Από το σάπιο σώμα μου,
άνθη μεγαλώνουν
και είμαι μέσα τους
και αυτή είναι η αιωνιότητα.
Έντβαρτ Μουνκ
Είναι ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα έργα τέχνης παγκοσμίως και δεν είναι λίγοι εκείνοι που το έχουν χαρακτηρίσει «Μόνα Λίζα» της εποχής του.
Η «Κραυγή» του Έντβαρτ Μουνκ αποτελεί ένα ακόμη διαρκές μυστήριο της Τέχνης. Έργο φιλοτεχνημένο το 1893 από τον Νορβηγό εξπρεσιονιστή καλλιτέχνη, δείχνει έναν άνδρα να περπατά σε μια γέφυρα κατά τη διάρκεια του ηλιοβασιλέματος, με το κεφάλι του ανάμεσα στις παλάμες του και μία έκφραση τρόμου στο πρόσωπό του.
Η εικόνα αυτή έχει αντιγραφεί και μετατραπεί σχεδόν σε ό,τι μπορεί κανείς να φανταστεί: από t-shirts και κάλτσες, μέχρι χαρτοπετσέτες και τους… Simpsons.
Η Κραυγή είναι το πιο διάσημο έργο του Μουνκ. Έχει ερμηνευθεί ευρέως ως αντιπροσωπευτικό του παγκόσμιου άγχους του σύγχρονου ανθρώπου. Ζωγραφισμένη με ευρείες χρωματικές λωρίδες και πολύ απλουστευμένες μορφές, και με υψηλή οπτική γωνία, περιορίζει την αγωνιώδη μορφή σε ένα καλυμμένο κρανίο με τις ωδίνες μιας συναισθηματικής κρίσης.
Με αυτό τον πίνακα ο Μουνκ πέτυχε το δηλωμένο στόχο του «της μελέτη της ψυχής, που σημαίνει τη μελέτη του ίδιου μου του εαυτού».
Ο Μουνκ έγραψε για το πώς δημιουργήθηκε ο πίνακας: «Περπατούσα στο δρόμο με δύο φίλους όταν ο ήλιος έδυε. Ξαφνικά ο ουρανός έγινε κόκκινος όπως το αίμα. Σταμάτησα και έσκυψα στο φράχτη, αισθάνθηκα ανείπωτα κουρασμένος. Γλώσσες φωτιάς και αίματος εκτείνονταν πάνω από το γαλαζωπό μαύρο φιόρδ. Οι φίλοι μου συνέχισαν να περπατούν, ενώ εγώ έμεινα πίσω, τρέμοντας από φόβο. Τότε άκουσα την τεράστια, άπειρη κραυγή της φύσης». Αργότερα περιέγραψε την προσωπική αγωνία πίσω από τον πίνακα, “για αρκετά χρόνια ήμουν σχεδόν τρελός… Ξέρεις τον πίνακά μου, “Η Κραυγή;”. Τεντώθηκα στο όριο – η φύση ούρλιαζε στο αίμα μου… Μετά από αυτό, εγκατέλειψα την ελπίδα ότι θα μπορούσα να αγαπήσω ξανά”.
«Δεν θα μπορούσα να αποβάλω την αρρώστια μου, γιατί ένα μεγάλο μέρος της τέχνης μου το οφείλω σε αυτήν», δήλωσε κάποτε με αφοπλιστική οξύνοια ο Έντβαρτ Μουνκ. Και πράγματι, ο σπουδαίος αυτός καλλιτέχνης -που από πολλούς έχει χαρακτηριστεί ως πρόδρομος του καλλιτεχνικού ρεύματος του εξπρεσιονισμού- πέρα από ένας ταλαντούχος ζωγράφος, ήταν και ένας καταθλιπτικός και βασανισμένος άνθρωπος. Η ζωή του σημαδεύτηκε ανεξίτηλα από τη ματαιότητα του θανάτου και τις άσχημες επιπτώσεις της αρρώστιας –είτε ψυχικής, είτε σωματικής. Το πιο γνωστό έργο του, Η Κραυγή, αποτελεί έναν από τους εμβληματικούς πίνακες της παγκόσμιας τέχνης. Η παιδική του ηλικία επισκιάστηκε από ασθένεια, πένθος και από το φόβο μήπως κληρονομήσει μια ψυχική κατάσταση που διέτρεχε την οικογένειά του.
Ο Μουνκ γεννήθηκε στο Όσλο της Νορβηγίας, στις 12 Δεκεμβρίου του 1863. Στην ηλικία των πέντε ετών χάνει τη μητέρα του από φυματίωση και στα δεκατέσσερά του την αγαπημένη του αδελφή Σοφία από την ίδια ασθένεια. Μετά τον θάνατο της μητέρας του, την επιμέλεια του μικρού Έντβαρτ, αλλά και των αδελφών του, αναλαμβάνει ο πατέρας του, ένας φανατικός χριστιανός, που εμποτίζει τη συνείδησή του με τον φόβο της αμαρτίας. Οι ατυχίες της ζωής του δεν σταματάνε εδώ. Στα είκοσι πέντε χάνει τον πατέρα του, ενώ λίγο αργότερα οι αδελφή του Λάουρα, που έπασχε από σχιζοφρένεια, εισήχθη σε άσυλο. Οι δυστυχίες που γεύτηκε από νεαρή κιόλας ηλικία, έμελλε να τον μεταμορφώσουν σε έναν από τους σημαντικότερους εξπρεσιονιστές καλλιτέχνες.
Με το έργο του δεν αποσκοπούσε στην απεικόνιση μιας τυχαίας στιγμής της πραγματικότητας, αλλά σε καταστάσεις που υπάρχει έντονο συναισθηματικό περιεχόμενο και εκφραστική ενέργεια. Ήταν μαέστρος στο να δημιουργεί μια ανήσυχη, τεταμένη και έντονα φορτισμένη ατμόσφαιρα.
Έγινε γνωστός για το ιδιαίτερο ταλέντο του να αποτυπώνει στον καμβά την απόκοσμη υπαρξιακή αγωνία. Η μανιοκατάθλιψη από την οποία έπασχε και ο ταραγμένος ψυχικός του κόσμος θα επηρεάσουν βαθιά το έργο του, κυρίως τα πρώτα τριάντα χρόνια της δημιουργίας του. Ο Μουνκ είχε μια ζωή γεμάτη θλίψη, ενώ συχνά φοβόταν να φύγει από το σπίτι του. Ο ίδιος είχε δηλώσει: «Κληρονόμησα δύο από τους πιο φοβερούς εχθρούς της ανθρωπότητας – την κληρονομιά της φυματίωσης και της παραφροσύνης – η ασθένεια, η τρέλα και ο θάνατος ήταν οι μαύροι άγγελοι που στάθηκαν στο λίκνο μου».
Έφυγε από τη ζωή στις 23 Ιανουαρίου του 1944, στο Όσλο.
«Η κραυγή»
Η εικόνα ενός ανθρώπου που κρατάει το πρόσωπό του, καθώς κραυγάζει από αγωνία, είναι η τέλεια εικόνα της νεύρωσης. Ο Μουνκ, του οποίου η δουλειά προηγήθηκε του εξπρεσιονιστικού κινήματος, απεικονίζει το συναίσθημα της αγωνίας ή του άγχους σε αυτόν τον πίνακα. Όσο και αν προσπαθούν οι ψυχολόγοι να περιγράψουν και να κατανοήσουν τα συναισθήματα με θεωρίες και δεδομένα, αυτός ο άνθρωπος που κραυγάζει, αιχμαλωτίζει την εμπειρία του με τρόπους που ούτε οι λέξεις ούτε οι αριθμοί μπορούν να αποδώσουν.
