Με έκδηλη την επιρροή της φιλοσοφικής σκέψης του μέντορα και στενού συνεργάτη του, Κωνσταντίνου Τσάτσου, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής πίστευε πως μόνο μέσω της ένωσής τους οι ευρωπαϊκές χώρες θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν πολιτικές, οικονομικές, τεχνολογικές και κοινωνικές προκλήσεις, προκλήσεις που θα ήταν αδύνατο να αντιμετωπίσουν μόνες τους. Εβλεπε την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ως τη μοναδική επιλογή για να αποτραπεί η κατάρρευση της Ευρώπης. Μια ισχυρή και ενωμένη Ευρώπη θα μπορούσε να διαδραματίσει τον ρόλο του πρωταγωνιστή στη διεθνή σκηνή και να γίνει πρότυπο για την αναγέννηση του πολιτικού συστήματος. Έτσι, θα αποσπούσε τον εαυτό της από την επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών, γιατί «οι άνθρωποί της, η οικονομία της, η πνευματική της δυναμική θα της έδιναν τη δυνατότητα να είναι, αν όχι ισχυρότερη, τουλάχιστον ισοδύναμη».
Για να πετύχει, όμως, αυτή τη στέρεη ένωση, έπρεπε να συνειδητοποιήσει την πολιτική και πολιτισμική ομοιογένειά της. Σε άρθρο του, που δημοσιεύθηκε στη Revue de deux mondes, τον Δεκέμβριο του 1975, τόνιζε ότι «χρειάζεται θάρρος και αποφασιστικότητα για να οικοδομηθεί η Ευρώπη που ζητούν οι λαοί της· μια Ευρώπη που δεν ήταν μόνο μια γεωγραφική έννοια, αλλά και μια ζωντανή πραγματικότητα». Οι αρχές της ειρήνης, της ελευθερίας και της δημοκρατίας, στοιχεία της ευρωπαϊκής ιδέας, έπρεπε να υλοποιηθούν σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Ο Καραμανλής, με άλλα λόγια, ήταν ο οραματιστής της Ευρώπης των λαών, πιστός στην πολιτιστική, δημοκρατική, ανεξάρτητη και ειρηνική κληρονομιά της.
Το σκεπτικό της απόφασης της επιτροπής βράβευσης
Η ιδέα της απονομής του βραβείου Καρλομάγνος γεννήθηκε για πρώτη φορά το 1949, αποσκοπώντας στον διάλογο μεταξύ των λαών και στην παγκόσμια ειρήνη μέσα στο δύσκολο ψυχροπολεμικό κλίμα που ήδη είχε διαμορφωθεί. Στις 19 Δεκεμβρίου 1949, μια ελίτ στο Ααχεν παρουσίασε στο κοινό το σχέδιό της να απονείμει ένα ευρωπαϊκό βραβείο. Τα 12 ιδρυτικά μέλη υπέγραψαν αργότερα τη «Διακήρυξη του 1949», που αποτέλεσε τον πυλώνα του βραβείου. Με το βραβείο τιμάται κάθε χρόνο η προσωπικότητα που έχει κριθεί ότι συνέβαλε περισσότερο στην προώθηση της ευρωπαϊκής ιδέας. Για πρώτη φορά δόθηκε το 1950, στον κόμη Κουντενχόβε-Καλλέργη, πρωτοστάτη του κινήματος της Πανευρώπης κατά τον Μεσοπόλεμο, ενώ ανάμεσα στους βραβευθέντες βρίσκονται οι Ζαν Μονέ (1953), Κόνραντ Αντενάουερ (1954), Ουίνστον Τσώρτσιλ (1955), Πολ-Ανρί Σπάακ (1957) και Ρομπέρ Σουμάν (1958).
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, στις 31 Ιανουαρίου 1978, δέχθηκε επιστολή του δημάρχου του Ααχεν, στην οποία του ανακοινωνόταν επίσημα η απόφαση του δημοτικού συμβουλίου της ιστορικής πόλης να του απονείμει το βραβείο Καρλομάγνος. Το σκεπτικό της απόφασης για την απονομή του βραβείου για το έτος 1978 στον Ελληνα πρωθυπουργό σχετιζόταν, κατά τον δήμαρχο Κουρτ Μαλαγκρέ, με τις «συνεχείς προσπάθειές του για την ενοποίηση της Ευρώπης», στην οποία έβλεπε «όχι μόνο τις προϋποθέσεις ενός καλύτερου μέλλοντος για τους ίδιους τους λαούς της ηπείρου, αλλά και τη δυνατότητα αποτελεσματικής συμβολής στην εμπέδωση της παγκόσμιας ειρήνης, τη ζωογόνηση της δημοκρατίας και την πολιτιστική πρόοδο της ανθρωπότητας».
Στην τελετή απονομής του βραβείου, που πραγματοποιήθηκε στις 4 Μαΐου 1978 στο δημαρχείο του Ααχεν, παρόντες ήταν, μεταξύ άλλων, ο δήμαρχος Κουρτ Μαλαγκρέ, ο Ζαν Ρέι, πρώην πρόεδρος της Επιτροπής της ΕΟΚ, οι αντιπρόεδροι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, ο πρόεδρος της Δυτικογερμανικής Ομοσπονδιακής Βουλής, ο γενικός γραμματέας του Συμβουλίου της Ευρώπης,Γκέοργκ Ακερμαν και ο Ελληνας υπουργός Εξωτερικών Παν. Παπαληγούρας.
Πολιτική προσωπικότητα, που «εμπνέει την Ευρώπη»
Στην ομιλία του ο Ελληνας πρωθυπουργός ανέπτυξε, παρουσία των Ευρωπαίων αξιωματούχων, το όραμά του για την Ευρώπη και το μέλλον της, με σαφείς και συγκεκριμένους όρους. Χωρίς να υποβιβάζει τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η Ευρώπη εκείνη την περίοδο, πίστευε ότι ο σκεπτικισμός γύρω από την Ενωμένη Ευρώπη οφειλόταν σε σύγχυση και άγνοια της «ενότητας του βάθους», της κοινής πολιτιστικής παράδοσης και της συγγένειας των ηθών των ευρωπαϊκών λαών – δηλαδή του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Θεωρούσε ότι ο «σχηματισμός μιας Ηνωμένης Ευρώπης» θα ήταν «το μεγαλύτερο πολιτικό γεγονός του αιώνα». Η Ενωμένη Ευρώπη, για τον Καραμανλή, θα διακατεχόταν από γνήσιο δημοκρατικό χαρακτήρα, ενισχύοντας, με τη δημοκρατική δομή και λειτουργία της, τα δημοκρατικά καθεστώτα των κρατών-μελών. Πρότεινε την προώθηση της οργάνωσης της εκτελεστικής εξουσίας και τη σύσταση δύο αντιπροσωπευτικών σωμάτων, σε επίπεδο πολιτειακής δομής: το ένα από αντιπροσώπους ισάριθμους για όλα τα κράτη-μέλη και το άλλο κατ’ αντιστοιχία του πληθυσμού, ώστε να συνδυάζεται στον μέγιστο δυνατό βαθμό η ισότητα με τη δικαιοσύνη. Το ζητούμενο ήταν να καταστεί εφικτή η άσκηση ενιαίας πολιτικής στον πολιτικό, οικονομικό και αμυντικό τομέα. Κλείνοντας την ομιλία του, ο Κων. Καραμανλής υπογράμμισε ότι σαν «έργο που θα υπηρετήσει την ελευθερία, την ειρήνη και την πρόοδο, (…) μπορεί οι σκεπτικιστές να το πολεμήσουν. Δεν μπορούν όμως να το ματαιώσουν, γιατί αποτελεί ιστορική αναγκαιότητα».
Στη συνέχεια, τον λόγο πήραν οι Ζαν Ρέι, Κουρτ Μαλαγκρέ και Ρόι Τζένκινς, από τις ομιλίες των οποίων διαφαίνεται η επίδραση του λόγου του Καραμανλή στους ευρωπαϊκούς κύκλους. Δεν αναγνωρίστηκε μόνον η αφοσίωσή του στην ευρωπαϊκή ιδέα και οι συνεχείς προσπάθειές του για ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ. Πολύ περισσότερο αναγνωρίστηκε ο ίδιος ως μια πολιτική προσωπικότητα που η Ευρώπη είχε ανάγκη, γιατί, κατά τον Μαλαγκρέ, «εμπνέει και της δίνει νέες παροτρύνσεις». Ο Ρέι μάλιστα προέβλεψε ότι το όνομα του Ελληνα πολιτικού στο μέλλον θα ήταν συνδεδεμένο με εκείνων που «συμμάζεψαν και οικοδόμησαν» την Ευρώπη.
Η απονομή του βραβείου στον Κων. Καραμανλή έτυχε θετικών σχολίων, ενώ η επιλογή χαρακτηρίστηκε αναζωογονητική και πολιτικά έξυπνη, αφού δυσχέραινε τους επιφυλακτικούς έναντι της υποψηφιότητας της Ελλάδας. Το σίγουρο είναι ότι το βραβείο Καρλομάγνος αποτέλεσε μια καμπή για τον Καραμανλή αφού, με συμβολικό τρόπο, τον συνέδεσε αναπόσπαστα με την ευρωπαϊκή πολιτική και, πάνω από όλα, αποτέλεσε απόδειξη της ανάδειξής του από τους Ευρωπαίους ως μιας πολιτικής προσωπικότητας με βαρυσήμαντο λόγο για την ίδια την Ευρώπη.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ-ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΠΟΙΜΕΝΙΔΟΥ
* Η κ. Αντιγόνη-Δέσποινα Ποιμενίδου είναι διδάκτωρ Ιστορίας Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο ΕΚΠΑ.
Πηγή: Καθημερινή / Επιμέλεια: Ευάνθης Χατζηβασιλείου
