Μιχάλης Κακογιάννης: Όπλο νίκης η γνώση, η ψυχή και ο ενθουσιασμός…

Του Παναγιώτη Μήλα

«Στον Ζορμπά, στην κρίσιμη σκηνή του τέλους, έπρεπε να γκρεμιστεί όλο το συγκρότημα, το εναέριο βαγονάκι. Είχε τελειώσει η ταινία και αυτό ήταν το τελευταίο πλάνο. Εκεί έγινε η καταστροφή. Πριν πω «μοτέρ, πάμε»! σωριάστηκαν όλα κάτω τόσο ραγδαία που δεν πρόλαβα να το γυρίσω. Εγώ το ήθελα αργό και βασανιστικό το γκρέμισμα, όμως οι μαραγκοί είχαν κάνει λάθος υπολογισμό. Ήμουνα τόσο κουρασμένος από τα γυρίσματα που όταν συνέβη αυτό έπαθα υστερία, με έπιασε πανικός και είπα τέλος! Εκείνη τη στιγμή μού είπε ο μαθητής μου, Βασίλης Μαριόλης, μαζί με τους άλλους τεχνικούς που με αγαπούσαν: Πήγαινε εσύ στην Αθήνα και εμείς θα φροντίσουμε να ξανακάνουμε τη σκηνή. Θα ξαναορθώσουμε τους στύλους και θα γίνει όπως το θέλεις. Έτσι κι έγινε! Καλύτερο απ’ ό,τι το είχα φανταστεί»…

Την παραπάνω σκηνή μού περιέγραψε ο Μιχάλης Κακογιάννης, στη συνέντευξη που μου έδωσε για τη «Ναυτεμπορική».

Αυτό το πάθος, αυτό τον ενθουσιασμό, αυτή τη δύναμη εμφύσησε στους συνεργάτες του και έτσι πέτυχαν όλοι μαζί το θαύμα.

– «Με ενθουσιασμό, ψυχή, κουράγιο, γνώση και πολλή δουλειά φτάνουμε στο τέλος νικητές» – μου είχε πει στο φιλόξενο καθιστικό του, της οδού Μουσών, στου Φιλοπάππου.

***

Το cat is art αναδημοσιεύει από την εφημερίδα «Ναυτεμπορική» (Τρίτη 25 Μαΐου 2010, σελίδα 76) μία από τις τελευταίες συνεντεύξεις του σκηνοθέτη Μιχάλη Κακογιάννη. Ο σκηνοθέτης που γεννήθηκε στις 11 Ιουνίου 1921, έφυγε από τη ζωή στις 25 Ιουλίου 2011.

***

“Το χαμένο κορμί”, μια παλιά του ταινία με την Έλλη Λαμπέτη, στάθηκε η αφορμή γι΄ αυτή τη συνέντευξη. Ο Μιχάλης Κακογιάννης με υποδέχθηκε στο φιλόξενο σπίτι του, στον περιφερειακό του Φιλοπάππου. Από το κατώφλι του σπιτιού και κυρίως από την ταράτσα του μπορεί και θαυμάζει την Ακρόπολη.

-Την Ακρόπολη τη βλέπω – μου είπε – όχι βέβαια συνέχεια, γιατί θα αλλιώς χάσει τη σημασία της…

Περάσαμε στον αγαπημένο του χώρο. Ένα δωμάτιο φορτωμένο με ιστορία. Ένα δωμάτιο γεμάτο με τα βραβεία που είχε κατακτήσει σε αμέτρητα φεστιβάλ σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Τέσσερις τοίχοι από το πάτωμα ως την οροφή (νεοκλασικής μονοκατοικίας…) με βραβεία.

Είχαμε ραντεβού το μεσημέρι στις 12. Ήρθε στις 12 και 2 λεπτά και ζητούσε συγγνώμη για την καθυστέρηση! Άλλα ήθη από έναν άνθρωπο που ξέρει μόνο να προσφέρει…

Διαβάζοντας κανείς την αφήγησή του ανακαλύπτει πίσω από τις λέξεις τα μικρά μυστικά της επιτυχίας του. Μέσα από αυτή τη συνομιλία αναγνωρίζεις καρέ καρέ την πορεία του προς την επιτυχία.

Έχει ένα δικό του μοναδικό τρόπο να σου αποκαλύπτει τη μέθοδο με την οποία θα ξεπεράσεις κάθε εμπόδιο.

– Με ενθουσιασμό, ψυχή, κουράγιο, γνώση και πολλή δουλειά φτάνουμε στο τέλος νικητές – μου είπε.

***

ΒΑΖΕΙ ΧΡΩΜΑ ΑΚΟΜΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΑΣΠΡΟΜΑΥΡΑ ΟΝΕΙΡΑ ΜΑΣ

Χρώμα από την ελληνική φύση είχαν δώσει στο ζεστό καλαίσθητο χώρο του και τα μεγάλα, μυρωδάτα τριαντάφυλλα που του είχαν στείλει φίλοι από το Αντίρριο.

Χρώμα όμως αλλά και άρωμα ζωής παίρνει από τις άμεσες συνεργάτιδές του. Την Ελένη, την Emily και την κυρία Φωτεινή…

– Είμαι πολύ τυχερός μαζί τους – μου λέει – με έχουν χαϊδεμένο…

ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΤΑ ΓΥΡΙΣΜΑΤΑ

Χθες: Η παιδική και εφηβική μου ηλικία ήταν χρυσή. Είμαι από ένα εύπορο σπίτι, από μια μεγάλη οικογένεια. Στο ξεκίνημά μου δεν υπήρξε κανένα πρόβλημα. Είχα έναν πατέρα που το μόνο που δεν ήθελε να ενθαρρύνει ήταν οι καλλιτεχνικές μου ανησυχίες. Εκεί ήταν και η μόνη σύγκρουση που είχα στην οικογένεια. Αλλά είχα από πίσω μια σύμμαχο. Τη μητέρα μου.

Εγώ φαινόταν από την αρχή ότι είχα μανία με τον κινηματογράφο και το θέατρο.

Έκανα μάλιστα και θεατρικές παραστάσεις στον κήπο του σπιτιού μας όπου καλούσα και κόσμο και τους επέβαλα να συμμετέχουν. Αλλά κατά τα άλλα δεν υπήρχε περίπτωση να πω στον πατέρα μου ότι θα γίνω σκηνοθέτης, μάλλον αρχικά ηθοποιός και μετά σκηνοθέτης. Τα έφερε όμως έτσι η κατάσταση, όταν πήγα στην Αγγλία να σπουδάσω δικηγόρος ξέσπασε ο πόλεμος σχεδόν αμέσως και εκεί έπρεπε να πάρω την τύχη στα χέρια μου για να επιβιώσω. Δεν υπήρχε περίπτωση να μου στέλνει χρήματα. Επιβίωσα λοιπόν και με το μυαλό μου και με το ταλέντο μου.

Έκανα αίτηση στο BBC και πήρα αμέσως μια θέση την οποία εκμεταλλεύτηκα δεόντως για να σπουδάσω ηθοποιός.

Σήμερα: Έκανα το Ίδρυμα. Το θέμα είναι να επιβιώσει. Αν δεν ήταν η οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα όπως είναι θα είχα χορηγούς. Τώρα δεν ζητάω από κανένα χορηγία γιατί αισθάνομαι ότι οι άνθρωποι είναι στριμωγμένοι… Φυσικά αυτό που χρειάζεται είναι ενθουσιασμός, ψυχή, κουράγιο, γνώση και πολλή δουλειά. Και αυτά αποδείξαμε ότι τα έχουμε. Όλοι μας. Μόνο με την οικονομική κάλυψη δεν καταφέρνεις τόσα πολλά σε τόσο λίγο χρόνο.

Αύριο: Το αύριο είναι εδώ. Στο Ίδρυμα. Εδώ και πολλά χρόνια είχα το όνειρο της δημιουργίας μίας εστίας πολιτισμού στην Αθήνα, που έγινε και η δική μου πόλη. Ένα χώρο όπου θα στέγαζα το έργο μου, τη διαχρονική του συνέχεια, αλλά και ένα χώρο όπου θα μπορούσαν να εκφραστούν ενδιαφέρουσες καλλιτεχνικές ιδέες, νέοι ταλαντούχοι δημιουργοί. Ένα χώρο που θα φιλοξενούσε θέατρο, κινηματογράφο, χορό, εκθέσεις. Ένα χώρο ζωντανό και σύγχρονο. Έχω σίγουρα φίλους που με υποστηρίζουν και εγκρίνουν το Ίδρυμα σαν χώρο με μέλλον. Εγώ ντρέπομαι να ζητήσω βοήθεια από οποιονδήποτε. Είχα μια περιουσία που βοήθησε πολύ σημαντικά στην ολοκλήρωση του Ιδρύματος. Από ‘κει και πέρα εμπιστεύομαι στους συνεργάτες μου…

ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΟΥ

Οικογένεια: Είχα και τρία αδέλφια που το καθένα ακολούθησε το δρόμο του. Διαμορφώθηκε η καριέρα τους στη συνέχεια ανάλογα με τις αναζητήσεις και τις επιδιώξεις καθενός. Σήμερα οι δύο αδελφές μου, η Γιαννούλα και η Στέλλα, τα ανίψια μου καθώς και τα παιδιά τους κρατούν ψηλά το όνομα της οικογένειας.

Δάσκαλοι: Στο δημοτικό θυμάμαι τον διευθυντή. Το σπίτι του ήταν απέναντι στο δικό μας. Με βοηθούσε σε όλα. Με εκτιμούσε. Ήμουνα έξυπνος αλλά και πονηρός. Στο γυμνάσιο μαθηματικά, χημεία, γεωμετρία κ.λπ., άλγεβρα δεν την κατάλαβα ποτέ. Δεν είναι φοβερό αυτό το πράγμα; Ήμουνα πολύ καλός στις εκθέσεις, στα ελληνικά, στα αρχαία.

Κατάφερνα όμως να ξεγλιστράω από τις κακοτοπιές και «το ‘παιζα» σε βαθμό που έπαιζα ρόλους όταν τα έβρισκα δύσκολα… Λιποθυμούσα και ξέφευγα…

Συνεργάτες: Από τα πρώτα χρόνια ήταν ένας Λιβανέζος που είχε σπουδάσει κινηματογράφο στο Παρίσι. Είχε έρθει και στην Ελλάδα και είχε εγκατασταθεί εδώ. Άνις Νόρα, λεγόταν. Με βοήθησε πάρα πολύ στον τεχνικό τομέα. Εγώ ήξερα τη σωστή αισθητική αλλά δεν κατείχα την τεχνική. Μου παραστάθηκε πάρα πολύ και το ομολογώ. Μετά την τέταρτη ταινία όπου ήταν και συμπαραγωγός, πήγε στην Ιταλία όπου εγκαταστάθηκε. Δυστυχώς εκεί οι επιλογές του δεν ήταν καλές.

Μαθητές: Βασίλης Μαριόλης! Μου έρχεται πρώτος. Είχε γίνει βοηθός μου. Τον είχα στον «Ζορμπά». Στην κρίσιμη σκηνή του τέλους που γκρεμίζεται όλο το συγκρότημα –το εναέριο βαγονάκι– και γυρίστηκε την πρώτη φορά. Είχε τελειώσει η ταινία και αυτό ήταν το τελευταίο γύρισμα. Εκεί έγινε η καταστροφή τόσο ραγδαία γιατί είχαν κόψει τους στύλους οι μαραγκοί και γκρεμίστηκε και δεν πρόλαβα να το γυρίσω. Εγώ το ήθελα αργό και βασανιστικό το γκρέμισμα. Ήμουνα τόσο κουρασμένος από το γύρισμα που όταν απέτυχε αυτό έπαθα υστερία, πανικό και είπα τέλος!

Εκείνη τη στιγμή μου είπε ο Βασίλης Μαργιόλης μαζί με άλλους τεχνικούς που με αγαπούσαν: Πήγαινε εσύ στην Αθήνα και εμείς θα φροντίσουμε να ξανακάνουμε τη σκηνή. Θα ξαναορθώσουμε τους στύλους και θα γίνει όπως το θέλεις. Κι έγινε! Έγινε σε μια μέρα.

Ύστερα όταν γύρισα μετά τη χούντα προσπάθησα να τον βρω. Είχε πάει στην Πάτρα. Είχε απογοητευτεί. Είχε κάνει και μια ταινία. Πάντως τον ευγνωμονώ και θα ήθελα να το ξέρει.

ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΝΤΕ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ

Ακοή: Η ακοή μου στρεφόταν πάντα με ιδιαίτερη ευαισθησία προς τη φωνητική απόδοση των ηθοποιών, με τον τόνο πιο πολύ. Η παραφωνία των ανθρώπων πολλές φορές είναι κάτι που με ενοχλεί.

Όραση: Οι μεγάλες σκηνές πλήθους είναι κάτι που έχω κάνει σε πολλές ταινίες και εκεί η ακαταστασία ξεπερνιέται και γίνεται τάξη. Δηλαδή όταν κάνεις μια σκηνή διαμαρτυρίας πλήθους εκεί δεν θέλεις τάξη, εκεί θέλεις ανορθογραφία η οποία είναι καλλιτεχνική και η οποία συμβαίνει να μεταδώσει στους ανθρώπους την ώρα που τη γυρίζεις την αίσθηση που πάει πέρα από την προσωπική τους ασφάλεια. Αυτό το είχα κάνει πολύ στις «Τρωάδες» στις σκηνές στην έναρξη.

Γεύση: Υπάρχει εδώ η προσωπική επιλογή, που προσπαθώ κατά το δυνατόν να την ακολουθώ.

Όσφρηση: Είμαι πολύ ιδιότροπος στην όσφρηση. Η καθαριότητα είναι μείζον προτέρημα στους ανθρώπους για μένα και νομίζω ότι ανιχνεύω πολλές φορές δια της οσφρήσεως πολλά πράγματα στη ζωή, πολλές καταστάσεις…

Aφή: Νομίζω ότι η αφή υστερεί των άλλων αισθήσεων…

ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

Σύμβολο: Θέλω να πω για τον Παρθενώνα. Δεν είμαι υπερβολικός σε αυτά τα θέματα αλλά τα δέχομαι μέσα στα σύνορα της λογικής. Ο Παρθενώνας έχει επιβιώσει… Δεν μπορώ να τον φανταστώ έγχρωμο όπως ήταν αρχικώς. Δηλαδή μου αρέσει τώρα. Ήταν πολύ οφθαλμοφανές ότι έπρεπε τη νύχτα να φωτιστεί σωστά και εγώ ζήτησα τον καλύτερο στον κόσμο, ο οποίος και έγινε πολύ φίλος μου.

Είναι ο διάσημος Γάλλος φωτιστής Pierre Bideau.

Ήρθε, δούλεψε και το αποτέλεσμα είναι αυτό που βλέπουμε κάθε μέρα. Το ξεχνάνε όμως σήμερα πολύ ότι ξεκίνησε από δική μου πρωτοβουλία. Αλλά μου παραστάθηκε τότε, το 2004, ένας σύλλογος που ίδρυσα. Λεγόταν «Φίλοι της Αθήνας».

Γράφτηκαν τότε πολλά ονόματα με μικρή συμβολή. Όμως μαζεύτηκαν αρκετά χρήματα για να καλυφθούν τα έξοδα του έργου.

Επίδαυρος: Δεν έχω πάει τα τελευταία χρόνια. Έχω ακούσει και έχω μάθει για τις διαμαρτυρίες θεατών κατά τη διάρκεια της παράστασης. Αναμενόμενο αν η παράσταση ήταν εξωφρενική. Εγώ έχω καλές μνήμες. Τρεις φορές κατέβηκα. Με την «Ηλέκτρα» και την Ειρήνη Παππά το 1983, με τις «Τρωάδες» και τη Ζωή Λάσκαρη το 1996 και με τη «Λυσιστράτη» στη Μικρή Επίδαυρο, με τη Μάγια Μόργκενστερν, το 2005.

Κύπρος: Είναι πληγωμένη η καρδιά μου για το θέμα της Κύπρου. Δεν αντέχεται γιατί δεν υπάρχει λύση. Τη στιγμή δε που η Τουρκία αρχίζει να φέρεται και πιο σοφά και πιο λειτουργικά θα παραμείνει η ίδια κατάσταση. Είναι φοβερό να σκεφτεί κανείς ότι ένα νησί όσο μεγάλο και να είναι παραμένει διηρημένο στα δύο.

Κρίση: Η κρίση είναι βαθύτερη. Όλοι την αντιμετωπίζουν. Ο καθένας με τον τρόπο του. Η Τέχνη κάνει τον αγώνα της κι εγώ κάνω ό, τι μπορώ με το «Ίδρυμα». Προσπαθώ να προσφέρω μια κάποια πνευματική διέξοδο, να το κρατήσω και μην καταστραφώ μαζί του. Αν και δεν το νομίζω.

ΑΠΟ ΤΟ ΧΡΥΣΟΠΡΑΣΙΝΟ ΦΥΛΛΟ

Ο Μιχάλης Κακογιάννης, γιος της Αγγελικής και του Παναγιώτη Κακογιάννη, γεννήθηκε στη Λεμεσό της Κύπρου στις 11 Ιουνίου του 1921 και σπούδασε Νομική, Δραματικές Τέχνες και σκηνοθεσία στο Λονδίνο. Σχεδόν ολόκληρο το διάστημα που βρισκόταν στο Λονδίνο εργάστηκε στην ελληνική υπηρεσία του BBC, στην αρχή ως μεταφραστής και εκφωνητής, και αργότερα, σε ηλικία μόλις 22 χρόνων, ανέλαβε τη διεύθυνση της «Κυπριακής Ώρας».

ΜΟΤΕΡ ΠΑΜΕ!…

Το 1947 ξεκίνησε την καριέρα του στο Θέατρο της Αγγλίας, ως ηθοποιός, γρήγορα όμως τον κέρδισε η σκηνοθεσία και το 1953 ήρθε στην Ελλάδα. Το 1954, με την κινηματογραφική ταινία «Κυριακάτικο Ξύπνημα», ο Μιχάλης Κακογιάννης έκανε την αρχή της διεθνούς σκηνοθετικής του καριέρας. Η ταινία ήταν παραγωγή της εταιρείας Μήλλας Φιλμ.

Η «Στέλλα», το «Κορίτσι με τα Μαύρα», το «Τελευταίο Ψέμα», η τριλογία του «Ηλέκτρα», «Τρωάδες» και «Ιφιγένεια» και ο «Ζορμπάς» είναι μερικές μόνο από τις ταινίες του, που διαγωνίστηκαν και προβλήθηκαν στα εγκυρότερα φεστιβάλ παγκοσμίως και απέσπασαν πολλά βραβεία και τιμητικές διακρίσεις.

Τον προηγούμενο μήνα αλλά και το τελευταίο τριήμερο προβλήθηκε η πρώτη του ταινία με τον τίτλο «Χαμένο κορμί». Μια ταινία του 1949 με πρωταγωνίστρια την Έλλη Λαμπέτη. Μια ταινία που είχε χαθεί, βρέθηκε η κόπια της, αποκαταστάθηκε και έκανε sold out και στις έξι πρόσφατες προβολές της στο «Ίδρυμα». Στις ταινίες του συνεργάστηκε με μεγάλους Έλληνες ηθοποιούς, αλλά και με γνωστούς και καταξιωμένους ηθοποιούς της Αμερικής και της Ευρώπης. Με ονόματα μυθικά…

ΤΡΙΤΟ ΚΟΥΔΟΥΝΙ

Πέρα από τη σκηνοθεσία στον κινηματογράφο, σε εγχώριες αλλά και διεθνείς συμπαραγωγές, ο Μιχάλης Κακογιάννης έχει επίσης σκηνοθετήσει πολλές θεατρικές παραστάσεις και παραστάσεις όπερας στην Ελλάδα, τις ΗΠΑ, τη Γαλλία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Έχει επίσης, γράψει και έχουν εκδοθεί σενάρια και μεταφράσεις κινηματογραφικών και θεατρικών έργων, ενώ έχει γράψει και στίχους γνωστών ελληνικών τραγουδιών.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΦΩΣ

Tο Ίδρυμα «Μιχάλης Κακογιάννης» έθεσε και πέτυχε τον πρώτο του στόχο: τη δημιουργία του πολιτιστικού του κέντρου, ένα σύγχρονο κτήριο στην οδό Πειραιώς 206, συνολικού εμβαδού 6.810 τ.μ., που αποτελεί και τη στέγη για το Ίδρυμα και τις δραστηριότητές του. Στα άμεσα σχέδιά του είναι να προσφέρει υποτροφίες σε νέους με ταλέντο, διευρύνοντας έτσι τους καλλιτεχνικούς τους ορίζοντες και ενισχύοντας, παράλληλα, το καλλιτεχνικό δυναμικό της χώρας

Για την προσφορά και το έργο του, ο Μιχάλης Κακογιάννης έχει τιμηθεί με αμέτρητες διακρίσεις στην Ελλάδα, την Κύπρο και το εξωτερικό.

Το 2003, ο Μιχάλης Κακογιάννης σύστησε το κοινωφελές ίδρυμα με την επωνυμία «Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης» με σκοπό τη μελέτη, υποστήριξη και διάδοση των τεχνών του θεάτρου και του κινηματογράφου, καθώς και την καταγραφή και διαφύλαξη των δημιουργημάτων των τεχνών αυτών. Το φθινόπωρο του 2009 ξεκίνησε η λειτουργία του Πολιτιστικού Κέντρου του Ιδρύματος που βρίσκεται στην οδό Πειραιώς 206, στον Ταύρο.
Στους τέσσερις ορόφους του, το Πολιτιστικό Κέντρο του Ιδρύματος διαθέτει αμφιθέατρο 330 θέσεων, αίθουσα κινηματογράφου 120 θέσεων και μικρή αίθουσα πολλαπλών χρήσεων 68 θέσεων.
Στο Κέντρο υπάρχει εκθεσιακός χώρος, ενώ λειτουργούν café bar και εστιατόριο. Επίσης υπάρχει πωλητήριο, ενώ οι υπόγειοι χώροι αποτελούν ένα εναλλακτικό περιβάλλον για σύγχρονες παραστάσεις και εκθέσεις.

ΚΑΙ ΜΙΑ ΕΚΠΛΗΞΗ

Πριν φύγω από το σπίτι του άλλη μια φίλη του κυρίου Κακογιάννη έκανε την εμφάνισή της. Η πιο όμορφη και η πιο αγαπημένη. Η Λουλού, η χαδιάρα σκυλίτσα που του χτύπησε την πόρτα πριν από λίγο καιρό. Ήταν τόσο πειστική που δεν της είπε όχι. Δεν της χάλασε το χατίρι και ήδη την έκανε μέλος της οικογένειας αφού μάλιστα καμία από τις άλλες κυρίες δεν τη… ζήλεψε.

***

Κλείνω το μικρό μαγνητοφωνάκι…

-Κύριε Κακογιάννη, σας ευχαριστώ πολύ…

*Κι εγώ σας ευχαριστώ.

***

Φεύγω και πριν μπώ στο αυτοκίνητο διαπιστώνω οτι έχω ξεχάσει στο σαλονάκι το μαγνητόφωνο. Επιστρέφω τρέχοντας. Χτυπάω το κουδούνι και μπαίνω πάλι μέσα…

-Με συγχωρείται για την ενόχληση αλλά …ξέχασα το μαγνητόφωνο.

*Δεν πειράζει. Αν θέλετε καθίστε για να συνεχίσουμε την κουβέντα μας…

***

Τον ευχαρίστησα και πάλι. Στο μαγνητόφωνο υπάρχει ήδη υλικό για άλλες τρείς συνεντεύξεις…