Του Παναγιώτη Μήλα
Ξεκίνησα να γράφω τον πρόλογο για τη συνέντευξη με τον σκηνοθέτη, ηθοποιό και συγγραφέα Νίκο Καμτσή. Όταν τον ολοκλήρωσα και τον διάβασα κατάλαβα πόσο φτωχός ήταν μπροστά στις απαντήσεις που είχε δώσει στις τρεις ερωτήσεις του Catisart. Ακόμα και κάποιος που δεν έχει ακούσει ούτε μία φορά στη ζωή του το όνομα Νίκος Καμτσής, αξίζει να διαβάσει, να μελετήσει, ακόμα και να …αποστηθίσει, να κάνει κτήμα του όλα όσα λέει ο σκηνοθέτης.
-Δεν είναι λόγια μόνο και μόνο για να καλύψουν ένα χώρο.
-Δεν είναι λόγια για να προσθέσουν άλλη μια συνέντευξη στο Catisart τώρα που #Μένουμε_σπίτι.
-Είναι λόγια που έχουν βγει έπειτα από πολλές ώρες πάνω στη σκηνή, στις πρόβες, στα καμαρίνια.
-Είναι λόγια που «γεννήθηκαν» πάνω στα χειρόγραφα, πάνω στα βιβλία. Δίπλα σε μεγάλους δασκάλους, δίπλα σε μεγάλους ηθοποιούς, δίπλα σε λατρεμένους μαθητές.
-Τα λόγια που ακολουθούν είναι φτιαγμένα από τις ανάσες των θεατών και από το χειροκρότημά τους.
Διαβάζοντας όσα λέει ο Νίκος Καμτσής νιώθετε την αυθεντικότητα του καλλιτέχνη που δεν είναι «δήθεν». Διαβάζοντας τις απαντήσεις του δεν νοιάζεσαι να μάθεις πού και με ποιον σπούδασε. Δεν σε απασχολεί να μάθεις αν ήταν πρωταγωνιστής ή αν πήρε κάποιο βραβείο. Όλα όσα μας λέει ο Νίκος Καμτσής έχουν κάτι σπάνιο, αλλά πάντοτε ζητούμενο, επειδή όλα όσα μας λέει στηρίζονται στην απλή λογική…
***
Ο Νίκος Καμτσής είναι εδώ μαζί μας και τον ευχαριστούμε.
***
-Ένας καλλιτέχνης του θεάτρου που εξ ορισμού ανήκει στο «τώρα» πώς μπορεί να υπάρξει σε μια επείγουσα κατάσταση, όπως η καραντίνα και η πανδημία;
*Τελεί εν πανικώ. Στην κυριολεξία. Αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο. Όλοι τελούν εν πανικώ. Το ενδιαφέρον βρίσκεται αν ξύσουμε λίγο την επιφάνεια.
Πού οφείλεται ο πανικός του καλλιτέχνη; Φαίνεται και αρθρώνεται ένας λόγος οικονομίστικος: Πώς θα ζήσω; Πώς θα πληρώσω τους λογαριασμούς μου;
Προβλήματα αυτά είναι υπαρκτά 100%. Δεν είναι όμως μόνο αυτά που τον απασχολούν. Εκείνο που τίθεται σε θανάσιμο κίνδυνο είναι το ζήτημα της έκφρασης και της δημιουργικότητάς του. Μόνο που αυτό δεν λέγεται με τίτλους και μονολεκτικά. Αλλά η υπαρξιακή διάσταση της καραντίνας και της πανδημίας είναι αυτό που δημιουργεί ασφυξία ανάλογη μ’ αυτήν που περιγράφουν όσοι πέρασαν από τη λαίλαπα του κορονοϊού και νοσηλεύθηκαν στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας. Βεβαίως το προφανές είναι το πρόβλημα διαβίωσης. Αλλά και το βαθύτερο υπαρξιακό είναι τρομερό. Κοιτάξτε τώρα τους ηθοποιούς στη χώρα μας. Με τα θέατρα κλειστά, την τηλεόραση και τον κινηματογράφο ανύπαρκτα …δεν υπάρχουν. Όλοι λίγο πολύ κάτι θα κάνουν. Τα καταστήματα πώλησης αγαθών, εστίασης, ο τουρισμός κ.λπ. κάτι θα κάνουν. Κατ’ ελάχιστο αλλά κάτι θα κάνουν, κάπως θα λειτουργήσουν. Με κλειστό τον φυσικό του χώρο ζωής και έκφρασης, τον χώρο συνάθροισης που λέγεται θέατρο ο ηθοποιός απλά δεν υπάρχει. Δεν είναι μόνο ότι ο φυσικός αποδέκτης της δουλειάς του δεν θα έρθει (ο θεατής), δεν μπορεί και ο ίδιος να συνυπάρξει με άλλους συναδέλφους του πάνω στη σκηνή.
Συγχωρέστε με που θα τελειώσω την απάντηση στη ερώτησή σας με άλλες ερωτήσεις αλλά δεν μπορώ να κάνω αλλιώς:
-Θα παίξει με μάσκα;
-Θα φοράει γάντια μιας χρήσης;
-Θα παίξει κρατώντας αποστάσεις;
-Θα απολυμαίνει το σκηνικό κάθε λίγο και λιγάκι;
-Θα βλέπει στην πλατεία θεατές σε απόσταση;
-Θα βλέπει θεατές με μάσκες;
Είναι επείγουσα η κατάσταση όπως είπατε. Και δεν νομίζω ότι αυτή η περιβόητη τερατώδης τεχνολογία μπορεί να δώσει μια απάντηση ικανή να λύσει το δεδομένο για το θέατρο: «Ζωντανοί άνθρωποι δημιουργούν μπροστά σε ζωντανούς ανθρώπους σε χρόνο ενεστώτα».
Με τον κορονοϊό έγινε το αδιανόητο. Το δεδομένο έγινε ζητούμενο. Ποιος θα το φανταζόταν.
***
-Πώς δημιουργούμε νέες φόρμες στην τέχνη στον καιρό του κορονοϊού;
*Ίσως ακούγεται εγωιστικό να μιλάει κανείς για νέες φόρμες τον καιρό μιας πανδημίας που έχει θύματα και χιλιάδες νεκρούς. Μπορούμε να απαλλαγούμε από αυτήν την ενοχή αν παραδεχθούμε ότι το θέατρο είναι συστατικό στοιχείο της ζωής και άρα μιλώντας και αντιμετωπίζοντας το θέμα των νέων μορφών υποστηρίζουμε τη ζωή και πολεμούμε τον όλεθρο γύρω μας.
Πώς δημιουργούμε νέες φόρμες λοιπόν; Νομίζω πως βρισκόμαστε στην πιο σημαντική επανάσταση που συνέβη ποτέ. Η εφεύρεση της τυπογραφίας ή της ατμομηχανής ωχριά μπροστά σ’ αυτό που συμβαίνει τώρα. Καλλιεργείται ένας νέος άνθρωπος. Ο Covid-19 σε αγαστή συνεργασία με την τεχνολογία χτίζουν έναν άνθρωπο. Τον «Homo δεν…» που δεν πλησιάζει και δεν πλησιάζεται, δεν ακουμπάει και δεν ακουμπιέται, δεν φιλάει και δεν φιλιέται, δεν… δεν… δεν…
Επικοινωνεί από απόσταση, διδάσκεται από απόσταση, συνομιλεί από απόσταση, αγοράζει από απόσταση. Ποια λοιπόν μπορεί να είναι η νέα φόρμα έκφρασης ειδικά σε μία τέχνη που είναι πληθυντικού αριθμού και που η εκπροσώπησή της είναι σωματική και όχι αντιπροσωπευτική. Θα παίζουμε με θεατές με μάσκες; Θα παίζουμε μπροστά σε κάμερα; Θα γίνονται σωρηδόν μαγνητοφωνημένες παραστάσεις;
Δεν ξέρω πραγματικά ποιες θα είναι οι νέες φόρμες. Είναι σίγουρο ότι θα υπάρξουν. Πρέπει όμως να βρεθούν και οι νονοί για δώσουν νέα ονόματα σ’ αυτές τις νέες τέχνες. Δεν νομίζω ότι το όνομα «θέατρο» θα τους πηγαίνει.
***
-Η αγωνία για την υγεία μπορεί να φρενάρει την έμπνευση και τη δημιουργία;
*Μπορεί φυσικά. Αλλά προσπαθώντας να διαφυλάξουμε την υγεία μας τελικά τη χάνουμε διότι το να δημιουργείς και να εκφράζεσαι είναι υγεία και το αντίθετο είναι αρρώστια. Όλα όσα γίνονται στο Ίντερνετ από τους ανθρώπους του θεάτρου είναι προϊόντα έμπνευσης. Καλής ή κακής, φτωχής ή ευφάνταστης είναι άλλη συζήτηση. Όταν ένας ηθοποιός διαβάζει ένα παραμύθι στην κάμερα και το ανεβάζει στο youtube είναι σίγουρα δημιουργία και προήλθε από την έμπνευση.
Οι «Συναντήσεις με αξιοσημείωτους ανθρώπους» που κάνω με την υποστήριξη όλων των συνεργατών μου στο «ΤΟΠΟΣ ΑΛΛΟύ» προέρχεται από μία ανάγκη δημιουργίας και έκφρασης. Αλλά και οι καλεσμένοι μου το ίδιο θέλουν, να εκφραστούν και να μιλήσουν και γι’ αυτό είναι τόσο ανοιχτοί και εύγλωττοι στο λόγο τους στα live streaming που κάνω.
Είχαμε τόσα σχέδια για τη χρονιά που έρχεται. Με μεγάλες πολυπρόσωπες παραστάσεις. Τις σκέφτομαι κάθε μέρα, κάθε ώρα. Όλα φαίνονται αντίθετα και εχθρικά. Όμως εγώ δεν θέλω να τις εγκαταλείψω. Όχι αμαχητί τουλάχιστον. Αυτή η άρνηση εγκατάλειψης είναι τελικά δημιουργική δύναμη. Δεν νομίζετε;
Είναι όμως μελαγχολικό και μίζερο όταν η πολιτεία σε αγνοεί, όπως κάνει τώρα με τις μη κερδοσκοπικές θεατρικές εταιρείες και επειδή δεν δίνει χρήματα αλλά επειδή τις αγνοεί εντελώς. Ενώ όταν ήταν να κλείσουμε μας θυμήθηκαν πρώτους και κλείσαμε από τις πρώτες και βίαια. Τώρα δεν υπάρχουμε ούτε στα σχέδια ούτε καν στον λόγο των εκλεγμένων «αρχόντων» μας. Όταν καλυτερέψουν τα πράγματα (αν) και ξαναγυρίσουμε στις παλιές μορφές προσέλευσης στα θέατρα θα τους δείτε να σπεύδουν να φωτογραφηθούν με ηθοποιούς στις πρεμιέρες και στις Επιδαύρους…
***
-Κύριε Καμτσή, σας ευχαριστώ πολύ.
*Κι εγώ ευχαριστώ.
***
Ο Νίκος Καμτσής είναι σκηνοθέτης, ηθοποιός και συγγραφέας. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε στη Δραματική Σχολή του Λεωνίδα Τριβιζά. Έγραψε πολλά έργα για παιδιά και ίδρυσε το «Αερόπλοιο – ένα θέατρο για παιδιά». Δημιούργησε το Θέατρο «ΤΟΠΟΣ ΑΛΛΟύ».
