Του Παναγιώτη Μήλα
«Θρίαμβος! Αληθής θρίαμβος δι’ ημάς! Οι τετραετείς επίμονοι αγώνες μας επήνεγκον τέλος το ποθητόν αποτέλεσμα».
Με αυτή τη φράση άρχισε το κείμενό της η Καλλιρρόη Παρρέν, διευθύντρια της Εφημερίδος των Κυριών, μετά την εισαγωγή της Ιωάννας Στεφανόπολι στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο της Αθήνας.
***
Η Ιωάννα Στεφανόπολι γεννήθηκε στην Αθήνα την 1η Νοεμβρίου 1875. Διδάχτηκε τα στοιχειώδη μαθήματα από την εκ μητρός θεία της, την δεσποινίδα Καρολίνα Σμόλτσε, η οποία αργότερα έγινε διευθύντρια στο παρθεναγωγείο της Παλλάδος στην Κωνσταντινούπολη. Φοίτησε στο ανώτερο τμήμα του «Ελληνικού Παρθεναγωγείου» της Αικατερίνης Λασκαρίδου και διακρίθηκε για τις επιδόσεις της. Επειδή την εποχή αυτή δεν υπήρχαν γυμνάσια θηλέων, η Στεφανόπολι συνέχισε την εκπαίδευσή της με ιδιωτικούς δασκάλους κατ’ οίκον, όπου διδάχτηκε τα μαθήματα του γυμνασίου που δεν διδάσκονταν στα παρθεναγωγεία της εποχής.
Τον Ιούνιο του 1889 στις γυμνασιακές απολυτήριες εξετάσεις πήρε τον μεγαλύτερο βαθμό μεταξύ 60 διαγωνιζομένων. Τον επόμενο χρόνο και ενώ ήταν μόλις 15 ετών 1890 έκανε αίτηση στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ο τότε πρύτανης Γεώργιος Μιστριώτης, υπέρμαχος της καθαρεύουσας δεν κατάφερε να πείσει τους συναδέλφους του και προτίμησε να παραπέμψει την αίτηση της Στεφανόπολι στην Ακαδημαϊκή Σύγκλητο.
Όμως ούτε η Σύγκλητος μπόρεσε να πάρει απόφαση και με τη σειρά της προτίμησε να παραπέμψει την αίτηση της Στεφανόπολι στο Υπουργείου Παιδείας.
Τότε πρωθυπουργός ήταν ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης και «Επί των Εκκλησιαστικών και της Δημοσίας εκπαιδεύσεως υπουργός» ο εκ Πατρών Αχιλλεύς Γεροκωστόπουλος.
Ο υπουργός τελικά έκανε δεκτή την αίτηση της Στεφανόπολι να φοιτήσει στο Πανεπιστήμιο.
Η Ιωάννα ήταν κόρη του δημοσιογράφου Αντώνιου Τζανετάκι – Στεφανόπολι, εκδότη της γαλλόφωνης εφημερίδας Messager d’ Athènes (Αγγελιοφόρος της Αθήνας) και ιδρυτή της πρώτης Ένωσης Δημοσιογράφων στην Ελλάδα.
Μετά τη Φιλοσοφική της Αθήνας η Ιωάννα Στεφανόπολι συνέχισε τις σπουδές της στο Παρίσι και επέστρεψε στις αρχές του 20ού αιώνα στην Αθήνα, όπου άρχισε να δημοσιογραφεί στην «Messager d’ Athenes».
Το 1902, έγραψε το πρώτο της βιβλίο στα γαλλικά, με τίτλο «Η Μακεδονία και οι Μακεδόνες» – όπου αποδείκνυε την ελληνικότητα της Μακεδονίας. Δέκα χρόνια μετά, και ενώ συνεχίζει να δημοσιογραφεί σε έναν ανδροκρατούμενο ελληνικό Τύπο, εκδίδει, το 1912, ένα δεύτερο βιβλίο, με τίτλο «Τα Νησιά του Αιγαίου και τα προνόμιά τους», καθιερώνοντας για πρώτη φορά τον όρο «Δωδεκάνησα» – ως τότε ονομάζονταν Ανατολικές Σποράδες.
Το 1913, μετά τον θάνατο του πατέρα της, αναλαμβάνει τη διεύθυνση της «Messager d’ Athenes» και, ταυτόχρονα, ο Ελευθέριος Βενιζέλος την διορίζει γενική διευθύντρια του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων. Ήταν μόλις 38 ετών…
Η Στεφανόπολι στάθηκε πάντα στο πλευρό του Βενιζέλου. Μάλιστα κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ανέλαβε μια μυστική αποστολή σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, για να διασφαλίσει διεθνή στήριξη στην κυβέρνηση Βενιζέλου, στη Θεσσαλονίκη.
Η Ιωάννα, ταυτόχρονα, γράφει άλλα δύο βιβλία για το «Κουτσοβλαχικό και τη ρουμανική προπαγάνδα», αλλά και για τους «Έλληνες στην Τουρκία», κρούοντας ουσιαστικά τον κώδωνα του κινδύνου για τις εγκληματικές προθέσεις των Νεοτούρκων κατά των Ελλήνων της Μικρασίας και την επαπειλούμενη καταστροφή.
Αποκαλύπτει, μάλιστα, την απίστευτη – από τότε – υποστήριξη της Γερμανίας προς την Τουρκία, προκειμένου να ενισχύσει τα επεκτατικά σχέδια του Βερολίνου για τον έλεγχο των πετρελαίων της Μέσης Ανατολής και του Καυκάσου.
Ήταν η μοναδική γυναίκα που συμμετείχε στην ελληνική αποστολή για το Συνέδριο Ειρήνης στο Παρίσι – το 1918. Η γυναίκα που έγραψε τέσσερα βιβλία για τον ελληνισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, των οποίων τα στοιχεία χρησιμοποιήθηκαν στο μνημόνιο που υπέβαλε ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο συνέδριο για τις ελληνικές διεκδικήσεις.
Το 1920, μετά την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές, η Ιωάννα παραιτείται από τη διεύθυνση του Αθηναϊκού Πρακτορείου και επανέρχεται στη δημοσιογραφία με την επανέκδοση της «Messager d’ Athenes», παρεμβαίνοντας στα πολιτικά δρώμενα της εποχής του Μεσοπολέμου και αποκαλύπτοντας άγνωστες πτυχές της ανώμαλης πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη.
Πρωτοστατεί, μάλιστα, με άλλες διεθνείς προσωπικότητες, όπως ο ιδρυτής της FIAT Τζιοβάνι Ανιέλι, στην προσπάθεια δημιουργίας των «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης» με έδρα την Αθήνα.
Δεν συνεργάστηκε με τους Γερμανούς και έκλεισε την εφημερίδα
Στη διάρκεια της ναζιστικής Κατοχής, η Ιωάννα κλείνει την εφημερίδα της αρνούμενη να συνεργαστεί με τον κατακτητή, αφού όμως στο τελευταίο φύλλο – που κυκλοφόρησε την ημέρα που τα γερμανικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Αθήνα – προειδοποιούσε για τον ρόλο των Γερμανών ιστορικά. Εμφύλιος, πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, πάλι με τη «Μessager d’ Athenes» στην πρώτη γραμμή, η Ιωάννα δίνει τη δική της μάχη. Πάντα ως «πιστός στρατιώτης», όπως αυτή το καταλαβαίνει.
Η Στεφανόπολι ήταν από εκείνες τις γυναίκες που σε ό,τι αφορά το γυναικείο ζήτημα δεν ήταν απλώς μπροστά από την εποχή τους, αλλά «τράβηξαν» την εποχή μπροστά και την άλλαξαν.
Αν και ο χρόνος κυλούσε αδυσώπητα πλέον στο πρόσωπό της, ο τότε πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρας το 1952 ζήτησε από την Ιωάννα να γράψει ένα βιβλίο στα γαλλικά, προκειμένου να καταλαγιάσουν οι παγκόσμιες αντιδράσεις για την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του. Το έκανε μεν αλλά χωρίς να το υπογράψει ως συγγραφέας.
Το 1953 με την υπογραφή «Ιωάννης Στεφανόπολι» παρουσίασε μια σπάνια εργασία με θέμα την ιστορία του ελληνικού σχολείου…
Ωστόσο, η γυναίκα αυτή – όπως ήταν αναμενόμενο – πέρασε στη λήθη της συλλογικής ιστορικής μνήμης. Το όνομά της δεν μνημονεύεται πουθενά στον γραπτό ή προφορικό λόγο –με εξαίρεση την επιστημονική ιστορική έρευνα. Καμιά τιμητική αναφορά σε ονομασίες φορέων, καμία οδός δεν φέρει το όνομά της –ούτε καν στα Δωδεκάνησα, που της οφείλουν την ονομασία τους.
Σε αυτή τη γυναίκα που έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην ελληνική εξωτερική πολιτική επί έξι ολόκληρες δεκαετίες τελικά, η ιστορία τής επιφύλαξε τη λήθη…
Η Ιωάννα Στεφανόπολι έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 86 ετών στις 27 Μαρτίου του 1961 πάμπτωχη, αφήνοντας όλη την περιουσία της – δηλαδή, το σπίτι της πίσω από τον «Ευαγγελισμό» και τη βιβλιοθήκη της – στη Χριστιανική Αδελφότητα Νέων. Το σπίτι αυτό σήμερα είναι – φυσικά – αναξιοποίητο. Έχει την τύχη που έχουν όλα τα κληροδοτήματα.
Ευτυχώς όμως, τουλάχιστον τώρα, ήρθε ένας δημοσιογράφος – ο Μιχάλης Ψύλλος – για να αναπληρώσει αυτό που θα έπρεπε να κάνει – εδώ και δεκαετίες – η ελληνική Πολιτεία.
Ύστερα από μακροχρόνια έρευνα ο συγγραφέας έριξε φως στη ζωή και το έργο της Ιωάννας Στεφανόπολι και έτσι το έργο αυτής της σπουδαίας Ελληνίδας βγαίνει επιτέλους στο φως με μια μυθιστορηματική βιογραφία, που εκτυλίσσεται στο φόντο της νεότερης ελληνικής Ιστορίας αλλά και στο φόντο της ιστορίας του ελληνικού Τύπου.
***
Το βιβλίο του Μιχάλη Ψύλου, «Δεσποινίς Στεφανόπολι», κυκλοφορεί από τις «Εκδόσεις Λιβάνη», με πρόλογο του Βασίλη Βασιλικού.