16.7 C
Athens
Τρίτη 19 Μαρτίου 2024

Καρλ Κράους: Συγκρουσιακή προσωπικότητα – ιδιοσυγκρασιακή γραφή

Ο Καρλ Κράους ήταν Αυστριακός συγγραφέας. Γεννήθηκε το 1874 στο Gitschin της Βοημίας (το σημερινό Jicim της Τσεχίας) και πέθανε το 1936 στη Βιέννη. Ήταν γόνος πλούσιας εβραϊκής οικογένειας, γιος του Jacob Kraus, που ήταν παραγωγός χαρτιού και της Ernestine, το γένος Kantor. Από τους σημαντικότερους στη γερμανόφωνη λογοτεχνία που αναδύθηκε στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Σατιριστής, δοκιμιογράφος, δραματουργός και ποιητής. Έγραψε σάτιρες, θεατρικά έργα, κριτικές, δοκίμια, αφορισμούς και ποιήματα (λυρικά και σατιρικά).

Ήταν έξοχος τεχνίτης των αφορισμών και θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους γερμανόφωνους σατιριστές του 20ού αιώνα. Είναι ιδιαίτερα γνωστός για την πνευματώδη κριτική του στον Τύπο, τη γερμανική κουλτούρα, την αυστριακή πολιτική, την ψυχιατρική, την ψυχολογία και την ψυχανάλυση.

Η επίδραση του Karl Kraus στον πολιτισμό της Ευρώπης κατά τον 20ο αιώνα υπήρξε βαθιά και πολύπλευρη. Ο Arnold Schoenberg τού έγραψε κάποτε ότι έμαθε απ’ αυτόν περισσότερα από όσα θα έπρεπε να μάθει κάποιος που επιθυμεί να παραμείνει ανεξάρτητος. Ο Bertolt Brecht τον θεωρούσε ως τον πρώτο συγγραφέα της σύγχρονης εποχής, και ο Ludwig Wittgenstein αναφερόταν με θαυμασμό στους Αφορισμούς του. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η ανελέητη σάτιρά του αποτελεί το λογοτεχνικό ανάλογο τόσο της διαψευσιμότητας του Karl Popper όσο και του επιστημολογικού αναρχισμού του Paul Feyerabend. Τη δεκαετία του 1960 ο Theodor Adorno και ο Max Horkheimer κατέστησαν το έργο του Kraus αγαπημένο ανάγνωσμα των εξεγερμένων φοιτητών.

«Σε αυτά τα μεγάλα χρόνια, που τους θυμάμαι από τότε που ήταν τόσο δα μικρά· που θα ξαναγίνουν μικρά, αν περάσει αρκετός χρόνος, και που, επειδή στο βασίλειο της οργανικής ανάπτυξης μια τέτοια μεταμόρφωση είναι αδύνατη, προτιμάμε να τα ονομάζουμε πλούσια χρόνια και επίσης δύσκολα χρόνια· σε αυτά τα χρόνια που συμβαίνει αυτό ακριβώς που κανείς δεν μπορούσε ποτέ να φανταστεί και στα οποία πρέπει να συμβεί αυτό που κανείς πια δεν μπορεί να φανταστεί, κι αν ακόμη το φανταζόταν δεν συνέβαινε· […] σε αυτά τα χρόνια δεν πρέπει να περιμένετε ούτε μια λέξη από μένα. […] Αν έχει κάποιος κάτι να πει, ας κάνει ένα βήμα μπροστά και ας παραμείνει σιωπηλός». Με αυτό το κείμενο, δημοσιευμένο στις 5 Δεκεμβρίου 1914 στο βιεννέζικο περιοδικό «Die Fackel», από το οποίο επί δεκαπέντε χρόνια ασκούσε καταιγιστική κριτική ενάντια στην υποκρισία, τη στασιμότητα, τη διαφθορά, τον εθνικισμό, τον παγγερμανισμό και άλλες ασθένειες της Αυστροουγγαρίας των Αψβούργων, ο δημοσιογράφος, θεατρικός συγγραφέας και ποιητής Καρλ Κράους (1874-1936) έσπαγε τη σιωπή του για το σφαγείο του «Μεγάλου Πολέμου».

Αυτό το αντι-μανιφέστο θα γινόταν ουσιαστικά η απαρχή του αποκαλυψιακού χαρακτήρα σατιρικού αριστουργήματός του «Οι τελευταίες μέρες του ανθρωπίνου γένους», το οποίο θα άρχιζε να γράφει από το 1915 για να δημοσιεύσει τελικά σε συνέχειες μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1919.

 

 

Ο Καρλ Κράους είναι γνωστός στην Ελλάδα περισσότερο ως όνομα του λαμπρού κύκλου διανοουμένων που παρήγαγε η Βιέννη των αρχών του 20ού αιώνα παρά ως σημαντικός λογοτέχνης. Ολιγοσέλιδες συλλογές του κυκλοφορούν («Ρήσεις και αντιρρήσεις», εκδόσεις Opera, «Αφορισμοί», εκδόσεις Στιγμή, «Αφορισμοί για την ψυχιατρική και την ψυχανάλυση», εκδόσεις Εκδοτική Θεσσαλονίκης), δίνοντας μια όψη του αφοριστικού του πνεύματος, όχι όμως μια ευρύτερη εικόνα της οπτικής του.

Συγκρουσιακή προσωπικότητα με ιδιοσυγκρασιακή γραφή, ο Κράους χρησιμοποίησε το περιοδικό του «Die Fackel» ως απόλυτο όχημα τέχνης, ελεύθερος από συμβάσεις λόγω της οικονομικής του ευχέρειας, σε βαθμό ώστε τα τεύχη να κυκλοφορούν σε ακανόνιστα διαστήματα, ανάλογα με τις προσωπικές του επιθυμίες.

Παρόμοια ελευθερία χαρακτηρίζει και τη σύλληψη των «Τελευταίων ημερών του ανθρωπίνου γένους», έργο που στέκεται επάξια πλάι σε αντιπολεμικά επιτεύγματα όπως το «Ουδέν νεώτερον από το δυτικό μέτωπο» του Έριχ Μαρία Ρέμαρκ ή «Ο καλός στρατιώτης Σβέικ» του Γιάροσλαβ Χάσεκ αποκλίνοντας μάλλον παρά συγκλίνοντας με αυτά: κείμενο διαλογικής μορφής που χρησιμοποιεί αρχετυπικούς χαρακτήρες (κύρια πρόσωπα ο «Γκρινιάρης» και ο «Αισιόδοξος»), ενσωματώνει πηγές της εποχής, επίσημα κείμενα, προκηρύξεις, δημοσιεύματα του Τύπου, παίζει με τη γλώσσα («κυκλοφορούν φήμες στη Βιέννη ότι κυκλοφορούν φήμες στην Αυστρία») και την ιδεολογία (ο Κράους εξελίσσεται πολιτικά στην πορεία του από συντηρητικό αριστοκράτη σε υποστηρικτή της αβασίλευτης δημοκρατίας), αποβαίνει ένα είδος δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ της εποχής.

Απαισιόδοξο σε σημείο κυνισμού, το πρωτοποριακό αυτό έργο αποτέλεσε έμπνευση μεταξύ άλλων για το «επικό θέατρο» του Μπέρτολτ Μπρεχτ – τον οποίο, φυγά από τους Ναζί το 1933, ο Κράους θα καλωσόριζε με απελπισμένη ειρωνεία για την επιλογή του προορισμού σε μια Αυστρία που τρέκλιζε πολιτικά: «τα ποντίκια επιβιβάζονται στο πλοίο που βυθίζεται».

***

“Δεν υπάρχει πιο δυστυχισμένο πλάσμα στον κόσμο από το φετιχιστή που ποθεί ένα γυναικείο γοβάκι, αλλά είναι αναγκασμένος να πάρει ολόκληρη τη γυναίκα”, γράφει στους Αφορισμούς του.

Και…

“Σε κάποιες περιπτώσεις, η γυναίκα μπορεί να είναι ένα εύχρηστο υποκατάστατο του αυνανισμού”.

Ιδιαίτερη περίπτωση ο Καρλ Κράους. Ο “μεγαλύτερος σατιρικός συγγραφέας της γερμανικής γλώσσας”, έχει πει ο Ελίας Κανέτι για εκείνον.

Ήταν εκδότης και αρχισυντάκτης του περιοδικού “Ο Πυρσός”. Έκρινε χωρίς οίκτο τα ήθη και τη λογοτεχνία της Αυστρίας και της Γερμανίας. Οι συνεργάτες του τον εγκατέλειπαν ο ένας μετά τον άλλον. Αυτό που έκανε συστηματικά, ήταν να επιτίθεται σε πολιτικούς και δημοσιογράφους φέρνοντας σε αντιπαράθεση τις διακηρύξεις με τις πράξεις, τις πράξεις με τις πεποιθήσεις. Ωστόσο -εκτός από εχθρούς- κατάφερε να δημιουργήσει μεγάλο κύκλο θαυμαστών. Ο Βιτγκενστάιν, μάλιστα, υπήρξε μαθητής του. Ανανέωσε το θεατρικό είδος εισάγοντας το “Ποιητικό θέατρο”, δηλαδή τις αναγνώσεις κειμένων από σκηνής. Εξέφρασε τη φρίκη του για τον πόλεμο στο σπουδαίο έργο του που ξεπέρασε τις χίλιες σελίδες: “Οι τελευταίες ημέρες του ανθρωπίνου γένους”.

Κάποια από τα ιδιαίτερα εκκεντρικά λόγια του σας τα παραθέτουμε:

-Όταν ο ήλιος του πολιτισμού είναι χαμηλά στον ορίζοντα, ακόμα και οι νάνοι ρίχνουν μεγάλες σκιές.

-Oι ποινές έχουν προορισμό να εκφοβίζουν όσους δεν έχουν πρόθεση να παρανομήσουν.

-Ο αισθησιασμός μιας γυναίκας είναι η πηγή απ’ όπου αναζωογονείται το πνεύμα ενός άντρα.

-Το μυστικό του δημαγωγού είναι να φαίνεται τόσο ηλίθιος, ώστε οι ακροατές του να νομίζουν ότι είναι τόσο έξυπνοι όσο εκείνος.

-Είπε μέσα της: Να πηδηχτώ μαζί του, ναι. Προς Θεού όμως, όχι οικειότητες.

-Τα «δικαιώματα» των γυναικών είναι καθήκοντα των ανδρών.

-Ο διάβολος είναι ένας αισιόδοξος αν πιστεύει πως μπορεί να κάνει τους ανθρώπους χειρότερους απ’ ό,τι είναι.

-Ένας αδύναμος άνθρωπος έχει αμφιβολίες πριν από μια απόφαση. Ένας δυνατός άνθρωπος τις έχει μετά.

-Η οικογενειακή ζωή συνιστά επέμβαση στην ιδιωτική ζωή.

-Δεν μπορώ να απαλλαγώ τόσο εύκολα από την εντύπωση που έκανα σε μια γυναίκα.

-Όταν ένας πολιτισμός βρίσκεται στα τελευταία του, φωνάζουν τους παπάδες.

-Σε ένα άδειο κεφάλι υπάρχει πολύς χώρος για γνώσεις.

-Ο υπεράνθρωπος προϋποθέτει τον άνθρωπο.

-Ιατρική: «τα λεφτά σου και τη ζωή σου».

-Δεν κοιμάμαι ποτέ τα μεσημέρια. Εκτός κι αν το πρωί χρειάστηκε να πάω σε κάποια δημόσια υπηρεσία.

-Δημοσιογράφος είναι αυτός που, εκ των υστέρων, ξέρει τα πάντα εκ των προτέρων.

-Οι εφημερίδες έχουν την ίδια περίπου σχέση με τη ζωή, μ’ αυτή που έχουν οι χαρτορίχτρες με τη μεταφυσική.

-Το γνωμικό ποτέ δε συμπίπτει με την αλήθεια: ή είναι μισή αλήθεια ή είναι μιάμιση αλήθεια.

-Η ζωή είναι μια προσπάθεια που της αξίζει ένας καλύτερος σκοπός.

-Η επιστήμη είναι φασματική ανάλυση. Η τέχνη είναι σύνθεση φωτός.

-Ευεργέτιδες γίνονται συχνά οι γυναίκες εκείνες, που δεν μπορούν πια να ευεργετήσουν έναν άντρα με τα θέλγητρά τους.

-Οι άλλοι μπορεί να συμμερίζονται τις απόψεις μου, εγώ όμως δεν θέλω να συμμερίζομαι τις απόψεις μου μαζί τους.

-Εκείνος που ξέρει να γράφει γνωμικά δεν πρέπει να ξεπέφτει στα μυθιστορήματα.

-Δεν υπάρχουν πια παραγωγοί. Υπάρχουν μόνον αντιπρόσωποι.

-Το πιο αποκρουστικό στο σοβινισμό δεν είναι η αποστροφή προς τις ξένες χώρες, όσο η αγάπη για τη δική μας χώρα.

-Είμαι πια τόσο διάσημος, που όποιος με κακολογεί γίνεται πιο διάσημος από μένα.

-Ο πολιτισμός τελειώνει όταν δραπετεύουν απ’ αυτόν οι βάρβαροι.

-Πώς γίνεσαι δημοσιογράφος: χωρίς καθόλου ιδέες και με την ικανότητα να τις εκφράζεις.

-Οι μυστικιστές προτιμούν να παραβλέπουν ότι ο Θεός είναι τα πάντα, όχι όμως και ο μυστικιστής.

-Ο δημοσιογράφος εμπνέεται από την προθεσμία. Αν έχει καιρό μπροστά του, γράφει χειρότερα.

-Στο Βερολίνο η κατάσταση είναι σοβαρή, αλλά όχι απελπιστική. Στη Βιέννη η κατάσταση είναι απελπιστική, αλλά όχι σοβαρή.

-Η ανθρωπότητα περιήλθε σε κατάσταση υστερίας κατά το Μεσαίωνα επειδή καταπίεσε με άσχημο τρόπο τις σεξουαλικές φαντασιώσεις της ελληνικής της εφηβείας.

Ήταν τόσο έντονη η πνευματική του δραστηριότητα, που η φήμη και η υπόληψή του διαχύθηκαν και χωρίς τη βοήθειά τους. Έγραφε σάτιρες, θεατρικά έργα, κριτικές, δοκίμια, σατιρικά και λυρικά ποιήματα, αφορισμούς, διοργάνωνε θεατρικές παραστάσεις όπου κάποτε έπαιζε κι ο ίδιος, διασκεύαζε και σκηνοθετούσε έργα για το ραδιόφωνο, εξέδιδε επί τριάντα επτά χρόνια το μαχητικό περιοδικό “Ο Πυρσός” (με συνεργασίες των Άουγουστ Στίνγμπεργκ, Φρανκ Βέντεκιντ, Ότο Στεσλ κ.ά.), οργάνωνε εκατοντάδες αναγνώσεις έργων δικών του και άλλων, πολλές από τις οποίες μάλιστα έκανε σε εργάτες. Μια από αυτές τις αναγνώσεις γοήτευσε και τον Τόμας Μαν που βρισκόταν στο ακροατήριο. Η ανεξαρτησία του πνεύματος φυσικά πληρώθηκε και με άλλους τρόπους: ο Κράους υπέστη σωματικές επιθέσεις από δημοσιογράφους, προσωπικούς διωγμούς, δικαστικούς αγώνες, συκοφαντίες και διασυρμούς απ’ όλους όσους μαστίγωσε με τις λέξεις του.

Αν είναι να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας την πνευματικότητα των γυναικών, τότε θα πρέπει να αρχίσουμε να ενδιαφερόμαστε και για τον αισθησιασμό των αντρών. Τι αίσια προοπτική!

Ο λόγος περί Γυναικών. Άλλοτε η αποκαθήλωση της υποτιθέμενης «ομορφιάς»: Μια γυναίκα που δεν μπορεί να είναι άσχημη, δεν είναι όμορφη. / Υπάρχουν γυναίκες που δεν είναι, απλά φαίνονται όμορφες. / Τι απέγινε η γυναίκα εκείνη, οι ατέλειες της οποίας αποτελούσαν ένα τέλειο σύνολο!

Κι ύστερα η «φύση» και τα «στερεότυπα»: / Μια γυναίκα χωρίς καθρέφτη κι ένας άντρας χωρίς αυτοπεποίθηση – πώς θα τα βγάλουν πέρα στη ζωή; / Μια γυναίκα πρέπει να φαίνεται τόσο έξυπνη, ώστε η βλακεία της να αποτελεί μιαν ευχάριστη έκπληξη.

Και πάντα ένας διαβρωτικότατος εγωπαθής σαρκασμός: Μ’ αρέσει να μονολογώ με γυναίκες. Ωστόσο ο διάλογος με τον εαυτό μου είναι πιο συναρπαστικός.

Σειρά έχει η δημοσιογραφία: Αποστολή του Τύπου είναι να διαδίδει το πνεύμα και, ταυτόχρονα, να καταστρέφει την αντίληψη. / Η δημοσιογραφία φαινομενικά μόνο υπηρετεί την επικαιρότητα. Στην πραγματικότητα καταστρέφει τη διανοητική αντίληψη των ανθρώπων της αύριον. / Το να γράφεις τη φιλολογική στήλη μιας εφημερίδας είναι σαν να τυλίγεις μπούκλες πάνω σε μια φαλάκρα./ Να μη διαθέτεις ούτε μια σκέψη και να μπορείς να την εκφράζεις – αυτό είναι που κάνει τον δημοσιογράφο. / Συχνά ο ιστορικός δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά ένας δημοσιογράφος στραμμένος προς τα πίσω.

Υπάρχουν συγγραφείς, που μέσα σε είκοσι μόνο σελίδες καταφέρνουν να πουν αυτό, που εγώ, για να το πω, καμιά φορά χρειάζομαι δύο ολόκληρες αράδες.

Οι λογοτέχνες θα βρεθούν στο απυρόβλητο; Φυσικά και όχι! Γιατί γράφουν πολλοί; Επειδή δεν διαθέτουν αρκετό χαρακτήρα, ώστε να μη γράφουν. / Στη λογοτεχνία να φυλάγεσαι απ’ τους απατεώνες της δομής του λόγου. Σ’ αυτωνών τα σπίτια βάζουνε πρώτα τα παράθυρα κι ύστερα χτίζουνε τους τοίχους. / Μπορεί να γράψει κανείς ένα ολόκληρο βιβλίο γύρω από μια μηδαμινότητα τη στιγμή που μια αράδα μόνο θα της έπεφτε κιόλας πολύ. / Η σημερινή λογοτεχνία αποτελείται από συνταγές που γράφουν μόνοι τους οι ασθενείς.

Από την ανελέητη ειρωνεία του δεν θα μπορούσαν να διαφύγουν οι πολιτικοί: [Ο κοινοβουλευτισμός είναι ο στρατωνισμός της πολιτικής πορνείας], οι εστέτ [Είμαι αναγκασμένος να κάνω στους εστέτ μια συνταρακτική αποκάλυψη: η παλιά Βιέννη υπήρξε κάποτε νέα], οι ψυχαναλυτές [Το υποσυνείδητο, σύμφωνα με έρευνες που έγιναν πρόσφατα, έχει καταντήσει ένα είδος «γκέτο» των ιδεών. Πολλοί είν’ αυτοί τώρα που θέλουν να γυρίσουν στα σπίτια τους], οι καλλιτέχνες, οι διανοούμενοι, οι βλάκες, οι ηθικοί και οι ανήθικοι: Θα ήταν μια ενδιαφέρουσα στατιστική: πόσοι άνθρωποι ακριβώς εξαιτίας των απαγορεύσεων, θα έμπαιναν στον πειρασμό να τις παραβιάσουν, και πόσες πράξεις άραγε είναι επακόλουθα ποινών;

Όταν δεν γελοιοποιεί τους άξιους γελοιοποίησης, ο Κράους είναι ικανός να γράφει πολύ ποιητικότερα από τους κατ’ ευφημισμόν ποιητές: Τα φρύδια της ήταν πινελιές στοχασμού – πότε πότε κυρτώνονταν σε αψίδες θριάμβου της φιληδονίας. / Τη νάρκωσε με αιθέρα ηδονής, για να την υποβάλει σε μια σοβαρή εγχείρηση στοχασμού.

Σχετικά άρθρα

Κυνηγήστε μας

6,398ΥποστηρικτέςΚάντε Like
1,713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε


Τελευταία άρθρα

- Advertisement -