Μια συνομιλία. Χόρχε Λουίς Μπόρχες, «Ποιητική Τέχνη» και Joan Miró – Head of a Woman

Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου

Να βλέπεις πως ο θάνατος είναι ύπνος, το δειλινό
ένα χρυσάφι μελαγχολικό, αυτή είναι η ποίηση
η αθάνατη κι η ασήμαντη. Μα η ποίηση
ξανάρχεται σαν την αυγή και σαν το δειλινό.
Καμιά φορά τα βράδια, ένα πρόσωπο
μας κοιτάει από τα βάθη ενός καθρέφτη·
η τέχνη πρέπει να ’ναι σαν και τούτο τον καθρέφτη
που μας αποκαλύπτει το ίδιο μας το πρόσωπο.
Λένε πως ο Οδυσσέας, χορτασμένος στα θαύματα
έκλαψε από αγάπη μόλις φάνηκε η Ιθάκη
χλωρή και ταπεινή. Η τέχνη είναι τούτη η Ιθάκη
η αιώνια χλωρή – κι όχι τα θαύματα.
Κι ακόμα, είναι όπως το αέναο ποτάμι
που κυλάει και στέκεται και μέσα του
αντιφεγγίζει ο ίδιος
ο Ηράκλειτος, που συνεχώς αλλάζει
κι είναι ο ίδιος και ταυτόχρονα άλλος,
έτσι ακριβώς, όπως και το αέναο ποτάμι.

[…]

Πηγή: Χ. Λ. Μπόρχες, Ο δημιουργός, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα 1985, σσ. 75-76]

∼•∼

Joan Miró – Head of a Woman (1938)

Το 1938 ο φασισμός στην Ισπανία προελαύνει -δυστυχώς- θριαμβευτής. Χίτλερ, Μουσολίνι και Φράνκο γίνονται τα εμβλήματα μιας φασιστικής Ευρώπης. Οι μητέρες, οι αδελφές και οι σύζυγοι των νικητών φασιστών χορεύουν ξέφρενα. Δολοφονίες, συλλήψεις, φυλακές και εκτελέσεις για τους αντιφρονούντες στην πρώτη γραμμή. Κάποιοι φοβισμένοι θα σιωπήσουν ή θα συνεργαστούν με τα φασιστικά καθεστώτα. Αλλά οι γυναίκες και οι μητέρες των φασιστών είναι ευχαριστημένες. Ο Μιρό τις αποτυπώνει στον καμβά. Στόμα καταπιεστικό, που χαμογελάει γενναιόδωρα ή χαιρέκακα Τα χέρια συμμετέχουν στο χορό – τα δάχτυλα του αριστερού χεριού είναι σαν πουλί της δυστροπίας, το δεξί χέρι παίζει με ένα θεοσκότεινο ήλιο. Το σαγόνι, μετά την απύθμενη ικανοποίησή του, έχει διογκωθεί. Οι μαστοί είναι γεμάτοι γάλα, έτοιμοι να θρέψουν με τους χυμούς τους τις γενιές των φασιστών που έρχονται. Τα μαλλιά χορεύουν και ανακατεύονται μανιωδώς από τον αγέρα. Ο μελανός ουρανός είναι το υπόβαθρο – κακός οιωνός. Παίζει στον ήλιο η Εύα η φασιστική με το εκκολαπτόμενο μήλο ή με το αβγό του φιδιού.

η τέχνη πρέπει να ’ναι σαν και τούτο τον καθρέφτη
που μας αποκαλύπτει το ίδιο μας το πρόσωπο.