Πάνω: Μαρκ Χατζηπατέρας. Αναζητώ την αυθόρμητη σύλληψη της ιδέας που είναι έξω από «κανόνες» και «πρέπει»…
Του Παναγιώτη Μήλα
«Ο Μάρκ Χατζηπατέρας πιστεύει στην παγκοσμιοποίηση αλλά χωρίς την ομογενοποίηση που καταργεί τη διαφορετικότητα προτείνοντας μια αρμονική συνύπαρξη μεταξύ ανθρώπων, φύλων, πολιτισμών και θρησκειών που μοιράζονται και ενώνονται μέσα από αξίες βασικές και ουσιώδεις όπως η αγάπη, ο σεβασμός, η αδελφικότητα».
Αυτά γράφει μεταξύ των άλλων η ιστορικός τέχνης Μπία Παπαδοπούλου, προλογίζοντας την έκθεση Universal Ηabitat του διεθνούς φήμης Έλληνα εικαστικού που εγκαινιάζεται την Παρασκευή 15 Ιανουαρίου 2016 στην γκαλερί a.antonopoulou.art.
Βέβαια το πιο χαρακτηριστικό έργο του Χατζηπατέρα, το οποίο έχει ως θεμέλιο την πρόταση του προλόγου, βρίσκεται στη Νέα Υόρκη. Στον σταθμό του μετρό, στην 28η οδό.
Σε μία από τις πιο πολύβουες, πολύχρωμες και πολυπολιτισμικές πόλεις του κόσμου αισθάνεσαι υπερήφανος όπως αισθάνεται κάθε ένας που ανακαλύπτει έναν κρυμμένο θησαυρό. Έναν υπόγειο θησαυρό.
Τα ψηφιδωτά του δίνουν το ζεστό ελληνικό χρώμα και φως στον ψυχρό τεχνητό φωτισμό του σταθμού. Το έργο αυτό αναπτύσσεται και εκτυλίσσεται σε μια εκτεταμένη ζωφόρο η οποία έχει πάνω από 300 μέτρα μήκος και κοσμεί τον χώρο που σταθμεύουν τα τρένα καθώς και όλες τις εξόδους του σταθμού.
Έργα διά χειρός Μαρκ Χατζηπατέρα. Χιλιάδες επιβάτες κάθε ημέρα, εκατοντάδες χιλιάδες κάθε μήνα, εκατομμύρια μέσα στο χρόνο, θαυμάζουν το έργο του.
Ας ελπίσουμε ότι και στην Ελλάδα θα έχουμε την ευκαιρία να θαυμάσουμε ένα νέο έργο του, σε κάποιον από τους σταθμούς του αθηναϊκού μετρό, που έχει ανάγκη και από έργα ζώντων Ελλήνων καλλιτεχνών…
Στη Νέα Υόρκη ο Χατζηπατέρας με μια τεχνική που την αποφεύγουν -επειδή είναι δύσκολη- μια τεχνική με καθαρά ελληνικές ρίζες, το ψηφιδωτό, πραγματοποίησε ένα από τα πιο φιλόδοξα εγχειρήματά του.
Ήταν η μόνιμη εγκατάσταση του έργου του το 2002, που του ανέθεσε η Μητροπολιτική Υπηρεσία Μεταφορών ύστερα από διαγωνισμό, στον οποίο μετείχαν πολλοί παγκοσμίως καταξιωμένοι καλλιτέχνες.
Εκατομμύρια επιβάτες κάθε φυλής και επαγγέλματος
Πρόκειται για μια παράλογη, κεφάτη, θαυμαστά ευρηματική επιτοίχια σύνθεση στον σταθμό της 28ης Οδού, στο Μανχάταν. Έναν συγκοινωνιακό κόμβο, τον οποίο δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι κάθε φυλής, κάθε επαγγέλματος κατακλύζουν καθημερινά.
Η ατίθαση, ανελισσόμενη, ευρηματική και παράξενη εικονογραφία του Χατζηπατέρα κεντρίζει -μάλλον «ντοπάρει», θα λέγαμε- όλους τους επιβάτες που κατευθύνονται στο κέντρο των καταστημάτων ένδυσης, στην περιοχή με τα γουναράδικα, στο παζάρι των λουλουδιών και στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μόδας.
Μπαίνοντας στον παράδοξο, φανταστικό υπόγειο κόσμο του Μαρκ Χατζηπατέρα, που αποτελεί προέκταση του επίγειου παραδείσου του, συναντάμε κάποιους πολύ διασκεδαστικούς χαρακτήρες και τους αντιμετωπίζουμε με περιέργεια, χαρά, αδιαφορία ή καχυποψία, με τον ίδιο δηλαδή τρόπο που φερόμαστε μεταξύ μας και αντιμετωπίζουμε ο ένας τον άλλο, σαν να συναντιόμαστε για λίγο, βιαστικά στον σταθμό, προτού να συνεχίσουμε τις διαφορετικές ξέχωρες διαδρομές μας.
Βέβαια, οι ίδιοι αυτοί χαρακτήρες του Χατζηπατέρα μοιάζουν να αδιαφορούν εντελώς για μας -όπως γράφει στο λεύκωμα με το έργο του ζωγράφου η Lilly Wei– αν και βαθιά μέσα μας ξέρουμε πως και αυτοί όπως και τα παιχνίδια της παιδικής μας ηλικίας, κάπου εκεί κοντά στο ξημέρωμα θα ζωντανέψουν με ένα μαγικό τρόπο.
Νέα έργα με τον τίτλο Universal Ηabitat
Με τον ίδιο μαγικό τρόπο θα ζωντανέψουν από τις 15 Ιανουαρίου 2016 στου Ψυρρή τα νέα έργα που υπογράφει ο καλλιτέχνης με τον γενικό τίτλο Universal Ηabitat.
Για την έκθεση αυτή διαβάζω και πάλι από το σημείωμα της κυρίας Μ. Παπαδοπούλου η οποία αναφέρει μεταξύ των άλλων και τα εξής: «Στο έργο του Χατζηπατέρα πρωταγωνιστούν οι γνώριμοι κάτοικοι του ιδιόρρυθμου βασιλείου της φαντασίας του που είχαμε γνωρίσει στο Geneology (2012). Υβριδικές αρχέτυπες μορφές, ξεπηδούν από σελίδες παιδικών βιβλίων και καρτούν, έργα επιστημονικής φαντασίας, έπη, μύθους, τη συλλογική μνήμη και το υποσυνείδητο. […]
– Επεκτείνοντας το Geneology, ο Χατζηπατέρας τώρα κτίζει για την κοινότητα και τα νέα της μέλη, τον αρχιτεκτονικό, πολεοδομικό και φυσικό περίγυρο, προχωρώντας ένα διακριτό βήμα πιο πέρα. Αντλεί την πεμπτουσία της πολύχρονης έρευνας του στα έργα χώρου με θέμα τις ακατοίκητες πόλεις, πρωταρχικές και φουτουριστικές: Brussels (1988), Kiddie City (1990-1991), Bittersweetville (1992), Terrain (1993), Mannahattan (1994), Seuscapes (2000) και Aluminum World (2014). Οι γεωμετρικές μινιμαλιστικές φόρμες των παλιότερων εγκαταστάσεων αντιπαρατίθενται με αφηρημένες οργανικές μορφές και τους City Dwellers».
– Η εγκατάσταση αναπτύσσεται στο δάπεδο μετατρέποντας τον θεατή σε ιπτάμενο παρατηρητή που τον ρουφά ξαφνικά η μηχανή του χρόνου για να τον ταξιδέψει σε αρχέγονα και διαστημικά τοπία. Το διαβρωμένο αλουμίνιο που ο Χατζηπατέρας χρησιμοποιεί εντείνει αυτή τη διαχρονική αλληγορία.
– Στους τοίχους, ζωγραφικά ασπρόμαυρα έργα οποία διακρίνουμε βιομορφικά και γεωμετρικά στοιχεία, παραπέμπουν σε οργανισμούς αλλά και στην αρχιτεκτονική και μηχανολογία αρχαίων και μελλοντικών πολιτισμών. Αποπνέουν μια αίσθηση Zen, τελετουργικότητα και διαχρονικότητα.
– Η επιλογή της μονοχρωμίας των ζωγραφικών έργων όπως και της εγκατάστασης μπορεί να ερμηνευτεί σαν σχόλιο για την ομοιομορφία που έχει επιβάλλει η παγκοσμιοποίηση».
Το λάθος, η διόρθωση, το μονόστηλο και το δισέλιδο
Με τον κ. Χατζηπατέρα γνωρίστηκα το 2008, τότε που ήμουν αρχισυντάκτης στην εφημερίδα «Ναυτεμπορική». Αφορμή ήταν μια «μικρή» διόρθωση που ζήτησε να γίνει σε ένα μονόστηλο δημοσίευμα το οποίο αναφερόταν στον χορηγό της έκθεσης που προετοίμαζε. Εγώ, φυσικά, αρνήθηκα να κάνω τη διόρθωση με τον τρόπο που μου ζήτησε. Του πρότεινα να κάνουμε ένα μεγάλο θέμα για τον ίδιο και τη δουλειά του. Δέχθηκε, και η παρουσίαση δημοσιεύθηκε σε ένα δισέλιδο στο εβδομαδιαίο πολιτιστικό ένθετο της εφημερίδας «Τέχνη και ζωή» (23 Αυγούστου 2008).
Θαύμασα τότε και το έργο αλλά κυρίως τον χαρακτήρα και τη σεμνότητα του καλλιτέχνη. Έτσι η αμέσως επόμενη έκθεσή του, με τον τίτλο «Borderline», το 2010, μας έδωσε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε και πάλι για τη «Ναυτεμπορική» (18 Μαρτίου 2010).
Από την γκαλερί a.antonopoulou.art που φιλοξενούσε και τότε τη δουλειά του, αφήσαμε τη μοναδική θέα προς την Ακρόπολη και προτιμήσαμε ένα ήσυχο καφέ στους δρόμους του Ψυρρή, ένα μάλλον βροχερό μεσημέρι Σαββάτου.
Ένα αλφαβητάρι για το πορτρέτο του Μαρκ
Μέσα από 24 ερωτήσεις – λέξεις, από τα 24 γράμματα της αλφαβήτου, «ζωγράφισα» τον Μαρκ Χατζηπατέρα, που μου μίλησε για τον χρόνο, τα πρόσωπα, τις αισθήσεις, το πνεύμα και τη δημιουργία. Υπάρχουν και τα 24 γράμματα αλλά όχι με τη γνωστή αλφαβητική σειρά… Υπάρχει όμως και η απαραίτητη επικαιροποίηση της συνέντευξης σε κάποια σημεία της.
Ο ΧΡΟΝΟΣ
ΛΟΝΔΙΝΟ: Γεννήθηκα το 1953 στο Λονδίνο. Στην πόλη αυτή έζησα με τον πατέρα του και όλα τα μέλη της οικογένειας μέχρι τα 28 μου. Σπούδασα στις Σχολές Τέχνης Hammersmith και St. Martin καθώς και στο Πολυτεχνείο του Λίβερπουλ.
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ: Η πιο σημαντική ημέρα στο ημερολόγιό μου, η μέρα που χάραξε τη ζωή μου, είναι εκείνη που γνώρισα τη σκηνοθέτιδα Βάλερι Κοντάτος στη Νέα Υόρκη. Ύστερα από συζήτηση 2 ωρών κατάλαβα ότι θα γίνει το πιο σημαντικό πρόσωπο στη ζωή μου.
ΕΛΛΑΔΑ: Δική μου πατρίδα θεωρώ την Ελλάδα και ειδικότερα το σπίτι των παππούδων μου, αυτό που μένω τώρα στην Αθήνα. Στην Ελλάδα επέστρεψα το 2003.
ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ: Εντάχθηκα καλύτερα στην πόλη αυτή που έμεινα 20 χρόνια και που την αγάπησα από τον πρώτο κιόλας χρόνο. Εδώ ανδρώθηκα ως καλλιτέχνης.
ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ
ΑΝΔΡΕΣ: Αρχίζοντας από τον πατέρα μου Κώστα που έφυγε από τη ζωή πριν από 15 χρόνια, μου κάνει εντύπωση πόσο τον σκέπτομαι. Αυτά που φέρνω στη μνήμη μου είναι η καλοσύνη του, η ευγένειά του και πώς μου στάθηκε σε μένα, στη γυναίκα μου και στα παιδιά μου. Είναι ακόμη μαζί μου σε μεγάλο βαθμό.
Επίσης ο αδελφός μου Τζον μου στάθηκε πάρα πολύ. Τον θαυμάζω και τον εκτιμώ. Είναι αυτός από τα τέσσερα παιδιά που κρατάει το τιμόνι της οικογένειας και μας υποστηρίζει όλους με έναν τρόπο μου με συγκινεί. Δίνω πολλή βαρύτητα στη γνώμη του.
Τα αγόρια μου είναι η ζωή μου. Είναι το πιο σημαντικό μου έργο. Ο Κωνσταντίνος, 23 και ο Πέτρος, 21 ετών.
ΓΥΝΑΙΚΕΣ: Η μητέρα μας Μάρω, από τους πιο έξυπνους ανθρώπους που έχω γνωρίσει. Πάρα πολύ δραστήρια. Γεννήθηκε σε λάθος εποχή. Ασχολήθηκε με τις επιχειρήσεις. Υπήρξε πολύ καλή και μαζί με την εξυπνάδα της ήταν και πολύ άνθρωπος. Μας έδωσε τόσα πολλά όχι μόνο ως μητέρα αλλά και ως φίλη. Η κινητήρια δύναμη της οικογένειας.
Αδελφές: Οι έξυπνες της οικογένειας. Οι πολύ καλές μαθήτριες σε αντίθεση με μένα και τον αδελφό μου.
Η Κατερίνα μια επιτυχημένη ηθοποιός. Η πασίγνωστη και πολυβραβευμένη Κάθριν Χάντερ. Ασχολείται με αφοσίωση στο έργο της.
Η Αντζελα είναι κοινωνική λειτουργός και συνεργάζεται με πολλούς φορείς. Έχει ένα ανεξάντλητο ενδιαφέρον να προσφέρει σε τρίτους που έχουν ανάγκη.
Η γυναίκα μου η Βάλερι. Το λαχείο μου. Μια πολύ έξυπνη και δραστήρια γυναίκα με κοινωνική συνείδηση. Μου άνοιξε τα μάτια σε πολλά πράγματα. Αν δεν την είχα γνωρίσει, αμφιβάλλω αν πήγαινα σε μπαλέτο και όπερα… και αν δεν άλλαζα το σινεμά που έβλεπα.
Η ίδια είναι κινηματογραφίστρια. Με έχει υποστεί και με έχει βοηθήσει. Με βοήθησε να διώξω τις ανασφάλειες που είχα. Είναι πολύ αυστηρή κριτής στη δουλειά μου. Το οποίο είναι πολύ χρήσιμο.
ΔΑΣΚΑΛΟΙ: Θυμάμαι δύο δασκάλους. Ο ένας στην Αγγλία, ο Τζέρι Λοφτχάουζ. Μου ενίσχυσε την προσωπικότητα. Ένας άνθρωπος που είδε σε μένα ένα μυαλό και μια ψυχή που του άρεσε. Δεν θα τον ξεχάσω. Με βοήθησε σε μια περίοδο που ένιωθα αποτυχημένος.
Και ένας δάσκαλος στη Σχολή Καλών Τεχνών, ο Πίτερ Γκράμτρι, ένας από τους πολλούς που είχα, ο οποίος με έμαθε πώς να βλέπω. Μου έδειξε πώς ένας άσπρος τοίχος δεν είναι άσπρος αλλά μπορεί να έχει δέκα χρώματα μέσα.
ΟΙ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ
ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ: Επικοινωνία μέσα από τη δουλειά του καλλιτέχνη. Αισθάνομαι ικανοποίηση όταν βλέπω ότι υπάρχει ευρύτερη αποδοχή του έργου μου.
ΤΑΞΙΔΙ: Η εικαστική μου περιπέτεια. Ένα νοερό ταξίδι στον κόσμο της ιστορίας και των μύθων. Ανακαλώ έτσι διαφορετικούς πολιτισμούς, εποχές και οικουμενικά αρχετυπικά σύμβολα.
ΦΑΝΤΑΣΙΑ: Νομίζω είναι το πιο πολύτιμο όπλο στον άνθρωπο και ιδιαίτερα στον καλλιτέχνη. Κάνει τον κόσμο μεγαλύτερο.
ΧΙΟΥΜΟΡ: Απαραίτητο για τη ζωή. Απαραίτητο ακόμη και όταν… βλέπεις τον εαυτό σου. Ιδιαίτερα όταν η ζωή έχει τις δύσκολες στιγμές.
ΨΕΜΑ: Μερικοί λένε ότι η πλαστική τέχνη είναι ένα ψέμα. Η τέχνη όντως δημιουργεί κάποιες ψευδαισθήσεις οι οποίες όμως μιλούν για άλλες αλήθειες.
ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ
ΘΗΡΑΜΑ: Η ιδέα δεν είναι το θήραμά μου. Κυνηγάω την εξέλιξή της.
ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ: Θέλω να την αλλάξω όταν διαπιστώνω ότι είναι αμφισβητούμενη…
ΚΙΝΗΜΑ: Δεν πιστεύω ότι ανήκω σε κάποιο κίνημα. Έχω επηρεαστεί πολύ έντονα από κινήματα. Αλλά δεν εντάσσομαι σε κάποιο.
ΞΕΝΟΦΟΒΙΑ: Πρέπει να αποδεχόμαστε τη διαφορετικότητα. Να τη γιορτάζουμε και να τη χαιρόμαστε. Δεν πρέπει να αισθανόμαστε ποτέ κάποια απειλή. Πολλοί Έλληνες διέπρεψαν στο εξωτερικό και βρήκαν ευκαιρίες. Σε παιδιά που γεννήθηκαν εδώ και μιλάνε ελληνικά είναι βέβαιο ότι δεν μπορείς να στερείς την ελληνική ιθαγένεια.
ΟΝΕΙΡΟ: Είναι μια προέκταση της ανθρώπινης ύπαρξης και μοιάζει με κάτι πολύ πιο μεγάλο. Μπορούμε να μάθουμε πολλά από αυτά. Πρέπει να σεβόμαστε τα όνειρα των άλλων.
ΠΟΙΗΣΗ: Η ποίηση και η τέχνη είναι συνώνυμα. Οι τέχνες δεν είναι μαθηματικά. Είναι αφηρημένες έννοιες. Όλες οι τέχνες είναι ποίηση. Ο καλός χορευτής είναι ποιητής… Ακόμη και μια αθλήτρια που κατακτά το χρυσό στις παγοδρομίες είναι ποιήτρια.
ΡΟΥΤΙΝΑ: Ίσως όταν ο Θεός έδιωξε τον Αδάμ και την Εύα από τον Παράδεισο, τους τιμώρησε με τη… ρουτίνα.
Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ
ΒΙΒΛΙΟ: Μου αρέσει πολύ το διάβασμα. Νομίζω ότι με τη δουλειά μου ασχολούμαι ως συγγραφέας αφού εξιστορώ και αφηγούμαι τις σκέψεις μου με τα έργα μου. Πολλές φορές η αφήγηση παίρνει και τη μορφή παραμυθιών σαν αυτά που έγραψα και εικονογράφησα με την αδελφή μου την Κατερίνα στο «Το τραγούδι των αγγέλων». Ακόμη έχω και τη μονογραφία «Mark Hadjipateras» από τις εκδόσεις «Μέλισσα» με 180 έγχρωμες φωτογραφίες έργων μου.
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ: Με εξιτάρει η ζωγραφική με το σχέδιο, με το σκίτσο, με το μολύβι. Αυτή που κάνεις αυθόρμητα. Ακόμη και σε ανύποπτο χρόνο. Από το ’95 που γεννήθηκε ο δεύτερος γιος μου άλλαξε η δουλειά μου. Από τη μονοχρωμία πήγα στα πολλά χρώματα. Από το μινιμαλισμό και από την αυστηρή λιτότητα πήγα σε ένα πιο έντονο παιδικό στοιχείο. Έπαψα να προσπαθώ να εντυπωσιάσω τον κόσμο. Αν ήμουν συλλέκτης θα επέλεγα σκίτσα σε χαρτί που δείχνουν την αυθόρμητη σύλληψη της ιδέας. Που είναι και πιο αθώα. Έξω από κανόνες και πρέπει.
ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ: Στη νέα μου έκθεση με τον τίτλο Universal Habitat, παρουσιάζω όντα ανθρωποειδή, ζωόμορφα, μηχανόμορφα, εξωγήινα, με στοιχεία καρτούν, με πολλαπλές συμβολικές υποστάσεις. Όντα που επικοινωνούν, εκπέμπουν, εισπνέουν, εκπνέουν, διαλαλούν. Διηγούνται διαχρονικές καταστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης με μια εικαστική πανανθρώπινη γλώσσα, που αντλεί από τον μοντερνισμό αλλά και την ποπ κουλτούρα και παντρεύει το high & low στην τέχνη.
ΥΠΟΓΕΙΟΣ: Η ευκαιρία να κάνω ένα μόνιμο έργο στο μετρό της Νέα Υόρκης ήταν κάτι πολύ σημαντικό για μένα. Στα δημόσια έργα συναντιέσαι με πολύ μεγάλο πλήθος ανθρώπων. Εκατοντάδες χιλιάδες κάθε μέρα συναντούν το έργο μου. Ένα έργο σε δημόσιο χώρο έχει δικούς του κανόνες. Δεν το παίρνεις από το βασίλειό σου και το πηγαίνεις εκεί. Πρέπει να σεβαστείς τον περιβάλλοντα χώρο. Τους κατοίκους, τη γειτονιά, την ιστορία, τις ανάγκες.
ΩΚΕΑΝΟΣ: Το πρώτο πράγμα που μου έρχεται στο μυαλό είναι να πω πως είμαστε μια σταγόνα μέσα στον ωκεανό. Με βοηθάει να δω ότι η προσφορά μου ως άνθρωπος και ως καλλιτέχνης είναι μόνο μια σταγόνα αλλά όμως χωρίς τόσες πολλές σταγόνες δεν θα υπήρχε ωκεανός.
* Οι φωτογραφίες είναι έργα από τη νέα δουλειά του κ. Μαρκ Χατζηπατέρα.
Πληροφορίες για την Universal Ηabitat
Εγκαίνια της Έκθεσης: Παρασκευή 15 Ιανουαρίου 2016 στις 7.30 μ.μ.
Διάρκεια: Μέχρι και το Σάββατο 27 Φεβρουαρίου 2016
Ώρες Λειτουργίας: Από Τετάρτη έως και Παρασκευή 2 μ.μ. – 8 μ.μ. και Σάββατο 12 μεσημέρι – 4 απόγευμα.
Γκαλερί a.antonopoulou.art
Αριστοφάνους 20, Ψυρρή
Τηλέφωνο: 210- 321.49.94