Γράφει η Ειρήνη Αϊβαλιώτου
Γράφοντας την είδηση για τη νέα παράσταση του Τιάγκο Ροντρίγκες στη Στέγη για την οποία προ πολλού έχω κλείσει εισιτήρια, σκέφτηκα -όχι χωρίς πολλές ενοχές είναι η αλήθεια- ότι δεν έχω προλάβει ακόμα να σας γράψω για την παράσταση «Hecuba, not Hecuba» όπως ονομαζόταν το μεγάλο εγχείρημα του φημισμένου σκηνοθέτη επί ελληνικού εδάφους, η παράσταση που παρουσίασε με την Comédie-Française στην πρώτη του φορά στην Επίδαυρο. Πέρασαν οι μέρες και οι παραστάσεις όπως συνήθως έρχονται και προσπάθησαν να τη σκεπάσουν. Ματαίως όμως γιατί η εμπειρία αυτή ήταν πολύ δυνατή, τόσο που δύσκολα σκεπάζεται…
Ο Τιάγκο Ροντρίγκες, ο Πορτογάλος σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ της Αβινιόν, πραγματικά με την τέχνη του ξεπερνά τα όρια του δυνατού. Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τη δουλειά του ενδοσκοπική και κοινωνικά συνειδητοποιημένη, αντικατοπτρίζοντας τις προσωπικές του εμπειρίες, τις φιλοσοφικές του εξερευνήσεις και τον κόσμο γύρω του. Το όραμά του είναι αυτό της συνεχούς εξέλιξης, τόσο σε προσωπικό όσο και σε καλλιτεχνικό επίπεδο. Είναι σημαντικό για αυτόν η τέχνη του να είναι ειλικρινής και προοδευτική. Τα θέματα που εξερευνά είναι διαχρονικά και έντονα επίκαιρα ταυτόχρονα, όπως η αγάπη, η ελευθερία, τα ανθρώπινα δικαιώματα αλλά και ο φασισμός και η βία.
Ριζοσπάστης, πρωτοπόρος σκηνοθέτης με λιτή, αυτοσχεδιαστική, ανθρωποκεντρική θεατρική φόρμα δίνει με τη δουλειά του την πρώτη ύλη και τις αφορμές για να μετασχηματιστούν οι ιδέες του σε μια πανδαισία μορφών, τεχνικών και εικόνων. Προσωπικές εικαστικές μαρτυρίες της διαχρονικής αλήθειας του θεατρικού σύμπαντος του Ροντρίγκες κατατίθενται στο «Hecuba, not Hecuba».
Η καθημερινότητα και ο μύθος
Εμπνεύστηκε από ένα πραγματικό σκάνδαλο κακοποίησης παιδιών που συνέβη στην Ελβετία και δημιούργησε μια παράσταση ανατρεπτική η οποία συνδυάζει την αρχαία τραγωδία με το σύγχρονο δράμα, την καθημερινότητα με τον μύθο, τον αγώνα της Νάντιας, μιας σημερινής γυναίκας, ηθοποιού και μητέρας με το πένθος μιας τραγικής βασίλισσας, της Εκάβης.
Σε κάθε περίπτωση, η παράσταση συμβολίζει το αυτονόητο πλεονέκτημα της προόδου. Ενωμένοι. Μονάχα έτσι ταξιδεύουμε με ασφάλεια σε ένα καλύτερο μέλλον. Σε μια Ευρώπη και σ’ έναν κόσμο που… χάσαμε στο δρόμο.
Στην πρώτη του συνεργασία, λοιπόν, με τον ιστορικό θίασο της Κομεντί Φρανσέζ, ο Τιάγκο Ροντρίγκες παρουσίασε στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου στις 26 και 27 Ιουλίου 2024 τη συνεργασία και τη δημιουργική ένωση τριών χωρών, της Ελλάδας, της Γαλλίας και της Πορτογαλίας. Ο ίδιος θεωρεί συμβολικό το γεγονός πως το εναρκτήριο βήμα της παγκόσμιας περιοδείας του πραγματοποιήθηκε στο εμβληματικό αργολικό θέατρο.
«Η Εκάβη του Ευριπίδη είναι το καταλληλότερο έργο για να μιλήσει κανείς για την κακοποίηση των ευάλωτων ομάδων», υποστηρίζει.
Ο Ροντρίγκες ανοίγει έναν τολμηρό διάλογο με την αρχαία κληρονομιά, ένα νέο παράθυρο, μια συζήτηση για τα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα.
«Κλέβω από την αρχαία τραγωδία αυτό που χρειάζομαι για να μιλήσω για όσα με απασχολούν», δηλώνει.
Σε έναν κόσμο όπου η έλλειψη δικαιοσύνης συνεχίζει να προβληματίζει, η φωνή του Ροντρίγκες ενώθηκε με τη φωνή του Ευριπίδη για να υπερασπιστεί το δίκαιο του αδυνάμου, να προβάλει τη δύναμη της μητρότητας, να φωτίσει «την ανθρώπινη πλευρά της δικαιοσύνης».
Καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης, παρά το ότι επρόκειτο για μια νέα δημιουργία και όχι για μια διασκευή της Εκάβης, ο Ευριπίδης μας συνόδευε, μας ψιθύριζε στο αυτί. Γιατί η αρχαία τραγωδία μπορεί να μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε τον πόνο μας, μπορεί να μας δείξει τον τρόπο να διεκδικήσουμε τη δικαιοσύνη που μας ανήκει και μας την έχουν κλέψει. Για αυτό το θέμα άλλωστε μιλά και ο Ευριπίδης, για μια βασίλισσα, μια μητέρα που εξαιτίας του πολέμου έχασε τα πάντα και σε μια ευάλωτη στιγμή της ζωής ζητά δικαιοσύνη.
Η υπόθεση
Ο Πολύδωρος (ο μικρότερος γιος του Πριάμου), λίγο πριν από την πτώση Τροίας στέλνεται για να αποφύγει την επικείμενη σκλαβιά με αρκετό χρυσάφι στο βασιλιά των θρακών Πολυμήστορα. Εκείνος σκοτώνει τον Πολύδωρο, του παίρνει το χρυσάφι και το πτώμα του το πετά στη θάλασσα που το εκβράζει κάθε τόσο στις ακτές. Η Εκάβη μαζί με άλλες αιχμάλωτες των Αχαιών που επιστρέφουν νικητές κατασκηνώνει εκεί κοντά.
Το δράμα αρχίζει με το φάντασμα του Πολυδώρου που συστήνεται και περιμένει να συναντήσει τη μητέρα του για να τον θάψει και να μην περιπλανιέται. Μας πληροφορεί και για όνειρο που θέλει τον Αχιλλέα να ζητά θυσία μια κόρη του Πριάμου στον τάφο του.
Ακολουθεί είσοδος του χορού που υποβαστάζει τη γριά Εκάβη. Ακολουθούν οι ανάπαιστοι της Εκάβης και του χορού. Στη συνέχεια ο Οδυσσέας εμφανίζεται και ανακοινώνει την απόφαση των Αχαιών να θυσιάσουν την Πολυξένη (κόρη της Εκάβης). Ακολουθεί δραματικός διάλογος ανάμεσα στην Εκάβη και Οδυσσέα. Παρεμβαίνει και η Πολυξένη που φυσικά δεν είναι μικρόψυχη. Ούτως ή άλλως η σκλαβιά είναι βαρύτερη απ’ το θάνατο. Η Εκάβη αυτοπροσφέρεται να την αντικαταστήσει αλλά δεν γίνεται κάτι τέτοιο. Μετά το χορικό εμφανίζεται ο κήρυκας Ταλθύβιος που φέρνει την σφαγμένη Πολυξένη για να τη θάψουν. Της διηγείται τη θυσία. Η ευγενική στάση της κοπέλας προκάλεσε το θαυμασμό των Αχαιών.
Η Εκάβη στέλνει τη θεράπαινα να φέρει νερό να πλύνουν το πτώμα της Πολυξένης. Στο γιαλό βρίσκει το πτώμα του Πολύδωρου. Η Εκάβη συγκλονίζεται. Ο πόνος της είναι άμετρος. Σχεδίαζει την εκδίκηση. Ακολουθεί σκηνή με τον Αγαμέμνονα και την Εκάβη. Ο Αγαμέμνονας τη συμπονά και της παρέχει την προστασία του. Καλεί τον Πολυμήστορα και τα παιδιά του στη σκηνή της. Εκεί γυναίκες σκοτώνουν τα παιδιά του και τυφλώνουν τον ίδιο. Τότε εμφανίζεται στους Αχαιούς τυφλός και την κατηγορεί. Ο Αγαμέμνονας αθωώνει την Εκάβη επειδή δεν άρχισε την ωμότητα, αλλά την ανταπέδωσε σε κείνον που την άρχισε…
Η αρχαία κληρονομιά
«Θέατρο εξ ορισμού σημαίνει μια προσπάθεια για να ξαναγραφτούν τα πράγματα», δηλώνει ο Πορτογάλος σκηνοθέτης. Είναι σημαντικό να διατηρηθεί η αρχαία κληρονομιά, ώστε να μπορεί να ερμηνευτεί με διαφορετικούς τρόπους, διότι το ίδιο το παρόν απαιτεί από εμάς να έχουμε έναν βαθμό ελευθερίας. Με την αξιοθαύμαστη δουλειά του κατέδειξε πως αγαπά με πάθος τον Σοφοκλή, τον Αισχύλο και τον Ευριπίδη, όμως δεν τους αγαπά όντας υποταγμένος σε αυτούς. Έχει ανάγκη να κάνει θέατρο, γεγονός που τον επιφορτίζει με την ευθύνη «να κάνει θόρυβο» με την ιστορία που θέλει να αφηγηθεί, τοποθετώντας πάντα τον ηθοποιό στο κέντρο του έργου.
Ο Ροντρίγκες μέσα από ένα ευρύ φάσμα εννοιών και προσεγγίσεων αναδεικνύει ειδικές και νέες πτυχές της ποιητικής, της ερμηνείας και της πρόσληψης των τραγωδιών. Εντυπωσιακή η θεατρική του λιτότητα, άξια θαυμασμού η υποκριτική απλότητα που διδάσκει στους ηθοποιούς του, η επαφή του με την πραγματικότητα, συγκινητικός ο τρόπος που αγγίζει την αλήθεια. Εξαιρετικοί διάλογοι, συγκλονιστική η μνήμη της μάνας, ο χρόνος που περνάει, η τεράστια σημασία του θεάτρου. Τον περιμένουμε ξανά στην Επίδαυρο. Άνευ όρων.
Πληροφορίες
Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου 2024
Hecuba, not Hecuba
Tiago Rodrigues
Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου
26 και 27 Ιουλίου 2024