Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Το θέατρο, η μουσική, ο χορός, η όπερα και άλλα είδη παραστάσεων υπάρχουν σε όλους τους ανθρώπινους πολιτισμούς από αρχαιοτάτων χρόνων. Η ιστορία της μουσικής και του χορού χρονολογείται από την προϊστορική εποχή. Η παραστατική Τέχνη, φτιαγμένη για να ανταποκρίνεται στα δύσκολα γυρίσματα της Ιστορίας, σε καιρούς κρίσης καταφέρνει να ενώνει, να συμπαραστέκεται, να παρηγορεί.
Οι ζωντανές εμφανίσεις μπροστά σε ένα ακροατήριο είναι μια μορφή υψηλής ψυχαγωγίας για το κοινό. Οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν τις φωνές και τα σώματά τους για να μεταδώσουν στους θεατές την καλλιτεχνική τους έκφραση. Οι ερμηνευτικές τέχνες εκφράζουν αισθήματα και συναισθήματα, ξεπλένουν την ψυχή από την πεζότητα, το άγχος, την ασάφεια της καθημερινότητας.
Φέτος, εν καιρώ πανδημίας, προφανώς μας περιμένει ένα καλοκαίρι δίχως ζώσα τέχνη, φαινόμενο που είναι πρωτόγνωρο ιστορικά. Συγκεκριμένες προτάσεις από την Πολιτεία για να αποφευχθεί ένα καλοκαίρι χωρίς θεάματα και χιλιάδες εργαζόμενους στο δρόμο δεν υπάρχουν ακόμη. Ελπίζουμε όμως ότι θα υπάρξουν, καθώς δεν είναι μόνον οι καλλιτέχνες εκείνοι που θα πληγούν αφόρητα από μια ανεργία δίχως προηγούμενο αλλά και χιλιάδες τεχνικοί, φροντιστές, παραγωγοί. Γενικώς είναι αδύνατον να υπολογιστούν οι συνέπειες που θα έχει μια τέτοια προοπτική σε έναν ολόκληρο κλάδο ο οποίος δεν θα καταφέρει ούτε τη χειμερινή σεζόν να ανακάμψει ουσιαστικά.
Με ποιους τρόπους ακριβώς θα καταφέρουν να επιβιώσουν οι άνθρωποι του θεάματος – ακροάματος σε τούτο τον επικίνδυνο καιρό της εκτεταμένης ανασφάλειας;
Αναμένοντας τις ανακοινώσεις της κυβέρνησης για τα συγκεκριμένα μέτρα που θα αφορούν τη διεξαγωγή υπό όρους συναυλιών και θεατρικών παραστάσεων σε ανοιχτούς χώρους, αλλά και τρόπους οικονομικής στήριξης του κλάδου, συζητάμε με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Λάζαρο Βαρτάνη, έναν καλλιτέχνη που η θεατρική του μαθητεία έχει πραγματωθεί ουσιαστικά στο χώρο. Έναν άνθρωπο των τεχνών που έχει μάθει να βλέπει αλλά έχει μάθει και να μαθαίνει, να ανταλλάσσει, να προσφέρει και να δέχεται εμπειρία.
“Η ιστορία μας έχει διδάξει – για όποιον θέλει να διδαχτεί βέβαια – ότι δεν μαθαίνουμε με τίποτα από τα λάθη μας. Έχουμε την εντύπωση ότι είμαστε το πιο έξυπνο πλάσμα που κατοικεί στη γη. Εγώ πάλι πιστεύω ότι είμαστε το πιο χαζό”, τονίζει αναφερόμενος συγκεκριμένα στο γεγονός ότι αυτή τη στιγμή πλανητάρχης είναι ο Ντόναλντ Τραμπ και πρόεδρος της Βραζιλίας ο Ζαΐχ Μπολσονάρου.
Η καραντίνα, υπογραμμίζει στο catisart.gr, του στέρησε τις τρεις παραστάσεις του που «έτρεχαν» αυτή την περίοδο – «Φροσύνη», «Πασού», «Οι γειτονιές του κόσμου», ενώ ταυτόχρονα ανέβαλε τα γυρίσματα μιας ταινίας που θα συμμετείχε. Τι του άφησε: Κενό.
Στην ερώτησή μου τι ονειρεύεται, ο Λάζαρος απαντά: “Ονειρεύομαι να βάλουμε μυαλό σαν είδος. Γιατί χωρίς αυτό δεν θα μπορούμε ούτε μέχρι το περίπτερο να πάμε. Για όλα τα υπόλοιπα εδώ είμαστε και βλέπουμε”.
***
Λάζαρε, μια πανδημία μπορεί να γίνει διδακτική για την ανθρωπότητα;
*Ο πλανήτης βρίσκεται κυριολεκτικά στο χείλος του γκρεμού. Κάθε χρόνο μετράμε απώλειες σε δάση, ζώα και ανθρώπινες ζωές. Πρόσφατο παράδειγμα οι φωτιές στην Αυστραλία όπου 1.000.000.000 (!!!) ζώα εξαφανίστηκαν και χιλιάδες στρέμματα δάσους έγιναν στάχτη – υπάρχουν ολόκληρα είδη χλωρίδας και πανίδας που έχουν χαθεί για πάντα, ενώ δεκάδες άλλα είναι κοντά στην εξαφάνιση. Και να ήταν μόνο αυτό. Οι φωτιές στον Αμαζόνιο, το λιώσιμο των πάγων και πάει λέγοντας. Η λίστα είναι ατελείωτη. Τι άλλο περιμένουμε δηλαδή για να τα αλλάξουμε όλα;
Όταν ένας ιός δεν βρίσκει το ζώο στο οποίο «κατοικεί», θα ψάξει για άλλον ξενιστή. Και ο άνθρωπος ήταν η τέλεια ευκαιρία δυστυχώς. Ταξιδεύουμε εύκολα σε όλο τον κόσμο, είμαστε δισεκατομμύρια, οπότε πανεύκολο να γίνει το κακό.
Αν θα γίνει διδακτική η πανδημία δε το ξέρω. Η ιστορία μας έχει διδάξει – για όποιον θέλει να διδαχτεί βέβαια – ότι δεν μαθαίνουμε με τίποτα από τα λάθη μας. Έχουμε την εντύπωση ότι είμαστε το πιο έξυπνο πλάσμα που κατοικεί στη γη. Εγώ πάλι πιστεύω ότι είμαστε το πιο χαζό. Αν σκεφτούμε μάλιστα ότι, για παράδειγμα, αυτή τη στιγμή πλανητάρχης είναι ο Ντόναλντ Τραμπ και πρόεδρος της Βραζιλίας ο Ζαΐχ Μπολσονάρου, τότε θα συνειδητοποιήσουμε ότι είμαστε 100% το πιο χαζό.
Τι σου πήρε αυτή η καραντίνα και τι σου άφησε φεύγοντας;
*Μου πήρε μακριά τους φίλους μου – τους οποίους βλέπω φυσικά μόνο μέσω Skype, τις τρεις παραστάσεις μου που «έτρεχαν» αυτή την περίοδο – «Φροσύνη», «Πασού», «Οι γειτονιές του κόσμου», ανέβαλε τα γυρίσματα μιας ταινίας που θα συμμετείχα και φυσικά μου στέρησε την ελευθερία μου και με άφησε χωρίς χρήματα. Παραείναι πολλά. Όταν σκέφτομαι το πόσο δύσκολες μέρες έρχονται για την οικονομία του καθενός μας, εκεί με πιάνει απελπισία.
Τι μου άφησε; Κενό.
Τι σε ενόχλησε στη δημόσια ζωή όλο αυτό το διάστημα;
*Πιστεύω ότι εν μέσω καραντίνας, το τελευταίο πράγμα που ενδιέφερε κάποιον ήταν οι κοιλιακοί του τάδε, τα μαλλιά της δείνα, οι απόψεις του Χ στο Facebook, οι αντιρρήσεις του Ψ και τα φάλτσα Live διαφόρων τραγουδιστών στο Instagram.
Αρνήθηκα μέχρι τώρα όλες τις συνεντεύξεις που μου πρότειναν να κάνω – ευχαριστώ θερμά, ήταν τιμή μου – αλλά πιστεύω ότι καλό είναι κάποιες φορές οι καλλιτέχνες να το «βουλώνουμε». Δεν απασχολεί τον κόσμο συνέχεια το τεράστιο υπερεγώ μας. Ούτε είναι φυσικά η ώρα για συναυλίες σε καρότσες.
Ο λόγος που «σπάω» αυτό που λέω παραπάνω και που το πιστεύω μέχρι το κόκαλο, είναι γιατί είμαστε πια μία μέρα μετά τις επίσημες ανακοινώσεις της κυβέρνησης (σ.σ.: Τρίτη, 28 Απριλίου 2020), που αναμενόμενα μεν καταργεί όλες τις παραστάσεις για το καλοκαίρι αλλά αναπόφευκτα δε, αφήνει χιλιάδες κόσμο άνεργο και χωρίς – μέχρι τώρα – να μας ενημερώσει για κάποιας μορφής επιδόματα. Και εδώ δεν πρέπει να μείνουμε αμέτοχοι. Οι κοιλιακοί, τα μαλλιά και οι γυμναστικές επιδόσεις του καθενός μας θα συνεχίσουν πάντως να μην απασχολούν. Ας συμμαζευτούμε.
Όλοι οι άνθρωποι και οι εργαζόμενοι θα δοκιμαστούν τους επόμενους μήνες, μπορεί και χρόνια. Πιστεύεις ότι οι άνθρωποι του θεάτρου θα δοκιμαστούν περισσότερο;
*Ταυτόχρονα με το θέατρο, εδώ και 5,5 χρόνια, δουλεύω και σε ένα Coffee to go. Και εκεί άρχισε να φαίνεται από την πρώτη στιγμή ήδη, το τι θα συμβεί. Και τα δείγματα αυτά δεν είναι καθόλου καλά. Μειωμένες ώρες, μειωμένοι μισθοί… Φαντάζομαι ότι έρχεται γερό κύμα απολύσεων το επόμενο διάστημα.
Μπαίνουμε σε μια περίοδο όπου το επάγγελμα του ηθοποιού, τουλάχιστον στη θεατρική μορφή του, σταματάει να είναι ακριβώς επάγγελμα. Έχει σταματήσει χρόνια τώρα αλλά μέχρι πριν από την καραντίνα είχαμε κάποιες ελπίδες. Τώρα δε βλέπω να έχουμε καμία. Ακούγομαι πιθανά απαισιόδοξος ή και μίζερος αλλά νομίζω είμαι απλώς ρεαλιστής.
Πώς σκέπτεσαι τη θεατρική πράξη ύστερα από αυτό που συμβαίνει; Πιστεύεις ότι μπαίνουμε σε μια εποχή που το θέατρο θα αναγκαστεί να υπάρξει με αλλιώτικο χαρακτήρα;
*Το θέατρο για να υπάρξει χρειάζεται θεατές. Και μάλιστα θεατές που βρίσκονται μπροστά σου ζωντανά την ώρα της παράστασης. Δε μιλάω για ιντερνετικούς θεατές.
Είδαμε πολλές βιντεοσκοπημένες παραστάσεις όλο αυτό τον καιρό αλλά πραγματικά δεν γίνεται έτσι αυτή η δουλειά. Μέσα από μια οθόνη δεν μπορείς να καταλάβεις τίποτα. Φαίνονται όλα ψεύτικα και αισθητικά απαίσια. Δεν βλέπω προς τα εκεί φως. Από την άλλη μια παράσταση έχει ενοίκια θεάτρου, ένσημα, κόσμο που δουλεύει και πρέπει να πληρωθεί. Το σενάριο που ακούγεται για θέση παρά θέση και σειρά παρά σειρά είναι ανέφικτο. Οι παραγωγοί δεν θα βγάζουν ούτε στο ελάχιστο τα έξοδά τους.
Πιθανά το μέλλον να βρίσκεται στις πολύ μικρές παραγωγές, με ελάχιστους ηθοποιούς και λίγους θεατές για να τηρούνται όλα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας. Όλα αυτά μέχρι να βρεθεί το πολυπόθητο εμβόλιο. Μετά ίσως μπορέσουμε να μιλήσουμε για επιστροφή σε κανονικότητα όπως την ξέραμε.
Έχουμε ανάγκη την αλληλεγγύη τώρα περισσότερο από ποτέ;
*Ε, νομίζω έχουμε φτάσει στον πάτο. Αν όχι τώρα, πότε;
Επειδή τα όνειρα δεν μπαίνουν σε καραντίνα, τι ονειρεύεσαι για το μέλλον;
*Ονειρεύομαι να βάλουμε μυαλό σαν είδος. Γιατί χωρίς αυτό δεν θα μπορούμε ούτε μέχρι το περίπτερο να πάμε. Για όλα τα υπόλοιπα εδώ είμαστε και βλέπουμε.
*Ο Λάζαρος Βαρτάνης είναι απόφοιτος της δραματικής σχολής του Κ.Θ.Β.Ε. (2007).
Έπαιξε σε παραστάσεις των Κ.Θ.Β.Ε., Εθνικού Θεάτρου, Στέγης, Θεάτρου του Νέου Κόσμου, Επί Κολωνώ, Σύγχρονου Θεάτρου κ.ά., με σκηνοθέτες τους: Ν. Δαλκυριάδου (Οι γειτονιές του κόσμου), Ε. Φαναριώτη (Χοηφόροι), Χ. Σουγάρη (Οιδίπους Τύραννος, Αίας), Α. Πινακουλάκη (Η πικρή τριλογία του Νεοφασισμού: Το αγόρι της οδού Αμερικής, Η πικρή τριλογία του Νεοφασισμού: Mall), Α. Αβδελιώτη (Δεσποινίς Τζούλια), Κ. Ασπιώτη (Juvie, Αρμαντέιλ, 2013 / Melina M., Να ‘ρθω μαζί σου;), Θ. Βουρνά (Στα σκοτεινά [Making movies]), Δ. Κουρούμπαλη – Φ. Κορρού (Εκτός ορίων), Γ. Κακλέα (Σιρανό ντε Μπερζεράκ), Λ. Μελεμέ (Innerview), Α. Σωτηρίου (Όνειρα, Κλαυσίγελος, Σπασμένη καρδιά), Έ. Γούση (Οι τρεις αδελφές [Fuite]), Ν. Ράπτη (Ο κόσμος του Ολίβιου), Έ. Παπακωνσταντίνου (Μετά), Κ. Γάκη (Οικολογία), Γ. Καλαϊτζή (Τρελαντώνης), Ι. Σιδέρη (Οι απάχηδες των Αθηνών, Η κοιμωμένη ξύπνησε, Ελίζα), Ρ. Πατεράκη (Οιδίπους Τύραννος & Οιδίπους επί Κολωνώ), Ν. Βουδούρη (Ιοκάστη), Κ. Γεράρδο (Αποστάσεις ασφαλείας [Safe distance]), Τ. Ράτζο (Της Ελιάς το δάκρυ), Κ. Ρήγο (Ελεύθεροι πολιορκημένοι), Δ. Κωνσταντινίδη (Preparadise sorry now, Φαύστα) & Γ. Ρήγα (Νεράιδα).
Έπαιξε σε ταινίες με σκηνοθέτες τους: Σ. Γκούσκου (Δυο σταγόνες νερό), Λ. Αγέλαστο (Η γραμμή), Ε. Μακρή (Σήμερα είναι Πέμπτη), Α. Χαντζή (Θα πάρω μια βαθιά ανάσα και θα σου πω), Θ. Τότσικα (Θετικές ιστορίες), Στ. Λιόκαλο (RF), Ε. Σανίδη (Chef a la place du chef), Φ. Κωνσταντινίδη (#0385), Δ. Ψαρρά (Παρισινή βροχή), Μ. Πανταζή (Το Κόκκινο), Α. Πανταζούδη (Μη φεύγεις…) & Θ. Ταταύλαλη (…στις 5 ακριβώς τα ξημερώματα).
Τέλος, συν–σκηνοθέτησε με τον Στ. Παπατρέχα τα: Πασού (Θέατρο Άβατον), Φροσύνη (Θέατρο Άβατον, Lab Art Theater), καθώς και τα θεατρικά αναλόγια: Αστερίων, Χαμένα κορίτσια ή Μέρζεμπουργκ, Το υπόμνημα (Εθνικό Θέατρο), με τη Γ. Πιερρουτσάκου το: Έλα να παίξουμε (Επί Kολωνώ, Faust) και με τον Α. Πινακουλάκη τα: Η πικρή τριλογία του Νεοφασισμού: Το αγόρι της οδού Αμερικής & Η πικρή τριλογία του Νεοφασισμού: Υγρασία στους τοίχους (Επί Kολωνώ).
- Φωτογραφία: Δομνίκη Μητροπούλου
