Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
H Κατερίνα Φωτεινάκη κυκλοφόρησε, πριν από ένα χρόνο περίπου, στη Γαλλία όπου έχει μεταναστεύσει, τη μουσική δουλειά της με τον τίτλο «Τζιτζίκια». Τραγουδοποιός και φιλόλογος (νικήτρια του Α’ Βραβείου στους Αγώνες Δημιουργίας Ελληνικού Τραγουδιού το 2011) στο δίσκο αυτό μελοποιεί ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη («Τζιτζίκια», «Το θαλασσινό τριφύλλι» «Ντούκου ντούκου μηχανάκι», «Ο ήλιος ο ηλιάτορας»), διασκευάζει τη μελοποίηση του Μίκη Θεοδωράκη στο «Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ» του Ελύτη, μελοποιεί Κωστή Παλαμά (αποσπάσματα από το ποίημα «Ευρώπη») και Διονύσιο Σολωμό («Όνειρο») ενώ εμπεριέχονται και δικά της τραγούδια καθώς και διασκευές στη «Μαριάνθη» του Χατζιδάκι και στο «Πόσα ο ύπνος θα του φέρει» του Νίκου Κυπουργού σε ποίηση Μιχάλη Γκανά.
Αν την ακούσουμε ή αν τη δούμε να τραγουδά, ενίοτε μάλιστα ανυπόδητη, θα βεβαιωθούμε αμέσως ότι έχουμε να κάνουμε με μία εκπληκτική ερμηνεύτρια, μουσικό και άνθρωπο που προσεγγίζει τα τραγούδια άκρως βιωματικά. Συμμετέχει στην ερμηνεία με κάθε ικμάδα του σώματός της, κάθε σύσπαση της έκφρασής της, κάθε τόνο της φωνής της. Συνειδητή καλλιτέχνις, δωρική παρουσία, καλλονή εφάμιλλη της Ειρήνης Παπά, μία δημιουργός που αφήνει τεράστιες υποσχέσεις για ακόμα περισσότερα μουσικά «διαμάντια» στο μέλλον. Κιθαρωδός με αυτογνωσία και θεατρικότητα, έχει όλα τα προσόντα μεγάλης τραγουδίστριας και κυρίως μια έντονη προσωπικότητα αρχαίας Ελληνίδας θεάς. Το αντιλαμβάνεσαι, το αισθάνεσαι, το βιώνεις πως αξίζει την προσοχή, γιατί αυτό που τελικά θα εκφράσει σε αγγίζει βαθιά, εκεί που τίποτε πλέον δεν κρύβεται. Θαυμάσια στην τέχνη της, μας επισημαίνει μόνον εκείνο που πρέπει να μας πει, για να μαντέψουμε μόνον εκείνο που είναι αναγκαίο, ώστε οι περιγραφικοί μουσικοί της πίνακες να σφύζουν από νιάτα και ζωή. Η πρώτη δισκογραφική καταγραφή της Κατερίνας Φωτεινάκη με τον τίτλο «Τζιτζίκια» κυκλοφορεί στη Γαλλία και πανευρωπαϊκά, σε παραγωγή της «Accords Croises» και διανομή της «Harmonia Mundi». Η μουσικός και συνθέτις διαπρέπει και αγαπιέται στη Γαλλία όπου ζει μόνιμα αλλά και όπου αλλού εμφανίζεται στην Ευρώπη. Ποιος είναι πυρήνας του δίσκου της; Πιθανόν αυτό που λέει και το ποίημα του Ελύτη: τα τζιτζίκια αποκρίνονται, “ο βασιλιάς ο ήλιος ζει, ζει, ζει”. Ή αυτό που λέει το όνειρο του Διονυσίου Σολωμού: “Νὰ τὸ κάμης ν᾿ ἀληθέψῃη, Καὶ νὰ θυμηθεῖς γιὰ μέ”. Μηνύματα και μαντάτα αισιόδοξα, ειδικά σε σχέση με τις δύσκολες εποχές που ζούμε. Ο δίσκος κυκλοφόρησε επίσημα στις 14 Ιανουαρίου 2014.
Η ίδια η Κατερίνα Φωτεινάκη λέει για τη δουλειά της: “Η ιδέα να κάνω έναν προσωπικό δίσκο γεννήθηκε δύο χρόνια πριν, όταν μου απονεμήθηκε το πρώτο βραβείο στους Αγώνες Δημιουργίας Ελληνικού Τραγουδιού που διοργανώθηκαν στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών από το Ελληνικό Σχέδιο με την υποστήριξη της ΕΡΤ. Υπό… κανονικές συνθήκες, ο δίσκος αυτός θα ήταν μια ελληνική παραγωγή – βραβείο του εν λόγω Διαγωνισμού. Αλλά, τον τελευταίο καιρό οι συνθήκες είναι σπανίως… κανονικές στη χώρα μου. Έτσι, το αρχικό σχέδιο εγκαταλείφθηκε, αλλά ένα νέο γεννήθηκε, αυτή τη φορά στη Γαλλία.
Έτσι, αυτός ο δίσκος είναι ένα αμάλγαμα προσωπικών συνθέσεων και διασκευών τραγουδιών άλλων που ένιωσα την ανάγκη να ερμηνεύσω με έναν προσωπικό τρόπο.
Τα τρία ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη που μελοποίησα είχαν ήδη μελοποιηθεί από τον Λίνο Κόκκοτο το 1972 και είναι πολύ δημοφιλή στην Ελλάδα. Όταν μου ήρθε η ιδέα να τα μελοποιήσω, δεν τα είχα ακούσει ακόμη κι αυτό μου επέτρεψε να τα αντιμετωπίσω με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο.
Το ίδιο συνέβη και με “Το όνειρο” του Διονύσιου Σολωμού, το οποίο είχε μελοποιηθεί ήδη από τον Μάνο Χατζιδάκι. Αυτό το ποίημα χρονολογείται πριν από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, κι όμως ο τρόπος που επιλέγει ο ποιητής να διηγηθεί το όνειρό του, μου φάνηκε εντυπωσιακά τολμηρός για τη ρομαντική εποχή. Έτσι μου ήρθε η ιδέα μιας φόρμας μελοποίησης που θυμίζει slam – προσπάθησα όμως ταυτόχρονα να διατηρήσω και το χρώμα του παρελθόντος, εξ ου και η άρπα, κουρδισμένη σε αρχαίο ελληνικό τρόπο. Παρόμοια φόρμα χρησιμοποίησα και για τη μελοποίηση αποσπασμάτων της “Ευρώπης” του Κωστή Παλαμά (που γράφτηκε το 1914).
Το τραγούδι “Της δικαιοσύνης ήλιε νοητέ” του Μίκη Θεοδωράκη σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη, είναι ένα τραγούδι που έχει συνδεθεί στη συνείδηση των Ελλήνων με την ανατροπή της δικτατορίας το 1974.
Είναι ένα τραγούδι που το τραγουδούσα κι εγώ ως μαθήτρια στο σχολείο, χωρίς να έχω καταλάβει ποτέ πραγματικά τι έλεγε.
Μέχρι σήμερα…
Τώρα πια τραγουδώ αυτά τα λόγια σαν μια προσευχή στον “Ήλιο της Δικαιοσύνης”, με την ελπίδα μια μέρα να ξαναγυρίσει στη χώρα μου”.
Δισκοκριτικές από τον γαλλικό Τύπο – Αποσπάσματα άρθρων
«Αμφιταλαντευόμενη ανάμεσα στη slam και την αφοσίωση σε μια πολύχρονη μουσική παράδοση, ανάμεσα σε μια κλασική άρπα κουρδισμένη σε αρχαιοελληνικό δρόμο και ένα αγριεμένο βιολοντσέλο, η Κατερίνα Φωτεινάκη τολμά θαρραλέα την αναγέννηση του ελληνικού τραγουδιού».
8 Φεβρουαρίου 2014
Ο δίσκος απέσπασε τα τρία fff του περιοδικού, διάκριση σπάνια για πρωτοεμφανιζόμενο καλλιτέχνη.
«Η λιπόθυμη φωνή της Κατερίνας Φωτεινάκη που προσπαθεί να κρατηθεί σαν ψίθυρος ντύνει με φως και εσωτερικότητα τους στίχους του Οδυσσέα Ελύτη, του Κωστή Παλαμά, του Μάνου Χατζιδάκι, του Διονύσιου Σολωμού, που αποτελούν τους χρυσοχόους της ελληνικής ποίησης».
11 Φεβρουαρίου 2014
(Ο δίσκος ψηφίστηκε από τον Patrick Labesse ο 4ος καλύτερος δίσκος του 2014 – Le Monde 29/12/14).
«Όλα έχουν γίνει με απόλυτη φινέτσα και ευγένεια δημιουργώντας ένα κουβάρι από τραγούδια προσωπικά και ενδόμυχα. Ακούει κανείς τον πρώτο αυτό δίσκο της καλλιτέχνιδας λες και ονειρεύεται ξύπνιος!».
Φεβρουάριος 2014
«Το τραγούδι της, άλλες φορές μας φέρνει στο νου πρωτόγονες και μυστικιστικές χροιές της αρχαιότητας κι άλλες τις πιο σύγχρονες μορφές ατονικότητας εξ ου και το όλο άκουσμα είναι “παράξενα ιδιαίτερο” για να μας υπενθυμίσει ότι η Ελλάδα υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές πολιτιστικές εστίες στην ιστορία της ανθρωπότητας».
8 Φεβρουαρίου 2014
«Σε αυτό το πρώτο προσωπικό της άλμπουμ, τα «Τζιτζίκια», τραγουδισμένο εξ ολοκλήρου στη μητρική της γλώσσα, επιτρέπει στον εαυτό της μια φωτεινή ερμηνεία, με πολλά χρώματα και με μεγάλη φωνητική πλαστικότητα»
29 Ιανουαρίου 2014
«Ωδή στη Δημοκρατία. Κεντημένο από σκιά και φως, το τραγούδι της, διανθισμένο από μια πλούσια ενορχήστρωση, αγκαλιάζει τα ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη, μεταφρασμένα στα γαλλικά (στο εσωτερικό του δίσκου) από τη σπουδαία Αγγελική Ιονάτος».
24 Ιανουαρίου 2014
«Η Κατερίνα συνεχίζει πια μόνη της την ιδιαίτερα λεπτεπίλεπτη συνύφανση μουσικής και ποίησης. Υπηρετεί η ίδια ταυτόχρονα, την ηθοποιία, τη δραματουργία, την απλή απαγγελία ή την ελεγειακή πρωταγωνίστρια, χωρίς ποτέ να περάσει στο χώρο της υπερβολής, σεβόμενη κατά γράμμα τους κανόνες μιας λυρικής τέχνης με ιδιαίτερα απαιτητική παράδοση».
Ιανουάριος – Φεβρουάριος 2014
«Με όπλο την κιθάρα της η Κατερίνα Φωτεινάκη ανασυνθέτει εξ αποστάσεως την εικόνα της Ελλάδας, μιας Ελλάδας σύγχρονης αλλά και διαχρονικής, αισθαντικής αλλά και αχαλίνωτης. Η φωνή της άλλες φορές τραγουδά μελωδικά, άλλες φωνάζει, άλλες ψάλλει, άλλες μουρμουράει. Συνίσταται σε ελληνιστές που βρίσκονται στα σκαριά…».
8 Φεβρουαρίου 2014
«Η Μεσόγειος ολόκληρη αστράφτει μέσα από τα «Τζιτζίκια», που και σαν μουσική και σαν booklet είναι ανεκτίμητης ομορφιάς. Και η ποίηση περνάει συχνά σε κακοτράχαλα εδάφη, παίρνοντας ρίσκα με ένα αγωνιώδες μπαρόκ slam…».
Φεβρουάριος 2014
«Το τραγούδι της Κατερίνας, στον αστερισμό των μεγάλων φωνών παγκοσμίως είναι απολύτως στοιχειωμένο από τους στίχους που απηχεί, σαν τα λόγια να έρχονται από εκείνη την ίδια, καθώς υποφέρει, θρηνεί, ή απλώς αναγεννιέται αφ’ εαυτής αποκαλύπτοντάς μας την πηγή της έμπνευσής της. Ίδιον των «αληθινών» τραγουδιστών».
Φεβρουάριος 2014
«Ο δίσκος «Τζιτζίκια» φέρει μέσα του όλη την παράδοση της ελληνικής ποίησης, το καθήκον της μνήμης και χωρίς αμφιβολία αισθήσεις και αρχές εξυψωμένες από μια φωνή φωτεινή, κομψή, περίτεχνη και πλούσια σε συναίσθημα».
31 Ιανουαρίου 2014
«Τον τελευταίο καιρό, λίγα πράγματα είναι “κανονικά” στη χώρα μου», αυτό εξομολογείται η Κατερίνα Φωτεινάκη, μια Ελληνίδα τραγουδίστρια που υπήρξε
για καιρό συνεργάτιδα της Angélique Ionatos, στο εισαγωγικό σημείωμα της πρώτης προσωπικής της δουλειάς.
Πρόκειται για τον παράξενα ιδιαίτερο και θρασύ δίσκο «Τζιτζίκια».
Θρασύ, γιατί η νεαρή κοπέλα δεν πηγαίνει από τον εύκολο δρόμο. Βαδίζοντας στον αντίποδα του φολκλόρ, εισχωρεί στην καρδιά των πραγμάτων, την αρχαία
ρίζα όπου δεν διαχωρίζεται το τραγούδι και η ποίηση από το μύθο και από το θέατρο.
Εξ ου και είναι παράξενα ιδιαίτερος γιατί το τραγούδι της άλλες φορές μας φέρνει στο νου πρωτόγονες και μυστικιστικές χροιές της αρχαιότητας κι άλλες
τις πιο σύγχρονες μορφές ατονικότητας για να μας υπενθυμίσει ότι η Ελλάδα υπήρξε μια από τις πιο σημαντικές πολιτιστικές εστίες στην ιστορία της
ανθρωπότητας.
Μια χειρονομία ποιητική αλλά και ταυτόχρονα πολιτική που συνάδει με τις απόψεις του Jean-Luc Godard που δήλωσε στην InRocks πως:
«Είναι η Δύση που έχει Χρέος απέναντι στην Ελλάδα».
Περιοδικό Les Inrocks, Φλεβάρης 2014
Ο πρόλογος του Σπύρου Σακκά
«Η πρώτη αυτή δουλειά της Κατερίνας Φωτεινάκη στο C.D. που κρατάτε στα χέρια σας με τον τίτλο «Τζιτζίκια» φέρει καθαρά τα χαρακτηριστικά μιας ευσυνείδητης και αγωνιώδους προσπάθειας αναζήτησης του ποιητικού εκείνου μουσικού δρόμου, που οδηγεί στην εξαΰλωση του τραγουδιού, της φωνής, της μουσικής, της Τέχνης και της ανθρώπινης ψυχής! – Εξαιρετικά μακρύς και επίπονος δρόμος για όλους τους… ενσυνείδητους και αληθινούς καλλιτέχνες.
Η πρότασή της αυτή, είναι ήδη από μόνη της, πολύ πιο δυνατή, πολύ πιο σημαντική και πιο σπουδαία, από οποιαδήποτε άλλη προσπάθεια ανάλυσης ή παρουσίασης του έργου της από ειδικούς μελετητές του είδους, ή άλλους ερασιτέχνες, όπως εγώ ας πούμε! Πολύ περισσότερο μάλιστα, που αυτές τις ώρες το ίδιο το έργο της, δίνει σκληρότατες μάχες στις πιο ακραίες περιοχές του ενστίκτου, στην προσπάθειά του να “αναγνωριστεί” και να επιβεβαιωθεί απ’ αυτό ή όχι! Αυτή η εσωτερική μάχη που δίνει ο δημιουργός τέτοιες στιγμές για την εγκυρότητα της πράξης του και κατά προέκταση και του έργου του, κάνει την καλλιτεχνική του πράξη Τέχνη και την Τέχνη ανθρώπινη υψηλή δημιουργία!
Με τέτοιες σκέψεις λοιπόν, παίρνω το κουράγιο να συνεχίσω αυτό το… φλερτ, με το τραγουδιστικό αυτό άλμπουμ της Φωτεινάκη, που πρωτοεμφανίζεται στο Παρίσι!
Η φωνητική της ερμηνεία στα τραγούδια που διάλεξε, δικά της και άλλων, αλλά πολύ μεγάλης μερικές φορές ποιητικής εμβέλειας, διέπεται από ποιότητα και χρώματα φωνής… Αρχαίας σχεδόν καταγωγής, τότε που η «ποιητική» και η «ευγένεια» της ψυχής, είχαν το επάνω χέρι στον πολιτισμό και οδηγούσαν την ανθρώπινη αγωνιστικότητα! Τότε που η Τέχνη ήταν η τελική αναζήτηση και ο στόχος ζωής, που μέσα του ο άνθρωπος ζούσε έστω και προσωρινά, την… επαναγέννησή του!
Η Κατερίνα Φωτεινάκη στη μουσική αυτή προσωπική της πρόταση, έχει απαλύνει μέσα της τα ψυχικά στρώματα και τις προτροπές… παθών και έτσι η φωνή μετουσιώνεται πολλές φορές, σε πανάλαφρα πετάγματα ήχων, με εμφανή συστολη, εσωτερικότητα και πάντα, με ευγένεια! Ακολουθεί τον διακριτικό εκφραστικό τρόπο της Λαϊκής Ελληνικής Ποιητικής Παράδοσης!
Πολλά τα πεδία που κινείται αυτή η προσπάθεια ερμηνείας και τα… χώματα ξένα! Πολλές φορές και… εχθρικά! Τα “περπατήματά” της, μουσικά και φωνητικά, δύσβατα και με πολλές… παγίδες!
Κι όμως! Το “γυμνό παιδί” διαβαίνει τον ποιητικό αυτό χώρο με… χορευτική ανάλαφρη αθωότητα, θάρρος και σιγουριά, χωρίς να ψάχνει το δρόμο του, χωρίς να φοβάται! Είναι φανερό ότι ο σχεδιασμός των μουσικών βημάτων της ανήκει στο επίμονο και πεισματικό εκείνο ένστιχτο, που οδηγεί το παιδί από το σκοτάδι στο φως και τον μεγάλο άνθρωπο, από την κοινότοπη ζωή, στο ανώτερο επίπεδο της Τέχνης!
Τέλος, είναι εξαιρετικά μεγάλη η ανάγκη μου, να αναφερθώ τόσο στην πολύ εκφραστική, όμορφη και λυρική ενορχήστρωση που έκανε η ίδια στα τραγούδια της και που κάποιες φορές τα… απογειώνουν σε νέες λυρικές μουσικές κατευθύνσεις, όσο και στους εξαίρετους μουσικούς συντελεστές – ποιητές της μουσικής τέχνης – που με τη βαθιά μουσική τους δεξιοτεχνία έστησαν την ορχηστρική ολοκλήρωση της εσωτερικής εκφραστικής των τραγουδιών, με τις ιδιοφυείς ερμηνείες τους!
Θα επιθυμούσα να μου επιτραπεί να αναφερθώ σε τέσσερις χωριστά, κι αυτό, επειδή στα τραγούδια αυτά παρενέβησαν καθοριστικά με τη βαθιά μουσικότητά τους ως σολίστες!
Στάμος Σέμσης (βιόλα) στη «Μαριάνθη των Ανέμων»
Ορέστης Καλαμπαλίκης (κιθάρα) στο τραγούδι «Αμανές»
Gaspar Claus (τσέλο) στην «Ευρώπη»
Cécile Audebert (άρπα) στο «Όνειρο»
Πολύ ιδιαίτερη στιγμή του… δίσκου είναι δίχως άλλο, το εξαίσιο ξάφνιασμα που πήρα με τη φωνή της Αγγελικής Ιονάτου στη φιλική συμμετοχή της στο τραγούδι “Τα τζιτζίκια”. Είναι το υπέροχο, πολύ φρέσκο και δροσερό τραγουδισμά της -όμοιο ενός πραγματικού τζιτζικιού- που το ακούς να τραγουδάει ηλιολουσμένο σκαρφαλωμένο στον ελληνικό πεύκο του μεσημεριού, εκείνο το πολύ γνωστό σε μας τους Έλληνες τραγούδι της ξεγνοιασιάς και της ελευθερίας, που δεν είναι άλλο, από το τραγούδι των ευχαριστιών στον Απόλλωνα! Αυτό το γενναιόδωρο παιδί που κρύβει μέσα της, φέρνει τα ελληνικά φωνήεντα του πολιτισμού λαμπερά και… τζιτζικόφωνα στο φως του Ηλιάτορα! Χαρούμενο ξάφνιασμα όμως είναι και η απαστράπτουσα εργασία του Ηλία Παντελιά στη μείξη του ήχου που εμφάνισε μια εξαιρετική… σμίξη όλων αυτών των δύσκολων – σχεδόν ετερόκλητων ηχητικών στοιχείων! Ας είναι όλοι τους καλά και ας διατηρήσουν πάντα τη μουσική τους ευφυία!».
Σπύρος Σακκάς – Αθήνα, 22 Σεπτεμβρίου 2013
Τα τζιτζίκια (Οδυσσέας Ελύτης)
Η Παναγιά το πέλαγο
κρατούσε στην ποδιά της
Τη Σίκινο την Αμοργό
και τ’ άλλα τα παιδιά της
Από την άκρη του καιρού
και πίσω απ’ τους χειμώνες
Άκουγα σφύριζε η μπουρού
κι έβγαιναν οι Γοργόνες
Κι εγώ μέσα στους αχινούς
στις γούβες στ’ αρμυρίκια
Σαν τους παλιούς θαλασσινούς
ρωτούσα τα τζιτζίκια:
– Ε σεις τζιτζίκια μου άγγελοι
γεια σας κι η ώρα η καλή
Ο βασιλιάς ο Ήλιος ζει;
κι όλ’ αποκρίνονται μαζί:
– Ζει ζει ζει ζει ζει ζει ζει ζει
(Aπό το βιβλίο: Oδυσσέας Eλύτης, Τα ρω του έρωτα, ύψιλον/βιβλία, 1986)
Διονύσιος Σολωμός, «Το όνειρο»
Ἄκου ἕν᾿ ὄνειρο, ψυχή μου,
Καὶ τῆς ὀμορφιᾶς θεά·
Μοῦ ἐφαινότουν ὅπως ἤμουν
Μετ᾿ ἐσένα μία νυχτιά.
Σ ἕνα ὡραῖο περιβολάκι
Περπατούσαμε μαζί,
Ὅλα ἐλάμπανε τ᾿ ἀστέρια,
Καὶ τὰ κύτταζες ἐσύ.
Ἐγὼ τσὤλεα· πέστε, ἀστέρια,
Εἶν᾿ κανέν᾿ ἀπὸ τ᾿ ἐσᾶς,
Ποῦ νὰ λάμπη ἀπὸ κεῖ ἀπάνου
Σὰν τὰ μάτια τῆς κυρᾶς;
Πέστε ἂν εἴδετε ποτέ σας
Σ ἄλλη, τέτοια ὡραῖα μαλλιά,
Τέτοιο χέρι, τέτοιο πόδι,
Τέτοια ἀγγελικὴ θωριά;
Τέτοιο σῶμα ὡραῖον ὅπ᾿ ὅποιος
Τὸ κυττάζει εὐθὺς ρωτᾶ·
Ἂν εἶν᾿ ἄγγελος ἐκεῖνος,
πῶς δὲν ἔχει καὶ φτερά;
Κάθε φίλημα, ψυχή μου,
Ὅπου μὤδινες γλυκά,
Ἐξεφύτρωνε ἄλλο ρόδο
Ἀπὸ τὴν τριανταφυλλιά.
Ὅλη νύχτα ἐξεφυτρώσαν,
Ὡς ὁποῦ λάμψεν ἡ αὐγή,
Ποὺ μᾶς ηὖρε καὶ τοὺς δυό μας
Μὲ τὴν ὄψη μας χλωμή.
Τοῦτο εἶν᾿ τ᾿ ὄνειρο, ψυχὴ μου·
Τώρα στέκεται εἰς ἐσέ,
Νὰ τὸ κάμης ν᾿ ἀληθέψῃη,
Καὶ νὰ θυμηθεῖς γιὰ μέ.
