Τα δικαστήρια αναβιώνουν τραγωδίες, κι οι τραγωδίες δικαστήρια.
Η σκηνή του Αίαντα: ένα δικαστήριο.
Ένα δικαστήριο που θα κρίνει με αγώνα λόγων, τη ζωή ή το θάνατο ενός ήδη μη ζωντανού, και κατόπιν, στην ίδια αίθουσα, το δίκαιο ή μη της ταφής ενός ήρωα. Όμως της διπλής αυτής κρίσης προηγήθηκε μια άλλη δίκη, η κρίση των όπλων ενός άλλου νεκρού, του Αχιλλέα, του μοναδικού δικαστή που θα μπορούσε πραγματικά και δίκαια να κρίνει τον άξιο να πάρει τα όπλα του. Κι αυτό ο Αίας το ξέρει:
“Εάν ο Αχιλλέας ζωντανός,
έμελλε αυτός να κρίνει τα ίδια του τα όπλα,
και να τα δώσει ανταμοιβή
στον πιο ανδρείο απ’ όλους
άλλος κανένας δε θα τα ’πιανε στα χέρια του,
μονάχα εγώ”
Την Tετάρτη, 27/08/2014, η τραγωδία «Αίας» του Σοφοκλή θα παρουσιαστεί στα Αισχύλεια 2014 (Παλαιό Ελαιουργείο – Παραλία Ελευσίνας) από το θίασο “Δρόμος Με Δέντρα / Baumstrasse” σε σκηνοθεσία
Μάρθας Φριντζήλα.
Ο καιρός της δικαίωσης έχει παρέλθει, η καταδικαστική απόφαση εναντίον του ήρωα έχει ήδη ανακοινωθεί. Η ζωή του έχει κριθεί, πριν καν ξεκινήσει το δράμα. Ό, τι ήταν κάποτε ο Αίας έχει πια σβήσει. Ο κώδικας τιμής που υπηρετεί απαιτεί καθαρά πλαίσια, σαφείς διαχωρισμούς, αυστηρή ιεραρχία: Τώρα αυτός, ο θρασύς, ο γενναιόψυχος, ο άτρομος, ο παντοδύναμος έγινε περίγελως του στρατεύματος, έρμαιο μιας θεάς. Τώρα ο αυτάρκης, ο ανεξάρτητος, το έρκος των Αργείων πρέπει να υποχωρήσει μπροστά στο σιχαμένο ψίχουλο του στρατού. Στερνοί συνομιλητές του τα βουερά περάσματα της θάλασσας, τα σπήλαια του πελάγου, και προπάντος η πολιτεία της Τροίας, μοναδικός μάρτυρας της ανδρείας του. Όπως ο Αχιλλέας, προδομένος από «συμμάχους», εύχεται μόνο το χαμό των Ατρειδών, των πρώην φίλων.
Όπως ο μεγάλος του εχθρός, ο Έκτορας, θέλει να αποχαιρετήσει το γιο του και να συνεχίσει στο δρόμο του θανάτου.
Σκιά του εαυτού του, νεκρός, εμφανίζεται στη σκηνή, και κανένα επιχείρημα σε αυτό το δικαστήριο – παρωδία δεν μπορεί να τον πείσει να επιστρέψει στη ζωή.
Η Τέκμησσα προσπαθεί. Επιχειρηματολογεί, όχι με ρητορικά τερτίπια αλλά βαθιά και ειλικρινά, αγγίζοντας, λες, τα μύχια της ανθρώπινης ύπαρξης και ουσίας. Ζωή σημαίνει μεταβολή. Επιβίωση σημαίνει προσαρμογή. Η δική της δικαιοσύνη βασίζεται στην αυτογνωσία που φέρνει το βίωμα, εδράζεται στην ευγνωμοσύνη, απαιτεί συγχώρεση, ταπεινότητα και ευχαριστία, αντί για εκδίκηση και τιμωρία. Η ίδια της η ζωή ακλόνητο παράδειγμα: από βασίλισσα έγινε σκλάβα, ο εχθρός έγινε φίλος της, ο φονιάς του πατέρα της έγινε πατέρας του παιδιού της. Μα είναι πολύ αργά για να τη νιώσει, παρερμηνεύει τα λόγια της, τα διαστρεβλώνει, τα προσαρμόζει στα έτοιμα σχήματά του. Η απόφαση του ήρωα είναι ειλημμένη και δεν αλλάζει. Ο Αίας στην αλήθεια της απαντά με λόγια, ωραία λόγια, κούφια λόγια, ψεύτικα λόγια.
Μα ο απατηλός λόγος του, έξοχο δείγμα της παραπλανητικής δύναμης της ρητορικής, δικαιώνει την Τέκμησσα. Ο άτεγκτος, θρασύς και πάντα ειλικρινής Αίας, έστω για μια στιγμή, μαλακώνει τα λόγια του και, για πρώτη και τελευταία φορά στη ζωή του, ξεχνώντας τον Αχιλλέα που έλεγε “ότι μου είναι εχθρός, όσο του Άδ’ οι πύλες, κείνος που κρύβει άλλο στον νουν και άλλο στο χείλος έχει”, καταφεύγει σε δολερό τέχνασμα και τους ξεγελάει όλους.
Και η δίκη ξαναρχίζει. Με διαφορετικό επίδικο.
Μάρτυρας κατηγορίας ο Μενέλαος. Το επιχείρημα απλό και αναντίρρητο. Ο Αίας είναι εχθρός, ο Αίας είναι προδότης. Ο εχθρός διώκεται, η προδοσία τιμωρείται. Η εξουσία βασίζεται στο δέος, το φόβο και την ντροπή. Ο Αίας θα μείνει άταφος, απόφαση ανωτέρων, και οι κατώτεροι οφείλουν να την αποδεχτούν.
Προς υπεράσπιση του Αίαντα έρχεται ο Τεύκρος, που, όπως κι ο αδελφός του, αισθάνεται ταπεινωμένος, ντρέπεται τον πατέρα του και την επιστροφή στη Σαλαμίνα, αναπολεί το «φιλικό» δώρο του εχθρού Έκτορα και νιώθει τους συμμάχους Ατρείδες εχθρούς. Αναλαμβάνοντας την υπεράσπιση του Αίαντα, υιοθετεί ως ένα βαθμό την οπτική και τα επιχειρήματά του: Ο Μενέλαος δεν αναγνωρίζεται ως ανώτερος, οπότε η βούληση και η εξουσία του δεν μπορεί να επιβληθεί.
Δεύτερος μάρτυρας κατηγορίας, ο Αγαμέμνονας. Συνεχίζει την επιχειρηματολογία του Μενελάου, αμφισβητώντας την ευγένεια και θίγοντας την καταγωγή του Τεύκρου, κάνει λόγο όμως για πλειοψηφία και τονίζει πως η εξουσία ασκείται με φρόνηση, όχι με τη δύναμη. Ο Τεύκρος απαντάει: Γενεαλογικά είναι ανώτερος του Αγαμέμνονα κι επιπροσθέτως, ο Αγαμέμνων είναι ένας δειλός που οφείλει τη ζωή του στον Αίαντα.
Αδιέξοδο. Κανείς δεν υποχωρεί. Κι όλοι έχουν δίκιο από την πλευρά τους. Ήρθε η ώρα που τα λόγια και τα επιχειρήματα τελειώνουν και το λόγο, μοιραία, παίρνει η βία.
Μα καταφθάνει, ως από μηχανής θεός ο Οδυσσέας, να αποδεχτεί συγκαταβατικά το δίκαιο όλων, να τιμήσει και τις δύο πλευρές, να μιλήσει, όπως και η Τέκμησσα, για συγχώρεση και γενναιοδωρία, για ισότητα, μεγαλοκαρδία, δικαιοσύνη και αλληλεγγύη, και να αποδεσμεύσει το ανθρώπινο συμφέρον από το άμεσο και πρόσκαιρο όφελος. Δεν επικαλείται θρησκευτικά ή νομικά επιχειρήματα, δεν υψώνει τους τόνους όπως οι προηγούμενοι αντίδικοι, δεν βγάζει λόγο: Σε αυτό το debate, ως εξωτερικός αμερόληπτος παρατηρητής – θεατής επεμβαίνει για να πει το αυτονόητο. Ένας νεκρός εχθρός δεν είναι εχθρός, είναι νεκρός άνθρωπος. Κι η μοίρα των ανθρώπων είναι κοινή. Άλλωστε, όπως αναγνώρισε από την αρχή, “δεν είμαστε όσοι ζούμε παρά μονάχα είδωλα και μια κούφια σκιά”.
Ο Σοφοκλής στήνει ένα δικαστήριο, όπου τελικά δίνεται η μάχη ανάμεσα στη βροντόφωνη δύναμη της πειθούς και των ρητορικών επιχειρημάτων και την αθόρυβη δύναμη της ανθρωπιάς.
Συντελεστές
Μετάφραση Νικολέττα Φριντζήλα
Σκηνοθεσία Μάρθα Φριντζήλα
Μουσική, σκηνικός χώρος Βασίλης Μαντζούκης
Σχεδιασμός φωτισμού Felice Ross
Βοηθός Φωτιστής Σοφία Αλεξιάδου
Κοστούμια Ηλιάννα Σκουλάκη
Βοηθός Σκηνοθέτη Δέσποινα Τσαφίτσα
Φωτογραφίες Ορφέας Εμιρζάς
Video Άρις Ζάγκλης
Διανομή
Αίας Άθως Δανέλλης
Τέκμησσα Μαρία Κεχαγιόγλου
Τεύκρος Γιώργος Φριντζήλας
Οδυσσέας Φοίβος Συμεωνίδης
Ναύτης Μιχάλης Πανάδης
Μενέλαος Τάσος Δημητρόπουλος
Αγαμέμνων Τάνια Παπαδοπούλου
Ευρυσάκης Θεανώ Μεταξά
Αγγελιαφόρος Πάνος Μητρόπουλος
Αθηνά: Ανανιάδη Νεφέλη, Ασημάκου Κατερίνα, Γρατσία Ντούνια, Διαλούπη Μαρία, Ζαμανάκου Μυρτώ, Κακκίνου Σμαράγδα, Καντούρη Κάτια, Κιουπάκη Ελίνα, Σακέττα Σοφία, Μαράτου Μάνια, Μπάλλα Βάσια, Μπάρτζου Μαριάννα, Μπάτσιου Χριστιάνα, Μπότιτς Δανάη, Νασιοπούλου Ιωάννα, Παριανού Χρύσα, Παπακωνσταντίνου Στέλλα, Παρασκελίδου Δήμητρα, Πίκουλα Χρυσάνθη, Πολυχρόνη Βίκυ, Santarelli Federica, Σακκούλη Ελένη, Σμέτη Βιβή, Σταυριανουδάκη Ελεάννα, Τσαφίτσα Δέσποινα, Τσορτέκη Σοφήλια, Φέφε Ρουμπίνη.
Ναύτες: Κοτίδης Ιωάννης, Καλιότσος Μιχάλης, Ίσαρης Παναγιώτης, Χαντζής Πελοπίδας, Ξιάρης Ανδρέας.
Πληροφορίες
Tετάρτη 27/08/2014
«Αίας» του Σοφοκλή – Αττικό Σχολείο Αρχαίου Δράματος
Θέατρο – Αισχύλεια 2014
Δρόμος Με Δέντρα / Baumstrasse
Σοφοκλή Αίας – σχεδίασμα γ’
Παλαιό Ελαιουργείο – Παραλία Ελευσίνας
Ώρα έναρξης: 20:30
Εισ. 12€ – Φοιτ. 5€
