Του Παναγιώτη Μήλα
[email protected]
«Στις εκθέσεις με θέμα την παροιμία “Φασούλι το Φασούλι γεμίζει το Σακούλι”, έγραφα όπως πρέπει να γράφει κανείς σε εκθέσεις με θέμα την παροιμία Φ.τ.Φ.γ.τ.Σ.».
Είναι μια φράση από αυτοβιογραφικό κείμενο του Αυστριακού συγγραφέα Πέτερ Χάντκε. Είναι χαρακτηριστική η διάθεσή του για παιχνίδι με τις λέξεις που έχει πάντα. Φυσικά όταν έγραφε τα πρώτα έργα ομιλίας δεν μπορούσε να φανταστεί πως θα ζούσε μια «Ε.θ.ε.σ.Ε.» που σημαίνει μια «Έξοχη θεατρική εμπειρία στην Ελλάδα».
Αυτό ακριβώς ένιωθα όση ώρα παρακολουθούσα την «Αυτοενοχοποίηση» (*) στο θέατρο Επί Κολωνώ στο πλαίσιο του 7ου Off Off Athens Festival από τη Θεατρική Ομάδα Μετα-φραση.
Η φωνή του Γιάννη Κοκκώνη διέκοψε την ευχάριστη παραμονή μας στον μοναδικό κήπο του θεάτρου με τους δύο γάτους να επιδεικνύουν την ομορφιά τους εμπρός στα μάτια μας. Ανεβήκαμε από τις σκάλες του φουαγιέ και πήραμε τις θέσεις μας στην αίθουσα της κεντρικής σκηνής. Ακολούθησε η ευγενική υπενθύμιση να κλείσουμε τα κινητά και τα φώτα έσβησαν. Οκτώ λευκοί κύβοι σε διαφορετικά μεγέθη και οκτώ ηθοποιοί. Μετακινούν τους κύβους και δημιουργούν συνεχείς εναλλαγές στο χώρο. Ανεβοκατεβαίνουν στους κύβους ενώ το κείμενο του Χάντκε «τρέχει» απρόσκοπτα. Όπως αναφέρεται στο σημείωμα της ομάδας, «πρόκειται για ένα πρωτοποριακό έργο ομιλίας, από τα πρώτα του Αυστριακού συγγραφέα Πέτερ Χάντκε (του 1965), χωρίς χαρακτήρες και πλοκή, αλλά με τον λόγο στο κέντρο του. Οκτώ φωνές μοιράζονται το κείμενο σαν μία γλωσσική παρτιτούρα και ξεδιπλώνουν τον τρόπο συγκρότησης και αποδόμησης του εγώ του σύγχρονου δυτικού ανθρώπου».
«Έμαθα να μη φοβάμαι τις βαριές μπάλες που μου ‘ριχναν από μικρή απόσταση και να τις πιάνω στην αγκαλιά μου, ακόμα κι αν το βάρος τους μ’ έκανε να παραπατάω». Αυτό έχει γράψει ο συγγραφέας σε ένα κείμενό του και είναι αλήθεια. Η βαριά μπάλα της γλώσσας δεν δυσκόλεψε καθόλου τον Χάντκε να δημιουργήσει φάσεις με κοφτές και γρήγορες φράσεις. Όσο παρακολουθούσα την εξέλιξη της παράστασης, νόμιζα πως έβλεπα έναν άρτιο ποδοσφαιρικό αγώνα με εντάσεις, συγκρούσεις, ανατροπές, ταχύτητα, αγωνία και προσμονή για το τελικό αποτέλεσμα. Έναν αγώνα με παράταση και πέναλτι. Βέβαια οι οκτώ ηθοποιοί -άριστα προετοιμασμένοι και σωματικά γυμνασμένοι- με επιδεξιότητα αντιμετώπιζαν λέξη τη λέξη, φράση τη φράση και έπειθαν ότι δεν τους διακατέχει… «η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι». Έτσι ο σκηνοθέτης με την ομάδα του κατάφεραν με άνεση να κατακτήσουν το κοινό. Κατάφεραν να προσθέσουν με την ερμηνεία τους ένα διαμαντάκι στο φετινό Off Off, κόσμημα του θεάτρου Επί Κολωνώ. Αυτό το παιχνίδι με τις λέξεις ήταν ανεπανάληπτο. Μάλιστα, όπως περιγράφει ο Χάντκε: «Όταν έπαιζα στριμωχνόμουν και κολλούσα το κορμί μου στο ποδοσφαιράκι, στην αίθουσα των παιχνιδιών, ενώ ταυτόχρονα ντρεπόμουν που μ’ άρεσε ακόμα να παίζω». Εδώ εγώ θα πρόσθετα πως δεν θα ντρεπόμουν καθόλου ούτε θα δίσταζα να παρακολουθήσω πάλι και πάλι αυτή την παράσταση η οποία με τον τρόπο που στήθηκε χαρίζει μια έξοχη θεατρική εμπειρία στους συλλέκτες ξεχωριστών θεατρικών στιγμών. Σίγουρα την επόμενη φορά θα την απολαύσω περισσότερο μιας και τώρα είχα απέναντί μου δύο καλές φίλες και… προσπαθούσα να εντοπίσω κάποια -έστω και ελάχιστα- λάθη τους, ερμηνευτικά ή άλλα. Ατύχησα όμως, αφού οι εκλεκτές ηθοποιοί Φαίη Ιωαννίδου και Λυδία Ξουράφη μου απέκλεισαν τα περιθώρια για να ανακαλύψω κάτι στραβό. Αντιθέτως, όπως όλη η ομάδα του Κ. Αλέξη Αλάτση και με την ερμηνεία τους αλλά και με την ενδυματολογική τους επιλογή και τη σκηνογραφική τους επιμέλεια είχαν πετύχει να φωτίζουν το εξαιρετικό κείμενο του σημαντικότατου συγγραφέα. Άλλωστε και οι οκτώ ηθοποιοί ήταν ικανότατοι και ετοιμοπόλεμοι υποκριτικά. Τόσο που με κατέπληξαν. Επρόκειτο για τις Δέσποινα Γιαρίμπαμπα, Στέλλα Ελματζόγλου, Φαίη Ιωαννίδου, Ρούλα Καλαβρυτινού, Σοφία Καψάλα, Λυδία Ξουράφη, Βάγκυ Φουσέκη και τον Zviad Esatia.
Ο ίδιος ο συγγραφέας λέει ότι «στις εκθέσεις για μια Όμορφη Καλοκαιριάτικη Μέρα έγραφα όπως πρέπει να γράφει κανείς σε εκθέσεις για μια Ο.Κ.Μ.».
Το ίδιο κάνω και εγώ τώρα, αφού Ο.Η.Τ. Δηλαδή δεν μπορεί να αμφισβητήσει κανείς πως “Όλα Ήταν Τέλεια” δουλεμένα και προσεγμένα. Και αυτό ασφαλώς οφείλεται και στον σκηνοθέτη Κ. Αλέξη Αλάτση ο οποίος στο προλογικό του σημείωμα αναφέρει: «Η παράστασή μας είναι το αποτέλεσμα της ενασχόλησής μας τους τελευταίους μήνες με τα έργα ομιλίας και τις υποκριτικές τους ιδιαιτερότητες στο Θεατρικό Εργαστήρι Μετα-Φραση που διευθύνω και που ξεκίνησε φέτος τη λειτουργία του.
Η ρυθμολογική επεξεργασία του κειμένου, που ο Χάντκε έγραψε αρχικά για δύο φωνές, μια αντρική και μια γυναικεία, ώστε να καταλήξει στην πολυφωνική παρτιτούρα για οκτώ φωνές που παρουσιάζουμε, ήταν μια σημαντική διαδικασία για την προσέγγιση της τόσο ιδιαίτερης γλώσσας του μεγάλου Αυστριακού συγγραφέα.
Η σκηνοθετική φόρμα που επιλέχθηκε δεν επιδιώκει να ερμηνεύσει το κείμενο. Θέλει μόνο να το κάνει να ακουστεί».
Τι γράφει ο συγγραφέας για τα δικά του έργα ομιλίας
Τα έργα ομιλίας είναι θεατρικά έργα χωρίς εικόνες, στο βαθμό που δεν προσφέρουν καμιά εικόνα του κόσμου. Δείχνουν τον κόσμο, όχι με τη μορφή των εικόνων αλλά με τη μορφή των λέξεων, και οι λέξεις των έργων ομιλίας δεν δείχνουν τον κόσμο σαν κάτι που βρίσκεται έξω από τις λέξεις, αλλά τον κόσμο μέσα στις λέξεις. Οι λέξεις που συνθέτουν το έργο ομιλίας, δεν δίνουν καμιά εικόνα του κόσμου, αλλά μια αντίληψη του κόσμου. Τα έργα ομιλίας είναι θεατρικά, στο βαθμό που χρησιμοποιούν φυσικές φόρμες έκ-φρασης προερχόμενες από την πραγματικότητα. Χρησιμοποιούν μόνο μορφές και φόρμες που και στην πραγματικότητα μπορούν μόνο να είναι μορφές έκφρασης, δηλαδή χρησιμοποιούν τις γλωσσικές φόρμες που στην πραγματικότητα πρέπει να εκφραστούν προφορικά. Τα έργα ομιλίας χρησιμοποιούν τις φυσικές φόρμες της εξύβρισης, της αυτοενοχοποίησης, της μετάνοιας, της δήλωσης, της ερώτησης, της δικαιολόγησης, της δικαιολογίας, της προφητείας, της κραυγής για βοήθεια. Έχουν λοιπόν ανάγκη έναν απέναντι, τουλάχιστον ένα άτομο, που να ακούει προσεκτικά, αλλιώς δεν θα ήταν φυσικές φόρμες έκφρασης, παρά επινοημένες φόρμες του συγγραφέα. Έτσι τα έργα ομιλίας είναι θεατρικά. Μιμούνται την κινησιολογία όλων των προαναφερόμενων φυσικών μορφών έκφρασης ειρωνικά στο θέατρο.
Δεν μπορεί να υπάρχει πλοκή στα έργα ομιλίας, γιατί κάθε πλοκή επί σκηνής θα ήταν μόνο μια εικόνα μιας άλλης πλοκής: τα έργα ομιλίας περιορίζονται, υπακούοντας στη φυσική τους φόρμα, σε λέξεις και δεν δίνουν εικόνες, ούτε καν εικόνες σε μορφή λέξεων, που θα ήταν μόνο αυτές που θα επέβαλε ο συγγραφέας ως εικόνες μιας εσωτερικής και υπό κανονικές συνθήκες μη εξωτερικεύσιμης κατάστασης πραγμάτων χωρίς λόγια και όχι μιας φυσικής έκφρασης.
Τα έργα ομιλίας είναι αυτονομημένοι πρόλογοι των παλιών έργων. Δεν θέλουν να προκαλέσουν επανάσταση, θέλουν μόνο να επιστήσουν την προσοχή.
* Ο Πέτερ Χάντκε γεννήθηκε το 1942 στην Καρινθία της Αυστρίας, στα σύνορα με τη Σλοβενία. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο του Γκρατς. Το 1963-1964 συνεργάστηκε με το περιοδικό Manuskripte. Για το έργο του τιμήθηκε με τα βραβεία Μπύχνερ (1973) και Κάφκα (1979). Έφυγε από την Αυστρία το 1985 και έκτοτε ζει στη Γαλλία. Έχει γράψει θεατρικά έργα, δοκίμια και σενάρια για τον κινηματογράφο και έχει συνεργαστεί με τον γνωστό σκηνοθέτη Βιμ Βέντερς. Έργα του που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά: Βρίζοντας το κοινό, Η απουσία, Η αγωνία του τερματοφύλακα πριν από το πέναλτι, Η αριστερόχειρη γυναίκα, Αμέριμνη δυστυχία, Λάθος κίνηση, Η ώρα της αληθινής αίσθησης, Σύντομο γράμμα για έναν μακρύ αποχαιρετισμό, Ο Κινέζος του πόνου, Δοκίμιο για το τζουκ-μποξ, Περί επιτυχημένης μέρας, Περί κοπώσεως, Ρωτώντας με δάκρυα στα μάτια.
(*) Συντελεστές της παράστασης
Θεατρική Ομάδα Μετα-Φραση
Μετάφραση/Σκηνοθεσία: K. Αλέξης Αλάτσης
Σκηνικά/Κοστούμια: Η Ομάδα, μέσα από μια δημιουργική συνομιλία με τον σκηνογράφο/ενδυματολόγο Θάνο Βόβολη
Φωτισμοί: K. Αλέξης Αλάτσης
Φωτογραφίες: Στέλιος Χουστουλάκης
Βίντεο/Trailer: Λουκάς Παλαιοκρασάς
Πήραν μέρος οι ηθοποιοί
* Δέσποινα Γιαρίμπαμπα, Στέλλα Ελματζόγλου, Zviad Esatia, Φαίη Ιωαννίδου, Ρούλα Καλαβρυτινού, Σοφία Καψάλα, Λυδία Ξουράφη, Βάγκυ Φουσέκη
Το trailer της παράστασης: https://www.youtube.com/watch?v=mXVeyEH3zMYκαιfeature=youtu.be
• Διάρκεια παράστασης: 60 λεπτά
* Η παράσταση ανέβηκε το Σάββατο 13 Ιουνίου στις 8:45 μ.μ. και την Κυριακή 14 Ιουνίου στις 10:00 μ.μ.
* Η Fabrica Athens / Τεχνοχώρος Φάμπρικα φιλοξένησε το εργαστήριο της Ομάδας ενώ το «Συνεργείο» και η Γιολάντα Μαρκοπούλου με τους συνεργάτες της φιλοξένησαν τις πρόβες της Ομάδας.
* Οι φωτογραφίες ανήκουν στην ομάδα και προέρχονται από την ιστοσελίδα του θεάτρου “Επί Κολωνώ”.
