Του Παναγιώτη Μήλα
Αλέξης Μινωτής, Κατίνα Παξινού, Μάνος Κατράκης, Αλέκα Κατσέλη, Νίκος Κούρκουλος, Κατερίνα Χέλμη, Νικήτας Τσακίρογλου, Αντιγόνη Βαλάκου. Τάκης Μουζενίδης, Μίνως Βολανάκης, Γιώργος Μιχαηλίδης.
«Οιδίπους Τύραννος». Πόσες φορές, αλήθεια, έχουμε διδαχθεί την τραγωδία του Σοφοκλή;
Η ιστορία πασίγνωστη. Ο Λάιος, βασιλιάς της Θήβας. Η Ιοκάστη, το παιδί, ο χρησμός. Τα τρυπημένα σφυρά των ποδιών, ο βοσκός, ο Κιθαιρώνας, η Κόρινθος, η επιστροφή στη Θήβα. Η συνάντηση στο τρίστρατο με τον Λάιο, το αίνιγμα της Σφίγγας και η λύση του. Ο γάμος με την Ιοκάστη, τα τέσσερα παιδιά, ο φοβερός λοιμός, ο Τειρεσίας, ο Κρέων και όλα όσα ακολουθούν. Γνωστά όλα. Τίποτα δεν αλλάζει.
Επομένως τι καινούργιο μπορεί να δώσει μια νέα ανάγνωση της τραγωδίας και μάλιστα σε κλειστό χώρο; Ίσως ο συγκεκριμένος χώρος να εκπέμπει ενέργεια. Πρόκειται για ένα νεοκλασικό κτήριο της δεκαετίας του ’30, στο οποίο έζησε μικρός αλλά και αργότερα όταν παντρεύτηκε (περίπου από το 1940 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1950) ο συγγραφέας Μ. Καραγάτσης. Το σπίτι αυτό βρίσκεται στην οδό Σπάρτης 14, στην πλατεία Αμερικής και εκεί ήδη στεγάζεται ο Πολυχώρος Τέχνης Αλεξάνδρεια.
Εκεί, στο σαλόνι του Μ. Καραγάτση, η Ομάδα «Κήπος – Λαϊκό Απλό Θέατρο Ενέργειας», δίδαξε τον δικό της Οιδίποδα. Ασφαλώς ξέρουμε ότι το πεπρωμένο, η μοίρα και το γραφτό έχουν αποδοθεί και χαρακτηρισθεί με πολλές λέξεις σε όλους τους πολιτισμούς και τις θρησκείες. Το ερώτημα λοιπόν που καλείται να απαντήσει η τραγωδία του βασιλιά της Θήβας είναι αν μπορεί ο άνθρωπος να ξεφύγει από το πεπρωμένο του.
Μάλιστα ο Οιδίποδας και η Ιοκάστη, απαντώντας στον χρησμό, λένε: «Ανοησίες. Δεν υπάρχουν αληθινοί μάντεις και θα στο αποδείξουμε. Είχαν δώσει χρησμό στον Λάιο ότι θα τον σκοτώσει ο γιος του κι όμως τον σκότωσαν ληστές στη διασταύρωση τριών οδών. Όσο για τον γιο μας, εμείς του δέσαμε τα πόδια σαν ήταν τριών ημερών και βάλαμε να τον πετάξουν στα βουνά».
Έτσι ακριβώς έγιναν όλα. Τίποτα δεν άλλαξε, ούτε και πρόκειται να αλλάξει ποτέ. Όμως πάντα κάθε φορά φωτίζεται με ιδιαίτερο τρόπο κάποια πτυχή, κάποιο πρόσωπο, κάποιος διάλογος μεταξύ των ηρώων.
Αυτός είναι και ο λόγος για να παρακολουθούμε πάντα τα κλασικά έργα, έστω και αν τα έχουμε δει και παλιότερα.
Έτσι έγινε και τώρα με τον Οιδίποδα που σκηνοθέτησε ο Κώστας Μεσάρης. Όπως σημειώνει ο ίδιος, «η παράστασή μας θα μπορούσε να έχει υπότιτλο: Ω, φως, που στα μάτια μου δεν φτάνεις». Και προσθέτει: «Πρόκειται για ένα έργο σύγχρονο, με ζωντανή μουσική, που μπορεί να εκληφθεί και σαν ένα λαϊκό ορατόριο συνδέοντας τον Ναό με την Εκκλησία του Δήμου και το καφενείο. Η παράσταση ξεκινά με βυζαντινά και λαϊκά ακούσματα για να καταλήξει σε μοντέρνα, ενώ το έργο μπορεί να θεωρηθεί και ως ένα συναρπαστικό, ερωτικό σύγχρονο αστυνομικό θρίλερ».
Ο “Οιδίπους τύραννος”, τραγωδία γραμμένη πιθανώς μεταξύ 430-425 π.Χ., αποτελεί την κορυφαία στιγμή της δραματικής τέχνης του Σοφοκλή (ως πρότυπο τραγωδίας τη θεωρούσε ήδη ο Αριστοτέλης στην πραγματεία του “Περί ποιητικής”). Το έργο εκτυλίσσεται στη Θήβα, όπου βασιλεύει ο Οιδίπους, γιος -όπως πιστεύει ο ίδιος- του βασιλιά της Κορίνθου, Πόλυβου και της γυναίκας του, Μερόπης. Την Κόρινθο την είχε εγκαταλείψει εξαιτίας ενός χρησμού των Δελφών, σύμφωνα με τον οποίο θα σκότωνε τον πατέρα του και θα παντρευόταν τη μητέρα του. Οδεύοντας ωστόσο προς τη Θήβα είχε σκοτώσει σε ένα τρίστρατο τον βασιλιά της Θήβας Λάιο, αγνοώντας την ταυτότητά του. Όταν έφτασε στη Θήβα, έλυσε το αίνιγμα της Σφίγγας και για την ευεργεσία του προς την πόλη τον έκαναν βασιλιά και του έδωσαν ως γυναίκα τη χήρα βασίλισσα Ιοκάστη. Η πόλη όμως τώρα μαστίζεται από καταστρεπτική επιδημία. Η πλοκή της τραγωδίας αρχίζει από το σημείο αυτό.
Στον πρόλογο ο Οιδίπους πληροφορεί τον χορό των ικετών ότι έχει ήδη στείλει στους Δελφούς τον Κρέοντα, τον αδελφό της γυναίκας του, να ζητήσει χρησμό. Ο Κρέων, που στο μεταξύ καταφθάνει, ανακοινώνει τον χρησμό του μαντείου: ο θεός απαιτεί την τιμωρία του φονιά του Λάιου. Στο πρώτο επεισόδιο κυριαρχεί η σύγκρουση τον Οιδίποδα με τον μάντη Τειρεσία, επειδή αυτός αρνείται να αποκαλύψει τον φονιά. Ο οργισμένος μάντης υπαινίσσεται την ενοχή του Οιδίποδα. Ο Οιδίπους θεωρεί ότι πρόκειται για συνωμοσία και στρέφει στο δεύτερο επεισόδιο την οργή του εναντίον του Κρέοντα. Στον διάλογο που ακολουθεί μεταξύ Οιδίποδα και Ιοκάστης, εκείνη του αναφέρει λεπτομέρειες του φόνου, που δημιουργούν υποψίες στον Οιδίποδα για δική του εμπλοκή. Στο τρίτο επεισόδιο, που παρατίθεται εδώ, φτάνει από την Κόρινθο αγγελιαφόρος για να ανακοινώσει στον Οιδίποδα ότι πέθανε ο Πόλυβος· για να τον καθησυχάσει ως προς το δεύτερο σκέλος του χρησμού αναφέρει επίσης ότι το βασιλικό ζεύγος της Κορίνθου δεν ήταν οι πραγματικοί γονείς του, αφού ο ίδιος τον είχε παραλάβει νήπιο από έναν δούλο του Λαΐου. Η Ιοκάστη καταλαβαίνει την αλήθεια και προσπαθεί να αποτρέψει τον Οιδίποδα από τη συνέχιση της έρευνας. Εκείνος όμως με απόλυτη βεβαιότητα θα συνεχίσει την αναζήτησή του για να ανακαλύψει στο τέλος, όταν θα έχει πια ακούσει τον υπηρέτη του Λαΐου που ήταν αυτόπτης μάρτυρας στη σκηνή του φόνου, ότι ο ένοχος είναι ο ίδιος και ότι, ενώ προσπάθησε να αποφύγει τη μοίρα του, στην πραγματικότητα υπήρξε άθυρμά της.
Ο έμπειρος ηθοποιός και σκηνοθέτης Κώστας Μεσάρης έδωσε ένα κινηματογραφικό ρυθμό στην τραγωδία του Σοφοκλή. Ο χώρος προσφέρεται για να δεις την παράσταση ως ταινία. Ακούς ακόμη και τις ανάσες των ηθοποιών. Όλα τα ζεις, τα νιώθεις και τα βλέπεις μεγεθυμένα. Αυτό το αξιοποίησε ο σκηνοθέτης με τρία όπλα:
* Το πρώτο, ήταν η μετάφραση που την υπογράφει ο ίδιος. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό κείμενο το οποίο σε συναρπάζει με την αμεσότητά του. Εμένα μου θύμισε ρεπορτάζ δημοσιογράφων από τις καλές εποχές του Τύπου.
* Το δεύτερο, ήταν η απόφασή του να χρησιμοποιήσει το ούτι σαν βασικό μουσικό όργανο της παράστασης. Ήχοι καθημερινοί και οικείοι στήριζαν με μοναδική δεξιοτεχνία τον λόγο του Σοφοκλή.
* Το τρίτο όπλο του Μεσάρη ήταν και οι συντελεστές της παράστασης και η ομάδα των ηθοποιών του.
Λιτά και λειτουργικά τα σκηνικά και τα κοστούμια της Νεφέλης Ηλιοπούλου. Ουσιαστικός ο σχεδιασμός του φωτισμού από τον Δημήτρη Τσιούμα. Τέλος η κίνηση από τον Αλέξανδρο Ζαχαρέα έδωσε μια άλλη πνοή στο έργο.
Ιδιαίτερος ο Άγγελος του Αλέξη Μαρτζούκου. Ξεχώρισε ως Βοσκός η Βίλλυ Σκούρα ενώ δυναμική ήταν η Σεβίλλη Λυμπέρη ως κορυφαία του Χορού. Εξαιρετικός ο Τειρεσίας έτσι όπως τον υποδύθηκε ο Αλέξανδρος Ζαχαρέας.
Ο Τάσος Σερεμέτης με το ούτι ήταν από τις πιο σημαντικές και χρήσιμες παρουσίες στην παράσταση.
Στιβαρός ο Κρέων του Γιάννη Ρωμανού.
Έκπληξη από τον Τάκη Βαμβακίδη στον ρόλο του Εξάγγελου. Αυτή είναι η χαρά, το να βλέπεις κάποιον ηθοποιό να αφήνει στην άκρη τις ευκολίες του και να χαρίζει στο κοινό μοναδικές στιγμές με την ερμηνεία του. Η επιλογή του Βαμβακίδη ήταν μια πολύ επιτυχής κίνηση.
Η Ιοκάστη, έτσι όπως αποδόθηκε από την αρχοντική Κάτια Σπερελάκη, στο λιλιπούτειο αυτό θέατρο, θα μπορούσε να έχει θέση και εκεί «που ακούν θεούς κι ανθρώπους να νικούν τα πάθη και το χρήμα». Στα αρχαία μας θέατρα. Η ερμηνεία της είχε απλότητα και μεγαλείο. Ενδεικτική των ερμηνευτικών ικανοτήτων της ηθοποιού η σκηνή της μεγάλης αποκάλυψης. Μια εικόνα άξια μνήμης.
Κλείνω με τον Κώστα Μεσάρη στον ρόλο του τραγικού ήρωα. Μπορεί να θυμάμαι τον ηθοποιό κυρίως από τις κινηματογραφικές του ερμηνείες, εδώ όμως έχει «παντρέψει» με αξιοσημείωτη δεξιοτεχνία την πείρα του από εκείνη την εποχή, το πάθος του για το έργο του Σοφοκλή και την αγάπη του για τον τραγικό ήρωα. Σίγουρα από τις πιο επιτυχείς ερμηνείες της φετινής χρονιάς.
Ταυτότητα παράστασης
«Οιδίπους Τύραννος» Σοφοκλή
Από την ομάδα «Κήπος – Λαϊκό Απλό Θέατρο Ενέργειας» (Λ.Α.Θ.Ε.)
Σκηνοθεσία: Κώστας Μεσάρης
Κίνηση: Αλέξανδρος Ζαχαρέας
Σκηνικά-Κοστούμια: Νεφέλη Ηλιοπούλου
Φωτισμοί: Δημήτρης Τσιούμας
Βοηθός σκηνοθέτης: Σήφης Μάινας
Παίζουν οι ηθοποιοί
Οιδίποδας: Κώστας Μεσάρης
Ιοκάστη: Κάτια Σπερελάκη
Κρέων: Γιάννης Ρωμανός
Τειρεσίας: Αλέξανδρος Ζαχαρέας
Άγγελος: Αλέξης Μαρτζούκος
Βοσκός: Βίλλυ Σκούρα
Κορυφαία Χορού: Σεβίλη Λυμπέρη
Εξάγγελος: ο Τάκης Βαμβακίδης
Ούτι: Τάσος Σερεμέτης
Φωτογραφίες: Νικολέττα Γιαννούλη
Πληροφορίες
Πρεμιέρα: Σάββατο 11 Μαρτίου 2017 ώρα 6:30 μ.μ.
Παραστάσεις: Σάββατο και Κυριακή στις 9:00 μ.μ.
Διάρκεια παράστασης: 75 λεπτά (χωρίς διάλειμμα)
Πολυχώρος Τέχνης Αλεξάνδρεια
Σπάρτης 14, Πλατεία Αμερικής
Τηλέφωνο κρατήσεων: 210-867.36.55