Του Παναγιώτη Μήλα
«Στην παράσταση της Επιδαύρου, εκείνο που αναμφισβήτητα διασώθηκε ήταν το πολιτικό δίδαγμα της τραγωδίας. Οι λόγοι του Θησέα για το ιδανικό πολίτευμα, το εγκώμιο της Δημοκρατίας, η στηλίτευση της Μοναρχίας και της Τυραννίας αλλά και οι αντιπολεμικοί αφορισμοί του Άδραστου και του Κήρυκα»…
Το παραπάνω έγραφε στις 28 Ιουνίου 1966, ο Μάριος Πλωρίτης στην εφημερίδα «Το Βήμα», για την παράσταση που σκηνοθέτησε ο Τάκης Μουζενίδης.
***
«Όταν ο Ευριπίδης βροντοφώνησε στην ορχήστρα, ότι όπου «ο λαός αφέντης είναι» εκεί είναι Δημοκρατία, όταν οι μανάδες καταράστηκαν τον πόλεμο, όταν ο Ποιητής στηλίτευσε τους βασιλιάδες ως δολοφόνους γιατί ξεπαστρεύουν τα παληκάρια από τον φόβο τους μη χάσουν το θρόνο, τότε το θέατρο συγκλονίστηκε από τα χειροκροτήματα».
Αυτά έγραφε την 1η Ιουλίου 1966, ο Στάθης Ιω. Δρομάζος στην εφημερίδα «Αυγή», για την ίδια παράσταση.
***
«Ουδέν τυράννου δυσμενέστερον πόλει… Και μην όπου γε δήμος αυθέντης χθονός, υπούσιν αστοίς ήδεται νεανίαις, ανηρ δε βασιλεύς εχθρόν ηγείται τόδε, και τους αρίστους ους αν ηγείται φρονείν κτείνει, δεδοικώς της τυραννίδος πέρι»
Ευριπίδη «Ικέτιδες» 429, 422
*
«Απ’ το μονάρχη πιο βαρειά δεν είναι συμφορά σε μια πόλη… Κι όπου ο λαός αφέντης είναι, βλέπει με χαρά του ν’ ακμάζουν παλληκάρια. Μα ο βασιλιάς μισεί ένα τέτοιο πράμα. Κι όπου έξυπνος κι αντρείος τον ξεπαστρεύει».
Αυτό είναι απόσπασμα από τη μετάφραση του Θρασύβουλου Σταύρου για τις «Ικέτιδες» που παρουσίασε την Κυριακή 26 Ιουνίου 1966, ο Τάκης Μουζενίδης με το Εθνικό Θέατρο, στην πρεμιέρα του Φεστιβάλ Επιδαύρου.
Τα δύο παραπάνω κείμενα ήταν εισαγωγή στο ενημερωτικό αφιέρωμα που έγραφε στις 26 Ιουνίου 1966, ο Στάθης Ιω. Δρομάζος στην εφημερίδα «Αυγή».
***
«Μάνα δεν είμαι – όχι πια! Δεν έχω όμορφο γιο, δεν έχω θέση ανάμεσα στου Άργους τις μανάδες που ευτυχήσανε. Κι η Άρτεμη, της γέννας η θεά, δεν μου μιλά, το πρόσωπο αποστρέφει. Γιατί να ζω; Σαν σύννεφο πλανιέμαι που άνεμοι το διώχνουν θυμωμένοι. Επτά μανάδες – δύστυχες – επτά παιδιά γεννήσαμε – κι ήσαν στολίδια του Άργους μας – κι απ’ όλους ξεχωρίζανε. Και χάθηκαν – κι εγώ γερνάω τώρα και δεν ανήκω ακόμα στους νεκρούς, και δεν ανήκω πια στους ζωντανούς, απ’ όλους χώρια μ’ ήθελε η μοίρα».
Τα λόγια ανήκουν στις Μητέρες των Αργείων στρατηγών, στις «Ικέτιδες» του Ευριπίδη και στη μετάφραση του Γιώργου Κοροπούλη που είδαμε στην Επίδαυρο σε σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού.
***
«Τους κόπους μου, της δύστυχης, τους πήρε τώρα ο Άδης. Γέννησα γιο, παρηγοριά στα γηρατειά δεν θα ‘χω»…
Προσθέτουν οι μητέρες των Αργείων στρατηγών.
***
Οι Ικέτιδες (Οικέτιδες εκ του οίκου υπηρέτριες) είναι η τραγωδία που έγραψε ο Ευριπίδης και διδάχτηκε (παίχτηκε) το 422 π.Χ. με διαφορετική υπόθεση από την ομώνυμη τραγωδία του Αισχύλου που γράφτηκε προγενέστερα το 461 π.Χ.
Η λειτουργία της γραφής ως διακριτικού γνωρίσματος στην αξιολόγηση των πολιτευμάτων είναι επινόηση του Ευριπίδη. Στην ομώνυμη τραγωδία εκφωνείται από τον Θησέα που πλέκει το εγκώμιο της ισονομίας, της ισότητας ενώπιον του νόμου και μέσω του νόμου. Αυτό το εγκώμιο του γραπτού νόμου είναι ακόμα πιο αξιοσημείωτο επειδή είναι καταχωρισμένο μέσα σ’ ένα κειμενικό περιβάλλον όπου γίνεται επίκληση του «θείο νόμου» και του «πανελλήνιου νόμου» από τον Άδραστο, τον αρχηγό των Αργείων και τις μητέρες των επτά Αργείων αρχηγών που σκοτώθηκαν πολεμώντας εναντίον των Θηβών και των οποίων τις σορούς αρνείται να αποδώσει ο Κρέων, ο άρχοντας της πόλης αυτής.
Το έργο
Το έργο έχει 1.234 στίχους. Ο Χορός αποτελείται από γυναίκες του Άργους, μητέρες των 7 επί Θήβας. Τα πρόσωπα του έργου είναι η Αίθρα, ο Θησέας, ο Άδραστος, ο Κήρυκας, ο Άγγελος, η Ευάδνη, ο Ίφις, τα Παιδιά και η θεά Αθηνά.
Η Αίθρα (μητέρα του Θησέα) περικυκλωμένη από τις μητέρες των 7 σκοτωμένων λοχαγών στη Θήβα προλογίζει το έργο. Βρισκόμαστε στο ιερό της Δήμητρας στην Ελευσίνα. Ο Άδραστος, βασιλιάς του Άργους, δεν μπόρεσε να πάρει τους νεκρούς του για να τους θάψει και ζητά τη βοήθεια του Θησέα. Ο Θησέας έρχεται. Ακολουθεί διάλογος ανάμεσά τους. Ο Θησέας τον προσβάλλει και τον μειώνει. Αρνείται τη βοήθεια. Η Αίθρα παρεμβαίνει. Ζητά απ’ το γιο της να δώσει έμφαση όχι στην ύβρη των Αργείων που εκστράτευσαν, αλλά στο θρήνο των μητέρων, που ικετεύουν για τα λείψανα των παιδιών τους.
Ο Θησέας ετοιμάζεται ν’ αποστείλει κήρυκα στον Κρέοντα, όταν φτάνει Θηβαίος κήρυκας που αξιώνει από τους Αθηναίους το διωγμό των Ικέτιδων και του Αδραστου. Ακολουθεί μια αντέγκληση με τον Θησέα που υπερασπίζεται το δημοκρατικό πολίτευμα σε αντίθεση με τον κήρυκα που υμνεί τη μοναρχία. Ακολουθεί χορικό.
Φτάνει αγγελιαφόρος με ευχάριστες ειδήσεις. Οι Αθηναίοι επιβλήθηκαν και εξασφάλισαν την αναίρεση των νεκρών. Ακολουθεί επιτάφιος λόγος του Αδραστου και σκηνή με την Ευάδνη, κόρη του Ίφη, που θέλει να πέσει και τελικά πέφτει στην πυρά ακολουθώντας στο θάνατο τον άντρα της (Καπανέα). Μετά μπαίνει στη σκηνή ένας δεύτερος χορός (παραχορήγημα): τα παιδιά των σκοτωμένων φέρνουν λάρνακες για την τέφρα και ακολουθεί θρήνος. Ο Άδραστος αποχωρεί με υποσχέσεις αιώνιας πίστης, στους Αθηναίους. Επεμβαίνει η Αθηνά που ζητά να ενισχύσουν την υπόσχεσή τους οι Αργείοι με ένορκη συνθήκη.
Πράγματι ιστορικά οι Αργείοι τηρούν τη συνθήκη.
***
Πνευματικό μεγαλείο
Τα μηνύματα του συγγραφέα είναι κορυφαία και διαχρονικά. Μας μιλάει για τη Δημοκρατία και την Τυραννία, για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, για τη λογική και την παραφροσύνη, για τη ζωή και τον θάνατο, για την ειρήνη και τον πόλεμο, για τον σεβασμό και τη βεβήλωση…
Όταν λοιπόν βρισκόμαστε μπροστά σε αυτό το πνευματικό μεγαλείο ασφαλώς είναι άκαιρο, άκομψο και οπωσδήποτε ατυχές να λέει κάποιος στην Αίθρα (Κάτια Δανδουλάκη): «Το …φόρεμά σας ήταν εξαιρετικό» και την ίδια στιγμή να απευθύνεται στον Θησέα (Άκη Σακελλαρίου) και να του κάνει παράπονα επειδή δεν τον άκουγε και πολύ καλά…
***
Πράγματι το κοστούμι της Αίθρας (από τον Γιώργο Σουγλίδη) θα μείνει στην ιστορία του θεάτρου, όπως έμεινε εκείνο της Εκάβης (Αλέκα Κατσέλη) από τον Αντώνη Φωκά, της Μήδειας (Μελίνα Μερκούρη) από την Ντένη Βαχλιώτη ή της Ηλέκτρας (Καρυοφυλλιά Καραμπέτη) από τον Γιώργο Πάτσα.
Όμως τα ρούχα δεν κάνουν τον παπά… Το κορυφαίο – μεταξύ των άλλων – είναι η παρέμβαση της Αίθρας στις δημόσιες υποθέσεις και η επιτυχία της να καθοδηγήσει τις επόμενες κινήσεις του γιου της Θησέα. Εκεί πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας: Στο λόγο του Ευριπίδη. Μόνο σε αυτόν…
Φυσικά στην όποια αρνητική μας διάθεση τροφή μπορεί να δώσει ακόμα και η ένταση της φωνής του Άκη Σακελλαρίου (Θησέα), όμως πώς μπορείς να κρίνεις κάποιον αν δεν ξέρεις τις σκηνοθετικές οδηγίες που έχει πάρει;
Ασφαλώς αυτό που σχεδίασε και είχε ως στόχο ο Στάθης Λιβαθινός – όπως ξέρουμε από όλες τις δουλειές του – δεν είναι η προβολή κάποιων ρόλων αλλά η δυναμική και ενιαία εμφάνιση των συνόλου των συντελεστών στις «Ικέτιδες» που έχουν την υπογραφή του.
***
*Με την πρώτη ματιά – όταν κάθεσαι στις κερκίδες – σε κερδίζει το σκηνικό του Γιώργου Σουγλίδη. Ο Κύπριος καλλιτέχνης με τρόπο ιδανικό «πάντρεψε» το φυσικό τοπίο με τα έξι δέντρα – ικέτες που δημιούργησε. Μια λιτή δημιουργία στηριγμένη σε μια απλή έμπνευση. Ένα εικαστικό αποτέλεσμα με σεβασμό στον χώρο, που ήταν απόλυτα συνυφασμένο με το κείμενο του Ευριπίδη.
*Επόμενο θετικό στοιχείο, η μουσική και οι μουσικοί: Ο Γιώργος Δούσος (κλαρίνο, σαξόφωνο, καβάλ, ντουντούκ), ο Αλέξανδρος Δρυμωνίτης (ηλεκτρική κιθάρα, electronics), ο Γιάννης Μεσσαλάς (τοξωτό τανμπούρ) και ο Δημήτρης Τίγκας (κοντραμπάσο) δεν συνόδευσαν μελωδικά την παράσταση. Και οι τέσσερις υπήρξαν ένας ακόμη ολοκληρωμένος ρόλος στις «Ικέτιδες».
Ένας ρόλος γραμμένος στο πεντάγραμμο από τον εμπνευσμένο και δημιουργικό Άγγελο Τριανταφύλλου ο οποίος με τη σύνθεσή του «υπαγόρευσε» έναν ιδιαίτερο σε συναίσθημα ρυθμό στην εκφορά του λόγου των ηθοποιών.
*Το τρίτο στοιχείο έχει και πάλι την υπογραφή του Γιώργου Σουγλίδη. Είναι τα κοστούμια. Ήδη έκανα αναφορά σε αυτό της Αίθρας. Όμως οι μαυροφορεμένες μητέρες των Αργείων στρατηγών έδωσαν τη δική τους σφραγίδα με την αέναη παρουσία και κίνησή τους στην ορχήστρα του Αργολικού Θεάτρου. Στη συνέχεια όμως φορώντας τις στρατιωτικές στολές των νεκρών παιδιών τους δίνουν μια άλλη διάσταση στην τραγωδία. Δημιουργούν την εικόνα της μεγάλης θερμής αγκαλιάς μέσα στην οποία οι νεκροί στρατηγοί δέχονται το ύστατο μητρικό χάδι. Της μάνας το χάδι που κρατά ακόμη και τα στρατιωτικά άρβυλα σαν να κρατά με περισσή προσοχή το νεογέννητο παιδί της.
Αξιοσημείωτη η συμφωνία λευκού, μαύρου και κόκκινου, της Αίθρας, του Θησέα και του χορού.
*Η μουσική διδασκαλία είχε ένα διπλό στόχο: Πρώτα να υπηρετήσει τον ρυθμό που ζητούσε η μετάφραση και δεύτερον να ακολουθήσει τους μουσικούς δρόμους που είχε χαράξει ο συνθέτης. Και τους δύο στόχους τους πέτυχε η Μελίνα Παιονίδου χωρίς την παραμικρή παρέκκλιση και κυρίως χωρίς να χρησιμοποιήσει μικρόφωνα – ψείρες…
*Η αέναη κίνηση όλων των ηθοποιών χαρακτηρίζεται από αρμονία, συμμετρία αλλά παράλληλα και δυναμισμό. Τη χορογραφία έχει υπογράψει ο Φώτης Νικολάου.
*Ιδιαίτερη βαρύτητα στην παράσταση είχε σχεδιασμός των φωτισμών από τον Αλέκο Αναστασίου. Κάθε σκηνή είχε τη δική της εικαστική αξία.
***
«Παιδάκι μου, σε κράτησε κάτω από την καρδιά μου, κι όλο τον πόνο άντεξα, σε γέννησα, σ’ ανάθρεψα – για να σε βρει η συμφορά.
Τους κόπους μου, της δύστυχης, τους πήρε τώρα ο Άδης. Γέννησα γιο, παρηγοριά στα γηρατειά δεν θα ‘χω».
***
Οι μητέρες των Αργείων στρατηγών, με τα βουρκωμένα μάτια και τον λυγμό στο λαιμό σε κάθε τους φράση, σήκωσαν όλο το βάρος των μηνυμάτων του Ευριπίδη. Με σωματικό, φωνητικό και ερμηνευτικό εύρος ανταποκρίθηκαν άξια στη δύσκολη αποστολή τους.
Άννα Γιαγκιώζη: Ήρεμη δύναμη. Στιβαρή εμφάνιση.
Άνδρη Θεοδότου: Με λεπτές αποχρώσεις.
Κόρα Καρβούνη: Ανήμερο θηρίο.
Τζίνη Παπαδοπούλου: Εμπειρία και συναίσθημα.
Μαρία Σαββίδου: Λαμπερή φωνή και παρουσία.
Κωνσταντίνα Τάκαλου: Σταθερή αξία, μεγάλη καρδιά.
Τάνια Τρύπη: Συγκίνηση και πάθος.
Νιόβη Χαραλάμπους: Άνεση και αποφασιστικότητα.
Αγλαΐα Παππά: Με δύναμη ψυχής. Κορυφαία όμως και στην αστραπιαία μεταμόρφωσή της σε Αθηνά και στην ερμηνεία της.
***
Ο Θοδωρής Κατσαφάδος, ως Ίφις: Η εμπειρία σε όλο της το μεγαλείο.
Η Κατερίνα Λούρα, ως Ευάδνη: Στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων.
Ο Ανδρέας Τσέλεπος, ως Άγγελος: Δυναμικός με λαμπερή φωνή.
Ο Χάρης Χαραλάμπους, ως Κήρυκας: Δυνατός και συνεπής ερμηνευτής.
Ο Χρήστος Σουγάρης, ως Άδραστος: Παραδοσιακός αλλά και μοντέρνος.
Ο Άκης Σακελλαρίου, ως Θησέας: Κάλυψε με απόλυτη επιτυχία την εναλλαγή συναισθημάτων του Θησέα. Με χιούμορ αλλά και κυνικότητα προσέδωσε κύρος στον ήρωά του.
Η Κάτια Δανδουλάκη, ως Αίθρα: Παρούσα καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης πότε με τον λόγο της και πότε με το πνεύμα της. Χωρίς εξάρσεις, χωρίς υπερβολές, χωρίς ευκολίες.
***
Η μετάφραση του Γιώργου Κοροπούλη ήταν το βασικό θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίχθηκε το όλον οικοδόμημα. Έριξε ιδιαίτερο βάρος στων μανάδων τους πόνους, την ψυχική δύναμη και τις προοπτικές τους για τη συνέχεια.
***
Στο σημείο αυτό θέλω να αναφερθώ στη συμμετοχή των Παιδικών Χορωδιών Ναυπλίου και Λυγουριού, υπό τη διεύθυνση του μαέστρου Γιάννη Νικολόπουλου. Τα παιδιά, στον ρόλο των «Επιγόνων», έκαναν ένα μοναδικό δώρο στους θεατές με τη σεμνότητά τους αλλά κυρίως με το πάθος τους. Ήταν έκπληξη η συμμετοχή και η παρουσία τους. Με την αυθεντικότητά τους μας συγκίνησαν, χωρίς να το επιδιώξουν.
***
Ο σκηνοθέτης Στάθης Λιβαθινός πρόσθεσε μια κορυφαία σελίδα στο βιογραφικό του. Ο λόγος του Ευριπίδη και η μετάφραση του Κοροπούλη του έλυσαν τα χέρια και απελευθέρωσαν έτσι τον δημιουργικό αέρα που έφερε στην Επίδαυρο. Με ευγνωμοσύνη θα θυμόμαστε πάντα αυτή τη σκηνοθεσία του. Μια σκηνοθεσία που αποτελεί έναν ύμνο για “τη γυναικεία αντοχή και τη δύναμη της γυναικείας φύσης, ακόμα και αυτής που έχουν οι άνδρες”.
***
Για την ιστορία πρέπει να θυμίσω και άλλα έξι ονόματα. Είναι ο Βοηθός σκηνοθέτης: Βασίλης Ανδρέου. Η Δραματολόγος: Ειρήνη Μουντράκη. Η Βοηθός σκηνοθέτη: Μαρίνα Μυρτάλη. Ο Βοηθός σκηνογράφου – ενδυματολόγου: Μαρία Καλαμαρά. Στον Σχεδιασμό κομμώσεων – Περούκες ο Χρόνης Τζήμος και στον Σχεδιασμό μακιγιάζ η Κάκια Πετρέα.
Είναι έξι βασικοί συνεργάτες που είναι τόσο απαραίτητοι και χρήσιμοι όπως είναι ο τερματοφύλακας στην ομάδα ποδοσφαίρου ή ο διορθωτής σε μια εφημερίδα.
***
Να θυμίσουμε ότι η παράσταση αυτή είναι αφιερωμένη στον Κύπριο σκηνοθέτη Νίκο Χαραλάμπους ο οποίος με τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου, ανέβασε τις «Ικέτιδες» το 1978, όταν ακόμη «ήταν ζεστές» οι μηχανές του «Αττίλα» από την εγκληματική εισβολή του 1974.
Ασφαλώς πολιτικώς ορθή η επιλογή του Στάθη Λιβαθινού, καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού, να ανταποκριθεί θετικά στην πρόταση του Θ.Ο.Κ. για τη συνεργασία των δύο Εθνικών Θεάτρων σε αυτό το ανέβασμα 45 χρόνια μετά την εισβολή.
***
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
«Ικέτιδες»
Του Ευριπίδη
Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου
Παρασκευή 5 και Σάββατο 6 Ιουλίου 2019
*
Μετάφραση: Γιώργος Κοροπούλης
Σκηνοθεσία: Στάθης Λιβαθινός
Σκηνικά – Κοστούμια: Γιώργος Σουγλίδης
Φωτισμοί: Αλέκος Αναστασίου
Μουσική: Άγγελος Τριανταφύλλου
Χορογραφία: Φώτης Νικολάου
Μουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου
Βοηθός σκηνοθέτης: Βασίλης Ανδρέου
Βοηθός σκηνοθέτη: Μαρίνα Μυρτάλη
Βοηθός σκηνογράφου – ενδυματολόγου: Μαρία Καλαμαρά
Δραματολόγος: Ειρήνη Μουντράκη
*
Διανομή – Μητέρες Αργείων στρατηγών
Άννα Γιαγκιώζη. Άνδρη Θεοδότου, Κόρα Καρβούνη, Τζίνη Παπαδοπούλου, Αγλαΐα Παππά, Μαρία Σαββίδου, Κωνσταντίνα Τάκαλου, Τάνια Τρύπη, Νιόβη Χαραλάμπους
***
Αίθρα: Κάτια Δανδουλάκη
Θησέας: Άκης Σακελλαρίου
Άδραστος: Χρήστος Σουγάρης
Κήρυκας: Χάρης Χαραλάμπους
Άγγελος: Ανδρέας Τσέλεπος
Ευάδνη: Κατερίνα Λούρα
Ίφις: Θοδωρής Κατσαφάδος
*
Φωτογράφος παράστασης: Ελίνα Γιουνανλή
***
ΔΥΟ ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ “ΙΚΕΤΙΔΕΣ”
***
ΠΕΡΙΟΔΕΙΑ
•11-14 Ιουλίου, Λευκωσία, Αμφιθέατρο Μακαρίου Γ΄
•17-18 Ιουλίου, Λεμεσός, Αρχαίο Θέατρο Κουρίου
•20 Ιουλίου, Λάρνακα, Παττίχειο Δημοτικό Αμφιθέατρο
***
ΚΥΠΡΟΣ – ΕΔΩ ΜΕ ΕΝΑ “ΚΛΙΚ” ΤΟ ΕΙΣΙΤΗΡΙΟ ΣΑΣ
***
•30 Αυγούστου, Θεσσαλονίκη, Θέατρο Δάσους
•2 Σεπτεμβρίου, Πειραιάς, Βεάκειο Δημοτικό Θέατρο
•11 Σεπτεμβρίου, Κορωπί, Θέατρο Δεξαμενής
•15 Σεπτεμβρίου, Ελευσίνα, Παλαιό Ελαιουργείο
***
