Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Η ευρηματική θεατρική γραφή, η ατμοσφαιρική πλοκή και βέβαια η Θέλμα και η Ίρις -το πρωταγωνιστικό δίδυμο- συνθέτουν μία από τις πιο πρωτότυπες και ενδιαφέρουσες ιστορίες που έχουμε δει στη σκηνή τα τελευταία χρόνια.
Οι πολυσχιδείς στα ενδιαφέροντά τους θεατρικές συγγραφείς Μαρία Παπουτσή και Ειρήνη Γαντερί κατάφεραν να αντιμετωπίσουν μια σημαντικότατη πρόκληση: Να φέρουν στη σκηνή δύο θηλυκούς βρικόλακες που κουβαλάνε μέσα τους τη σοφία μιας αιωνιότητας!
Η Θέλμα και η Ίρις είναι ένα ζευγάρι, όπως όλα τα άλλα, με τη μόνη διαφορά ότι ζουν εδώ και 672 χρόνια, παίζουν άψογα σκάκι και σαντούρι και έχουν συναναστραφεί τους περισσότερους καλλιτέχνες, φιλοσόφους και διανοουμένους των περασμένων αιώνων! Η Θέλμα και η Ίρις, ως σωστοί βρικόλακες και στο σήμερα θα βρεθούν αντιμέτωπες με ένα δίλημμα… Με μία συνθήκη, που ακόμη και για αυτές, είναι τελείως και εντελώς καινούργια!
Η Μαρία Παπουτσή και η Ειρήνη Γαντερί μιλούν στο catisart.gr για τη γονεϊκότητα και την οικογένεια, για το θέατρο αλλά και γι’ αυτό το παράξενο ζευγάρι που οι ίδιες επινόησαν και μπορούμε να το δούμε από κοντά στο θέατρο «Φούρνος».
Η Θέλμα και η Ίρις μέσα στους αιώνες της ζωής τους, έχουν διαβάσει πολύ, έχουν ασχοληθεί με όλα τα είδη τέχνης και πνευματικής άσκησης, έχουν κάνει φίλους τους τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες και διανοητές. Πνευματικά ελεύθερες, κοσμογυρισμένες και βαθιά πολιτικοποιημένες, έχουν αποφασίσει να σταθούν στο πλάι του ανθρώπινου είδους, συμμετέχοντας ενεργά σε κάθε αγώνα του ανθρώπου για την ελευθερία, την ισότητα και τη χειραφέτησή του! Βρίσκονται πάντα στην πρώτη γραμμή αποκρούοντας τη βία της εξουσίας και ενθαρρύνοντας τον αγωνιζόμενο. Ως σωστοί βρικόλακες της δικιάς τους φιλοσοφίας, επιλέγουν για τροφή τους μόνον άτομα επικίνδυνα για το κοινωνικό σύνολο (φασίστες, βιαστές, παιδόφιλους κ.λπ.).
Οι δύο ηρωίδες, παρ’ όλη τη σοφία και την εμπειρία τους, θα βρεθούν τελικά αντιμέτωπες με ένα -αρκετά ανθρώπινο θα λέγαμε- δίλημμα. Το δίλημμα της γονεϊκότητας. Με μία απλή τους απόφαση -με ένα τόσο δα δαγκωματάκι!- μπορούν να δημιουργήσουν ένα νέο πλάσμα που να τους μοιάζει.
Το έργο «Θέλμα και Ίρις» πραγματεύεται με ιδιαίτερα κωμικό και καυστικό τρόπο το θέμα των ανθρώπινων σχέσεων και των κοινωνικών συμβάσεων και βρίσκεται στο μεταβατικό σημείο δύο αντίθετων καταστάσεων. Κινείται διαρκώς στο μεταίχμιο μεταξύ συμβατικού και αντισυμβατικού τρόπου ζωής.
«Η τέχνη είναι το πιο σημαντικό εργαλείο για να αλλάξεις συνειδήσεις και το πιο δυνατό μέσο για να δείξεις την αλήθεια του καιρού. Όταν η τέχνη γίνει αντικείμενο μίας ελίτ, τότε χάνει τον προορισμό της και την ουσία της και γίνεται ένα εργαλείο χειραγώγησης», λένε οι δύο συγγραφείς.
Μαρία και Ειρήνη, από πότε έχετε αρχίσει να ασχολείστε με το θέατρο και τη συγγραφή;
∗Μαρία: Τα τελευταία χρόνια άρχισα να καταγράφω εικόνες και σκέψεις με τη μορφή κειμένων ποικίλων μορφών. Η θεατρική γραφή με έχει κερδίσει γιατί μου φαίνεται υπέροχο να βλέπεις τους χαρακτήρες σου να ζωντανεύουν πάνω στη σκηνή. Με την Ειρήνη ξεκινήσαμε να γράφουμε μαζί αρχικά στο project «Onceuponadog». Είναι μία σειρά site-specific παραστάσεων που παρουσιάστηκε στους λόφους και στα πάρκα της πόλης. Με την Ειρήνη έχουμε μία πολύ δημιουργική και ωραία συγγραφική συνεργασία και σήμερα καρπός αυτής είναι η Θέλμα και η Ίρις.
∗Ειρήνη: Ασχολούμαι με το θέατρο τα τελευταία 10 χρόνια περίπου. Αρχικά μέσω σεμιναρίων υποκριτικής και σκηνοθεσίας, στη συνέχεια μέσω της δραματικής σχολής και μετά τη σχολή γράφοντας και σκηνοθετώντας. Αυτό που αγαπάω πιο πολύ είναι το να δημιουργώ ένα σύμπαν από το μηδέν. Να ξεκινάει με μία ιδέα, στη συνέχεια να παίρνει τη μορφή κειμένου και μετά να ζωντανεύει πάνω στη σκηνή με όλη τη μαγεία που εμπεριέχει όλη αυτή η διαδικασία. Το θέατρο μου φαίνεται ο καλύτερος τρόπος διερεύνησης της ζωής. Με τη Μαρία συνεργαζόμαστε συγγραφικά τα τελευταία χρόνια και η συνεργασία μας προκύπτει τελείως αβίαστα. Θέλουμε να μιλήσουμε για τα ίδια περίπου πράγματα και αλληλοσυμπληρωνόμαστε σε σκέψεις και ιδέες.
Πώς επινοήσατε το θεατρικό έργο «Θέλμα και Ίρις»; Πώς προέκυψε η έμπνευση για τη συγγραφή του;
∗Η Θέλμα και η Ίρις είναι δύο βρικόλακες, οι οποίες ταξιδεύοντας μέσα στην αιωνιότητα, έχουν επιλέξει συνειδητά να ζουν μία ζωή, όπως θα ονειρευόταν ίσως ο καθένας μας. Ρουφάν την κάθε ημέρα τους, χωρίς να νιώθουν ότι αυτή χάνεται στην άβυσσο της αιωνιότητας. Ασκούνται σε κάθε φιλοσοφία και τέχνη και αγωνίζονται για την ελευθερία του ανθρώπινου είδους απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας. Παρ’ όλ’ αυτά έρχονται αντιμέτωπες με το ζήτημα της γονεϊκότητας. Η ανάγκη ή μη της μητρότητας, οι φόβοι και το άγχος για μία τέτοια κατάσταση, παραμένουν ερωτήματα, ακόμη και για ένα σοφό βαμπίρ.
Η πρώτη σκέψη για ένα τέτοιο κείμενο ήρθε σε ένα υπόγειο και σκοτεινό σαλόνι, στο οποίο, θα ήταν τόσο ενδιαφέρον να ζούσαν δύο βαμπίρ παρόμοια με τα βαμπίρ στον κόσμο του Jim Jarmusch (Only lovers left alive)… Από αυτήν την πρώτη σκέψη και μέσα από μία σειρά συζητήσεων και προβληματισμών, προέκυψε αβίαστα το θέμα του έργου.
Γιατί οι δύο ηρωίδες είναι βρικόλακες;
∗Ανέκαθεν μας άρεσαν οι ιστορίες με βρικόλακες. Οι βρικόλακες, καίτοι σκοτεινές και αιμοσταγείς υπάρξεις, συνήθως φέρουν πάνω τους και γύρω τους μία αισθητική μίας άλλης εποχής. Δεν παύουν να είναι όντα, τα οποία, θα μπορούσαμε να πούμε, διαπραγματεύονται μία ζωή μέσα στην αιωνιότητα, φέρουν στοιχεία πάνω τους από όλες τις εποχές που έχουν ζήσει, έχοντας κατά κάποιο τρόπο νικήσει το θάνατο και τη φθορά. Αν έχεις περάσει έξι αιώνες σε αυτή τη γη, θα κουβαλάς επίσης και μία σοφία, γνώσεις… ίσως και μία ηρεμία. Έχουν δει τόσα πολλά τα μάτια σου εξάλλου. Όλο αυτό είναι κάπως γοητευτικό. Και είναι ακόμη πιο γοητευτικό το πώς ένα τέτοιο σκοτεινό ον θα μπορούσε να επιλέξει να συγκρουστεί με το σκοτάδι μέσα του και να ακολουθήσει τελικά μία φωτεινή πορεία μέσα στο χρόνο. Στο δικό μας έργο, η Θέλμα και η Ίρις, χρησιμοποιώντας τις υπερφυσικές δυνάμεις που έχουν ως βαμπίρ, ζουν δημιουργικά και αναδεικνύουν ακόμη πιο λαμπερά τη δύναμη της συνειδητής επιλογής και το πώς θα μπορούσε να είναι μία αιώνια ζωή συνεχούς αυτοανακάλυψης. Ακόμη όμως και αυτές οι υπεραιωνόβιες φιγούρες βρίσκονται τελικά αντιμέτωπες με το ανθρώπινο δίλημμα της μητρότητας-γονεϊκότητας… Και δεν τους είναι καθόλου εύκολο να το απαντήσουν.
Ποιος συμβολισμός κρύβεται πίσω από τα ονόματα «Θέλμα» και «Ίρις»;
∗Είναι δύο ονόματα τα οποία θα μπορούσαν να υπάρξουν σε κάθε εποχή. Τα κορίτσια γεννήθηκαν εξάλλου το 1351…
Ποιοι διάσημοι καλλιτέχνες και διανοητές υπήρξαν φίλοι των δύο ηρωίδων;
∗Από το 1387, ότε και αναγεννήθηκαν ως βρικόλακες, έχουν συνυπάρξει με κάθε διανοητή που υπήρξε παγκοσμίως, διάσημο και μη. Από τους πιο γνωστούς φίλους τους ήταν σίγουρα ο Ουίλιαμ Μπλέικ, η Έμμα Γκόλντμαν και βέβαια έχουν υπάρξει φίλοι, τον τελευταίο αιώνα, με τον Άγγελο Σικελιανό και την παρέα του, με τον Ελύτη, τον Καβάφη… Δυστυχώς, δεν πρόλαβαν να γνωρίσουν τον Τζελαλεντίν Ρουμί (δεν είχαν ακόμη γεννηθεί), τον οποίο μνημονεύουν συχνά…
Υπάρχουν στην εποχή μας «βρικόλακες»;
∗Υπάρχουν από τη μία, δυστυχώς, οι «βρικόλακες» – «συμβατικά βαμπίρ» που σε δηλητηριάζουν με την παντός είδους τοξικότητά τους, αφήνοντάς σε αδύναμο και έρμαιο των καταστάσεων. Υπάρχουν όμως και οι «βρικόλακες» που παλεύουν αιωνίως με το σκοτάδι μέσα τους, προσπαθώντας να ακολουθήσουν μία πορεία στο φως. Η Θέλμα και η Ίρις ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία.
Τι σημαίνει για σας η έννοια της γονεϊκότητας και της οικογένειας;
∗Μαρία: Η γονεϊκότητα αποτελεί για εμένα ένα από τα πιο δύσκολα έργα – αν όχι το πιο δύσκολο. Δεν έχω υπάρξει γονιός. Σίγουρα όμως για εμένα γονεϊκότητα πρέπει να σημαίνει αγάπη, κατανόηση, υπομονή. Προσπάθεια να βοηθήσεις ένα πλάσμα να βρει το δρόμο του και να ανθίσει με το δικό του τρόπο. Η οικογένεια με την κάθε μορφή της και την κάθε σύνθεσή της, είναι και πρέπει να είναι ένα κύτταρο αγάπης και αλληλεγγύης. Αμφότερες, ως έννοιες και καταστάσεις, η γονεϊκότητα και η οικογένεια θέλουν πολλή προσωπική δουλειά, προκειμένου να μην καταλήξουν να είναι αλυσίδες για όλα τα μέλη τους.
∗Ειρήνη: Έχω αισθανθεί γονιός με τον σκύλο μου την Ντάρια, και το βιώνω σαν μια διαρκή προσπάθεια να κάνω λίγο στην άκρη τα δικά μου «θέλω» και να είμαι εκεί για αυτήν και όσο μπορώ να την καταλαβαίνω και να την κάνω ευτυχισμένη. Όταν γυρίζω κουρασμένη στο σπίτι μετά τη φασαρία και τα χαζά άγχη της ημέρας την κοιτάζω και κάπως μου φαίνεται σαν να μου δείχνει το νόημα της ζωής.
Τελικά η μητρότητα είναι ένστικτο ή επίκτητη κοινωνική ανάγκη;
∗Μαρία: Στην κοινωνία που ζούμε, μάλλον τείνω να πιστεύω ότι είναι το δεύτερο. Ίσως στην αρχή της ύπαρξής μας, ένα τέτοιο ερώτημα να ήταν πιο εύκολο να απαντηθεί. Ωστόσο, ο άνθρωπος έχει απομακρυνθεί αρκετά από πλείστες ανάγκες και ένστικτά του και οι κοινωνικές συμβάσεις εν γένει τον καθορίζουν. Υπάρχουν πάρα πολλοί άνθρωποι που δεν νιώθουν την ανάγκη να κάνουν ένα παιδί, γεγονός το οποίο μάλλον δείχνει ότι ίσως δεν αποτελεί πλέον ένστικτο η μητρότητα.
∗Ειρήνη: Ειλικρινά δεν ξέρω. Πιστεύω ότι ο άνθρωπος είναι κοινωνικό ον και στον μεγαλύτερο βαθμό όλες του οι ανάγκες είναι κοινωνικά δημιουργήματα. Αλλά υπάρχει και ένα κομμάτι μέσα μας που είναι κάπως άγνωστο το αν προϋπάρχει ή είναι επίκτητο. Είναι ένα μυστήριο για μένα όλο αυτό και κάτι που γενικά με απασχολεί. Τα όρια του έμφυτου και του επίκτητου.
Τι θυσίες απαιτεί, κατά τη γνώμη σας, η μητρότητα;
∗Μαρία: Θεωρώ τη μητρότητα πολύ απαιτητική και δύσκολη. Θα έλεγα ότι, τουλάχιστον για ένα διάστημα, πρέπει να αφήσεις στην άκρη πολλές ανάγκες και θέλω σου, προκειμένου να δώσεις σε αυτό το νέα ανθρωπάκι, όλο το χρόνο και το χώρο για να ανθίσει. Για το λόγο αυτό, πιστεύω ότι η μητρότητα σε οδηγεί ή πρέπει να σε οδηγήσει σε μία επανανοηματοδότηση της ζωής σου, έναν επαναπρογραμματισμό, έναν επαναπροσδιορισμό, ώστε να συνεχίσεις και εσύ να ανθίζεις μαζί του, χωρίς να βρεθείς να του χρεώνεις δικά σου κενά. Πολύ δύσκολο πράγμα!
∗Ειρήνη: Απαιτεί πολλές θυσίες σίγουρα. Κυρίως στην εποχή μας που οι νέοι γονείς είναι κατά βάση μόνοι τους. Λόγω της εξατομίκευσης που υπάρχει σε όλους τους τομείς, στις σημερινές οικογένειες τα παιδιά δεν μεγαλώνουν με συλλογικό τρόπο όπως συνέβαινε τα πιο παλιά χρόνια.
Ποιοι συγγραφείς σάς επηρέασαν;
∗Είναι πολλοί οι συγγραφείς που αγαπάμε και μας επηρεάζουν. Μεγάλη έμπνευση για εμάς γενικά στη ζωή μας, είναι πάντα ο Καζαντζάκης. Από θεατρικούς συγγραφείς θα ξεχωρίζαμε τον Ευγένιο Ο΄ Νηλ και τον Τενεσί Ουίλιαμς.
Παρατηρείτε τους ανθρώπους στην καθημερινότητά σας; Αντιγράφετε χαρακτήρες που συναντάτε τυχαία;
∗Μαρία: Η παρατήρηση, τόσο των άλλων όσο και του εαυτού, θεωρώ ότι είναι ένα από τα βασικά εργαλεία για τη συγγραφή. Σίγουρα συμπεριφορικά υπάρχουν στοιχεία ανθρώπων, που συνάντησα τυχαία, στους χαρακτήρες μου. Αλλά συνήθως είναι είτε κράμα ατόμων είτε απλά φανταστικά άτομα που δημιούργησα στο μυαλό μου.
∗Ειρήνη: Παρατηρώ συνέχεια τους ανθρώπους γύρω μου και τον εαυτό μου στην αλληλεπίδραση μαζί τους. Επίσης μου αρέσει να παρατηρώ καθημερινούς διαλόγους και να σκέφτομαι πώς θα τους έπαιζα αν τους έβλεπα γραμμένους σε ένα θεατρικό έργο.
Υπάρχει ρεύμα φιλοσοφικό, καλλιτεχνικό από το οποίο δεχτήκατε επιρροή;
∗Όχι μόνο ένα… αλλά θα ξεχωρίζαμε τον υπερρεαλισμό μάλλον και στη συνέχεια τη γενιά των μπιτ.
Πώς βλέπετε το μέλλον του θεάτρου στην Ελλάδα;
∗Το θέατρο στην Ελλάδα με όλα αυτά που γίνονται το τελευταίο διάστημα δυστυχώς απειλείται. Οι ηθοποιοί, οι οποίοι δίνουν τη ζωή τους τόσο για να σπουδάσουν αυτήν την τέχνη, όσο και για να την ασκήσουν, βγαίνουν στους δρόμους τους τελευταίους μήνες, προσπαθώντας να προστατεύσουν και να διαφυλάξουν στην ουσία την αξιοπρέπειά τους, τη δουλειά τους και την τέχνη τους, οι οποίες προσβάλλονται από το κράτος με τις νομοθετικές ρυθμίσεις που ψηφίζει. Αν μετά από όλο αυτόν τον αγώνα, οι προσπάθειες των ηθοποιών μείνουν άκαρπες, δυστυχώς το θέατρο στην Ελλάδα δεν θα έχει μέλλον.
Η τέχνη είναι το πιο σημαντικό εργαλείο για να αλλάξεις συνειδήσεις και το πιο δυνατό μέσο για να δείξεις την αλήθεια του καιρού. Όταν η τέχνη γίνει αντικείμενο μίας ελίτ, τότε χάνει τον προορισμό της και την ουσία της και γίνεται ένα εργαλείο χειραγώγησης.
Ποια είναι τα επόμενά σας σχέδια;
∗Το πιο άμεσο επόμενο σχέδιο είναι το Once upon a dogIII. Και στη συνέχεια νέα κείμενα και νέες παραστάσεις!
Ποιο θεωρείτε το μεγαλύτερο πρόβλημα της εποχής μας;
∗Μαρία: Θεωρώ ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα, από το οποίο ξεκινούν ίσως και όλα τα υπόλοιπα μεγάλα προβλήματα της εποχής μας, είναι κλασικά ίσως και χιλιοδιατυπωμένα, η απομάκρυνση του ανθρώπου από τη Φύση και συνακόλουθα από την ίδια την ουσία του, από τις ανάγκες του και από τη συνειδητότητα της ίδιας της ύπαρξής του. Κινείται μηχανικά, έχοντας γίνει έρμαιο όλων των συμβάσεων, της μόδας, του τι θα πουν οι άλλοι γύρω του, της online διαφήμισης του εαυτού του, με αποτέλεσμα η χειραφέτησή του από όλα τα κοινωνικά δεσμά να έχει γίνει ακόμη πιο δύσκολη. Σε μία καθημερινότητα άνευ συνειδητότητας, η προσπάθεια του ανθρώπου για αλλαγή πάντα θα βρίσκει μπροστά της έναν τοίχο, μία φοβία, μία ανασφάλεια.
∗Ειρήνη: Νομίζω το μεγαλύτερο πρόβλημα της εποχής μας -εκτός από το καπιταλιστικό σύστημα που είναι πάντα ένα πρόβλημα- είναι τα social media και όλη αυτή η εικονική πραγματικότητα που έχει δημιουργηθεί. Είναι πάρα πολλά τα συναισθήματα, οι σκέψεις και τελικά οι δράσεις που εκτονώνονται εκεί μέσα.
Μαρία και Ειρήνη, σας ευχαριστώ πολύ!
∗Κι εμείς ευχαριστούμε πολύ!
•Διαβάστε επίσης:
«Θέλμα και Ίρις»: Δείτε τις νέες φωτογραφίες της συνταρακτικής queer παράστασης
«Θέλμα και Ίρις». Μία σκοτεινή queer κωμωδία στο Θέατρο Φούρνος
