14 C
Athens
Τετάρτη 4 Δεκεμβρίου 2024

“Λυσιστράτη”, μάθημα σε υποψήφιους επαναστάτες…

Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου

«Μα, αυτά ακριβώς θα μας σώσουν / Οι κρόκοι και τα μύρα / Οι άζωστοι χιτώνες / Τα κοκκινάδια και τα πέπλα τα διάφανα».

Η Λυσιστράτη είναι αρχαία φεμινίστρια; Το έργο του Αριστοφάνη αφορά απλώς την έμφυλη διαμάχη; Ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, που συναντήθηκε για πρώτη φορά με τον μεγάλο κωμικό ποιητή, σκηνοθετώντας την πιο αντιπολεμική δημιουργία του, δεν το είδε έτσι. Το κεντρικό θέμα γι’ αυτόν -και ορθώς- είναι ο πόλεμος, και μάλιστα ο εμφύλιος πόλεμος, ο πικρός διχασμός ανάμεσα στους Έλληνες. Αυτή η αιώνια πληγή που κατατρώει τα σωθικά του Έλληνα. Το μεγάλο διαχρονικό πάθος του Έλληνα.
Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι το έργο παρουσιάστηκε δύο χρόνια μετά την καταστροφική για τους Αθηναίους Σικελική Εκστρατεία και ενώ ο Πελοποννησιακός Πόλεμος ήταν σε εξέλιξη. O μεγαλύτερος εμφύλιος σπαραγμός της αρχαίας ελληνικής ιστορίας, ο Πελοποννησιακός Πόλεμος (431-404 π.X.), διεξήχθη κυρίως στην ηπειρωτική Eλλάδα και στο Aιγαίο. Όμως, έμελλε να κριθεί από μία εκστρατεία στη Σικελία, το αποτέλεσμα της οποίας ήταν κοσμοϊστορικό. Το 415 ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, η διαμάχη μεταξύ Aθηναίων και Σπαρτιατών για τον έλεγχο του ελληνικού χώρου, βρισκόταν σε μία κρίσιμη καμπή. Oι Aθηναίοι είχαν κατορθώσει μέχρι εκείνη τη στιγμή να περάσουν σχετικά αλώβητοι μέσα από τις συμπληγάδες της σπαρτιατικής στρατιωτικής υπεροχής και του λοιμού, συνεχίζοντας να διαθέτουν την υπεροχή στη θάλασσα και με το δίκτυο των συμμαχιών τους λίγο ή πολύ ακέραιο. Ήταν η 16η Σεπτεμβρίου 413 π.X. όταν τα υπολείμματα της κάποτε περήφανης αθηναϊκής στρατιάς παραδόθηκαν, έπειτα από πολύωρη σφαγή, στους Συρακούσιους. Aπό τους Aθηναίους που είχαν ξεκινήσει την εκστρατεία, περίπου 7.000 είχαν πέσει ζωντανοί στα χέρια των αντιπάλων τους, ενώ ακόμη 15.000 σύμμαχοι που είχαν συλληφθεί πουλήθηκαν ως δούλοι. Tο σύνολο των αιχμάλωτων ανδρών μεταφέρθηκαν στα λατομεία των Eπιπολών, όπου εργάστηκαν κυριολεκτικά μέχρι θανάτου στην εξόρυξη μεταλλευμάτων. Ήταν ένα τραγικό τέλος όχι μόνο για τη Σικελική Eκστρατεία αλλά και για τις φιλοδοξίες της Aθήνας.

Με τους όρους του έρωτα

Εμφανίζεται λοιπόν ο Αριστοφάνης το 411 π.Χ. σε μια κοινωνία που απαιτούσε από τις γυναίκες να ασχολούνται μόνο με τα του οίκου τους και διδάσκει τη Λυσιστράτη, θέτοντας ένα τεράστιο και τολμηρό ερώτημα: Αφού οι άνδρες τα έχουν θαλασσώσει, μήπως να δοκιμαστούν οι γυναίκες στην εξουσία; Η αποχή από την ερωτική πράξη είναι το καταλληλότερο μέσο για να επιτευχθεί ο σκοπός. Το ζήτημα που τίθεται είναι ολοκάθαρα πολιτικό, αφορά το ευ ζην της πολιτείας, γι’ αυτό και οι γυναίκες κάνουν κάτι ακόμα, το οποίο είναι απολύτως λογικό και θεμιτό. Καταλαμβάνουν και αναλαμβάνουν το δημόσιο ταμείο. Το ιδιοφυές που κάνει ο Αριστοφάνης είναι ότι ενώ μιλάει για πολιτική, για την ανάγκη να σταματήσει ο πόλεμος, χρησιμοποιεί τους αμερόληπτους όρους του έρωτα. Η ανάγκη ικανοποίησης του γενετήσιου ενστίκτου αποτελεί αδιάσειστο επιχείρημα. Όταν η έλλειψη γίνεται αφόρητη, κάνεις τα πάντα για να ικανοποιήσεις τις ανάγκες σου.

Η ειρήνη

Λένα Παπαληγούρα

Το έργο αντιπροσωπεύει μια από τις καλύτερες στιγμές του Αριστοφάνη. Είναι η τελευταία προσπάθειά του να επικρατήσει η ειρήνη, μετά τους «Αχαρνής» (425 π.Χ.) και την «Ειρήνη» (421 π.Χ.). Από την Ειρήνη μέχρι τη Λυσιστράτη, έχουν διαδραματιστεί σημαντικότατα πολιτικά γεγονότα: Η σύναψη της Νικιείου ειρήνης το 421 π.Χ., η άμεση σχεδόν παραβίασή της και από τις δύο πλευρές, η απώλεια της Δεκέλειας, του σπουδαιότερου οχυρού της Αθήνας, η καταστροφή της σικελικής εκστρατείας του 413 π.Χ., η αποστασία ενός μεγάλου μέρους της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Οι πληγές των αντιπάλων δεν άφηναν περιθώρια ούτε για ειρήνη ούτε για νέο πόλεμο. Όλοι ήταν ηττημένοι αλλά ταυτόχρονα αμετανόητοι.
Η Λυσιστράτη έχει τα ίδια αισθήματα με τον Τρυγαίο της Ειρήνης. Αντίθετα με τον Δικαιόπολη των Αχαρνέων, η Λυσιστράτη και ο Τρυγαίος θέλουν την ειρήνη όχι για λόγους προσωπικού συμφέροντος, ούτε μόνο για το καλό της Αθήνας, αλλά για το συμφέρον ολόκληρου του ελληνικού κόσμου.
Η ειρήνη στο τέλος του έργου επιτυγχάνεται με κάποιες αμοιβαίες παραχωρήσεις. Η Λυσιστράτη πείθει αφενός τους Αθηναίους να παραιτηθούν από την Πύλο, που έγινε αθηναϊκή κτήση κατά τη διάρκεια των πολεμικών επιχειρήσεων, και αφετέρου τους Σπαρτιάτες, να παραιτηθούν από τρεις άλλες περιοχές.

Οι γυναίκες

Ηλέκτρα Νικολούζου

Όταν είδα αυτές τις όμορφες γυναίκες να εισβάλουν περήφανες με χορευτικά βήματα στην ορχήστρα της Επιδαύρου, ένιωσα ότι αυτόν τον Αριστοφάνη δεν τον έχω ξαναδεί παρότι παρακολουθώ παραστάσεις στο θέατρο του Πολυκλείτου εδώ και …άντα χρόνια. Παραστάσεις χυμώδεις και λαϊκές του Θεάτρου Τέχνης, παραστάσεις καλαίσθητες του Αμφι-θεάτρου, ακαδημαϊκές του Εθνικού, μια Λυσιστράτη βρετανικού φλέγματος από τον Πίτερ Χολ και έναν εξευγενισμένο Πλούτο από τον Λούκα Ρονκόνι.
Οι γυναίκες αυτές έμοιαζαν με εκείνες τις πορσελάνινες μπαλαρίνες που κινούνται πάνω στα μουσικά κουτιά ή με εκείνα τα εκθαμβωτικά κορίτσια που στέκονται στα παράθυρα και στις βιτρίνες πολλών βορειοευρωπαϊκών λιμανιών. Με τα στήθη τους να κοιτούν τον ουρανό, αποδεικνύοντας πως η ομορφιά κι ο ερωτισμός δεν έχουν ηλικία, δεν έχουν βάρος παρά μόνο ποιότητα. Λαμπυρίδες στοχασμού, στίγματα ζωντανού φωτός, που σπινθηροβολούσανν στην αργολική νύχτα.
Ο Μαρμαρινός έφτιαξε την παράστασή του με απλά υλικά της Ιστορίας και της μνήμης, με μια ήρεμη φιλοσοφικότητα στο τέλος, κερδίζοντας έμπνευση από τις ασταμάτητες διαδρομές του στην τέχνη, στο χώρο και στο χρόνο. Τη σκηνοθέτησε αφήνοντας να αιωρείται μια συγκινημένη σκέψη σαν κατακλείδα. Με τις γυναίκες να περιδιαβαίνουν το επιδαύριο χώμα ολοζώντανες από αισθήσεις, ζωγραφίζοντας εικόνες, μιλώντας μας εμπιστευτικά για την ειρήνη, για το σπίτι, για συνταγές, για παιδιά, για συζύγους και βεβαίως έρωτα, πολύ έρωτα και πολλή ευημερία. Σε δρόμους με ευρύτατους ορίζοντες μας οδήγησε αυτή η σκηνοθεσία, σε μια πλατιά αντίληψη του Αριστοφάνη μέσα από τη γλώσσα, την Ιστορία και το θέατρο.
Ενώ ο Πελοποννησιακός Πόλεμος μαίνεται, κρατώντας τους άντρες μακριά από τα σπίτια τους, η Λυσιστράτη πείθει τις γυναίκες της Αθήνας και της Σπάρτης να κάνουν αποχή από τα «συζυγικά τους καθήκοντα», με στόχο την κατάπαυση των εχθροπραξιών μεταξύ των δύο πόλεων. Και ενώ οι δύο πλευρές δεν μπορούν με τίποτα να συμφωνήσουν, η δράση των γυναικών έχει άμεσα αποτελέσματα, και το στρατόπεδο των ανδρών αντιδρά με όλους τους δυνατούς τρόπους. Ύστερα από πάμπολλες υπαναχωρήσεις, διαπληκτισμούς και διαπραγματεύσεις, η ειρήνη επιτυγχάνεται και το γεγονός γιορτάζεται με ένα βακχικό γλέντι.

Η συμφιλίωση

Μαρία Σκουλά, Λένα Κιτσοπούλου

Πώς ξεκινά η συμφιλίωση ανδρών και γυναικών; Από μια κίνηση που δεν είναι πολιτική. Μια γυναίκα προσφέρει ρούχο στον άνδρα να σκεπάσει τη γύμνια του και του βγάζει ένα μυγάκι από το μάτι. Από την κίνηση του πραγματικού αγγίγματος (στιχ. 1.020-1.035), από ένα χάδι ξεκινά η ομόνοια. Αλληγορικά σημεία του έργου που δεν τα έχουμε ξαναδεί στις παραστάσεις της «Λυσιστράτης». Μία καινούργια πρόταση κατατέθηκε, στην οποία οι διάλογοι και τα χορικά μοιράζονται στα πρωταγωνιστικά πρόσωπα και στο Χορό, πολλές φορές ο λόγος εκφέρεται σε τρίτο πρόσωπο και άλλες φορές η εξέλιξη να αναπαρίσταται συμβολικά.

Χρήστος Παπαδόπουλος (Κίνηση), Λένα Δροσάκη, Αιμίλιος Χειλάκης

Δόθηκε έμφαση στην αρισταφάνεια ουτοπία, που δεν είναι αφηρημένη, δεν είναι χίμαιρα, δεν είναι απλό ευχολόγιο και δεκάδες σχετικά ζητήματα τέθηκαν. Όπως:
– Το χρήμα, «αυτό που τα υποκινεί όλα». Από την κατάργηση των χρεών έως την ελεύθερη πρόσβαση των φτωχών στο ταμείο και τη απόδοση στον καθέναν σύμφωνα με τις ανάγκες του.
– Η σεισάχθεια, μια δημοκρατική πράξη, ο νόμος του Σόλωνα απάλειψε όλα τα συμβόλαια των φτωχών ανθρώπων, που είχαν βάλει ενέχυρο τον ίδιο τον εαυτό τους ή την περιουσία τους. Απαγορεύθηκαν όλα τα μελλοντικά δάνεια τέτοιου είδους και κατήργησε τη δύναμη του πιστωτή, να υποδουλώνει ή να φυλακίζει. Ο νόμος, με την κατάργηση των πολυαρίθμων υποθηκών στις κτηματικές περιουσίες της Αττικής, απελευθέρωσε τη γη από τα παλαιά χρέη.
– Τα Αγάλματα του Δαίδαλου, που ήταν σπουδαίος αρχιτέκτονας και γλύπτης της Αθήνας. Λεγόταν μάλιστα ότι τα αγάλματα που έβγαιναν από το εργαστήριό του έμοιαζαν με ζωντανά. Τόσο ζωντανά, που όταν ο Ηρακλής αντίκρισε το άγαλμα ενός άντρα σε θέση μάχης, νόμισε ότι κάποιος του επιτίθεται και ενστικτωδώς αντέδρασε καταστρέφοντας το με το ρόπαλό του. Όταν κατάλαβε ότι είχε καταστρέψει ένα περίτεχνο άγαλμα, που μάλιστα παρίστανε τον ίδιο, αισθάνθηκε μεγάλη ντροπή και ζήτησε συγγνώμη από τον Δαίδαλο. Ο Δαίδαλος ήταν ο πρώτος που έδωσε ελεύθερη κίνηση στα μέλη του αγάλματος, απελευθερώνοντας έτσι τα χέρια από το σώμα και ξεχωρίζοντας τα πόδια μεταξύ τους. Επιπλέον έδωσε περισσότερη εκφραστικότητα στο πρόσωπο προσθέτοντας τα χαρακτηριστικά του ματιού (βολβός, κόρη, ίριδα).
«Για κοίταξε πώς οι χειρονομίες μας, οι κινήσεις, οι πράξεις μαρμαρώνουν ακαριαία μόλις μπουν στο παρελθόν, σα να βυθίζουνται σε “υγροποιημένο” αέρα. Κι όλα αυτά μένουν έτσι στερεά και ακίνητα στους αιώνες των αιώνων. Τίποτε δεν μπορεί ν’ αλλάξει τη στάση τους, την τετελεσμένη. Γεννούμε αγάλματα κάθε στιγμή. Αυτό με χτύπησε, σαν ένα ξαφνικό όραμα. Μπορεί να τρελαθεί κανείς αν επιμένει», λέει ο Σεφέρης στις «Έξι νύχτες στην Ακρόπολη».

– Ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων, ενός ερωτικού ζεύγους της αρχαίας Αθήνας που σκότωσε το καλοκαίρι του 514 π.Χ. τον Πεισιστρατίδη τύραννο Ίππαρχο, αδελφό του Ιππία, κυρίως για λόγους προσωπικής εκδίκησης και ερωτικής αντιζηλίας, του πολιτικού κινήτρου μη αποκλειομένου. Στη συνέχεια πάντως, για κοινωνικούς και πολιτικούς λόγους, ο αθηναϊκός λαός τίμησε τους δύο άνδρες ως τυραννοκτόνους, ήρωες της δημοκρατίας, έστησε αγάλματά τους, έβαλε τη μορφή τους σε νομίσματα, συντηρούσε με δημόσιες δαπάνες τους συγγενείς τους, τους προσέφερε θυσίες σαν σε ημίθεους και απαγόρευε σε δούλους να δίνουν αυτά τα δύο ονόματα στα παιδιά τους.
– Το σκάνδαλο του ευνουχισμού των Ερμών. Λίγες όμως ημέρες προτού ο αθηναϊκός στόλος αποπλεύσει για τη Σικελία, ξέσπασε το σκάνδαλο των «Ερμοκοπιδών». Ένα πρωί οι κεφαλές των Ερμών (λίθινων στηλών που έφεραν προτομές του θεού Ερμή και κοσμούσαν εισόδους σπιτιών και δρόμους) βρέθηκαν κατεστραμμένες. Οι αντίπαλοι του Αλκιβιάδη τον κατηγόρησαν ότι αυτός και οι έκλυτοι φίλοι του είχαν διαπράξει αυτή την ιεροσυλία για να διασκεδάσουν αφού δεν σέβονταν τίποτε προσθέτοντας ότι ο Αλκιβιάδης είχε γελοιοποιήσει ακόμη και τα Ελευσίνια Μυστήρια. Αρνούμενος την κατηγορία ο Αλκιβιάδης ζήτησε να προσαχθεί σε δίκη αλλά οι αντίπαλοί του προέβαλαν τη δικαιολογία ότι κάτι τέτοιο θα έκαμπτε το ηθικό των στρατιωτών και ότι το θέμα ήταν προτιμότερο να εξετασθεί μετά την εκστρατεία στη Σικελία. Έτσι τον Ιούλιο του 415 π.X. ο αθηναϊκός στόλος με 134 πλοία και στρατηγούς τον Αλκιβιάδη, τον Νικία και τον Λάμαχο απέπλευσε με προορισμό τη Σικελία.
– Η λειψανδρία που κυριαρχεί στην πόλη, λόγω της διηνεκούς απουσίας των νέων ανδρών. Οι παραδοσιακές αξίες στον Αριστοφάνη εκπροσωπούνται συχνά από γέρους που αυτοπροσδιορίζονται ως Μαραθωνομάχοι. Ανάλογοι ήταν και οι Αχαρνείς («Αχαρνής») στην ομώνυμη, επίσης αντιπολεμική, κωμωδία του 425 π.Χ. Συντηρητικοί γέροντες της χρυσής γενεάς, φιλοπόλεμοι αλλά όχι ακριβώς πολεμοχαρείς. Το γεγονός αυτό θυμίζει κάπως τους αισχύλειους «Πέρσες». Στη Λυσιστράτη, ένα γεγονός τόσο σημαντικό για τη μοίρα της πόλης και του πολέμου, την κατάληψη της Ακρόπολης, καλούνται να το αντιμετωπίσουν οι εύθραυστοι και αδύναμοι γέροντες, ακριβώς επειδή οι νέοι άνδρες συμβατικά λείπουν. Ασχέτως αν το θέμα της σεξουαλικής απεργίας απαιτεί την παρουσία τους στην πόλη.

Το εκκύκλημα

Γιώργος Μπινιάρης

Ο σκηνοθέτης χρησιμοποίησε στην παράσταση το “εκκύκλημα”, μια εξέδρα με ρόδες συρόμενη επί σκηνής με τη βοήθεια ενός βαρούλκου (μοχλού περιστρεφόμενου) στο οποίο ήταν δεμένο. Πάνω σε αυτό βρίσκονταν τα ομοιώματα των αντιπροσωπειών από τις ελληνικές πόλεις. Το εκκύκλημα στην αρχαιότητα χρησίμευε για να παρουσιάζονται προς θέαση τα αποτελέσματα σκηνών που διαδραματίζονταν στο παρασκήνιο, π.χ. η σορός ενός ήρωα, εφόσον στο αρχαίο δράμα δεν επιτρεπόταν οι σκληρές σκηνές, όπως ο φόνος, να διαδραματίζονται μπροστά στα μάτια των θεατών. Με βάση τις σχετικές περιπαικτικές αναφορές από τον Αριστοφάνη, ήταν ένα αγαπημένο εξάρτημα του Ευριπίδη.
Ο οίκος είχε τοποθετηθεί υπερυψωμένος, με σκαλοπάτια εμπρός του, όπου κάθονταν ανέμελες κάποιες στιγμές οι γυναίκες. Στο υπερυψωμένο σημείο υπήρχε το τραπέζι της κουζίνας με το ανθοδοχείο και ένα ηλεκτρικό ψυγείο που έφεγγε το φωτάκι του.

Ο φαλλός

Θέμης Πάνου
Η Λυσιστράτη λέει στη Μυρρίνη: «Ουκ είδον όλισβον οκτωδάκτυλον, ος ην ημίν σκυτίνη επικουρία…». Κάποτε ο Βάρναλης το μετέφρασε: «Άι και να ‘χα μια πέτσινη λεγάμενη οχτώ δάκτυλα να βολευτώ…». Παραπονιέται μάλιστα πως απ’ τον καιρό που τους προδώσαν οι Μηλίσιοι, που ήταν οι κατ’ εξοχήν κατασκευαστές, υπήρχε έλλειψη στην αγορά. Το όνομα του ομοιώματος ήταν όλισβος και προέρχεται από το ρήμα ολισθάνω, όλισθος. Συνήθως ήταν φτιαγμένος από ξύλο και δέρμα για να δίνει μια πιο φυσική αίσθηση… και μάλιστα τους άλειφαν με λάδι για πιο ανεμπόδιστη διείσδυση.
Κατά τα Φαλληφόρια ή Φαλλαγώγια τη γιορτή, η οποία γινόταν το μήνα Ποσειδεώνα, επ’ ευκαιρία της παραγωγής και χρήσης των νέων κρασιών, πραγματοποιούνταν πομπή, στην οποία προηγούνταν ο φαλλός, σύμβολο παραγωγής και γονιμότητας, κατασκευασμένο ομοίωμα από δέρμα και αναρτημένο πάνω σε κοντάρι. Ακολουθούσαν οι “εορταστές”, οι οποίοι έβαφαν τα πρόσωπά τους ή φορούσαν μάσκες και στεφάνια από κισσό. Έπιναν το νέο κρασί της χρονιάς, τραγουδούσαν βωμολοχικά τραγούδια, τα λεγόμενα φαλλικά, και χόρευαν κωμικούς χορούς.
Επίσης κατά τη γιορτή των Θεσμοφορίων οι γυναίκες έριχναν σε βάραθρο ιθύφαλλους κατασκευασμένους από ζυμάρι, προς τιμή του Ευβουλέα. Τα άσματα που έψαλλαν κατά τη φαλλική πομπή λέγονταν ιθύφαλλοι και το μέτρο ιθυφαλλικό.
Στην παράσταση αφήνεται να εννοηθεί πως οι γυναίκες της Αθήνας ευθύνονταν για τον ευνουχισμό των Ερμών. Όταν οι Αθηναίοι ετοιμάζονταν για την εκστρατεία στη Σικελία (415-413 π.Χ.), ήταν η εποχή που γιόρταζαν τα Αδώνια οι γυναίκες, στα μέσα του καλοκαιριού. Τις ημέρες εκείνες οι γυναίκες είχαν προσωρινή ελευθερία κινήσεων. Περιφέρονταν στην πόλη λοιπόν τη νύχτα των μοιραίων γεγονότων και οι Ερμές ήταν εύκολα προσβάσιμες.

Στα αθηναϊκά Αδώνια, οι γυναίκες θρηνούσαν μπροστά σε δύο νεκροκρέβατα που ήταν τοποθετημένα στις εισόδους των σπιτιών. Πάνω στα νεκροκρέβατα έβαζαν ξύλινα ομοιώματα του Άδωνη και της Αφροδίτης. Γύρω από τα ειδώλια τοποθετούσαν τους “κήπους του Άδωνη” (Ἀδώνιδος κῆποι), δηλαδή γλάστρες με φυτά που αναπτύσσονταν γρήγορα, τα οποία αργότερα τοποθετούσαν πάνω στις στέγες των σπιτιών για να μεγαλώσουν γρήγορα με τη βοήθεια του ήλιου. Η ανάπτυξη των φυτών αποτελούσε σημάδι της ανάστασης του θεού.
Κοντά στον επιτάφιο (νεκροκρέβατο) τοποθετούσαν κούκλες που παρίσταναν έρωτες και πουλιά και δίπλα στο ομοίωμα του Άδωνη άφηναν πλακούντες και γλυκίσματα.

Το παγώνι

Αιμίλιος Χειλάκης, Μιχαήλ Μαρμαρινός
Στην αρχαία Ελλάδα παγώνια στόλιζαν τους κήπους. Μόλις είχε έρθει από την Ινδία στην Ευρώπη και θεωρούνταν ένα από τα σημαντικότερα δείγματα πλούτου. Το πτηνό – σύμβολο ταυτίζεται με την Ήρα όπου τα εκατό μάτια (οι βούλες στα φτερά της ουράς) συμβολίζουν τα μάτια της ή και τα αστέρια. Στην παράσταση είναι μαζί με την κουβέρτα και το μαλλί, το ομοίωμά του ένα από τα αντικείμενα που η Λυσιστράτη λέει «πάρτε απ’ τα πράγματά μου, τίποτα δεν είναι κλειδωμένο…».

Η παράσταση του Μαρμαρινού διαμορφώθηκε με μια «εξω-συμβατική» ελαφρότητα, την ανάγκη του παιχνιδιού, την ανάγκη της χαράς, της παιδικότητας παράλληλα με μια καλλιτεχνική ωριμότητα και σοβαρότητα. Με απουσία συναισθηματικών εξάρσεων και εκρήξεων. Δεν εκφωνείται τίποτα εν βρασμώ ψυχής, παρά αφού η ένταση έχει καταλαγιάσει. Όλα υπακούουν στη γυναικεία πειθώ, τον θηλυκό έλεγχο, τον μαγνητισμό και την καπατσοσύνη. Η αφήγηση, η περιγραφή και το λιτό εύστοχο σχόλιο πάνω σε μια λεπτομέρεια με σημασία χαρακτηρίζουν την τεχνική του Μαρμαρινού.

Η ποίηση

«Με την Λυσιστράτη κερδίζεται ο αγών ανάμεσα στην Ιστορία και την Ποίηση με νικητή την δεύτερη, και η νίκη αυτή λέει και σημαίνει ότι, αν και ανακυκλώνεται ο κύκλος του αίματος και της βλακείας –η αιώνια επιστροφή του Ίδιου–, με την Ποίηση ο κύκλος αυτός δέχεται μία συγκλονιστική κρούση, και παρόλο ότι η Ποίηση δεν καταργεί αυτόν τον κύκλο, μπορεί εν τούτοις να τον εμφανίζει απροκάλυπτα γυμνό και να τον μετατρέπει σε υλικό για ποιητική χρήση. Η Λυσιστράτη είναι η καταστολή της σύνθλιψης από την τραγωδία της Ιστορίας, και με αυτήν την έννοια αποκτά την δική της σημασία η Κωμωδία, γίνεται δηλαδή το λάλον αντίδοτο στον ιστορικό λοιμό», λέει με σοφία ο Δ. Δημητριάδης, επισημαίνοντας κάτι που παραβλέπουμε, ότι η ποίηση είναι φιλοσοφικότερη της Ιστορίας. Άρα και της πολιτικής.
Φιλειρηνιστής, καταγγελτικός, ακραίος ουτοπιστής, αδιόρθωτος ρομαντικός, αγνός θαυμαστής του ωραίου φύλου, ηδονοβλεψίας σε έξαψη, ερασιτέχνης πολιτικός, ωμός ρεαλιστής και ο πιο εμπρηστικός ποιητής από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
«Ο Αριστοφάνης στηλιτεύει τις επιλογές της πολιτειακής ηγεσίας, μιλάει για την ειρήνη φέρνοντας στη σκηνή τον ίδιο τον εχθρό, βάζει μια γυναίκα να πείσει τους άντρες για το αδιέξοδο του πολέμου, βγάζει στη «φόρα» τα μυστικά του γυναικείου μπουντουάρ, και χρησιμοποιεί τη σάρκα για να εξάρει τη συζυγική αγάπη ως αδιαμφισβήτητη κινητοποιό δύναμη. Πάνω απ’ όλα, όμως, η Λυσιστράτη του είναι ένα εγκώμιο για τον γυναικείο τρόπο σκέψης», λέει δραματολόγος της παράστασης Έρι Κύργια.
Ο Αριστοφάνης απευθύνει μια ύστατη έκκληση για ειρήνη και παραδίδει με την κωμωδία του μαθήματα «καλαισθησίας» και αισθητικής σε υποψήφιους σημερινούς επαναστάτες…

Ευγνωμοσύνη

Λένα Δροσάκη

“Επειδή η ζωή δεν προχωρά χωρίς μνήμη και χωρίς ευγνωμοσύνη η παράσταση (Λυσιστράτη) αφιερώνεται στον Γιώργο Λούκο. Και στον Μηνά Χατζησάββα που θα έπρεπε να είναι εδώ”, γράφει στο σκηνοθετικό σημείωμα ο Μιχαήλ Μαρμαρινός. Πόσοι σε αυτόν τον τόπο έχουμε μνήμη και πόσοι νιώθουμε μια ευγνωμοσύνη για ό, τι έκαμαν οι προηγούμενοι από μας; Οι άνθρωποι με ευγνωμοσύνη, έχουν ευαισθησία και καταλαβαίνουν ποια είναι η ζωή εκείνη που σε γεμίζει δημιουργικότητα, τρυφερότητα, βαθιά αγάπη και σε κάνει να νοιάζεσαι. Οι ωραίοι άνθρωποι δεν προκύπτουν αλλιώς.

Το γυμνό

Σε όλη τη διαρκεια του έργου ακούγονταν πουλιά να κελαηδούν, το μουσικό μοτίβο ήταν υπέροχο, η χορευτική κίνηση λικνιστική, θαυμάσια προκλητική, η ελευθεροστομία είχε χάρη, χιούμορ και φυσικότητα.
Αγνότερο πράγμα από τη γύμνια δεν υπάρχει. Οι γυναίκες στην παράσταση υπάρχει μια σκηνή που απαλλάσσονται από τους διάφανους χιτώνες, τους υφασμένους στην Αμοργό, που φορούν. Βγάζουν τα ρούχα τους αλλά δεν χάνουν την αξιοπρέπειά τους. Γυμνές «ως εκ μήτρας». H αλήθεια είναι τελείως γυμνή. Δεν διεγείρει. Το πιο ωραίο ένδυμα μιας γυναίκας είναι η γύμνια της. Κι αυτές οι γυναίκες κοιτούσαν το κοινό στα μάτια, με ευγένεια, με ιερότητα, με ειλικρίνεια. Με ψυχή. Γιατί το σώμα δεν ψεύδεται ποτέ.

Οι γυναίκες ηθοποιοί εξέφραζαν την προσωπικότητά τους, γιατί είναι όλες μία και μία. Όλες μοναδικές. Τις έχουμε θαυμάσει κατ’ επανάληψη. Καθεμιά τους κατέθεσε την προσωπική της ποιότητα και όλες μαζί συνέθεταν αυτό που είναι η έλξη, η σαγήνη, η ομορφιά του γυναικείου φύλου.
Η σκηνή κατά την οποία οι γυναίκες ρίχνουν με καροτοπόλεμο το ανδρείκελο, σε μια δραματική στιγμή κατά των αποφάσεων της εξουσίας, συνειρμικά μου έφερε στο νου τον λιθοβολισμό των μοιχαλίδων γυναικών στο Ισλάμ. Η σπαρταριστή σκηνή της αποπλάνησης του Κινησία / Αιμίλιου Χειλάκη ήταν πολύ ενδιαφέρουσα θεατρικώς καθότι μοιράστηκε η ερμηνεία της Μυρρίνης.
Οι Gemma Carbone, Αθηνά Δημητρακοπούλου, Λένα Δροσάκη, Ευαγγελία Καρακατσάνη, Άννα Κλάδη, Λένα Κιτσοπούλου, Σοφία Κόκκαλη, Ειρήνη Μακρή, Αθηνά Μαξίμου, Ελένη Μπούκλη, Ηλέκτρα Νικολούζου, Αγλαΐα Παππά, Λένα Παπαληγούρα, Μαρία Σκουλά, Έλενα Τοπαλίδου ήταν μια ομάδα, ένα σώμα δροσερό, με χέρια δυνατά που έχουν γράψει πολύ, που έχουν δουλέψει αξημέρωτα. Ένα σώμα που θυμάται, που έχει ζήσει και χαίρεται με ό, τι θυμάται.
Από την άλλη ο Χορός των γερόντων είχε ιλαρότητα, αρρενωπή λυρικότητα, ορατό χαμόγελο και αόρατο δάκρυ. Τι να πω για τον Γιάννη Βογιατζή, τον Γιώργο Μπινιάρη, τον Θέμη Πάνου, τον Χάρη Τσιτσάκη αλλά και για τον Αιμίλιο Χειλάκη. Ήταν όλοι τους εξαίσιοι. Οι γυναίκες όμως έφεραν το μεγαλύτερο βάρος αυτής της παράστασης και κέρδισαν την καρδιά μας αδιαφιλονίκητα.

Αιμίλιος Χειλάκης

Παιχνίδι νοημάτων

«Δύσκολο μεν, μα τους δίδυμους θεούς, / να πέφτουν για ύπνο οι γυναίκες δίχως ψωλή, μόνες, / έλα όμως που γι’ αυτό χρειαζόμαστε εξάπαντος ειρήνη».
Ο Αριστοφάνης συχνά χρησιμοποιεί λέξεις αμφίσημες και διφυείς, ενίοτε και τριφυείς, το παιχνίδι με τα νοήματα των οποίων ο αρχαίος θεατής το αντιλαμβανόταν αμέσως. Η μετάφραση του Δημήτρη Δημητριάδη έδωσε σημασία στο λέγειν και διατήρησε τον σχολιασμό, τον προσανατολισμό, την αμφισημία και την ποιητικότητά του.
Δεν θα ισχυριστώ πως η παράσταση ήταν τέλεια. Σίγουρα είχε φλυαρία, χάσματα και στιγμές αμηχανίας όταν την παρακολούθησα το βράδυ της Παρασκευής. Ειδικά στο πρώτο μέρος και ειδικά μέχρι την εμφάνιση του Πρόβουλου / Αιμίλιου Χειλάκη. Είχε όμως πολλές στιγμές μαγείας και ονείρου. Είχε κάλλος και γλυκύτητα. Είχε μιαν απίστευτη τρυφερότητα κι ένα πλησίασμα στον γυναικείο ψυχισμό. Κρατώ το απαλό φιλί της Μυρρίνης / Αθηνάς Μαξίμου, τη συνομιλία στο σκοτάδι που ξυπνά μνήμες παιδικές, τη συντροφικότητα και το λυκαυγές ενός κόσμου που πεθαίνει.
Οι θηλυκές πυγολαμπίδες της Λυσιστράτης ήταν σοφά παρηγορητικές, αθώα λάγνες και με τον χορό του πόθου που μας έδειξαν, έκαναν να λαμπυρίσει θριαμβικά το φως της ζωής. Της ζωής που ζητάει ειρήνη, τέχνη και σωτηρία.

Λυσιστράτη – μετάφραση Δ. Δημητριάδη

Συντελεστές

Μετάφραση: Δημήτρης Δημητριάδης
Σκηνοθεσία: Μιχαήλ Μαρμαρινός
Μουσική: Δημήτρης Καμαρωτός
Σκηνικά: Γιώργος Σαπουντζής
Κοστούμια: Μαγιού Τρικεριώτη
Φωτισμοί: Thomas Walgrave
Κίνηση: Χρήστος Παπαδόπουλος
Καλλιτεχνική συνεργάτις: Έφη Θεοδώρου
Βοηθός σκηνοθέτη: Θεοδώρα Καπράλου

Διανομή (με αλφαβητική σειρά)
Γιάννης Βογιατζής, Gemma Carbone, Αθηνά Δημητρακοπούλου, Λένα Δροσάκη, Ευαγγελία Καρακατσάνη, Άννα Κλάδη, Λένα Κιτσοπούλου, Σοφία Κόκκαλη, Ειρήνη Μακρή, Αθηνά Μαξίμου, Γιώργος Μπινιάρης, Ελένη Μπούκλη, Ηλέκτρα Νικολούζου, Θέμης Πάνου, Αγλαΐα Παππά, Λένα Παπαληγούρα, Μαρία Σκουλά, Έλενα Τοπαλίδου, Χάρης Τσιτσάκης, Αιμίλιος Χειλάκης.
Πιάνο: Λενιώ Λιάτσου

Gemma Carbone, Λένα Παπαληγούρα

* Παρουσιάστηκε στις 5 και 6 Αυγούστου του 2016

στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου

Το πρόγραμμα της περιοδείας

12 Αυγούστου, Άνδρος, Ανοιχτό Θέατρο Χώρας
20 Αυγούστου, Καβάλα, Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων
23 Αυγούστου, Δίον, Αρχαίο Θέατρο Δίου
28 Αυγούστου, Αρχαία Ολυμπία, Ανοιχτό Θέατρο Φλόκα
30 και 31 Αυγούστου, Πάτρα, Ρωμαϊκό Ωδείο
4 Σεπτεμβρίου, Παπάγου, Κηποθέατρο
9 Σεπτεμβρίου, Θεσσαλονίκη, Θέατρο Δάσους
12 Σεπτεμβρίου, Ελευσίνα, Παλαιό Ελαιουργείο
16 Σεπτεμβρίου, Βύρωνας, Θέατρο Βράχων “Μελίνα Μερκούρη
19 Σεπτεμβρίου, Ηλιούπολη, Θέατρο Άλσους “Δημήτρης Κιντής”
21 Σεπτεμβρίου, Νέα Σμύρνη, “Θέατρο Άλσους Νέας Σμύρνης”
24 Σεπτεμβρίου, Ηρώδειο

* Φωτογραφίες: Πάτροκλος Σκαφιδάς

Αιμίλιος Χειλάκης, Αγλαΐα Παππά

Σχετικά άρθρα

Κυνηγήστε μας

6,398ΥποστηρικτέςΚάντε Like
1,713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε


Τελευταία άρθρα

- Advertisement -