Του Παναγιώτη Μήλα
Μια διπλή επέτειο γιορτάζει «Ο Άνθρωπος Ελέφαντας» του Bernard Pomerance: Η πρώτη είναι τα 40 χρόνια από το πρώτο του ιστορικό ανέβασμα στο Broadway (Απρίλιος του 1979 – Ιούνιος του 1981, 916 παραστάσεις).
Η δεύτερη επέτειος είναι (επίσης) τα 40 χρόνια από την πρώτη παρουσίαση του «Ελέφαντα» στην Ελλάδα (περίοδος 1980 / 1981) στο «Θέατρο Έρευνας» του Δημήτρη Ποταμίτη.
Αυτή τη διπλή επέτειο τιμούν φέτος στον Πολυχώρο Vault ο Δημήτρης Καρατζιάς και ο Κοραής Δαμάτης. Πρόκειται για μια μεγάλη γιορτή: Και για τον άνθρωπο και για το ελληνικό θέατρο.
***
Τρεις κρίκοι συνδέουν τις δύο παρουσιάσεις στην Ελλάδα: Ο πρώτος και κύριος είναι η μετάφραση της Μαρλένας Γεωργιάδη. Ο δεύτερος είναι το πάθος των δημιουργών, του Δημήτρης Ποταμίτη, του Κοραή Δαμάτη και του Δημήτρη Καρατζιά. Και ο τρίτος κρίκος είναι η ποιότητα των συντελεστών.
***
Πριν συνεχίσω, ας αναφέρω εδώ τους συντελεστές του 1980. Αξίζει να τους θυμηθούμε:
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Ποταμίτης, Συγγραφέας: Bernard Pomerance, Μετάφραση: Μαρλένα Γεωργιάδη, Σκηνικά: Δημήτρης Ποταμίτης, Κοστούμια: Γιώργος Μανούσκος, Φωτισμοί: Χρήστος Θεοχάρης. Ηθοποιοί: Δημήτρης Ποταμίτης (Τζόζεφ Κάρεϊ Μέρικ), Νίκος Κούρος (Μπέντζαμιν Ρος/Επίσκοπος/Ούια), Βασίλης Μητσάκης (Καρλ Γκομ/ελεγκτής τρένου/Άγγλος αστυνομικός), Κώστας Αθανασόπουλος (Φρέντι Τρεβς/Άγγλος αστυνομικός), Μαρία Κωνσταντάρου (μις Κένταλ/Σουβλίτσα), Μαρίνα Ταβουλάρη (μις Σάντουιτς/Πριγκίπισσα Αλεξάνδρα), Μάρκος Λεζές (άντρας στο τσίρκο/Σνορκ/Λόρδος Τζον), Στέλιος Χαλκιαδάκης (Μπέντζαμιν Ρος/Επίσκοπος), Πάνος Χατζηκουτσέλης (Φρέντυ Τρεβς/Βέλγος αστυνομικός), Τάσος Δήμας (άντρας στο τσίρκο/Σνορκ/Λόρδος Τζον).
*
Να πω ακόμη ότι εκτός από το έργο του Μπέρναρντ Πόμερανς «Ο Άνθρωπος Ελέφαντας», υπάρχει άλλο ένα έργο με κείμενο βασισμένο στο βιβλίο «Ο άνθρωπος ελέφαντας και άλλες αναμνήσεις» του γιατρού σερ Φρέντερικ Τριβς (1853 – 1923) ο οποίος είχε περιθάλψει το υπαρκτό πρόσωπο, τον «άνθρωπο ελέφαντα» Τζον Μέρικ. Είναι το βιβλίο στο οποίο βασίστηκε κι ο Ντέιβιντ Λιντς για την ομώνυμη ταινία του (1980) με τον Τζον Χαρτ και τον Άντονι Χόπκινς.
***
Στο βιβλίο του, ο Μπέρναρντ Πόμερανς διηγείται την πραγματική ιστορία του Τζον Μέρικ, ενός τραγικά παραμορφωμένου άντρα που έζησε στο Βικτοριανό Λονδίνο το 1880. Η ζωή του υπήρξε πηγή έμπνευση για τις τέχνες και τα γράμματα.
Πρόκειται για την ιστορία ενός άνδρα, που είχε μια άνευ προηγουμένου φυσική παραμόρφωση. Όταν ο καταξιωμένος γιατρός Τριβς τον παίρνει υπό την προστασία του, για να τον απαλλάξει από έναν κόσμο καιροσκόπων και εκμεταλλευτών, εκπλήσσεται από το λαμπρό μυαλό, την ακλόνητη πίστη του και τη δίψα του για αποδοχή, αγάπη και έρωτα.
Αυτόν τον παραμορφωμένο άνδρα στο σώμα, τον Merrick, ο Ποταμίτης τον παρουσίασε δίνοντας στο σώμα του μιαν κλίση αλλά δίχως να παραμορφώσει το πρόσωπό του. Όπως μας έλεγε τότε ο Ποταμίτης στα παρασκήνια, «στόχος μου είναι να απεικονίσω την εικόνα της ψυχής του Τζων Μέρρικ, που είναι αγνή και πεντακάθαρη. Επίσης επιδιώκω να αποδείξω πως αυτός ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει και να επιβιώσει μέσα στην κοινωνία σαν ένας απλός, λογικός και συναισθηματικός άνθρωπος και όχι σαν ιδιαιτερότητα».
Το 1980 – τότε που οι σκληρές εικόνες δεν μας είχαν κυριεύσει – ο Ποταμίτης έκανε σωστή επιλογή στην εμφάνιση του ήρωα. Κατάφερε να κερδίσει τα εμπορικά θέατρα της εποχής, έκανε τους θεατές να αγαπήσουν τον Μέρρικ και τον πρόσθεσε στους ρόλους ζωής της θεατρικής του πορείας.
***
Σαράντα χρόνια μετά, σήμερα που η βία, το αίμα και οι σκληρές εικόνες βρίσκονται μπροστά μας σε κάθε μας βήμα, ο σκηνοθέτης Κοραής Δαμάτης επέλεξε να παρουσιάσει τον Τζων Μέρρικ σαν τους ήρωες των σκληρών κόμικ: Σιδηρόφρακτο, απόλυτα αποκρουστικό, δύσμορφο και απωθητικό.
Όπως γράφει ο Δαμάτης στο σκηνοθετικό του σημείωμα: «Ο Μέρρικ είναι πολύ μακριά απ’ τη δική μας μορφή, απ’ τη μορφή αγαπημένων μας. Πολύ μακριά απ’ αυτό που μάς μάθανε να θεωρούμε φυσιολογικό. Άρα, ένα λάθος. Μια κατάρα που δεν είναι δικιά μας. Οργή Θεού».
Όπως προσθέτει στη συνέχεια: «Καλά θα ήταν, η εξαφάνισή του από προσώπου γης. Μαζί με τα τέρατα του Ιερώνυμου Μπος, στην κόλαση του Μιχαήλ Άγγελου και στο χάρτη του Μποτιτσέλι, στην τερατώδη αγωνία του Αγίου Αντωνίου και στις ξυλογραφίες της Αποκάλυψης του Ιωάννη του Ντύρερ».
Όμως έτσι πρέπει να γίνει; Ο Τζων Μέρρικ ποια στάση κρατάει από τη στιγμή που τον απομακρύνουν απ’ τους δρόμους και τα πανηγύρια και τον εγκαθιστούν στο νοσοκομείο του Λονδίνου;
***
Η δύναμη του μυαλού και της ψυχής σε συνεργασία με το πάθος και την ποιότητα των συντελεστών έχτισαν μια μεγάλη γιορτή και για τον άνθρωπο και για το ελληνικό θέατρο.
Είναι στιγμές που νιώθεις ότι η σκηνή του Vault έχει μετατραπεί σε αίθουσα κάποιου μουσείου. Εκεί που κάθεσαι απέναντι από το έργο τέχνης και το παρακολουθείς σιωπηλός. Παρακολουθείς εκστατικός και προσπαθείς να ανακαλύψεις τις λεπτομέρειες του πίνακα, τα χρώματά του αλλά (γιατί όχι) και τους ήχους του.
***
Πιστεύω ότι αξίζει να δει κανείς αυτή την παράσταση και δεύτερη και τρίτη φορά όχι μόνο για να παρακολουθήσει την εξέλιξη του έργου και τις ερμηνείες των ηθοποιών αλλά και για να θαυμάσει (αυτό είναι το σωστό ρήμα), για να θαυμάσει λοιπόν το εικαστικό της μέρος:
Τα Σκηνικά και τα Κοστούμια έχουν την υπογραφή του Κοραή Δαμάτη. Στη κατασκευή των σκηνικών ο Φώτης Μουρτάς έδωσε τη δική του ιδιαίτερη φροντίδα.
Τα Κοστούμια έχουν την κατασκευαστική ποιότητα προηγούμενων εποχών που θα ζήλευαν πολλοί επώνυμοι οίκοι μόδας.
Οι Μάσκες που φιλοτέχνησε η Ελένη Σουμή είναι κυριολεκτικά από μόνες τους ένα έργο τέχνης. Το ίδιο ισχύει και για τη Μάσκα του Ελέφαντα που κατασκεύασε ο Σωκράτης Παπαδόπουλος.
Στο εικαστικό μέρος της παράστασης και τα εντυπωσιακά φωτόσπαθα από τον Χρήστο Σάλεμ.
Η κύκλος των συντελεστών ολοκληρώνεται με τον Μάνο Αντωνιάδη και τη μουσική του. Όπως πάντα ιδιαίτερη. Χωρίς ευκολίες και επαναλήψεις στα μουσικά του μοτίβα. Πάντα ξεχωριστές δημιουργίες. Αποκλειστικές.
Όλο αυτό το υλικό: Σκηνικά, κοστούμια, μάσκες, η μάσκα του Ελέφαντα, τα φωτόσπαθα και η μουσική θα μπορούσαν να αποτελέσουν το υλικό μιας εντυπωσιακής παρουσίασης σε οποιαδήποτε αίθουσα τέχνης.
***
-Στη δημιουργία της παράστασης καταλυτική υπήρξε και συμμετοχή: Της Αναστασίας Τσούτση (Βοηθός σκηνοθέτη), της Λήδας Μεϊντάνη (Β’ Βοηθός σκηνοθέτη) και του Θοδωρή Μαργαρίτη (Βοηθός φωτιστή).
-Ο υποβλητικός σχεδιασμός των φωτισμών έγινε από τον Κοραή Δαμάτη.
-Η Μαρίζα Τσίγκα υπογράφει την κίνηση, που σε αυτή την παράσταση είχε ιδιαίτερες απαιτήσεις και πολλές δυσκολίες λόγω θέματος.
***
-Η Σοφία Ρούβα, λαμπερή και ενθουσιώδης, σε ερμηνεία και κίνηση. Αξιοπρόσεκτη ως Δις Σάντουιτς και ως Σουβλίτσα.
-Ο Αντώνης Καραθανασόπουλος είχε την ευκαιρία να δείξει το ερμηνευτικό του ταλέντο σε τρεις διαφορετικούς ρόλους.
-Ο Μιχάλης Καλιότσος, ως διευθυντής νοσοκομείου κι ελεγκτής, πρόσθεσε στο βιογραφικό του μια εξαιρετική παρουσία.
-Ο Στέλιος Καλαϊτζής, ως εκμεταλλευτής τσιρκολάνος, επίσκοπος και νοσοκόμος ήταν χάρμα οφθαλμών. Εξαιρετικός…
-Χάρμα οφθαλμών όμως και η Μαρία Καβουκίδη, ως Σουβλίτσα και ως κυρία Κένταλ. Ειδικά όμως με αυτό τον δεύτερο ρόλο κατάφερε με την ερμηνεία της να συγκινήσει αλλά και να μας δώσει τη δύναμη να δούμε με άλλα μάτια τον Τζων Μέρρικ. Είναι ένας ρόλος πάνω σε τεντωμένο σκοινί. Απόλυτη ισορροπία, απόλυτη επιτυχία.
-Ο συγγραφέας και σκηνοθέτης Περικλής Μοσχολιδάκης μας έδωσε την ευκαιρία να τον χαρούμε σε μια δυνατή ερμηνεία στον βασικό για την παράσταση ρόλο του γιατρού Τριβς.
-Ο Δημήτρης Καρατζιάς ξέρει να επιλέγει, ξέρει να δημιουργεί αλλά ξέρει να μας δίνει χαρά και όταν είναι μόνο ηθοποιός. Ο ρόλος αυτός είναι από αυτούς που δεν θα ξεχάσουμε. Τα βουρκωμένα μάτια του – όπως τα βλέπαμε μέσα από τη σιδηρόφρακτη μάσκα – δείχνουν το πάθος και την αγάπη του ηθοποιού για τον ήρωά του. Τον ευχαριστούμε.
***
Και τώρα ο Κοραής Δαμάτης… Τι να πω; Δεν ξέρω τι να πρωτοθαυμάσω από όλα όσα έκανε για την παράσταση αυτή. Είχε να δαμάσει ένα άγριο ζώο: Έναν Άνθρωπο – Ελέφαντα. Καθόλου εύκολη αποστολή. Τα κατάφερε απόλυτα. Αν και το έργο είναι πολύ σκληρό ο Δαμάτης μπόρεσε να μας απαλύνει τις ψυχές, να μας ηρεμήσει, να μας φωτίσει τους σκοτεινούς μας δρόμους. Έφτιαξε ένα ποίημα… Πράγμα δύσκολο έως ακατόρθωτο στις μέρες μας. Κι όμως! Το έφτιαξε…
***
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
«Ο Άνθρωπος Ελέφαντας»
(The elephant man)
Συγγραφέας: Bernard Pomerance
Μετάφραση: Μαρλένα Γεωργιάδη
Δραματουργική επεξεργασία-Διασκευή-Σκηνοθεσία: Κοραής Δαμάτης
Σκηνικά – Κοστούμια: Κοραής Δαμάτης
Μουσική: Μάνος Αντωνιάδης
Κίνηση: Μαρίζα Τσίγκα
Σχεδιασμός φωτισμών: Κοραής Δαμάτης
Βοηθός φωτιστή: Θοδωρής Μαργαρίτης
Βοηθός σκηνοθέτη: Αναστασία Τσούτση
Β΄ βοηθός σκηνοθέτη: Λήδα Μεϊντάνη
Μάσκες: Ελένη Σουμή
Κατασκευή μάσκας Ελέφαντα: Σωκράτης Παπαδόπουλος
Κατασκευή φωτόσπαθων: Χρήστος Σάλεμ
Κατασκευές σκηνικών: Φώτης Μουρτάς
Φωτογραφίες παράστασης: Χριστίνα Φυλακτοπούλου
Trailer: Στέφανος Κοσμίδης
Επικοινωνία παράστασης: Χρύσα Ματσαγκάνη
Παραγωγή: VAULT
*
Ερμηνεύουν
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΡΑΤΖΙΑΣ. Τζων Μέρρικ (ο Άνθρωπος Ελέφαντας).
ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΜΟΣΧΟΛΙΔΑΚΗΣ. Φρέντερικ Τριβς (ιατρός στο νοσοκομείο του Λονδίνου).
ΜΑΡΙΑ ΚΑΒΟΥΚΙΔΗ. Κυρία Κένταλ (ηθοποιός), Σουβλίτσα.
ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΑΛΑΪΤΖΗΣ. Ρος (μάνατζερ του Άνθρωπου Ελέφαντα) / Επίσκοπος / Γουίλ (νοσοκόμος).
ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΛΙΟΤΣΟΣ. Καρλ Γκομ (Διευθυντής του Νοσοκομείου) / Ελεγκτής.
ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΡΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ. Άνδρας στο τσίρκο / Άγγλος Αστυνομικός, Σνορκ (νοσοκόμος).
ΣΟΦΙΑ ΡΟΥΒΑ. Δις Σάντουιτς / Σουβλίτσα.
***
-Πολύτιμη βοήθεια στην παράσταση από την κυρία Νότα Μπενετάτου.
-Ο κεντρικός πίνακας του σκηνικού παραχωρήθηκε από την κυρία Shiori Matsumoto.
***
