με την κατασκευή των ρόλων γιατί κατασκευές είναι όλα, γλυπτά είναι ο ρόλος. Δηλαδή αν εγώ πρέπει να κάνω εσάς πρέπει να μάθω τη μάσκα σας, το πρόσωπο, κάθε πρόσωπο είναι μια μάσκα γιατί είναι η έκφραση και είναι αυτό που έχετε από μέσα σας. Το σώμα σας, τον τρόπο που κινείστε, τον τρόπο που μιλάτε, ακόμη και τον τρόπο που πλένετε τα πιάτα. Έτσι φτιάχνω το γλυπτό του ρόλου.
Χωρίς όμως αυτό να είναι αντιγραφή;
* Όχι, γιατί ποτέ δεν θα μπορέσω να είμαι η ίδια. Όμως πρέπει να πάρω τα στοιχεία και να πλάσω το γλυπτό του ρόλου, για να μπορέσω να πω και την ιστορία του.
Πολύ ωραία αυτή η περιγραφή της δημιουργίας του ρόλου.
* Έτσι έχω μάθει να λειτουργώ όταν σκηνοθετώ και στον κινηματογράφο και στο θέατρο. Μου αρέσει να κατασκευάζω ταινίες. Παρότι είμαι πολύ νέα σε αυτό, έχω ήδη κάνει τέσσερις μικρού μήκους, την τελευταία (Reincarnations in a bottle of wine) την έκανα μαζί με την Faliro House Production. Πήγαμε και σε ένα forum στο Locarno Film Festival. Στην παραγωγή με βοήθησε ο Αργύρης Παπαδημητρόπουλος, μοντάζ έκανε ο Γιάννης Χαλκιαδάκης, η Δέσποινα Χειμώνα τα κοστούμια, η Σουλελέ έκανε μαλλιά ενώ στη φωτογραφία ήταν φυσικά ο καταπληκτικός Διονύσης Ευθυμιόπουλος. Στη διεύθυνση παραγωγής ήταν ο Ανδρέας Σεφερλής, μακιγιάζ η έκανε η Κατερίνα Βαρθαλίτου. Έπαιξαν, ο Γιώργος ο Συμεωνίδης, η Άννα Γεωργέα, η Αθηνά Αλεξοπούλου κι εγώ. Βοηθός μου στη σκηνοθεσία ήταν η Ειρήνη Δραγασάκη και στο στήσιμο των ηθοποιών η Αθηνά Αλεξοπούλου. Ήταν μια ιδιαίτερα προσεγμένη ταινία, από μια πολύ ωραία ομάδα. Δουλέψαμε όλοι με πάθος γιατί ήταν μικρού μήκους, διάρκειας 25 λεπτών. Ήταν η πρώτη μου μεγάλη μικρού μήκους και το διασκέδασα. Ήμουν πολύ περήφανη γι’ αυτή τη δουλειά και τώρα ετοιμάζω την πρώτη μου μεγάλου μήκους, μαζί με τη Λαμπρινή Ριζάκη η οποία είναι εικαστικός και δουλεύει στο σενάριο. Σύμβουλος σεναρίου είναι επίσης ο Γιάννης Χαλκιαδάκης, ο οποίος θα κάνει και το μοντάζ. Έχουμε δημιουργήσει πάλι μια ωραία ομάδα και ευελπιστώ να ξεκινήσουμε γυρίσματα το φθινόπωρο. Έχουμε ήδη γράψει το πρώτο draft και βρήκαμε παραγωγή. Οπότε είμαι πάρα πολύ ενθουσιασμένη με αυτό.
Πόσο διαρκεί το γύρισμα μιας ταινίας;
* Εξαρτάται από τις απαιτήσεις του decoupage. Πώς το έχεις σκεφτεί φιλμικά να το γυρίσεις. Συνήθως οι μικρού μήκους χρειάζονται από δύο μέρες μέχρι μία έως δύο βδομάδες και οι μεγάλου μήκους πάνε από έναν μέχρι τρεις μήνες. Πάνω κάτω αυτό είναι.
Που σημαίνει ότι αν αρχίζετε Σεπτέμβριο μπορεί να παιχτεί μέσα στη χρονιά;
* Όχι, γιατί μετά είναι το μοντάζ το οποίο μπορεί να πάρει από τρεις μέχρι 7-8 μήνες. Οι μοντέρ δεινοπαθούν επειδή πρέπει ο σκηνοθέτης να αποφασίσει να κόψει τον ομφάλιο λώρο και να πει τι θα μείνει και τι θα πεταχτεί. Υπάρχουν άπειρες λύσεις στο μοντάζ πάντα, με βάση βέβαια το δεδομένο υλικό που έχει ο μοντέρ. Μπορείς να το κλώθεις πολύ καιρό. Τότε όμως είναι που οι μοντέρ συνήθως λένε «ε, τέρμα πάμε για final cut, πρέπει να σταματήσεις ρε παιδί μου, φύγε από τον αυτισμό και τελείωνε».
Εν τω μεταξύ εσύ το βλέπεις σαν παιδί σου και δεν θέλεις να του πειράξεις ούτε τρίχα.
* Από την εμπειρία μου με τον Γιάννη, οι μοντέρ έχουν μεγάλο πρόβλημα με τους σκηνοθέτες που δεν θέλουν να κόψουν τίποτα. Δίνουν ολόκληρες μάχες για να τους πείσουν ότι πρέπει να βγει αυτή η σκηνή.
Το ίδιο συμβαίνει και στις εφημερίδες όταν πρέπει να κόψουμε κάποια κείμενα.
* Είναι τρομερό όταν με πιάνει αυτή η δυσανεξία.
Εγώ επειδή έχω συνηθίσει να κόβω τα κείμενα των άλλων, έχω συνηθίσει να κάνω το ίδιο και στα δικά μου κείμενα.
* Αυτό συμβαίνει επειδή παλιότερα πολλοί μεγάλοι σκηνοθέτες ήταν και μοντέρ. Έκαναν δηλαδή οι ίδιοι το μοντάζ της ταινίας τους και η διαδικασία ήταν εύκολη. Είχαν γνώση της τεχνικής οπότε ήξεραν τι έπρεπε να αφήσουν. Βέβαια υπάρχει και ο αντίλογος από εκείνους που διαφωνούν με αυτή την πρακτική λέγοντας ότι ακόμα κι αν παλιά ήσουν μοντέρ και τώρα είσαι σκηνοθέτης, δεν πρέπει να κόβεις εσύ την ταινία σου. Πρέπει να βάζεις κάποιον άλλο να το κάνει.
Ο μοντέρ κόβει και προσθέτει. Εσύ τι έχεις να προσθέσεις φέτος στο βιογραφικό σου;
* Ελπίζω και προσδοκώ αυτή τη στιγμή να «προσθέσω» μια παράσταση, τις «Τρωάδες». Ήδη έχω έρθει σε επαφή με κάποιους οργανισμούς οι οποίοι θα με βοηθήσουν να χτίσω -εντός πολλών εισαγωγικών- το κάστινγκ. Να βρω δηλαδή τις κατάλληλες γυναίκες που επιθυμούν να εκφραστούν μέσα από το κείμενο του Ευριπίδη. Το διαφορετικό σε αυτό το ανέβασμα είναι ότι δεν θα χρησιμοποιήσω ηθοποιούς. Αντί γι’ αυτούς θα έχω πραγματικά θύματα πολέμου, τα οποία θα μιλήσουν αυστηρά μέσα από το κείμενο του Ευριπίδη. Δηλαδή δεν θα χρησιμοποιήσω την προσωπική τους ιστορία. Πιστεύω ότι αυτό έχει πάρα πολύ ενδιαφέρον για πολλούς λόγους. Ο βασικότερος είναι ότι η αρχαία τραγωδία, εκείνη την εποχή, ήταν μια πολιτική πράξη. Δηλαδή ο Ευριπίδης είχε μιλήσει για τη φρικαλεότητα των Αθηναίων και του πολέμου. Παρακολουθούμε λοιπόν όλα όσα έκαναν μέσα από αυτά τα εγκλήματα. Ήταν μια πολιτική πράξη της εποχής και on your face στην Εκκλησία του Δήμου. Τότε είχαν αυτή τη φιλοσοφία. Έβγαιναν και σχολίαζαν την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα. Πολύ ταπεινά πιστεύω ότι θα δω διαφορετικά την αρχαία τραγωδία. Είναι ένα κείμενο χαρακτήρων. Μέσα από αυτό το κείμενο παρακολουθούμε έναν άνθρωπο, την Κασσάνδρα, που έχει βιώσει στο πετσί της τον πόλεμο και βρίσκεται χωρίς στηρίγματα σε μια ξένη χώρα. Προσπαθεί να επιβιώσει με πολύ μεγάλη απλότητα. Είναι αυτό που λέγαμε πως το ουσιαστικό είναι και απλό. Δεν θέλει κανένα φτιασίδι η απλότητα. Το βίωμα και η εικόνα μπορούν να εκφράσουν αυτά τα οποία έχει περάσει. Πίσω από το κείμενο βρίσκει τη φωνή της και εκτονώνει την εμπειρία της χωρίς να γίνει το κλασικό θέατρο ένα θέαμα συγκινησιακό και προσωπικό.
Υπάρχουν στοιχεία μελό στην ανάπτυξη του έργου;
* Μελό οπωσδήποτε όχι. Έχει όμως πολύ ενδιαφέρον. Βέβαια κάποιος δεν θέλει να εκθέσει την προσωπική του εμπειρία και να την κάνει βορά στους ανθρώπους. Μπορεί να μη θέλει και επειδή είναι ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο θέμα. Μπορεί να μη θέλει να πει ότι «εμένα μου πήραν το παιδί, το δολοφόνησαν και μπροστά στα μάτια μου του ξέσκισαν τα άντερα». Όμως ούτε κι εγώ θέλω να πάρω τον πόνο και τις εμπειρίες αυτών των ανθρώπων και να τις ρίξω στην αρένα. Πιστεύω δε ότι θα αισθάνονταν και οι θεατές πολύ άβολα αν άκουγαν αυτή τη σκληρή διήγηση. Όμως είναι θετικό το να φωτίζεις επί δύο ώρες ένα πολιτικό κείμενο. Μια γραφή η οποία δυόμισι χιλιάδες χρόνια πριν είχε γίνει η φωνή αυτών των ανθρώπων που βίωναν αυτές τις καταστάσεις. Μάλιστα τα συμβάντα εκείνης της εποχής δείχνουν ότι σήμερα δεν είμαστε καλύτεροι από τότε. Η Ιστορία κάνει κύκλους και δυστυχώς δεν έχουμε εξελιχθεί. Είμαστε ένα και το αυτό με εκείνα τα χρόνια. Τις ίδιες φρικαλεότητες που έκαναν τότε τις κάνουμε και τώρα. Απλώς έχουμε αλλάξει την τεχνολογία και κάποια άλλα πράγματα. Επομένως αποκτά νόημα και βαρύτητα η ανάλυση της δομής της αρχαίας τραγωδίας με αυτό τον τρόπο. Παρουσιάζονται δηλαδή πραγματικοί άνθρωποι που κρύβονται πίσω από τη μάσκα της τραγωδίας. Και αυτή τη φορά είναι μάσκα. Χρησιμοποιείς επιτέλους πραγματικά τη μάσκα.
Πώς επέλεξες αυτόν τον τρόπο σκηνοθετικής γραφής;
* Με έχει επηρεάσει ο Σίμος Κακάλας και η Έλενα Μαυρίδου. Έφθασα έτσι στο λεγόμενο ντοκιμαντερίστικο θέατρο με έναν τρόπο όμως που παράλληλα αποκτά νόημα και η δομή της αρχαίας τραγωδίας. Επίσης θέλω να το στήσω με έναν τρόπο πολύ απλό, που θυμίζει αυτό που βλέπουμε στις εκκλησίες, γιατί νομίζω εκεί μέσα ψυχανεμιζόμαστε κάπως το πώς γίνονταν οι τραγωδίες. Υπήρχε το τέμπλο όπως και στις εκκλησίες, άναβαν κεριά, τοποθετούσαν γλυπτά αγάλματα κι έβγαινε από μέσα ο εκάστοτε πρωταγωνιστής της τελετής. Με μια τέτοια δομή θέλω να στήσω τις δικές μου «Τρωάδες» χωρίς όμως το τέμπλο. Να είναι όλα με μια απλή δομή. Με έναν τρόπο εύκολο για αυτούς τους ανθρώπους -τα πραγματικά θύματα του πολέμου- με έναν τρόπο εκτονωτικό και γι’ αυτό εύκολο, επειδή μόνο έτσι θα μπορέσουν να μιλήσουν μέσα από αυτό.
Αυτούς τους ανθρώπους πού θα τους βρεις;
* Έχω ήδη προσεγγίσει τη Διεθνή Αμνηστία και κάποιους άλλους φορείς που θα με βοηθήσουν ώστε να βρω αυτούς τους ανθρώπους που θα μπορέσουν να υλοποιήσουν το σχέδιό μου.
Θέλω τώρα να μου δώσεις την εικόνα των θεατών…
* Έχω παίξει αρκετές φορές θέατρο στο εξωτερικό και εδώ σε διαφορετικές παραστάσεις. Το κοινό δεν είναι ποτέ το ίδιο, αν και έχει κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Φυσικά διαφέρουν ανάλογα και με τη μέρα. Λέμε για το κοινό του Σαββάτου, για το κοινό της Τετάρτης. Όμως έχουμε άλλο κοινό στην απογευματινή του Σαββάτου και άλλο στη βραδινή παράσταση. Οπότε εμείς οι ηθοποιοί έχουμε βρει κάποιους δικούς μας κώδικες ανάλογα με το κοινό. Φυσικά οι θεατές είναι εκεί για να δουν μια ιστορία οπότε είναι στο χέρι μας και στο χέρι του σκηνοθέτη να καταφέρει με όλα τα δομικά υλικά στημένα να προκαλέσει έκπληξη στο ταξίδι. Όλοι θέλουν αυτό το «ταξίδι» να είναι μια ζωντανή εμπειρία. Αν λείπουν τα δομικά χαρακτηριστικά κι είναι ένα πράγμα νεκρό επί σκηνής τότε δεν θα περάσει κανείς καλά. Οι θεατές με οποιοδήποτε χαρακτήρα έχουν έρθει στο θέατρο για να περάσουν καλά. Και περνάω καλά δεν σημαίνει βλέπω πάντα κάτι ευχάριστο. Όλοι θέλουν να κάνουν ένα «ταξίδι» και να μπουν στο roller coaster, το γνωστό μας τρενάκι του τρόμου. Τώρα αν το roller coaster είναι «μάπα» δεν φταίει ο θεατής, φταίει το …λούνα παρκ. Άρα νομίζω ότι εμείς έχουμε μεγάλη ευθύνη για το πώς θα περάσουν οι θεατές.
Ας μιλήσουμε τώρα και για την κρίση…
* Είναι μια πολύ κρίσιμη και πολύ δύσκολη στιγμή αυτή η περίοδος στην ελληνική Ιστορία. Θεωρώ ότι δεν θα έπρεπε ποτέ να έχουμε μπει στο ευρώ, για να είμαι ειλικρινής. Θεωρώ ότι θα έπρεπε να υπάρχει Ένωση των Βαλκανικών χωρών ή των χωρών της Μεσογείου και όχι Ευρωπαϊκή Ένωση. Θεωρώ πως δεν μπορούμε να είμαστε τόσο πολύ άνθρωποι της Δύσης. Όπως και να ‘χει η συνθήκη του Μάαστριχτ είχε δίκιο επειδή περιλάμβανε πολύ συγκεκριμένα χαρακτηριστικά σύμφωνα με τα οποία μπορεί η οικονομία ενός κράτους να υποστηρίξει το ευρώ. Η Ελλάδα και τότε που μπήκε δεν είχε αυτά τα χαρακτηριστικά. Και τότε δεν είχαμε τόσο γερή και παραγωγική οικονομία, με αποτέλεσμα αυτή η ομαδοποίηση να μας επηρεάσει αρνητικά. Το μόνο που καταφέραμε ήταν να διαλυθούμε μέσα στο υπέροχο σύνολο του καπιταλισμού, με τα δάνεια, με τις τράπεζες και με όλο αυτό το σύστημα. Φθάσαμε λοιπόν να έχουμε πορτοκάλια από την Ισπανία, λάδι από την Ιταλία, σουσάμι από την Κίνα, καρύδια από την Ουκρανία, να έχουμε ελιές από οπουδήποτε αλλού και η δικιά μας παραγωγή να σαπίζει. Καταντήσαμε έτσι ένα μη παραγωγικό κράτος αυτή τη στιγμή.
Πιστεύεις ότι υπάρχει λύση;
*Τώρα αυτό πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί και τι μπορεί να γίνει δεν το ξέρω. Δεν είμαι ούτε ειδική, ούτε θα μπορούσα φυσικά να έχω την επιπολαιότητα να μιλήσω γι’ αυτό με ύφος ειδήμονα. Είναι όμως πάρα πολύ δύσκολα. Έχουμε όλοι ταλαιπωρηθεί. Έχουν πάρει το ξύγκι από τη μύγα, δεν υπάρχει κάτι άλλο, κι οι ίδιοι το λένε. Δεν πληρώνεται κανείς, δεν υπάρχουν λεφτά στο ταμείο, δεν υπάρχει τίποτα. Δεν ξέρω τι θα κάνουμε, είμαι κι εγώ ένας από όλους που περιμένουν να δουν τις εξελίξεις και πιστεύω στο καλύτερο. Ελπίζω ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα κάνει κάτι γιατί είναι καινούργια πρόσωπα που έχουν άποψη. Δεν ξέρω όμως τι μπορούν να κάνουν μέσα στο πλαίσιο που έχει χτιστεί τα προηγούμενα χρόνια και θέλω να ελπίζω στο καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.
Για τη συμμετοχή σου στον κινηματογράφο δεν είπαμε πολλά.
* Είχα στο “Miss Violence” ένα πέρασμα, ένα μικρό ρόλο δηλαδή. Όμως έχω κάνει άλλες τρεις ταινίες και έχω παίξει με τον Bruce Myers.
Με τον σκηνοθέτη από τις Φιλιππίνες που επρόκειτο να γυρίσεις μια ταινία, προχώρησε;
* Δεν έχει γίνει ακόμα γιατί αυτός έχει ένα πολύ δικό του χωροχρόνο. Αρκεί να πω ότι η ταινία που ολοκλήρωσε τώρα έπρεπε να είχε γίνει πριν από δύο χρόνια. Έχει ένα πολύ δικό του sui generis.
Κλείνοντας θέλω να μου πεις δυο λόγια για τις «Δούλες» και τη μετάφραση του Οδυσσέα Ελύτη.
* Ο Ελύτης είναι μια σταθερή αξία. Ένας άνθρωπος που έχει αφήσει ιστορία στον πνευματικό μας κόσμο. Βέβαια είναι γενική εκτίμηση ότι ο Ζενέ είναι πολύ δύσκολο να μεταφραστεί γιατί έχει μια δική του γλώσσα, με δικές του εκφράσεις αργκό, δικά του παιχνίδια που δεν μεταφράζονται, με πολλούς ιδιωματισμούς και διάφορες επαναλήψεις που αυτά δεν μεταγράφονται από τα γαλλικά στα ελληνικά και σε καμία άλλη γλώσσα. Είναι θεατρολογική παραδοχή πως ο Ζενέ είναι δύσκολος στη μετάφραση.
Ο Myers δεν μιλάει ελληνικά, οπότε όταν θέλει να σας διορθώσει πώς το κάνει;
* Παρακολουθεί τη δράση σου, καταλαβαίνει τον ήχο από τη δράση σου.
Δεν είναι απαραίτητο να ξέρει τη γλώσσα, δηλαδή;
* Δεν είναι μόνο η γλώσσα. Πίσω από τη γλώσσα υπάρχει το νόημα και η δράση. Μπορείς να πεις το «σ’ αγαπώ» και να έχει δύο χιλιάδες νοήματα. Μπορεί να πεις «σ’ αγαπώ» και να εννοείς «σε μισώ». Οι λέξεις είναι το πρόσχημα, το νόημα είναι πίσω από τις λέξεις. Εσύ που μιλάς ελληνικά το καταλαβαίνεις, εκείνος που δεν ξέρει το καταλαβαίνει από τη δράση σου. Αυτό είναι ξεκάθαρο.
Εδώ τελειώσαμε, Ραφίκα. Σε ευχαριστούμε για όσα μας είπες και ιδιαιτέρως για την περιγραφή σου σχετικά με το πλάσιμο του γλυπτού του ρόλου και της μάσκας του προσώπου…
* Κι εγώ σας ευχαριστώ.
* Οι φωτογραφίες είναι από το προσωπικό αρχείο της Ραφίκα Σαουίς.
* Στη φωτογραφία από την παράσταση «Δούλες» (Εθνικό Θέατρο – Μικρό Rex Σκηνή «Κατίνα Παξινού»), η Ραφίκα Σαουίς είναι με τη Μαρία Κίτσου και τη Λένα Παπαληγούρα.
