Όταν μια εποχή χρησιμοποιεί συχνά μερικούς όρους, τούτο σημαίνει πως οι όροι αυτοί ανταποκρίνονται σε κάποιες σκοπιμότητες. Η εποχή μας χρησιμοποιεί συχνά τους όρους “χάος”, “προβληματισμός”, “άγχος”. Μπορούμε, χωρίς να πέσουμε σε λάθος, ν’ αφαιρέσουμε ένα ισχυρό ποσοστό υπερβολής. Η υπερβολή είναι αναπόφευκτη και δεν είναι ο πρόσφατος καρπός της ιδιοσυγκρασιακής δομής του ανθρώπου ή των συγχρόνων ιστορικών συνθηκών.
Και άλλοτε έχει συμβεί μερικοί όροι ή μερικά συνθήματα ν’ αποκτήσουν διάδοση πολύ μεγαλύτερη από το γεγονός που προσπαθούσαν να χαρακτηρίσουν. Ας μη λησμονούμε ποιο ρόλο έπαιξε η “συντέλεια του κόσμου” σιμώνοντας το έτος 1000 μ.Χ., ποιο ρόλο έπαιξε η “ομορφιά” κατά την Αναγέννηση ή ο “ερωτικός απελπισμός” κατά τον περασμένο αιώνα.
Η «ανθρωπιά» είναι μια λέξη του καιρού μας, ένας όρος κοινόχρηστος, ένα νόμισμα που
κυκλοφορεί σ’ όλα τα χέρια, γιατί συμβαίνει η ανταλλακτική του αξία να είναι πολύ μεγάλη. Και με
την «ανθρωπιά» εννοούμε, φυσικά, τη συμπόνια, τη συμμετοχή, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στο
πάθος του γείτονα. Και όχι μόνο του γείτονα. Του κάθε ανθρώπου. Άλλοτε χρησιμοποιούσαν τον
όρο «ανθρωπισμός». Έλεγαν: «αυτός είναι μεγάλος ανθρωπιστής» και με τούτο εσήμαιναν μια
προσωπικότητα που ξοδευόταν ολόκληρη για να κάμει το καλό. Ο Ντυνάν, για παράδειγμα, ο
ιδρυτής του «Ερυθρού Σταυρού», υπήρξε ένας τέτοιος ανθρωπιστής. Πέρα απ’ ό,τι θα μπορούσε
να ενδιαφέρει αποκλειστικά το άτομό του, εσυλλογίσθηκε τους ανθρώπους που έπασχαν, έξω από
διάκριση φυλής και θρησκείας, «εν πολέμω και εν ειρήνη».
Ο «ανθρωπιστής», ένας άνθρωπος με σπουδαίες ικανότητες, που αναλίσκεται με ειλικρίνεια,
χωρίς υστεροβουλία, ακόμη και χωρίς τη θεμιτή, επιτέλους, από πολλές απόψεις, επιθυμία της
υστεροφημίας, υπήρξε, για πολλούς αιώνες, ένα θαυμάσιο ιδανικό, που οι προγενέστεροι το
επρόβαλλαν στους μεταγενέστερους. Ακόμη τότε η «ανθρωπιά», μολονότι δεν έπαυε να είναι
κοινή απαίτηση, δεν είχε καταντήσει κοινόχρηστος όρος. Ήταν η σπάνια, η υψηλή παρουσία, όπου
μόνο μερικές εκλεκτές φύσεις κατόρθωναν να φτάσουν. Και ακόμη, μια καθημερινή άσκηση που ο
καθένας την επιθυμούσε για τον εαυτό του, θεωρώντας την αυτονόητο χρέος του, χωρίς να
συλλογίζεται ότι θα μπορούσε και διαφορετικά να την αξιοποιήσει.
Το γεγονός ότι η απαίτηση της «ανθρωπιάς» έχει γίνει κοινός τόπος σήμερα δεν είναι χωρίς
ιδιαίτερη σημασία. Δείχνει πως η οικουμενική ψυχή αισθάνεται βαθύτερα την ταλαιπωρία του
ανθρώπου και αναζητεί διέξοδο.
Περιττό να προστεθεί πως και η ανθρωπιά, καθώς κι ένα σωρό άλλοι όροι, έχει υποστεί
τρομακτικές διαστρεβλώσεις. Όποιος είπε πως οι ιδέες είναι καθώς τα υγρά, που παίρνουν το
σχήμα του μπουκαλιού τους, είχε, βέβαια, πολύ δίκιο. Και με τους όρους το ίδιο συμβαίνει.
Αλλάζουν νόημα, αλλάζουν απόχρωση, κατά τον τρόπο που τους μεταχειρίζεται κανείς και κατά
τον σκοπό που επιδιώκει χρησιμοποιώντας τους. Έτσι, μπορούμε να μιλούμε όλοι για ανθρωπιά,
αλλά να εννοούμε ολωσδιόλου διαφορετικό πράγμα ο καθένας.
Έπειτα, ένας όρος, μια λέξη, μια έκφραση, που βρίσκεται ολοένα στο στόμα μας, σιγά σιγά
φτωχαίνει, αδειάζει, αποστεώνεται, αυτοακυρώνεται. Φοβούμαι πως ίσια ίσια αυτό έχει συμβεί με
την ανθρωπιά. Αρκεί μια ματιά ολόγυρά μας, για να το νιώσουμε καλύτερα τούτο. Η καθημερινή
ζωή ολοένα και περισσότερο χάνει τη θαλπωρή, τη γλυκιά ζεστασιά της. Είναι ένας χειμώνας
χωρίς αλκυονίδες. Η «καλημέρα», αυτό το χαρούμενο άνοιγμα παραθύρου προς τον αίθριο
ουρανό, μεταβάλλεται σιγά σιγά σε μορφασμό. Η ανθρώπινη λαιμαργία, η δίψα της ευζωίας δεν
αφήνει τόπο για ευγενικά αισθήματα. Κάτι περισσότερο: τα ευγενικά αισθήματα θεωρούνται
ξεπερασμένα.
Λησμονούμε, ωστόσο, πως η ανθρωπιά είναι κυριότατα βούληση, δεν είναι γνώση, δεν είναι μόνο
γνώση. Και δεν είναι λόγος, είναι πράξη. Είναι ένας ολόκληρος εσωτερικός κόσμος, στην τελείωσή
του, που ακτινοβολεί παντού. Η ανθρωπιά αποκλείει τη μισαλλοδοξία, την καταφρόνηση του
άλλου ανθρώπου· είναι επιεικής και ήπια. Περιέχει πολλή συγκατάβαση και πολλή κατανόηση. Η
ανθρωπιά είναι κυκλική παρουσία. Δεν βρίσκεται στραμμένη προς ένα μονάχα σημείο του
ορίζοντα. Εκείνος που είναι αληθινά ανθρώπινος δεν μπορεί παρά να είναι, σε κάθε περίσταση,
ανθρώπινος. Η ανθρωπιά δεν είναι επάγγελμα, δεν είναι όργανο αυτοπροβολής και επιτυχίας.
Είναι απάρνηση. Πρέπει πολλά ν’ αρνηθείς, για να κερδίσεις τα ουσιωδέστερα. Αλλά δεν είναι και
παθητική κατάσταση. Ολωσδιόλου αντίθετα, αποτελεί μορφή αδιάκοπης ενέργειας. Είναι πολύ
ευκολότερο να γίνεις «μέγας ανήρ» παρά να γίνεις «μεγάλος άνθρωπος». Η Ιστορία είναι γεμάτη
παραδείγματα μεγάλων ανδρών. Αλλά έχει πολύ λίγους «ανθρώπους» να παρουσιάσει.
I.Μ.Παναγιωτόπουλος, Ο Σύγχρονος Άνθρωπος.
Οι Εκδόσεις των φίλων, Αθήνα 1988. 18η έκδοση (Διασκευή).
Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος ( 23 Οκτωβρίου 1901 – 17 Απριλίου 1982)
Ο Ι[ωάννης] Μ. Παναγιωτόπουλος γεννήθηκε στο Αιτωλικό, πρωτότοκος γιος του Μιχαήλ και της Ειρήνης. Οι γονείς του απέκτησαν τρία ακόμη παιδιά που πέθαναν όμως σε παιδική ηλικία. Το 1910 η οικογένεια Παναγιωτόπουλου εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του και γράφτηκε Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου. Αποφοίτησε το 1923 και εργάστηκε για πολλά χρόνια στην ιδιωτική εκπαίδευση. Υπήρξε βασικό στέλεχος της ιδιωτικής σχολής Μακρή, την οποία αργότερα αγόρασε και μετονόμασε σε Ελληνικά Εκπαιδευτήρια (πρόκειται για τη γνωστή σήμερα ως Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου στο Παλαιό Ψυχικό). Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής ταξίδεψε στην Ευρώπη, τη Μικρά Ασία, την Κίνα και αλλού. Το 1947 διορίστηκε καθηγητής Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Διδασκαλείο Μέσης Εκπαίδευσης. Διετέλεσε μέλος Διοικητικού Συμβουλίου στην Εθνική Πινακοθήκη, το Εθνικό Θέατρο και το μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, υπουργός Πολιτισμού και Επιστημών της κυβέρνησης Κ. Καραμανλή το 1974. Το 1976 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Πέθανε στην Αθήνα το 1982.
Το σύνολο του συγγραφικού έργου του Ι. Μ.Παναγιωτόπουλου είναι τεράστιο σε έκταση. Ασχολήθηκε επί εξήντα χρόνια παράλληλα με την ποίηση, την πεζογραφία, την ταξιδιωτική λογοτεχνία, την αρθρογραφία, το δοκίμιο, την κριτική. Το πρώτο του δημοσίευμα ήταν ένα πεζό κείμενο γραμμένο στην καθαρεύουσα στις στήλες της εφημερίδας “Ελλάδα” το 1916, ενώ συνέχισε να δημοσιεύει κείμενά του στα περιοδικά “Ναυτική Δόξα”, “Σφαίρα και Εθνικό Εγερτήριο”. Το 1920 πραγματοποίησε την πρώτη του ουσιαστική εμφάνιση στα γράμματα από τις στήλες του περιοδικού “Μούσα” των Νάσου Χρηστίδη και Παύλου Καλλιγά (1920-1923), του οποίου υπήρξε συνδιευθυντής μαζί με τους Λέοντα Κουκούλα, Μιχαήλ Στασινόπουλο και Κλέωνα Παράσχο.
Ακολούθησαν συνεργασίες του με περιοδικά και εφημερίδες όπως η “Ζωή”, η “Νέα Ζωή”, τα “Νέα Γράμματα”, το “Νέον Κράτος”, η “Νέα Εστία”, η “Πρωία”, η “Ελευθερία”, ενώ συνεργάστηκε επίσης στη “Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια” του Πυρσού. Στα πρώτα του ποιήματα κινήθηκε στο πλαίσιο του αισθητισμού, του νεοσυμβολισμού και του νεορομαντισμού με έντονες επιρροές από τον Κωστή Παλαμά (εδώ ανήκει η πρώτη του ποιητική συλλογή “Το βιβλίο της Μιράντας” του 1924) και στράφηκε αργότερα προς την ανανεωτική τάση των ποιητών του μεσοπολέμου, την εσωτερικότητα και τον υπερρεαλισμό (ορόσημο η ποιητική συλλογή “Αλκυόνη”, γραμμένη από το 1934 ως το 1948). Στην πεζογραφία του παρατηρείται συνύπαρξη ποιητικών στοιχείων με στοιχεία κριτικού στοχασμού, καθώς επίσης μια ιδιαίτερη φροντίδα της έκφρασης (σημειώνονται ενδεικτικά τα έργα του “Αστροφεγγιά” (1945), “Χαμοζωή” (1946), και “Τα εφτά κοιμισμένα παιδιά” (1956 – Α’ Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος).
Στην κοσμοθεωρία του ανιχνεύονται αρχικές επιρροές από την πεσιμιστική αντίληψη για τη ζωή που υιοθέτησαν και σύγχρονοί του αισθητιστές λογοτέχνες (Κώστας Ουράνης, Τέλλος Άγρας, Ναπολέων Λαπαθιώτης κ.ά.), ενώ στα έργα της ωριμότητάς του στράφηκε προς μια τραγική στάση αποδοχής του ανεκπλήρωτου της ηδονής και της ματαιότητας της ανθρώπινης ζωής. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Ι. Μ.Παναγιωτόπουλου βλ. Ζήρας Αλεξ., “Παναγιωτόπουλος Ι. Μ.”, Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό 8. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988, Κούσουλας Λουκάς, “Ι.Μ.Παναγιωτόπουλος”, Η μεσοπολεμική πεζογραφία · Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939) Στ΄, σ.364-417. Αθήνα, Σοκόλης, 1993 και Χατζηφώτης Ι.Μ., “Παναγιωτόπουλος Ι.Μ.”, Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας 11. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ.
(Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.).
Εργογραφία
Τίτλοι στη βάση Βιβλιονέτ
(2016) Αστροφεγγιά, Κάπα Εκδοτική
(2013) Χαμοζωή, Alter – Ego ΜΜΕ Α.Ε.
(2012) Αστροφεγγιά, Alter – Ego ΜΜΕ Α.Ε.
(2011) Αστροφεγγιά, Σχολή Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου
(2007) Μεβλανά ο εξαίσιος, Σχολή Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου
(2004) Ο σύγχρονος άνθρωπος, Εκδόσεις των Φίλων
(2003) Αλληλογραφία, Σχολή Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου
(2003) Ανθρώπινη δίψα, Σχολή Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου
(2003) Το δαχτυλίδι με τα παραμύθια, Σχολή Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου
(2002) Αιχμάλωτοι, Σχολή Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου
(2002) Αστροφεγγιά, Σχολή Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου
(2002) Χαμοζωή, Σχολή Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου
(2001) Είκοσι και ένα ποιήματα, Σχολή Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου
(1999) Ερήμην των Ελλήνων, Εκδόσεις των Φίλων
(1996) Οι σκληροί καιροί, Εκδόσεις των Φίλων
(1994) Ο στοχασμός και ο λόγος, Εκδόσεις των Φίλων
(1993) Ελληνικοί ορίζοντες, Αστήρ
(1993) Η τέχνη και ο άνθρωπος, Αστήρ
(1993) Ο κόσμος της Κίνας, Αστήρ
(1993) Ομιλίες της γυμνής ψυχής, Εκδόσεις των Φίλων
(1993) Τα πρόσωπα και τα κείμενα, Εκδόσεις των Φίλων
(1992) Αιχμάλωτοι, Αστήρ
(1992) Η Κύπρος, ένα ταξίδι, Αστήρ
(1992) Τα εφτά κοιμισμένα παιδιά, Αστήρ
(1992) Χαμοζωή, Αστήρ
(1991) Σκαραβαίος ο ιερός, Αστήρ
(1991) Χειρόγραφα της μοναξιάς, Εκδόσεις των Φίλων
(1989) Η Αφρική αφυπνίζεται, Αστήρ
(1989) Τα πρόσωπα και τα κείμενα, Εκδόσεις των Φίλων
(1985) Τα πρόσωπα και τα κείμενα, Εκδόσεις των Φίλων
(1982) Μεβλανά ο εξαίσιος, Αστήρ
(1982) Πολιτείες της Ανατολής, Αστήρ
(1981) Αφρικανική περιπέτεια, Αστήρ
(1980) Τα πρόσωπα και τα κείμενα, Εκδόσεις των Φίλων
(1978) Ασφυξία, Εκδόσεις των Φίλων
(1975) Αλληλογραφία, Εκδόσεις των Φίλων
Τα πρόσωπα και τα κείμενα, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Συμμετοχή σε συλλογικά έργα
(2016) Καλήν εσπέραν, άρχοντες, Ιωλκός
(2012) Εισαγωγή στην ποίηση του Καβάφη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
(2012) Μέρες του 2013, Γαβριηλίδης
(2010) Η νεοελληνική ερωτική ποίηση, Ελευθεροτυπία
(2009) Ανθολογία ελληνικού διηγήματος του 20ού αιώνα, Εκδόσεις Καστανιώτη
(2009) Ανθολογία της ελληνικής ποίησης (20ός αιώνας), Κότινος
(2009) Εισαγωγή στην ποίηση του Ελύτη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
(2009) Η κριτική για τον Άλκη Θρύλο, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη
(2009) Η κριτική για τον Πέτρο Χάρη, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη
(2009) Πειραιάς, Τσαμαντάκη
(2008) Από την αλληλογραφία Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου και Εμμ. και Αικ. Κριαρά: Τα σωζόμενα, Σχολή Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου
(2008) Λόγος για την Ύδρα, Εκδόσεις Καστανιώτη
(2008) Μ. Καραγάτσης 1908-2008, Εθνικό Κέντρο Βιβλίου
(2006) Μέρες του ποιητή Κ. Π. Καβάφη, Ευθύνη
(2006) Ποιητική και εικαστική ανθολογία, Σπανός – Βιβλιοφιλία
(2005) Παιδιά του κόσμου, Επίλογος
(2004) Επιστολές Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου και Εμμ. και Αικ. Κριαρά, Σχολή Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου
(1999) Modern Greek Poetry, Ευσταθιάδης Group
(1999) Μνήμη του Ηλία Βενέζη, Ευθύνη
(1999) Τιμή στον Τ. Κ. Παπατσώνη, Ευθύνη
(1995) Κότινος στον Άγγελο Σικελιανό, Ευθύνη
(1994) Για τον Σκαρίμπα, Αιγαίον
(1993) Θεώρηση του Νίκου Καζαντζάκη, Ευθύνη
(1993) Το Εικοσιένα, Ευθύνη
(1983) Το πέρασμα του Μηνά Δημάκη, Ευθύνη
(1981) Επανεκτίμηση του Μ. Καραγάτση, Ευθύνη
(1979) Η νεοελληνική κριτική για τον Παντελή Πρεβελάκη, Ευθύνη
(1976) Διαφήμιση και άνθρωπος, Νίκος Δήμου
Λοιποί τίτλοι
(1979) Καρκαβίτσας, Ανδρέας, 1865-1922, Άπαντα, Ζαχαρόπουλος Σ. Ι. [επιμέλεια]
(1979) Καρκαβίτσας, Ανδρέας, 1865-1922, Άπαντα, Ζαχαρόπουλος Σ. Ι. [επιμέλεια]
(1979) Καρκαβίτσας, Ανδρέας, 1865-1922, Άπαντα, Ζαχαρόπουλος Σ. Ι. [επιμέλεια]
(1979) Καρκαβίτσας, Ανδρέας, 1865-1922, Άπαντα, Ζαχαρόπουλος Σ. Ι. [επιμέλεια]
(1962) Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Ανδρέας Καρκαβίτσας και άλλοι, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
(1959) Βυζαντινά ιπποτικά μυθιστορήματα, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
(1959) Γεώργιος Βιζυηνός, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια, επιμέλεια σειράς]
(1957) Κυπριακή λογοτεχνία, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
(1956) Λόγιοι της τουρκοκρατίας, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Βυζαντινά κείμενα, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Βυζαντινή ποίησις, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Γρηγόριος Ξενόπουλος, Μ. Μητσάκης, Γ. Καμπύσης, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Δημ. Βικέλας, Εμ. Λυκούδης, Δ. Καμπούρογλους και άλλοι, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Ελληνικά δημοτικά τραγούδια, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Εμμανουήλ Ροΐδης, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Κρητική λογοτεχνία, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Λόγιοι της τουρκοκρατίας, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Νεοελληνικά λαογραφικά κείμενα, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Νεοελληνική επιστολογραφία, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Νεοελληνική φιλοσοφία, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Νεοελληνικό θέατρο, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Ο Κονδυλάκης και το χρονογράφημα, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Ο Κονδυλάκης και το χρονογράφημα, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Παλαμάς, Σικελιανός, Καβάφης, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Ποίησις και πεζογραφία της Επτανήσου, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Σκούφος, Μηνιάτης, Βούλγαρις, Θεοτόκης, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Ταξιδιωτικά, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Το απομνημόνευμα, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια σειράς]
Το ιστορικόν μυθιστόρημα, Δαίδαλος Ι. Ζαχαρόπουλος [επιμέλεια, επιμέλεια σειράς]