Το χαϊκού είναι ιαπωνική ποιητική μορφή. Σημαντικός εκπρόσωπός της θεωρείται ο Ματσούο Μπασό. Διαβάστε ορισμένα από ποιήματά του. Ανάμεσα σε αυτά το περίφημο «Το χαϊκού του βατράχου» και ένα σε μετάφραση του Γιώργου Σεφέρη.
«Το χαϊκού του βατράχου»
Παλιά λίμνη
ένας βάτραχος μέσα πηδά
ήχος νερού
(Πηγή: Π. Καγιαλής, Χρ. Ντουνιά, Θεοδ. Μέντη, Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου. Βιβλίο Εκπαιδευτικού, ΟΕΔΒ, Αθήνα, χ.χ., σ. 114).
«Χάικου του Μπασό»
Φάρσα της μοίρας:
κάτω απ’ το κράνος λαλεί
ένα τριζόνι.
(1970)
(Πηγή: Γιώργος Σεφέρης, Τετράδιο Γυμνασμάτων Β΄, φιλολ. επιμ. Γ.Π. Σαββίδης, Ίκαρος, Αθήνα 1993, σ. 130)
Μόνο τα όνειρά μου ταξιδεύουν
* Ματσούο Μπασό (1643-1694): Κορυφαίος Ιάπωνας ποιητής και βουδιστής μοναχός. Γεννήθηκε στο Ουένο της επαρχίας Ίγκα και καταγόταν από οικογένεια χαμηλόβαθμων Σαμουράι. Θεωρείται ο πρώτος μεγάλος ποιητής των Χαϊκάι Ρένγκα και των Χαϊκού. Στα τέλη του 17ου αιώνα (ίσως γύρω στα 1680) εισηγήθηκε το ποιητικό είδος χαϊκού (σύντομο ποίημα 15 στίχων), που θεωρείται η πιο χαρακτηριστική έκφραση του ιαπωνικού λυρισμού. Ο ίδιος συνέθεσε χιλιάδες χαϊκού, από τα οποία όμως σώθηκαν ελάχιστα. Το χαϊκού προήλθε από την αυτονόμηση του πρώτου δεκαπεντασύλλαβου στίχου των ποιημάτων Χαϊκάι Ρένγκα. Ο Μπασό διέδωσε τα χαϊκού στην Ιαπωνία και τα έκανε ιδιαίτερα δημοφιλή.
Πάει κι αυτό το φθινόπωρο.
Ένα σύννεφο κι ένα πουλί
μεγαλύτερος.
Λυσσομανούσε παγωνιά
το φθινόπωρο όλη νύχτα
πίσω από τα βουνά.
Το φθινόπωρο
τσιρίζει ψύχρα
κάθε φορά που ανοίγει πόρτα.
Ξεπάγιασαν φθινόπωρο
στα χείλια μου
οι λέξεις.
Ο Μπασό εργάστηκε για ένα διάστημα ως δάσκαλος καλλιγραφίας κοντά σ’ ένα νεαρό Ιάπωνα άρχοντα με τον οποίο συνδέθηκε με στενούς δεσμούς φιλίας. Μετά τον αιφνίδιο θάνατο του φίλου και εργοδότη του, βαθύτατα θλιμμένος από την απώλεια, απαρνήθηκε την κοσμική ζωή, εγκατέλειψε την πατρίδα του και άρχισε να περιπλανιέται. Λένε ότι κάποια στιγμή απομονώθηκε σ’ ένα βουδιστικό μοναστήρι στο Κιότο όπου σπούδασε φιλοσοφία και ποίηση. Στη συνέχεια άρχισε να γίνεται γνωστός για τα ποιήματά του και ζούσε από τις χορηγίες φίλων και τις προσφορές των μαθητών που συγκεντρώνονταν γύρω του.
Φεύγω κι αφήνω πίσω μου
δύο φθινόπωρα αγάπη.
Παράξενο λουλούδι
ο ουρανός του φθινοπώρου.
Ένας έρημος δρόμος:
νυχτώνει.
Κάποτε, κάποτε, τα σύννεφα
θέτουν εκτός υπηρεσίας
τους ρεμβαστές του φεγγαριού.
Sakai Hoitsu, Λουλούδια καλοκαιριού και φθινοπώρου. Περίοδος Edo, 1821. Εθνικό Μουσείο του Τόκιο (Tokyo National Museum)
Βγες έξω να δεις
πως ανθίζουν τα λουλούδια
στη φτώχεια.
Μετά το 1680 ο Μπασό αποτραβήχτηκε σε μια καλύβα στα περίχωρα του Έντο (το παλιό Τόκιο), και στο κατώφλι της φύτεψε μια μπανανιά (basho), που έγινε σύμβολο της ποιητικής του ευαισθησίας και του χάρισε το όνομα Μπασό με το οποίο καταξιώθηκε. Ζούσε ως ερημίτης, αφιερωμένος στην παράδοση του Ζεν, και περιηγήθηκε στις πιο απόμακρες επαρχίες της χώρας, γράφοντας τα γνωστά ταξιδιωτικά του ημερολόγια, τα οποία είναι αυτοβιογραφικά κείμενα που χαρακτηρίζονται από διεισδυτική παρατήρηση, θρησκευτικό στοχασμό και συνδυάζουν την ευγένεια του στίχου και τη λεπτότητα της ζωγραφικής. Ο Μπασό αρρώστησε και πέθανε το 1694 κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού του στην Οζάκα.
Αρρώστησα.
Μόνο τα όνειρά μου
συνεχίζουν το ταξίδι
σ’ αυτήν την ερημιά.
(είναι το τελευταίο χαϊκού που έγραψε Μπασό, λίγο πριν πεθάνει)
Τα περισσότερα χαϊκού προέρχονται από το βιβλίο: “Ματσούο Μπασό, Μόνο τα όνειρά μου συνεχίζουν” (59 χαϊκού), Εισαγωγή-Μετάφραση-Επίλογος Γιώργος Μπλάνας, εκδ. Ερατώ, Αθήνα 2002.
* Χαϊκού του Kobayashi Issa
Μεταγραφή: Γιώργος Μπλάνας
Μια πεταλούδα στον κήπο. Το παιδάκι μπουσουλάει, εκείνη πετάει. Μπουσουλάει-πετάει…
Νύχτα. Φεγγάρι. Τα σαλιγκάρια τραγουδούν στο τσουκάλι.
Στο φρέσκο χορτάρι αφήνει η μοντέρνα γυναίκα τον τύπο των γλουτών της.
Ανάμεσα στα κόκκινα άνθη της δαμασκηνιάς
στεγνώνει η γάτα η βρεγμένη.
Kawanabe Kyôsai (Ιάπωνας, 1831–1889). Γάτα αρπάζοντας βάτραχο, 19ος αιώνας. Περίοδος Meiji (1868–1912). Ιαπωνία. The Metropolitan Museum of Art, New York.
