Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Aσχολείται με μια πολύ σοβαρή υπόθεση. Το γέλιο μας. Έχει βαλθεί δε να κάνει όλους εμάς τους αναγνώστες της σοβαρούς. Διότι, όπως το είπε παλαιόθεν και ο συνθέτης σοβαρής μουσικής Φρειδερίκος Σοπέν, «όποιος δεν γελά δεν είναι σοβαρό άτομο».
Η Μαρία Τζαμπούρα, με το πηγαίο χιούμορ και τη χαρούμενη ψυχή, έκανε πριν από μερικά χρόνια μια διανοητική ανακάλυψη, ότι της αρέσει και της πηγαίνει η γελοιογραφία. Ξεκίνησε στο «Βήμα» και τα τελευταία έξι χρόνια συνεργάζεται με το «Πρώτο Θέμα».
Έχει δημιουργήσει τον «ΜετεωροΛογο», έναν ήρωα που ζει στο κλίμα των ημερών και αιωρείται μετεωρολογικά μεταξύ οδυνηρής επίγνωσης της πραγματικότητας και τρυφερής φαντασίας.
Πικρή, αιχμηρή, καίρια, σουρεαλιστική, στοχαστική. Η καυστική της σάτιρα είναι ένα τσουχτερό ράπισμα. Αληθινό, λιτό, σκληρό. Το λεπτό θηλυκό πενάκι της Μαρίας Τζαμπούρα ρέει με δριμύτατο χιούμορ, που το συνδυάζει με σαφήνεια και απλότητα.
Το οπτικό της 
πρίσμα σαρκάζει και ταρακουνά και μας προκαλεί αυθόρμητα ευχάριστη διάθεση.
Θαρρείς πως στις γελοιογραφίες της βρίσκουν διέξοδο τα συσσωρευμένα αδιέξοδά μας.
Με τον κωμικά αντιφατικό τρόπο της προβάλλει ανάγλυφα την παράδοξη όψη της ζωής μας.
Είδα έργα της στην πρόσφατη έκθεση της Λέσχης Ελλήνων Γελοιογράφων στο Μουσείο Μπενάκη.
Είδα την εξοικείωση με την κοινωνική κοινή λογική, την ελευθερία κριτικής, την αυτοπεποίθηση, την ισορροπία, την τόλμη, την ποιότητά της.
Απόλαυσα, γέλασα, σκέφτηκα. Είδα τα σκίτσα τής πάντα ευδιάθετης Μαρίας και δήλωσα φανατική της.
Ειδικά εκείνο το διττό, το ευθύβολο και εύστοχο, με τη μελαγχολικά πανέξυπνη ατάκα “ΑΠΟ-ΛΥΣΕΙΣ, ΑΛΛΟ ΤΙΠΟΤΑ” με χτύπησε κατευθείαν στην καρδιά με τα βέλη, όχι του έρωτα προσέξτε, αλλά της ευθυμίας και κάποιας θλίψης.
Για τον ξεπεσμό μας. Συστηθήκαμε και το αποτέλεσμα είναι αυτή η παρουσίαση, η συνέντευξη της «κυρίας χιούμορ» αυτοπροσώπως.
***
Διαβάστε τη, κι αν θέλετε γελάστε κιόλας. Ελεύθερα…
***
[Πάνω, έργο της Μαρίας Τζαμπούρα, δημοσιευμένο για πρώτη φορά].
***
* Γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Αθήνα. Ο πατέρας μου είναι από την Ήπειρο και η μητέρα μου, οι γονείς της δηλαδή, ήταν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία. Δεν είναι περίεργο λοιπόν το ότι μένω στη Νέα Σμύρνη. Αναπόφευκτα και οι παιδικές αναμνήσεις είναι από την πλατεία της, το Άλσος, τη γειτονιά, τους παιδικούς φίλους. Ατέλειωτο παιχνίδι με το κοριτσάκι του διπλανού διαμερίσματος.
Ως παιδί, αγαπούσες να ζωγραφίζεις;
* Ναι και μάλιστα έστηνα και αυτοσχέδιες εκθέσεις με τα “έργα” μου. Μέναμε τότε στο δεύτερο όροφο και με θυμάμαι να κολλάω τα χαρτιά μου με τις ζωγραφιές όσο πιο ψηλά στον τοίχο στο μπαλκόνι ώστε να τα βλέπουν οι περαστικοί από κάτω! Ή έτσι νόμιζα τουλάχιστον!
Με τι καλλιτεχνικά ερεθίσματα μεγάλωσες;
* Τώρα που το σκέφτομαι, οι κύριοι “τροφοδότες” ήταν ανέκαθεν οι γονείς μου. Μέχρι το τέλος του Δημοτικού είχα δει πολύ θέατρο, πολλά μουσεία και εκθέσεις, πάντα όμως με έναν τρόπο αβίαστο και ποτέ υπερβολικό ή καταναγκαστικό. Ήταν μέρος της βόλτας ή του χρόνου που μας άρεσε να περνάμε όλοι μαζί. Κυρίως όμως, μου μεταδώσανε την αγάπη τους για το βιβλίο. Διάβαζα πολύ. Μεγάλωσα παρέα με βιβλία, άπειρα Μίκυ Μάους και κόμικ που εντέχνως με προμήθευε η μητέρα μου, πάντα εξαιρετικά ενημερωμένη σχετικά.
Σπούδασες γραφικές τέχνες στην Αθήνα και στο Λονδίνο. Πότε και πώς όμως τρύπωσε στο μυαλό σου η ιδέα να γίνεις γελοιογράφος;
* Επιστρέφοντας από το Λονδίνο και ψάχνοντας για δουλειά. Ο τότε αρχισυντάκτης της εφημερίδας “Το Βήμα”, ο Χρήστος ο Μεμής, βλέποντας το πορτφόλιο με τις δουλειές μου, μου είπε χαρακτηριστικά ότι “γραφίστα μπορούμε να βρούμε κι άλλον, εσύ θα μας κάνεις σκίτσα”. Έτσι ξεκίνησαν όλα. Ήταν σαν κάποιος να έβαλε σε λέξεις αυτό που εγώ είχα νεφελώδες στο μυαλό μου. Καμιά φορά χρειάζεται κάποιος άλλος να πιστέψει σε σένα λίγο πιο πολύ από ό, τι πιστεύεις ο ίδιος στον εαυτό σου και να σου δείξει το δρόμο. Μιλάμε για το 1994, που ακόμη η λέξη “σκίτσο”, “κόμικ”, “εικονογράφηση” κ.τλ. συνδέονταν πρωτίστως με τη διαφήμιση και δειλά δειλά (το πολύ μια πενταετία πριν) έκαναν την εμφάνισή τους και στα έντυπα που “εκμοντερνίζονταν” τότε (π.χ. «Κλικ»), μαζί με την υπόλοιπη ύλη. (Αριστερά, σχόλιο για το πυρηνικό δυστύχημα στη Φουκουσίμα).
Ποιοι είναι οι «χάρτινοι ήρωές» σου;
* Εξαρτάται από το πού δημοσιεύω. Κάθε φορά, ανάλογα το έντυπο, δημιουργώ κι έναν ξεχωριστό χαρακτήρα, μια περσόνα, μέσω της οποίας λέω ό, τι θέλω να πω. Για παράδειγμα, τα τελευταία έξι χρόνια που συνεργάζομαι με το “Πρώτο Θέμα”, έχω δημιουργήσει τον “ΜετεωροΛογο”, έναν ήρωα που μπαίνει στο “κλίμα” των ημερών και “μετεωρίζεται” μεταξύ πραγματικότητας (Λόγου) και φαντασίας. Με αγχώνει λιγότερο σκεπτόμενη τα σκίτσα μου ως αυτόνομες οντότητες με δική τους ζωή και έτσι ξορκίζω το writer’s block, που λένε κι οι φίλοι μας οι Άγγλοι.
Το χιούμορ είναι φαινόμενο πολιτισμού;
* Το χιούμορ, από μόνο του, όχι απαραίτητα. Το χιούμορ όμως προϋποθέτει ελευθερία λόγου και σκέψης. Είναι μια σειρά από επιλογές. Αυτός που κάνει χιούμορ επιλέγει να πει κάτι με συγκεκριμένο τρόπο και όχι αλλιώς. Επιλέγει μια συγκεκριμένη οπτική και απορρίπτει κάποιες άλλες, αιφνιδιάζει με την επιλογή του και ανατρέπει τα πράγματα όπως τα ξέρουμε. Η αντίδρασή μας σε αυτή την ανατροπή, είναι αρχικά το μειδίαμα, το γέλιο και ύστερα η σκέψη. Η επανεξέταση. Ελεύθερος άνθρωπος είναι αυτός που έχει επιλογές και δεν στερείται του δικαιώματος της επιλογής. Αυτό είναι πολιτισμός, αυτό μας διαφοροποιεί από άλλες μορφές ζωής και αυτό είναι που με θυμώνει τόσο στις μέρες μας. Όταν μας λένε ότι “δεν έχουμε επιλογές”. Οι άνθρωποι πάντα έχουμε επιλογές. Στη ζωή πάντα υπάρχουν άλλες επιλογές. Αρκεί να τις σκεφτούμε. (Δεξιά, η Μαρία Τζαμπούρα σατιρίζει το σκάνδαλο των στημένων ποδοσφαιρικών αγώνων).
Ο αυτοσαρκασμός θεωρείται δείγμα προηγμένου χιούμορ. Εσύ, όπως παρατήρησα, αυτοσαρκάζεσαι. Υπάρχουν στιγμές όμως που αυτό σε φέρνει σε δύσκολη θέση ή σε κάνει να αισθάνεσαι ιδιαίτερα εκτεθειμένη;
* Λέγεται συχνά ότι το χιούμορ είναι μια μορφή “άμυνας”. Υπάρχει μεγάλη δόση αλήθειας σε αυτό και στην περίπτωσή μου αυτός ο αυτοσαρκασμός λειτουργεί ως ένα είδος ασπίδας απέναντι στα πράγματα και με έχει βγάλει από δύσκολη θέση, πολλάκις.
Κάνεις πολιτική γελοιογραφία. Νιώθεις περισσότερο πολιτικός σχολιαστής ή καλλιτέχνις;
* Δεν θεωρώ ότι σχολιάζω την επικαιρότητα και ούτε είναι αυτός ο στόχος μου. Πιστεύω ότι παρουσιάζω κάθε φορά μια διαφορετική οπτική της πραγματικότητας. Αυτό εξάλλου πιστεύω ότι κάνει η πολιτική γελοιογραφία ή τουλάχιστον εμένα με εκφράζουν ακριβώς εκείνες που κάνουν κάτι περισσότερο από σχολιασμό ή αναπαραγωγή των πραγμάτων όπως τα ξέρουμε ή όπως μας τα λένε. Με αυτή την έννοια, αισθάνομαι και λειτουργώ πρωτίστως ως καλλιτέχνις. (Αριστερά, “Οδυσσέας”, εικονογραφώντας με χιούμορ και υπερρεαλισμό την “Οδύσσεια”).
Με τι έχει να παλέψει καθημερινά στην εφημερίδα του ο γελοιογράφος;
* Ο γελοιογράφος, στην εφημερίδα, έχει να παλέψει καθημερινά με το χρόνο. Μετά, με τον ίδιο του τον εαυτό, την τέχνη του και την ενδεχόμενη “μανιέρα” του. Ο διευθυντής του έρχεται τρίτος και καταϊδρωμένος στη λίστα!
Με τι όπλα πηγαίνει στον… πόλεμο ο γελοιογράφος;
* Πολύ διάβασμα, πολλή ενημέρωση και κυρίως να μη χάνει επαφή με την πραγματικότητα γύρω του, χωρίς όμως και να αφήνεται στη δίνη της. Χρειάζεται μια απόσταση από τα πράγματα. Ή, τουλάχιστον, εγώ χρειάζομαι μιαν απόσταση από τα πράγματα.
Ποιον θα ήθελες να ειρωνευτείς σκληρά, μα πολύ σκληρά, αυτή τη στιγμή;
* Ποτέ δεν έχω ειρωνευτεί κανέναν και για οποιονδήποτε λόγο. Η ειρωνεία εμπεριέχει την έννοια της κριτικής “αφ’ υψηλού” και προσωπικά δεν νιώθω “ψηλότερη” από κανέναν. Εύλογες απορίες εκφράζω.
Δίχως γελοιογραφίες πώς θα ήταν η καθημερινότητά μας;
* Εξαρτάται πώς είναι η καθημερινότητα του κάθε ανθρώπου και πώς την ορίζει ο καθένας μας. Δεν πολυπιστεύω σε αφορισμούς ούτε σε μεγαλοστομίες. Η δική μου όμως καθημερινότητα θα “ασφυκτιούσε” και είμαι σίγουρη ότι θα έψαχνε διέξοδο έκφρασης!
Απ’ ό, τι γνωρίζω, σε καλούν και σε σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης όπου μιλάς για τη δουλειά σου. Πώς ορίζεις την τέχνη σου, όταν οι μαθητές σε ρωτούν τι είναι γελοιογραφία;
* Αν πρέπει να δώσω έναν ορισμό θα έλεγα ότι γελοιογραφία είναι η τέχνη του να μπορείς με τα λιγότερα να πεις τα περισσότερα.
Από την εμπειρία σου, πιστεύεις πως υπάρχει εικαστική κουλτούρα στον τόπο μας;
* Προσωπικά, άργησα πολύ να βρω το δρόμο μου, ακριβώς γιατί δεν υπάρχει εικαστική παιδεία, δηλαδή γνώση για το τι είναι οι τέχνες και ποια τα καλλιτεχνικά επαγγέλματα = δεν θα μιλούσα για εικαστική κουλτούρα, αυτό νομίζω ότι είναι κάτι, λίγο διαφορετικό. Δε θα ήθελα να επεκταθώ στο θέμα γιατί μάλλον θα γίνω πάρα πολύ ειρωνική με πρόσωπα και πράγματα, ειδικά στις μέρες μας που τα παιδιά κάνουν μαθήματα από φωτοτυπίες και τα εικαστικά είναι η ώρα που κάνει ο οποιοσδήποτε για να συμπληρώσει τις διδακτικές του ώρες…
Εικονογραφείς επίσης παιδικά βιβλία. Μάλιστα έχεις βραβευτεί για εικονογράφηση βιβλίου. Αισθάνεσαι παιδί με τεχνική επαγγελματία;
* Αυτό που προσπαθώ να κρατήσω είναι τη γνήσια χαρά που έχουν τα παιδιά απέναντι στα πράγματα, τη χαρά της ανακάλυψης μιας πραγματικότητας ιδωμένης για πρώτη φορά και άρα χωρίς προκαταλήψεις ή προκατασκευασμένες ερμηνείες που αναπόφευκτα οι ενήλικοι κουβαλάμε ως προίκα της μακριάς μας πορείας. Η τεχνική του επαγγελματία από την άλλη, με βοηθά να ανακαλώ αυτή την “παιδικότητα” όποτε χρειάζεται, στα έργα μου.
Έργα σου έχουν διακριθεί στη Γαλλία και έχουν γίνει άρματα για παρέλαση καρνάβαλου. Τι αποτέλεσε την έμπνευσή σου;
* Η τότε έμπνευσή μου προήλθε από τα παραμύθια και ήταν ένα κριτικό σχόλιο απέναντι στην επικείμενη νομισματική ένωση των χωρών – μελών της Ευρώπης! Ένας τεράστιος ευρώ-βάτραχος που με την τεράστια γλώσσα του κατάπινε τα εθνικά νομίσματα – μύγες των ευρωπαϊκών χωρών! Δυστυχώς έκτοτε δεν βρέθηκε καμιά πριγκίπισσα να τον φιλήσει και τα αποτελέσματα της πικρίας του, τα βιώνουμε όλοι τώρα! (Πάνω, πορτρέτο της Μαρίας Τζαμπούρα, φιλοτεχνημένο από το συνάδελφό της, σκιτσογράφο της “Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας”, Πέτρο Ζερβό).
* Στην παρέλαση πήγες;
* Αχ, το ήθελα πολύ! Ήθελα πάρα πολύ να δω σκίτσο μου σε τρεις διαστάσεις, να κινείται στο χώρο αλλά ήμουνα πέντε μηνών έγκυος τότε και, αν και καλεσμένη στο περίφημο καρναβάλι της Νίκαιας, δεν μπόρεσα να παρευρεθώ. Αντ’ αυτού, απέκτησα μωρό τριών διαστάσεων που κινούνταν στο χώρο (μου) και η ατμόσφαιρα στο σπίτι θύμιζε, όντως, πολύ καρναβάλι!
Εμείς γελάμε με τα σκίτσα σου, εσύ με τι γελάς;
* Σας ευχαριστώ. Προσωπικά γελάω πολύ, συχνά και με πολλά πράγματα. Γελάω με τα χάλια μας, γελάω με τον εαυτό μου που τα παίρνει (τα χάλια μας…) στα σοβαρά, γελάω παρέα με τους φίλους μου σχολιάζοντας τις ζωές μας.
Και με τι κλαις;
* Από τότε που γεννήθηκε η κόρη μου, έχω γίνει ιδιαίτερα ευσυγκίνητη σε οτιδήποτε αφορά παιδιά.
Αγαπάς τα ζώα; Έχεις κατοικίδιο;
* Αγαπάω τα ζώα αλλά όχι τόσο ώστε να τα φροντίζω ή να έχω την έγνοια τους. Αγαπώ πολύ περισσότερο τους ανθρώπους. Γι’ αυτό και έχω τουλάχιστον δύο στο σπίτι μου!
