Για όσους έχουν απορία γιατί οι Αρμένιοι γιορτάζουν τα Χριστούγεννα στις 6 Ιανουαρίου, υπάρχουν κάποια γεγονότα που δίνουν εξήγηση στις διαφορετικές ημερομηνίες.
Η ημερομηνία άλλωστε δεν έχει καμία σημασία, διότι όλοι γνωρίζουμε ότι η μέτρηση του χρόνου την εποχή εκείνη ήταν εντελώς διαφορετική και κανείς δεν μπορεί να υπολογίσει με ακρίβεια με ακρίβεια το πότε συνέβησαν πολλά σημαντικά για την ανθρωπότητα γεγονότα. Σημασία έχουν τα διαχρονικά μηνύματα ανθρωπιάς, αγάπης και ειρήνης.
Τα Χριστούγεννα άρχισαν να εορτάζονται το 134 μ.Χ., με απόφαση του Πάπα Τελέσφορου.
Η Εκκλησία γιόρταζε από κοινού τη γέννηση και τη βάπτιση του Ιησού Χριστού είτε στις 6 Ιανουαρίου – ημέρα της παγανιστικής εορτής του Ανίκητου Ήλιου στην Ανατολή – είτε στις 22 Δεκεμβρίου – χειμερινό ηλιοστάσιο και ημέρα της εορτής του Θεού Ήλιου στη Δύση -, ακριβώς για να μπορούν οι κατατρεγμένοι Χριστιανοί να χρησιμοποιούν την εορτή αυτή ως πρόσχημα για τους δικούς τους εορτασμούς. Μάλιστα δε, στον τότε εορτασμό δινόταν περισσότερη σημασία στη βάπτιση του Ιησού (Θεοφάνια) και όχι στην ενσάρκωσή Του (Χριστούγεννα).
Η Αρμενία, σαφώς στην ανατολική άκρη του τότε χριστιανικού κόσμου, γιόρταζε τα Χριστούγεννα και τα Θεοφάνια στις 6 Ιανουαρίου. Οι ιστορικές πηγές υποδεικνύουν ότι ο εορτασμός των Χριστουγέννων ξεχωριστά από τον εορτασμό των Θεοφανίων άρχισε να τηρείται στη Ρώμη γύρω στο 335. Επί Πάπα Ιουλίου Α’ (337-352), τα Χριστούγεννα σταμάτησαν πλέον να γιορτάζονται μαζί με τα Θεοφάνια και ο εορτασμός τους θεσπίσθηκε στις 25 Δεκεμβρίου, ως μια προσπάθεια αντικατάστασης των παγανιστικών εορτών για τα Σατουρνάλια (μεγάλη ειδωλολατρική γιορτή υπέρ του θεού Κρόνου).
Σταδιακά, ο εορτασμός της γέννησης του Χριστού στις 25 Δεκεμβρίου διαδόθηκε από τη Δύση στην Ανατολή μέχρι το 376, οπότε και σύμφωνα με την παράδοση εκφωνήθηκε η πρώτη ομιλία για τα Χριστούγεννα από το Μέγα Βασίλειο στην Καισάρεια της Καππαδοκίας. Το 386 ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος παρότρυνε την Εκκλησία της Αντιόχειας να συμφωνήσει στην 25η Δεκεμβρίου ως ημέρα εορτασμού των Χριστουγέννων. Το 529 ο Αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α’ απαγόρευσε την εργασία και τα δημόσια έργα κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων και τα ανακήρυξε ως δημόσια αργία σε ολόκληρη τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Μέχρι περίπου το 534, η 25η Δεκεμβρίου είχε επικρατήσει σταδιακά σε όλο τον τότε Χριστιανισμό.
Ωστόσο, τα πράγματα στην Αρμενία ήταν λίγο διαφορετικά από τον υπόλοιπο χριστιανικό κόσμο. Μεγάλο τμήμα της ανατολικής Αρμενίας βρισκόταν ήδη από το 428 μ.Χ. υπό τον έλεγχο των Περσών και έτσι η υπό διωγμό Αρμενική Εκκλησία είχε να ασχοληθεί με πιο άμεσα ζητήματα από την αλλαγή της ημερομηνίας της γιορτής των Χριστουγέννων. Επιπλέον, οι Αρμένιοι αποκόπηκαν από τη βυζαντινή παράδοση το 451, όταν συγκλήθηκε η Σύνοδος της Χαλκηδόνας και αυτοί δεν μπορούσαν να παραστούν, καθώς τότε πολεμούσαν την περίφημη μάχη του Αβαράιρ για να διατηρήσουν τη χριστιανική τους πίστη, αφού οι Πέρσες είχαν αποφασίσει τότε να επιβάλουν το Ζωροαστρισμό ως επίσημη θρησκεία στη χώρα. Με τη νίκη υπέρ των Χριστιανών, η Αρμενική Εκκλησία συνέχισε να συνεορτάζει τα Χριστούγεννα και τα Θεοφάνια, στις 6 Ιανουαρίου. Ο συνεορτασμός αυτός αποτελεί αδιάσπαστη συνέχεια της παλαιάς χριστιανικής παράδοσης.
- Aρχική εικόνα: Έργο του Αρμένιου ζωγράφου Martiros Saryan