Του Παναγιώτη Μήλα
«Ο καλλιτέχνης αν θέλει να υπηρετεί σωστά την τέχνη του και αν θέλει να πει ότι κάτι προσφέρει στο σημερινό θεατή πρέπει να του δώσει ένα κομμάτι από τη χαμένη του αθωότητα. Είναι το πιο απλό. Είναι αυτό με το οποίο μεγαλώσαμε. Αν πάμε δηλαδή πίσω στα χρόνια και σκεφτούμε τον εαυτό μας ως παιδί, τι ζητούσαμε; Μια αγκαλιά θέλαμε από τη μητέρα μας και έναν καλό λόγο».
Αυτά μου έλεγε η Ναταλία Τσαλίκη σε συνέντευξή της για το catisart.gr τον Ιανουάριο του 2012.
Αυτή την αγκαλιά και αυτό τον καλό λόγο τον διεκδίκησε φέτος ως σοπράνο Φλόρενς Φόστερ Τζένκινς και τον πήρε από τον ακομπανιατέρ της Κόσμε Μακ Μουν, στην παράσταση «Ενθύμιο» που παίζεται στο θέατρο Θησείον.
Η παράσταση αυτή απέδειξε πως όταν κάποιος έχει πείσμα και σοφία, όπως η Ναταλία Τσαλίκη, δεν διστάζει να παίρνει το ρίσκο και να κάνει παράτολμες επιλογές. Γιατί πώς αλλιώς θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την απόφασή της να υποδυθεί τη διασημότερη φάλτσο σοπράνο; Σίγουρα παράτολμη, τη στιγμή μάλιστα που ένα ακόμη όσκαρ φλερτάρει τη Μέριλ Στριπ η οποία ερμηνεύει τον ίδιο ρόλο στον κινηματογράφο.
Όμως η Ναταλία Τσαλίκη προχώρησε με πάθος και ανέβηκε στη σκηνή έτοιμη να τσαλακωθεί. Επιτυχία της ήταν που εμφύσησε το ίδιο πάθος σε όλους τους συνεργάτες της: Στον εξαιρετικό Γιάννο Περλέγκα που σκηνοθέτησε το «Ενθύμιο». Στον άξιο Προμηθέα Αλειφερόπουλο που ερμηνεύει τον ακομπανιατέρ. Στη θαυμάσια Ευαγγελία Καρακατσάνη που είχε τον… άχαρο ρόλο της φωνητικής διδασκαλίας, αλλά και σε όλους τους συντελεστές της παράστασης.
«H τέχνη δεν μπορεί να κυβερνιέται από την περίσκεψη και τη σύνεση». Αυτό ισχυρίζεται η Φλόρενς Φόστερ Τζένκινς, η διασημότερη φάλτσα σοπράνο στην ανθρώπινη ιστορία, προκειμένου να δικαιολογήσει την εμμονή της να τραγουδά δημοσίως, και μάλιστα Μότσαρτ. Πολλά χρόνια μετά τον θάνατό της, ο ακομπανιατέρ της στο πιάνο, ένας διαλυμένος ψυχολογικά μουσικός, ο Κόσμε Μακ Μουν, προσπαθούσε μάταια να εξηγήσει το φαινόμενο Τζένκινς.
Μια σπουδή πάνω στο ανέφικτο ιδεώδες της μουσικής, της τυραννίας του «σωστού» και του «λάθους». Μια ακροβατική «κολορατούρα» πάνω στην τέχνη, την αρρώστια, τη μοναξιά, την εμμονή, το θάνατο και τη μνήμη.
«Σημασία έχει τι ακούμε εμείς μέσα στο κεφάλι μας», υποστηρίζει η Τζένκινς κατά τη διάρκεια του έργου. Πρόκειται για ένα φανταστικό ενθύμιο της Αμερικής των χρόνων 1929-1944, όπου δύο τελείως διαφορετικοί άνθρωποι, που ο καθένας κουβαλά το δικό του στίγμα, συναντιούνται και ενώνονται μέσα στη μουσική βρίσκοντας καταφύγιο μακριά από το φόβο και την αποδοκιμασία.
Η Φλόρενς Φόστερ Τζένκινς γεννήθηκε στην Πενσιλβάνια το 1868. Ήταν παιδί – θαύμα στο πιάνο, όμως ο πατέρας της αρνήθηκε να πληρώσει τις σπουδές της στο εξωτερικό. Έτσι η Φλόρενς έφυγε από το σπίτι και παντρεύτηκε τον κατά 16 χρόνια μεγαλύτερό της Φρανκ Θόρτον Τζένκινς. Μετακόμισαν στη Φιλαδέλφεια, αλλά η Φλόρενς κόλλησε σύφιλη από τον άντρα της. Η σχέση τελείωσε και εκείνη δεν αναφέρθηκε ποτέ ξανά σε αυτόν. Κράτησε μόνο το επώνυμό του. Στη συνέχεια ένα ατύχημα στο χέρι σήμανε το τέλος για τη σταδιοδρομία της ως μεγάλη πιανίστα. Έτσι εργάστηκε ως δασκάλα πιάνου σε παιδιά για να κερδίσει τα προς το ζην. Το 1900, στη Νέα Υόρκη, έχοντας δίπλα τη μητέρα της αποφάσισε να γίνει τραγουδίστρια. Εννέα χρόνια αργότερα, πέθανε ο πατέρας της, αφήνοντάς της μια σημαντική περιουσία. Τότε εκείνη συνάντησε τον Βρετανό σαιξπηρικό ηθοποιό Σεντ Κλερ Μπέιφιλντ, ο οποίος έγινε μάνατζέρ της. Έζησαν μαζί για το υπόλοιπο της ζωής της, χωρίς να παντρευτούν ποτέ. Δωροδοκώντας τους πάντες ο Μπέιφιλντ κατάφερε να κάνει πραγματικότητα το όνειρο της Φλόρενς. Εξαιτίας της έλλειψης μουσικού ταλέντου, η κυρία Τζένκινς είχε προσελκύσει ενθουσιώδες κοινό που την ακολουθούσε σε μικρές μουσικές σκηνές και αγόραζε μανιωδώς τους δίσκους που χρηματοδοτούσε η ίδια. Η φήμη της απλώθηκε πέρα από τα σαλόνια της υψηλής κοινωνίας της πόλης ενώ ο θρίαμβός της ήταν η παράσταση στο Κάρνεγκι Χολ της Νέας Υόρκης στις 25 Οκτωβρίου του 1944. Ξεπούλησε μέσα σε μόνο δύο ώρες. Η συναυλία καταγράφηκε ως το ταχύτερο sold out στην ιστορία της αίθουσας με τον κόσμο να αναζητεί μανιωδώς εισιτήρια πληρώνοντας όσο όσο ενώ το ενδιαφέρον του Τύπου ήταν εντυπωσιακό. Το «Newsweek» έγραψε ότι δυόμισι χιλιάδες άνθρωποι δεν κατάφεραν, τελικά, να εξασφαλίσουν το μαγικό χαρτάκι της εισόδου. Έναν μήνα αργότερα, μετά την τελευταία της αυτή εμφάνιση, στις 26 Νοεμβρίου, έπαθε καρδιακή προσβολή και πέθανε σε ηλικία 76 ετών, στο πολυτελές «Hotel Seymour» της Νέας Υόρκης όπου διέμενε.
Ο Μπέιφιλντ ήταν ο μοναδικός της κληρονόμος και διαχειριστής των πνευματικών δικαιωμάτων όλων των δίσκων της που έγιναν ανάρπαστοι.
*Στην Ελλάδα, το έργο ανέβηκε για πρώτη φορά το 2011 στο “Αγγέλων Βήμα” με τον τίτλο “Μαντάμ Φλο”. Πρωταγωνιστούσε η Αντιγόνη Βαλάκου. Δίπλα της ο Γιώργος Χρανιώτης. Σκηνοθέτης ο Γιώργος Καραμίχος.
Η παράσταση
Στο «Θησείον» από την πρώτη στιγμή που ανάβουν τα φώτα όλα σε απογειώνουν. Η αρχή γίνεται με το σκηνικό (Λουκία Χουλιάρα) που σαν…ιπτάμενο χαλί μας ταξιδεύει στον χρόνο με ένα τρόπο μοναδικό.
Όσο και αν φαίνεται περίεργο, σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη αυτού του έργου, παίζουν και ο σχεδιασμός των κομμώσεων (Σωτήρης Πατεράκης) και βεβαίως οι στυλάτοι φωτισμοί (Νίκος Βλασόπουλος). Πρόκειται για δύο σημαντικούς συντελεστές σε αυτό το ψυχολογικό παραμύθι. Το ίδιο συμβαίνει και με την κίνηση (Δήμητρα Ευθυμιοπούλου) όπου οι ηθοποιοί με δεξιοτεχνία χορευτούν ξεπερνούν τις δυσκολίες της ιπτάμενης σκηνής. Ιδιαίτερο αλλά όχι αμελητέο είναι το κεφάλαιο «κοστούμια». Με ξεχωριστές πινελιές η Λουκία Χουλιάρα ζωγραφίζει πίνακες των αρχών του περασμένου αιώνα και μας βάζει στο κλίμα της εποχής.
Ακολουθεί το πιο δύσκολο κομμάτι του χτισίματος της παράστασης: Η φωνητική διδασκαλία. Με πτυχίο Ειδικού Αρμονίας, Φούγκας και Αντίστιξης καθώς και δίπλωμα Κλασικού Τραγουδιού, η νεαρή ηθοποιός Ευαγγελία Καρακατσάνη ήξερε το μυστικό για να μετατρέψει μια καλλίφωνη, όπως η Ναταλία Τσαλίκη, σε μια εξαιρετικά παράφωνη σοπράνο. Εκεί ήταν ένα μεγάλο μέρος της επιτυχίας του έργου.
Το υπόλοιπο κομμάτι ανήκει στους δυο ηθοποιούς:
* Ο Προμηθέας Αλειφερόπουλος κράτησε με απόλυτη επιτυχία τον πρωταγωνιστικό ρόλο. Όπως στο ξεκίνημά του -στον Άδικο Λόγο στις “Νεφέλες”- έτσι και τώρα στον… παράφωνο λόγο, στο σκηνικό που είναι στα σύννεφα, ο Προμηθέας με ωριμότητα, χιούμορ και υπευθυνότητα μας χαρίζει μια ξεχωριστή ερμηνεία.
* Η Ναταλία Τσαλίκη βγαίνει νικήτρια αντιμέτωπη με δύο αντιπάλους: Πρώτα αντιμετωπίζει την επιτυχημένη τηλεοπτική της εικόνα που δεν είναι και τόσο εύκολο να την ξεχάσει ένας θεατής. Κι όμως, πετυχαίνει απόλυτα τον στόχο της. Στη συνέχεια έχει να ανεβεί στο φωνητικό Έβερεστ που δημιούργησε η Φλόρενς. Και εδώ τα καταφέρνει παίρνοντας «άριστα». Ένα άλλο της κατόρθωμα είναι το ότι παρά τη γενικώς ευφρόσυνη διάθεση που επικρατεί, εκείνη με αξιοπρόσεκτη τεχνική αποτρέπει το (επικίνδυνο) γέλιο κερδίζοντας τη συμπάθεια των θεατών και δημιουργώντας εστίες γνήσιας κωμικότητας και αυθεντικής συγκίνησης. Χαρίζει σε όλους τη χαμένη τους αθωότητα και δίνει μαθήματα συνέπειας και ασκητικής αφοσίωσης στο έργο της. Για να είμαι ειλικρινής, όταν βγήκα από το θέατρο το πρώτο που σκέφτηκα ήταν πως είναι κρίμα να μην υπάρχει πλέον το Βραβείο Κοτοπούλη. Μια μεγάλη ερμηνεία, χωρίς κανένα φάλτσο, όπως αυτή της Ναταλίας Τσαλίκη, θα έπρεπε να τιμηθεί με ένα επίσης μεγάλο βραβείο.
* Φινάλε με τον σκηνοθέτη Γιάννο Περλέγκα που είχε να διαχειριστεί το εκρηκτικό μείγμα των δύο ηθοποιών τιθασεύοντας παράλληλα το πληθωρικό ερμηνευτικό τους ταμπεραμέντο. Το «Ενθύμιο» καταγράφεται ως μια από τις πιο επιτυχημένες σκηνοθεσίες της χρονιάς.
Ταυτότητα παράστασης
«Φλόρενς Φόστερ Τζένκινς – Ενθύμιο»
Συγγραφέας: Στίβεν Τέμπερλι (Stephen Temperley)
Σκηνοθέτης: Γιάννος Περλέγκας
Ερμηνεύουν:
Ναταλία Τσαλίκη
Προμηθέας Αλειφερόπουλος
Μετάφραση: Γιάννος Περλέγκας
Προμηθέας Αλειφερόπουλος
Σκηνικά / κοστούμια: Λουκία Χουλιάρα
Φωνητική διδασκαλία: Ευαγγελία Καρακατσάνη
Κίνηση: Δήμητρα Ευθυμιοπούλου
Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος
Επιμέλεια Ήχου / Βίντεο: Αφροδίτη Ρήγα
Βοηθός σκηνοθέτη: Μάγδα Καυκούλα
Βοηθός ενδυματολόγου/ Κατασκευή Κοστουμιών:
Σάλι Αλάραμπι
Σχεδιασμός κομμώσεων: Σωτήρης Πατεράκης
Ηχογράφηση μουσικής (πιάνο): Θοδωρής Οικονόμου
Ηχοληψία: Κώστας Μπώκος (Studio 19st)
Φωτογραφίες: Κarol Jarek
Γραφιστική επιμέλεια: Μάριος Γαμπιεράκης
Παραγωγή: Μανόλης Σάρδης – PRO4
Πληροφορίες
Στο Θέατρο Θησείον
Τουρναβίτου 7, Ψυρρή
Ηλεκτρικός Σιδηρόδρομος: Σταθμός Θησείο
Μετρό: Γραμμή 3, Μοναστηράκι
Παραστάσεις έως την Κυριακή, 29 Ιανουαρίου 2017
Κάθε Παρασκευή, Σάββατο και Κυριακή στις 9 μ.μ.
Διάρκεια: 90 λεπτά
Εισιτήριο: 15 ευρώ κανονικό, 10 ευρώ μειωμένο (φοιτητικό, ΑΜΕΑ, ανέργων, άνω των 65).
