Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Πραγματικά αποτελεί από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για έναν ηθοποιό το να υποδυθεί μια ιστορική προσωπικότητα. Ένα πρόσωπο που φέρει αναγνωρίσιμους κώδικες, συμπεριφορές και αντιδράσεις. Μια από τις πιο εντυπωσιακές περιπτώσεις που έχουμε δει στο ελληνικό θέατρο είναι αυτή της Γιασεμί Κηλαηδόνη που υποδύεται το ομώνυμο πρόσωπο -μία από τις μεγαλύτερες δασκάλες όλων των εποχών- στην παράσταση «Το θαύμα της Άννυ Σάλιβαν», ένα από τα πιο γνωστά θεατρικά έργα σ’ όλο τον κόσμο, που παρουσιάζεται στο θέατρο “Μεταξουργείο” σε σκηνοθεσία Νικαίτης Κοντούρη.
Πρόκειται για μια ιστορία επιμονής, θάρρους και αγάπης για τη ζωή. Επίσης, είναι το απόλυτο παράδειγμα για τη μαγική επίδραση που μπορεί να έχει ένας δάσκαλος στις ζωές των μαθητών του. Η Άννυ Σάλιβαν ήταν μόλις 20 ετών όταν ανέλαβε ως μαθήτρια την Έλεν Κέλλερ, αλλά της αφοσιώθηκε ολόψυχα και για τα επόμενα 49 χρόνια παρέμειναν αχώριστες φίλες. Της έμαθε να μιλάει, να σκέπτεται, να συμπεριφέρεται, να ζει. Το έργο του Γουίλιαμ Γκίμπσον είναι εμπνευσμένο από μια αληθινή ιστορία που συνέβη στον αμερικανικό Νότο στα τέλη του 19ου αιώνα. Ηρωίδες, οι δύο ξεχωριστές αυτές γυναίκες -πρότυπα θέλησης και πίστης.
Αναλυτικά, σε βρεφική ηλικία η Έλεν Κέλλερ έχασε όραση, ακοή και φωνή. Μέχρι τα έξι της χρόνια ήταν ένα αγρίμι, το οποίο ζούσε μέσα στην απόλυτη σιωπή και το σκοτάδι. Οι γονείς της στην απόγνωσή τους κάλεσαν την Άννυ Σάλιβαν, που ήταν άτομο με αναπηρία και η ίδια, αφού είχε μειωμένη όραση, για να τη βοηθήσει. Με την υπομονή της και κυρίως με την αγάπη της κατόρθωσε να μετατρέψει τη μικρή σ’ ένα χαρισματικό πλάσμα με σπάνιες πνευματικές αρετές.
Η μικρή Έλεν ξεπέρασε όλα της τα προβλήματα και με την υπομονετική καθοδήγηση της δασκάλας της κατάφερε να μιλήσει με τη νοηματική γλώσσα, αλλά και να γράφει και να διαβάζει με τη μέθοδο Μπράιγ. Σπούδασε σε γνωστά κολέγια, όπου αρίστευσε και στη συνέχεια αφιέρωσε όλη της τη ζωή στην εκπαίδευση των τυφλών και κωφών, διδάσκοντας καινοτόμα παιδαγωγικά συστήματα και διαφωτίζοντας γονείς και δασκάλους μέσα από την οδυνηρή της εμπειρία.
Το «Θαύμα της Άννυ Σάλιβαν» είναι, λοιπόν, πέρα από ένα βιογραφικό ντοκουμέντο, και μια συγκινητική ιστορία. Πρωτίστως όμως αποτελεί έναν ύμνο στην ανθρώπινη θέληση και γνώση, στον ηρωικό αγώνα του ανθρώπου ενάντια στις ίδιες του τις αδυναμίες.
Γεννημένη τον Απρίλιο του 1866 στη Μασαχουσέτη από πάμπτωχους Ιρλανδούς μετανάστες, η Άννυ Σάλιβαν έχασε τη μητέρα της από φυματίωση σε ηλικία οκτώ ετών και ο μέθυσος πατέρας της την έστειλε σε πτωχοκομείο μαζί με τον αδελφό της, ο οποίος πέθανε επίσης από φυματίωση λίγο αργότερα. Προσβεβλημένη από τράχωμα και σχεδόν τυφλή η Άννυ κατάφερε στα 14 της χρόνια να γίνει δεκτή στη φημισμένη Σχολή Τυφλών Πέρκινς, από όπου αποφοίτησε σε ηλικία 20 ετών, αφού είχε ανακτήσει μερικώς το φως της ύστερα από σειρά επεμβάσεων.
Με προβλήματα όρασης, φτωχή, πλην δυναμική, έξυπνη και εμπνευσμένη παιδαγωγός η Άννυ Σάλιβαν, θα δέσει τη ζωή της με τη μαθήτρια και προστατευόμενή της με δεσμούς φιλίας και εκτίμησης για πάντα.
Το όνομά της έμεινε στην Ιστορία της Παιδαγωγικής ως συνώνυμο της θέλησης που υπερνικά ρεαλιστικές, αντικειμενικά μη διαχειρίσιμες δυσκολίες. Ο άνθρωπος σε όλο του το μεγαλείο, σε όλη τη δύναμη της απόφασής του.
Παρακολουθώντας πρόσφατα την παράσταση, δεν μπόρεσα να μη σκεφτώ τι απίστευτη ηθοποιός είναι η Γιασεμί Κηλαηδόνη. Με πόση ένταση, διαισθητική κατανόηση, διορατικότητα, ουσιαστική κατανόηση, γνώση, διεισδυτική ματιά παίζει. Όπου και αν τη δεις, είτε στο “Μαράν Αθά”, είτε στο “Δυο γυναίκες χορεύουν”, είτε στον “Ορφανό του Τζάο”, είτε στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου, φέρει πάντοτε ένα μοναδικό βάθος συναισθήματος, αμεσότητα, ρυθμό και κυρίως ειλικρίνεια.
Το εκφραστικό της πρόσωπο λάμπει σαν αστέρι και η νίκη της ζωής αστράφτει πολύχρωμη και πολύτιμη στην ερμηνεία της, που μπροστά στα μάτια του κοινού σβήνει απαλά σαν χάδι τις πληγές που αφήνει η αναπηρία. Παρατηρούσα το κοινό, ένα κοινό όλων των ηλικιών, πολλοί στο τέλος ήταν δακρυσμένοι και κάποιοι έλεγαν δυνατά “μπράβο”.
Η Γιασεμί, που σημειωτέον έχει πραγματοποιήσει σημαντικές σπουδές στην Ελλάδα και στη Νέα Υόρκη, τα δίνει όλα επί σκηνής κι αυτό προκύπτει από το πάθος της, την αφοσίωσή της και την αγάπη της για το θέατρο.
Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο catisart.gr μάς μιλά για τη ζωή της μέσα στην τέχνη, για την παράσταση και για το θέατρο “Μεταξουργείο”, το οποίο συμπληρώνει φέτος 20 χρόνια δραστηριότητας και προσφοράς. Δύο δεκαετίες κατά τις οποίες ανέβηκαν περισσότερες από 30 προσεκτικά επιλεγμένες παραστάσεις που παρακολούθησαν χιλιάδες θεατές. Φέτος η μητέρα της, Άννα Βαγενά, πιστή στο όραμά της αλλά και το όραμα του Λουκιανού Κηλαηδόνη για τη δημιουργία ενός χώρου έκφρασης και επικοινωνίας, γιορτάζει αυτή την επέτειο παρουσιάζοντας, σε συνεργασία με το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Λάρισας, το εμβληματικό έργο «Το θαύμα της Άννυ Σάλιβαν», μια συγκλονιστική θεατρική εμπειρία που το μόνο που έχει να διδάξει είναι τα πάντα. Επειδή, όπως έχει πει και η Έλεν Κέλλερ, «τα πιο όμορφα πράγματα στη ζωή ούτε τα βλέπουμε, ούτε τα αγγίζουμε. Τα νιώθουμε με την καρδιά μας».
Γιασεμί, ποια έντονη ανάμνηση διατηρείς από την παιδική σου ηλικία;
*Τα παιδικά μου καλοκαίρια στο Μπατσί της Άνδρου. Τα απογεύματα εκείνα και το παιχνίδι με τους φίλους δεν θα σβήσουν ποτέ από την ψυχή μου.
Μεγαλωμένη κυριολεκτικά ανάμεσα σε θέατρο και μουσική από διάσημους γονείς, θυμάσαι να υπήρξες μάρτυρας ιστορικών στιγμών;
*Θυμάμαι αμυδρά εικόνες από παραστάσεις της μητέρας μου την εποχή του «Θεσσαλικού Θεάτρου» στη Λάρισα και ακόμα πιο έντονα την ιστορική συναυλία του πατέρα μου Λουκιανού, τον Ιούλιο του 1983 στην πλαζ της Βουλιαγμένης! Ήμουν 6 χρονών και την παρακολούθησα μαζί με τους θείους μου στο σημείο που ήταν στημένο το κινηματογραφικό συνεργείο που κατέγραψε τη βραδιά αυτή!
Αυτό που κάνεις σήμερα είναι αυτό που επιθυμούσες να κάνεις στη ζωή σου;
*Ναι, και είμαι πολύ ευτυχής! Συμπλήρωσα τον Ιούνιο του 2019 τα 20 χρόνια που βρίσκομαι στο χώρο του θεάτρου και νιώθω πληρότητα και ευγνωμοσύνη για τη μέχρι τώρα «διαδρομή» μου.
Και το θέατρο «Μεταξουργείο» συμπληρώνει φέτος 20 χρόνια λειτουργίας. Δύο δεκαετίες κατά τις οποίες ανέβηκαν περισσότερες από 30 προσεκτικά επιλεγμένες παραστάσεις που παρακολούθησαν χιλιάδες θεατές. Κρύβεται πολύς μόχθος πίσω από αυτό το επίτευγμα;
*Φυσικά και υπάρχει πολύ μόχθος όλα αυτά τα 20 χρόνια. Το γεγονός ότι το θέατρο άντεξε όλα αυτά τα χρόνια, το οφείλουμε στην αγάπη του κόσμου. Το «Μεταξουργείο» έχει ένα σταθερό κοινό που ακολουθεί τη δουλειά μας και στηρίζει απόλυτα το όραμα το οποίο είχαν οι ιδρυτές του θεάτρου, Λουκιανός Κηλαηδόνης και Άννα Βαγενά. Θέλω να τονίσω ότι οι φορές που έχουμε επιχορηγηθεί ως θέατρο από το κράτος όλα αυτά τα χρόνια είναι ελάχιστες. Στηριζόμαστε μόνο στις δικές μας δυνάμεις και φυσικά στην αγάπη του κοινού. Το ότι επιβιώνουμε σήμερα είναι κι αυτό ένα θαύμα!
Φέτος γιορτάζετε αυτή την επέτειο παρουσιάζοντας, σε συνεργασία με το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Λάρισας, το εμβληματικό έργο «Το θαύμα της Άννυ Σάλιβαν» του Γουίλιαμ Γκίμπσον. Τι σας οδήγησε στην επιλογή του συγκεκριμένου έργου;
*Επειδή το «Θαύμα της Άννυ Σάλιβαν» είναι ένα έργο με πολύ σημαντικό κοινωνικό μήνυμα. Ταιριάζει απόλυτα λοιπόν με το είδος του θεάτρου που 20 χρόνια τώρα με συνέπεια υπηρετεί το θέατρό μας, το «Μεταξουργείο». Προσεγμένες ανθρωποκεντρικές παραστάσεις που σέβονται το κοινό.
Γιατί «Το θαύμα της Άννυ Σάλιβαν» αγγίζει τόσο πολύ το κοινό;
*Η παράστασή μας πράγματι πηγαίνει εξαιρετικά και θα συνεχιστεί και την επόμενη θεατρική σεζόν. «Το Θαύμα της Άννυ Σάλιβαν» σαν κείμενο είναι ένα θαυμαστό δείγμα θριάμβου της ανθρώπινης θέλησης, της υπέρβασης της σωματικής αναπηρίας και ένα ζηλευτό παράδειγμα αυταπάρνησης και αγάπης. Η παράσταση είναι ουσιαστικά και γόνιμα δομημένη και ο συνδυασμός αυτός νομίζω πως συγκινεί βαθιά το κοινό όλων των ηλικιών.
Ποια είναι η Άννυ Σάλιβαν, που υποδύεσαι;
*Η Άννυ Σάλιβαν -παιδί Ιρλανδών μεταναστών- γεννήθηκε το 1866 στη Μασαχουσέτη. Μεγάλωσε σε φτωχοκομείο και σε ηλικία 16 χρονών βρέθηκε στο Ίδρυμα Πέρκινς στη Βοστόνη. Εκεί έλαβε τη βασική της εκπαίδευση στα καινοτόμα συστήματα της Σχολής και έκανε πολλές επεμβάσεις στα μάτια για να βελτιώσει την όρασή της (σε μικρή ηλικία η όρασή της είχε πληγεί σοβαρά από τράχωμα). Ύστερα από απόφαση του διευθυντή του ιδρύματος, Μ. Ανάγνου, στάλθηκε στην οικογένεια Κέλλερ, στην Αλαμπάμα, όπου στάθηκε στο πλευρό της Έλεν Κέλλερ και τη μεταμόρφωσε κυριολεκτικά σε μια από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες του 20ου αιώνα.
Πρόκειται για μια αληθινή ιστορία που μοιάζει με θαύμα. Πιστεύεις ότι γίνονται θαύματα;
*Θαύματα, όπως πολύ ωραία λέει ο Gibson μέσα στο κείμενο, δεν γίνονται πια στην εποχή μας αλλά τα δημιουργούμε εμείς μόνοι μας! Φτάνει να πιστέψουμε στον εαυτό μας και να αγωνιστούμε με πάθος και πείσμα γι’ αυτό που θέλουμε να πετύχουμε.
Τελικά τα πιο όμορφα πράγματα τα νιώθουμε με την καρδιά;
*Το πιστεύω ειλικρινά αυτό και δανείζομαι τη σπουδαία φράση που είχε πει η Έλεν Κέλλερ (η ηρωίδα της παράστασής μας): «Τα πιο όμορφα πράγματα στη ζωή ούτε τα βλέπουμε, ούτε τα αγγίζουμε. Τα νιώθουμε με την καρδιά μας».
Οι ανθρώπινες σχέσεις χωράνε σε καλούπια;
*Ευτυχώς όχι! Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι μοναδικές όσο μοναδική είναι και η ανθρώπινη ύπαρξη. Θέλουν βέβαια πολλή δουλειά και επιμονή για να διατηρηθούν και να αντέξουν στο χρόνο.
Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης έλεγε ότι το θέατρο «είναι μια ανάγκη να συναντήσουμε τον καλύτερο εαυτό μας». Συμφωνείς;
*Συμφωνώ απόλυτα, και πιστεύω επίσης πως κάνουμε θέατρο για να καταφέρουμε να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι.
Ποια θεωρείς πως είναι η μεγάλη στιγμή ενός καλλιτέχνη;
*Θεωρώ πως είναι κάτι πολύ προσωπικό αυτό, αλλά είμαι σίγουρη ότι αυτή η μεγάλη στιγμή μπορεί να συμβεί και στο πιο ταπεινό θέατρο, σε μια ανέλπιστη συγκυρία και όχι κατ’ ανάγκη παίζοντας π.χ. την Ηλέκτρα στην Επίδαυρο.
Θυσίασες ποτέ κάποια προσωπική στιγμή για το θέατρο;
*Όχι, μέχρι τώρα η ζωή τα έχει φέρει έτσι ώστε να μη χρειαστεί να κάνω κάποια προσωπική θυσία εις βάρος του θεάτρου.
Η επικοινωνία είναι βασικός παράγοντας σε μια θεατρική δουλειά;
*Η ουσιαστική επικοινωνία πρωτίστως των συντελεστών είναι, κατά τη γνώμη μου, ο βασικός παράγοντας επιτυχίας σε μια θεατρική δουλειά.
Από τις παραστάσεις που έχεις παίξει μέχρι τώρα ποια έχεις αγαπήσει πιο πολύ;
*Μου είναι εξαιρετικά δύσκολο να ξεχωρίσω κάποια παράσταση. Τις αγαπώ όλες, την καθεμιά για διαφορετικούς λόγους. Είμαι άνθρωπος που δένομαι πολύ συναισθηματικά με τους ρόλους που ενσαρκώνω και κουβαλάω τα «κομμάτια» τους για καιρό μέσα μου.
Από τη μέχρι τώρα εμπειρία σου τι είναι αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο τον θεατή;
*Η αλήθεια και η απλότητα στα πράγματα. Το να μην τον υποτιμούν δηλαδή και να προσπαθούν να του υποδείξουν ότι οι δημιουργοί μιας παράστασης είναι πιο έξυπνοι από αυτόν.
Το ελληνικό θέατρο βρίσκεται αντιμέτωπο με μια διαφορετικού είδους «κρίση» φέτος, λέγεται από ορισμένους. Εσύ, δεδομένου ότι το θέατρο «Μεταξουργείο» πηγαίνει πολύ καλά, τι διαπιστώσεις έχεις κάνει;
*Αρκετοί άνθρωποι του χώρου μας αποδίδουν μέρος της φετινής ύφεσης στο θέατρο, στο γεγονός της υψηλής τηλεθέασης κάποιων τηλεοπτικών σειρών. Το θέατρο «Μεταξουργείο» με τις επιλογές του όλα αυτά τα χρόνια, δεν στηρίχτηκε ποτέ σε «τηλεοπτικά» ονόματα ώστε να επηρεαστεί από μια τέτοια συγκυρία. Κατάφερε, όπως προανέφερα, να καθιερωθεί στη συνείδηση του θεατρόφιλου κοινού που το ακολουθεί πιστά ακόμα και σε εποχές κρίσης.
Τι συμβαίνει με τις πιο νέες και πειραματικές προτάσεις; Πείθουν ως προς τις προθέσεις τους;
*Νομίζω ότι τα τελευταία χρόνια έχει διαμορφωθεί ένας σημαντικός αριθμός θεατών που παρακολουθεί και τις πιο πειραματικές προτάσεις. Δεν μπορώ να εκφράσω άποψη ως προς τις προθέσεις τους γιατί λόγω φόρτου δουλειάς έχω καιρό να δω κάποια τέτοια πρόταση.
Τι θεωρείς ευλογία για έναν καλλιτέχνη;
*Να μπορεί να εκφράζεται και να βρίσκει εμπνευσμένους συνοδοιπόρους στον δρόμο του.
Παρατηρείς τους ανθρώπους όταν φεύγουν από μια παράσταση που παίζεις;
*Η παρατήρηση είναι βασικό «εργαλείο» της δουλειάς του ηθοποιού. Μου αρέσει λοιπόν πολύ να παρατηρώ τους ανθρώπους που φεύγουν από ένα θέαμα, και όχι μόνο όταν συμμετέχω εγώ σε αυτό.
Ταλαντούχο κοινό υπάρχει;
*Φυσικά και υπάρχει και όσο περνάνε τα χρόνια το διαπιστώνω όλο και πιο έντονα. Την κάθε παράσταση αισθάνομαι πως τη δημιουργούμε «παρέα», το κοινό και οι ηθοποιοί.
Όταν τελειώνει η συνεργασία σου με έναν ηθοποιό ή συντελεστή, μετά επιδιώκεις να συνεχίζεται η ανθρώπινη επαφή μαζί του;
*Όχι πάντα, υπάρχουν όμως ηθοποιοί και συντελεστές με τους οποίους μας συνδέει αμοιβαία εκτίμηση και θα έλεγα μια φιλία σε βάθος χρόνου, γεγονός εξαιρετικά πολύτιμο.
Έχει τύχει ποτέ να σε συναρπάσει ένα κείμενο τόσο ώστε να θέλεις να το παρουσιάσεις στη σκηνή και ποιο ήταν αυτό;
*Είχα την τεράστια τύχη να διαβάσω το «Μαράν Αθά» του Θωμά Ψύρρα, και να το παρουσιάσω στο θέατρο για πρώτη φορά πριν από 10 χρόνια, διαγράφοντας μια εξαιρετικά επιτυχημένη πορεία – και κάνοντας μ’ αυτό το κείμενο τον, κατά γενική ομολογία κοινού και κριτικής, προσωπικό μου «υποκριτικό άθλο»!
Τι έχεις διαβάσει τώρα τελευταία και σε συγκίνησε;
*Το μυθιστόρημα «Το σπίτι και ο κόσμος» του μεγάλου Ινδού στοχαστή Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ.
Ποιοι καλλιτέχνες και δημιουργοί είναι οι αγαπημένοι σου;
*Η λίστα με τους αγαπημένους καλλιτέχνες και δημιουργούς είναι πολύ μεγάλη. Θα αναφέρω ενδεικτικά μόνο κάποιους κινηματογραφικούς σκηνοθέτες, μιας και το σινεμά είναι η τέχνη που αγαπώ περισσότερο. Ξεχωρίζω λοιπόν τον Ingmar Bergman, τον Κen Loach τον Jim Jarmucsh και τον Roy Andersson.
Τι ωραίο θα ήθελες να δανειστείς;
*Ένα διαμέρισμα στο Μανχάταν που λατρεύω!
Τι παράδοξο θεωρείς ότι υπάρχει στην κοινωνία μας;
*Αν και έχουν αυξηθεί οι δίαυλοι επικοινωνίας: έξυπνα τηλέφωνα, email, social media, η ίδια η επικοινωνία φαντάζει ολοένα και δυσκολότερη.
Πώς θα ήθελες να σε βρει η επόμενη δεκαετία που έρχεται;
*Πρώτα από όλα υγιή και δημιουργική!
Πώς θα χαρακτήριζες τον τρόπο που φέρονται οι Έλληνες στα ζώα, και δη στα αδέσποτα;
*Πιστεύω πως οι άνθρωποι δείχνουν τον πραγματικό τους χαρακτήρα στον τρόπο που συμπεριφέρονται στα μωρά, στους ηλικιωμένους και στα ζώα. Δυστυχώς οι Έλληνες στην πλειονότητά τους δεν σέβονται τα αδέσποτα ζώα, το διαπιστώνω καθημερινά, ειδικά στο κέντρο της Αθήνας όπου ζω και με θλίβει πάρα πολύ.
Πώς είναι η δική σχέση σου με τα ζώα; Έχεις στο σπίτι κάποιο ζωάκι;
*Μεγάλωσα σε ένα σπίτι με μεγάλο κήπο και έτσι πάντα είχαμε γάτες και σκυλάκια. Τα αγαπώ πολύ, δεν έχω τώρα κάποιο ζωάκι στο δικό μου σπίτι αλλά είναι στα άμεσά μου σχέδια να πάρω ένα σκυλάκι.
- Αναλυτικά για την παράσταση, διαβάστε εδώ:
«Το θαύμα της Άννυ Σάλιβαν», το έργο – ύμνος στη ζωή ανεβαίνει στο θέατρο “Μεταξουργείο”
