Γράφει η Ειρήνη Αϊβαλιώτου
Ἦσαν ὁ Στάθης κι ὁ Λευθέρης τῆς Κρατήρας, δίδυμα ἑπτὰ ἐτῶν, κι ὁ Γιώργης κι ἡ Μαλάμω τοῦ Καρυοφύλλη, ἑπτὰ καὶ ἓξ ἐτῶν, κι ὁ Κῶτσος τοῦ Κοντονίκου, ὀκταέτης, καὶ ὁ Χαράλαμπος καὶ τὸ Τσιτσὼ τοῦ Καλλιμάνη, ἓξ καὶ πέντε ἐτῶν, ὅλα χαρούμενα, παίζοντα μέσα εἰς τὰς λόχμας, πηδῶντα τὰ μικρὰ χανδάκια, καραβίζοντα φύλλα δένδρων ἢ ξυλάρια εἰς τὸ νερὸν τοῦ ῥύακος. (Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Τ’ αερικό στο δέντρο)
Παρόντες ἦσαν, πλήν τῆς παπαδιᾶς, (…) κ’ ἡ θειά τό Μαλαμώ ἡ Καναλάκαινα, μεμακρυσμένη συγγενής (Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Στο Χριστό στο Κάστρο)
***
Να ‘ναι η Μαλάμω του Παπαδιαμάντη, να ‘ναι η ελληνική ταινία του 1960, Μαλάμω, γνωστή και ως «Μου Πήραν την Αγάπη μου»; Να ‘ναι το παραδοσιακό «Κι αν πας Μαλάμω μ’ για νερό/ κι εγώ στη βρύση καρτερώ,/ να σου τσακίσω το σταμνί / να πας στη μάνα’ σ’ αδειανή», που ανέσυρε από τη λήθη η Δόμνα Σαμίου;
Να ‘ναι η «Μαλάμω» (1985) σε στίχους της μοναδικής Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου και μουσική του Σταμάτη Κραουνάκη, που πρωτοτραγούδησε θαυμάσια η Άλκηστις Πρωτοψάλτη;
Αυτό που απολαύσαμε στο θέατρο «Λαμπέτη» είναι το έπος μιας γυναίκας που αγαπήθηκε, αλλά και μισήθηκε για την αξεπέραστη ομορφιά της, την αγνότητα και το πείσμα της.
Έπος
Το έπος προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα έπω (μιλάω). Είναι λογοτεχνικό αφηγηματικό είδος του έμμετρου λόγου, του οποίου το κύριο χαρακτηριστικό είναι ο μεγάλος αριθμός στίχων με θεματολογία μυθολογική ή ιστορική, ηρωική ή διδακτική, πλούσια σε ιδεολογικά και πολιτιστικά στοιχεία. Η δε δομή του, η πλοκή και τεχνική του διανθίζεται συνήθως από πλούσια καλολογικά στοιχεία που το κάνουν ιδιαίτερα δημοφιλές και κλασικό στο χρόνο. Εκ του έπους ορίζεται ομοίως το ιδιαίτερο αυτό είδος της ποίησης ως επική ποίηση. Ιδιαίτερα επίσης χαρακτηριστικά του έπους είναι ότι απαγγέλλεται και δεν τραγουδιέται, σε αντίθεση με άλλα ποιήματα, λυρικά ή δραματικά.
Ειδυλλιακόν δράμα
Είναι πραγματικά άξιον κοινωνιολογικής, ανθρωπολογικής και καλλιτεχνικής μελέτης το ενδιαφέρον που δείχνουν πολλοί σύγχρονοι δημιουργοί μας, όπως ο Σίμος Κακάλας, ο Νίκος Καραθάνος και άλλοι, για έργα που ανήκουν στην παράδοση του δραματικού ειδυλλίου. Όμως η σκηνοθέτις Ελένη Γκασούκα και ο συγγραφέας Νίκος Χαρλαύτης προχώρησαν ένα βήμα παρακάτω και δημιούργησαν εξαρχής ένα σύγχρονο έργο που βασίζεται μεν στην παράδοση αλλά μιλάει κατευθείαν στο σημερινό απαιτητικό θεατή ο οποίος κατακλύζεται από θεατρικές προτάσεις και μύριους καλλιτεχνικούς πειρασμούς.
Και αναφέρομαι στο ειδυλλιακόν δράμα διότι πρόκειται για μια παράδοση ολίγον αμφιλεγόμενη, υπό την έννοια ότι ναι μεν άφησε με όρους λαϊκής αποδοχής επιτυχίες στο διάβα της, όμως δεν μας κληροδότησε κάποια άξια λόγου πρόταση που να σχετίζεται με την πρόοδο του ελληνικού θεάτρου. Εκείνο που άφησε είναι κυρίως μια παράδοση, η οποία εμπορεύτηκε την έννοια της ελληνικότητας, σε μια εποχή που το θέμα του έθνους, των ριζών κ.λπ. κυριολεκτικά σάρωνε.
Η Γκόλφω του Σπυρίδωνα Περεσιάδη, σχεδόν 40 χρόνια μετά τη συγγραφή της, σε τελείως διαφορετική μορφή, αυτή του κινηματογράφου, εξαιτίας της ηχητικής μορφής της ταινίας, που υπήρξε καθοριστική για την αποδοχή και απήχησή της στο κοινό, δημιούργησε μια σειρά από ανάλογες παραγωγές με θέματα παρμένα από την αγροτική και κυρίως τη βουκολική ζωή, τα ήθη και τα έθιμα της υπαίθρου. Λόγω των ενδυματολογικών χαρακτηριστικών, το είδος αυτών των ταινιών ονομάστηκε «φουστανέλα».
Ας γυρίσουμε όμως στην καυστική βουκολοτραγωδία του Νίκου Χαρλαύτη «Το έπος… της Μαλάμως» σε σκηνοθεσία Ελένης Γκασούκα, με τον Θανάση Αλευρά, που παρουσιάζουν τα Αθηναϊκά Θέατρα στο θέατρο Λαμπέτη.
“Λαϊκό θέατρο”
Η παράσταση εκφράζει ένα όνειρο φυγής από τον ταραγμένο κόσμο της βίας και της αδικίας και τον πόθο της επιστροφής στην αθωότητα, την παιδικότητα, τη γαλήνη, τη συνεργασία, τη συντροφικότητα, την αγάπη.
Αυτό που νιώθεις παρακολουθώντας την είναι ότι δημιουργείται εμπρός σου ένα είδος γνήσιου «λαϊκού θεάτρου», όπου όλη η σκηνή μετατρέπεται σε ένα θίασο βουκολικών μεταμφιέσεων.
Η Ελένη Γκασούκα συντόνισε και κούρδισε τη ρυθμικότητα των δρώμενων και διαμόρφωσε με επιδεξιότητα τα μονοπάτια επικοινωνίας με την πλατεία. Το δε κείμενο ήταν έμπλεο φαντασίας, γραμμένο με ιδιαίτερη άνεση από το συγγραφέα του. Ή μάλλον αυτό κατάφερε να δώσει, καθώς σίγουρα έκρυβε μόχθο και κάματο μεγάλο.
«Το έπος… της Μαλάμως» είναι ένα ειδύλλιο αξιοθαύμαστα φτιαγμένο από κλισέ που απελευθερώνουν τα πάθη τους στα βουνά και τα λαγκάδια, εκεί όπου υποτίθεται ότι βρίσκονται οι αμόλυντοι έρωτες, οι παρθένες κόρες, τα όμορφα παλικάρια με τα αιγοπρόβατα, οι στυγνοί και καταπιεστικοί τσέλιγκες, οι άσχημες και κακομαθημένες τσελιγκοπούλες, το χωριό με τους καθαρούς ελληνικούς βιορυθμούς του, οι φουστανέλες, τα γιορντάνια, τα γάργαρα νερά, ο ρομαντισμός, η σκληρότητα, τα κρυφά πάθη, τα καλά κρυμμένα μυστικά, η αυθαιρεσία των ισχυρών και τα έντονα συναισθήματα.
«Βουκολοτραγωδία μετ’ ασμάτων και ποικίλων ξεσπασμάτων»
Στο έργο παρακολουθούμε μια νεαρή χωριατοπούλα, γεμάτη ομορφιά και αλαζονεία, να μεταμορφώνεται μέσα από τις περιπέτειες και τα παθήματά της, να γίνεται ταπεινή και, με δάκρυα και πόνο, να αντιστέκεται στην άδικη μοίρα της.
Η Μαλάμω είναι γραμμένη σε 15σύλλαβο έμμετρο λόγο, έχει κοινά με τα θεατρικά του Μποστ, που είναι από τα αρτιότερα δείγματα πηγαίου νεοελληνικού χιούμορ, και διαθέτει το σκωπτικό χιούμορ του Σουρή. Ο ίδιος ο συγγραφέας την αποκαλεί «βουκολοτραγωδία μετ’ ασμάτων και ποικίλων ξεσπασμάτων».
Είναι μια ευφυέστατη σουρεαλιστική παρωδία βουκολικού δράματος, αστεία, σαρκαστική και παραβολική, μια σάτιρα της ελληνικής επαρχίας, του μελό όπως το μάθαμε από τον Φώσκολο, ένα ρηξικέλευθο, υπαινικτικό και υπονομευτικό κείμενο.
Αριστοφανική κωμωδία, βουκολικό δράμα, ανατρεπτικό κωμειδύλλιο, Ερωτόκριτος και Αρετούσα του 21ου αιώνα, φαντασμαγορική επιθεώρηση, όπως κι αν τη δείτε, η «Μαλάμω» μας διδάσκει Ιστορία, συμπληρώνοντας τον εικονοκλάστη Τσιφόρο στις κλασικές Σταυροφορίες του.
Όλα τα προσόντα της η Μαλάμω τα οφείλει στην έμπνευση και στη σπιρτάδα του δημιουργού της, στην αποτελεσματική δημιουργικότητα της Ελένης Γκασούκα αλλά και όλων των συντελεστών της παράστασης που αφήνουν έντονο το αποτύπωμά τους στη σκηνή και σε κάνουν να τη σκέφτεσαι πολλές ώρες αφού τελειώσει.
Η ευρηματική σκηνοθεσία της Ελένης Γκασούκα, η υποκριτική ευφυΐα του Θανάση Αλευρά και όλων των αστεριών που τον πλαισιώνουν και βεβαίως το κείμενο του Νίκου Χαρλαύτη, που αξιοποιεί όλο τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας πλάθοντάς τον σαν πηλό, δίνουν ένα αποτέλεσμα εξαιρετικού ήθους, πρωτοτυπίας και αισθητικής απόλαυσης, αναδεικνύοντας τη Μαλάμω ως την απόλυτη θεατρική ηρωίδα του χειμώνα 2018 -19.
Οι ηθοποιοί
Δώδεκα υπέροχοι άντρες, από τους πιο ταλαντούχους της που διαθέτει το ελληνικό θέατρο –Κώστας Ανταλόπουλος, Μπάμπης Γαλιατσάτος, Αργύρης Γκαγκάνης, Κωνσταντίνος Καϊκής, Jerome Kaluta, Κωνσταντίνος Μαγκλάρας, Πάνος Νάτσης, Χάρης Χιώτης, Παντελής Αρουσαλίδης, Νίκος Καραγιαννίδης, Κωνσταντίνος Σακκάς– υποδύονται αριστοτεχνικά όλους τους ρόλους, γυναικείους κι αντρικούς.
Ο δε Θέμης Καραμουρατίδης έγραψε την πρωτότυπη μουσική, δίνοντάς της μια πολύ ζωντανή και κωμική χροιά.
Ομολογώ πως κατακτήθηκα από τη Μαλάμω και απόλαυσα κάθε στιγμή της. Καλοδουλεμένη και σκηνοθετημένη παράσταση με λεπτομέρειες πολύχρωμου παραδοσιακού καμβά. Κάθε κίνηση, κάθε έκφραση, κάθε χαρακτήρας μελετημένος σωστά, γεγονός που προδίδει εξαντλητική δουλειά. Ένας θίασος δεμένος, που δείχνει να διασκεδάζει επί σκηνής, με επικεφαλής τον ανεξάντλητο Θανάση Αλευρά. Τον παρακολουθώ χρόνια, όμως αυτή τη φορά πραγματικά ενθουσιάστηκα από τον τρόπο που πλάθει τον χαρακτήρα, που ερμηνεύει και ζει κυριολεκτικά ως “Μαλάμω” την κάθε στιγμή της πάνω στη σκηνή.
Γιατί η Μαλάμω είναι ιδέα, όχι πρόσωπο. Η Μαλάμω είναι η Ελλάδα, όπως η Μαλένα είναι η Ιταλία. Ένα πολυπόθητο κορίτσι στην πρώτη του τη δροσιά, ντυμένο στα γαλανόλευκα, φρέσκο, άσπιλο κι αθώο, που όλοι θέλουν ν’ αρπάξουν ένα του κομμάτι, να το ρίξουν στο κρεβάτι τους. Με τη διαφορά πως η Μαλάμω είναι παρθένα και περιμένει τον ένα και μοναδικό εραστή, αυτόν που έχει αγαπήσει, σε αντίθεση με την Ελλάδα που, ενώ θεωρεί πως είναι παρθένα, εδώ και δεκαετίες έχει υποκύψει σε όλους τους μνηστήρες της…
Ο Νίκος Χαρλαύτης είναι ένας χαρισματικός και ταλαντούχος διανοούμενος (δικηγόρος και ενδυματολόγος), που εμπνεύστηκε τη Μαλάμω από το κόμικ της Μπλανς Επιφανί και την έγραψε σε διάρκεια μεγαλύτερη των είκοσι χρόνων. Είναι ένα σπάνιο, έμμετρο κομμάτι, νεοελληνικής γραφής, που διαισθάνομαι πως με το πέρασμα του χρόνου να αποκτήσει αξία, σαν δείγμα ειδικής θεατρικής γραφής.
Κορίτσι – σύμβολο
Εκτός από μία βουκολική ιστορία, η Μαλάμω παραπέμπει σε πολλά. Στην ελληνική περιφέρεια με τις παθογένειές της, όπου λίγα έχουν αλλάξει στη νοοτροπία από άλλοτε, αλλά και στην Ελλάδα γενικότερα, αφού πρόκειται για μια πεντάμορφη κορασίδα που όλοι θέλουν να κάνουν δική τους εκείνη τραβά τη δική της ανηφόρα. Είναι η ξεροκέφαλη καλλονή που φέρει το στίγμα της γυναίκας «ελαφρών ηθών» μόνο και μόνο γιατί είναι ξεχωριστή και τη ζηλεύουν. Είναι η ενοχική κοπέλα που επιμένει να παραμείνει παρθένα, είναι ολόκληρη η ενοχική ελληνική οικογένεια που ντρέπεται για το διαφορετικό στους κόλπους της… Είναι όλοι οι ελλειμματικοί διπλανοί μας που μιλούν διαρκώς για σεξ αλλά αισθάνονται άβολα με την απόλαυση της ηδονής. Είναι το κορίτσι – σύμβολο. Η Μαλάμω είναι μια φανταστική προσωπικότητα. Φανταστική, με όλη τη σημασία της λέξης. Είναι μια γυναίκα, που δεν υπάρχει. Είναι σαν την ηρωίδα του ομώνυμου γνωστού και πετυχημένου γαλλικού «κόμικ» Μπλανς Επιφανί του Georges Pichard. Μια χυμώδης, σέξι και απονήρευτη κοπέλα, με μια πινελιά αφέλειας, αλλά κυρίως είναι μονίμως αβοήθητη και ανυπεράσπιστη, μπροστά στις άγριες διαθέσεις όλων εκείνων, που κατά περίεργο τρόπο προσφέρονται επίμονα και φορτικά να τη βοηθήσουν… Αυτή κατορθώνει και γλιτώνει, χωρίς (ή έστω με ελάχιστες) σωματικές απώλειες. Πάντως, γλιτώνει…
Μην ξεχνάμε ότι στην Πορνογραφία του, ο Μάνος Χατζιδάκις της αφιερώνει δύο τραγούδια, σε στίχους Άρη Δαβαράκη. Το ένα με τίτλο: «Η Ελλάδα σου μοιάζει, Μπλανς Επιφανί», λέει:
«Η Ελλάδα σου μοιάζει Μπλανς Επιφανί γιατί έχει ήθος, αφέλεια, υπομονή, να τη βιάζουν τακτικά οι κατακτητές
Με επιμονή τα καταφέρνει η Ελληνίς Επιφανί να παραμένει πάντα παρθένος και γυμνή».
Ευχή
Από τη θέση του θεατή, έφυγα συνεπαρμένη, με μια ολότελα θετική διάθεση απέναντι στην προσπάθεια όλου του θιάσου και των συντελεστών, με την ευχή δε ότι θα συνεχίσει να υπάρχει και να ωριμάζει η καλή ψυχαγωγία στο ελληνικό θέατρο, όπως αυτή που μας πρόσφερε η Μαλάμω.
Δροσιά και συνοχή, δυναμισμός και εντάσεις, πολυτάλαντοι ηθοποιοί, ένας πολυσύνθετος πρωταγωνιστής, μια ικανότατη σκηνοθέτις, η πηγαία μουσική του Θέμη Καραμουρατίδη, τα εντυπωσιακά σκηνικά του Κωνσταντίνου Ζαμάνη, τα ευφάνταστα κοστούμια του Νίκου Χαρλαύτη, οι επιτυχημένοι φωτισμοί του Σάκη Μπιρμπίλη, η έξυπνη μελέτη της κίνησης από την Ελένη Γκασούκα και οι ευφάνταστες χορογραφίες της Χρυσάνθης Μπαδέκα συνθέτουν μια παράσταση αλλιώτικη, χαριτωμένη, ξεκαρδιστική, χορταστική, αυθεντική, ανεπιτήδευτη. Μια από τις πιο επιδραστικές και αγαπημένες παραστάσεις της χρονιάς.
***
Ετούτο το Δελτίο Τύπου, φως ίσως ρίξει «στο…περίπου»,
σε κάτι που καλείται «Βουκολοτραγωδία».
Κάτω απ΄της μυστήριας λέξης τον μανδύα,
υποβόσκει θέαμα, που δεν εντάσσεται σε είδος,
αφού εξιστορεί τα δεινά, «αγάμου – εξ επαρχίας – κορασίδος”,
μαζί και της πατρίδος.
Και τα δύο τούτα θηλυκά, πάση θυσία,
μες του έρωτα την ανταρσία,
ζητούν να κρατούν την παρθενία, εντός τους άσβεστη λυχνία.
Υπάρχει όμως διαφορά και αυτό μας αφορά!
Η μία την κρατά για να την παραδώσει, σ΄αυτόν που μόνο αγάπησε
και πάντοτε προσμένει,
ενώ η άλλη, που νομίζει πως την διατηρεί,
την έχει πολλαπλώς, από καιρό, χαμένη…
Τελικά, στη σκηνή του «Λαμπέτη» θα φανεί,
εάν το έργον «…της Μαλάμως», είναι κωμωδία,
μιούζικαλ, επιθεώρηση, ή δακρυπηγαίο δράμα,
εφ΄όσον όλα τούτα συνυπάρχουν και γίνοντ’ ένα πράμα,
καταπώς στη ζωή συμβαίνει…
Τι άραγε τους θεατές να περιμένει;
Η Μαλάμω πάντως, προς τη δόξα, κατά κει τραβά…
Μες το δικό της το χαβά, και παρόλα τα στραβά,
όπως η Ελλάς, διόλου δεν ξαποσταίνει,
μένει υπέρλαμπρη, ζηλευτή και λατρεμένη.
Εξόχως ξαναμμένη,
όλους σας αναμένει, από τις 20 Οκτώβρη,
μήπως κι επιτέλους το ’βρει…
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Κείμενο: Νίκος Χαρλαύτης
Σκηνοθεσία: Ελένη Γκασούκα
Μουσική: Θέμης Καραμουρατίδης
Σκηνικά: Κωνσταντίνος Ζαμάνης
Κοστούμια: Νίκος Χαρλαύτης
Σχεδιασμός φωτισμών: Σάκης Μπιρμπίλης
Κίνηση: Ελένη Γκασούκα
Χορογραφίες: Χρυσάνθη Μπαδέκα
Βοηθός σκηνοθέτη: Γιώργος Σουλεϊμάν
Στο ρόλο της Μαλάμως ο Θανάσης Αλευράς
ΠΑΙΖΟΥΝ:
Κώστας Ανταλόπουλος, Μπάμπης Γαλιατσάτος, Αργύρης Γκαγκάνης, Κωνσταντίνος Καϊκής, Jerome Kaluta, Κωνσταντίνος Μαγκλάρας, Πάνος Νάτσης, Χάρης Χιώτης, Παντελής Αρουσαλίδης, Νίκος Καραγιαννίδης, Κωνσταντίνος Σακκάς.
Πληροφορίες
Ημέρες & Ώρες Παραστάσεων:
Τετάρτη, Κυριακή: 20:00
Πέμπτη & Παρασκευή: 21:00
Σάββατο: 18:00 & 21:00
Εισιτήρια: Από 15 ευρώ, www.ticket365.gr και στο: 211 1000.365
Θέατρο ΛΑΜΠΕΤΗ
Τηλέφωνο : 210 6457086
Παραγωγή: ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΘΕΑΤΡΑ
.
