Αύγουστος 1832: η υπόθεση Κυριακού
Ένα Ντοκουμέντο
(Απόσπασμα από το βιβλίο: “Το Λαζαρέτο της Σύρου – Η Μαρτυρία του Segur Dupeyron” του Θράσου Καμινάκη)
***
Κατακαλόκαιρο του 1832 και το εμβληματικό μελλοντικό Λοιμοκαθαρτήριο της Σύρου (το γνωστό Λαζαρέτο, απέναντι από το Λιμάνι της Ερμούπολης) δεν το έχει ακόμη οραματιστεί κανείς. Η πολυήμερη καραντίνα επιβατών, πληρώματος, αποσκευών και εμπορευμάτων σε ύποπτα πλοία από την Ανατολή που μπορεί να έφερναν μαζί τους την Πανούκλα διεξάγεται στο Νησάκι, εντός του Λιμένος. Η Σύρος γίνεται ένα από τα πρώτα λιμάνια της Μεσογείου που παίζει κρισιμότατο ρόλο για το πώς θα προστατευτεί όλη η Ευρώπη από πιθανή εξάπλωση επιδημίας εξ Ανατολών. Ένα ολόκληρο διοικητικό σύστημα πρόληψης και περιορισμού των μεταδοτικών νόσων στήνεται στην Ερμούπολη για να καθορίσει την τύχη της Ευρώπης.
Στην έρευνά μου επί του θέματος στο Ιστορικό Αρχείο της Ερμούπολης, που οδήγησε στο τέλος του 20ού αιώνα σε μια διδακτορική διατριβή στην Σορβόννη εντοπίστηκαν πολλές ιδιωτικές ιστορίες που «έκριναν» το μέλλον της Ευρώπης. Μία εξ αυτών η Υπόθεση Κυριακού, του επιστάτη του Λοιμοκαθαρτηρίου και η σχέση του με συναδέλφους του, επιβάτες, πληρώματα, Υγειονομικές Αρχές, Ασθενείς και Υγιείς μονάδες και ομάδες που η κατάστασή τους θα μπορούσε να κρίνει την δημόσια υγεία ολόκληρων κρατών και εθνών. Πότε ίσως άλλοτε η σφαίρα του ιδιωτικού βίου δεν παρενέβη με τόσο καθοριστικό ρόλο στην κοινή Κοινωνική και Πολιτική ζωή των τόπων και ποτέ ίσως άλλοτε ως τότε η καθημερινότητα ενός ταπεινού επιστάτη λοιμοκαθαρτηρίου δεν είχε αποτελέσει γεγονός μείζονος ιστορικής αξίας. Ακολουθούν αποσπάσματα από την αλληλογραφία του επιστάτη με αρμόδιους φορείς που ανάγει τα γεγονότα του Αυγούστου του 1832 σε ένα Ντοκουμέντο που πρώτη φορά δημοσιοποιείται στοιχειοθετημένο από πραγματικές ιστορικές πηγές.
Το Άρθρο Κάθαρσης της Υγειονομικής Επιτροπής
27 Ιουλίου 1832 και η Υγειονομική Επιτροπή συντάσσει το Άρθρο Κάθαρσης, αντίγραφο του οποίου εντοπίστηκε στα Αρχεία της Ερμούπολης:
27 Ιουλίου 1832. Στην Ερμούπολη της Σύρας.
Διαδικασία της καραντίνας. Άρθρα.
– Κάθε πλοίο που προέρχεται από μολυσμένες περιοχές και με πιστοποιητικό μολυσμένο, θα πρέπει να μπει σε καραντίνα διάρκειας τριάντα μία ημερών για το πλοίο, είκοσι μία για τους επιβάτες και σαράντα μία για τα εμπορεύματα.
– Τα τουρκικά πλοία που προέρχονται από ύποπτες περιοχές υπόκεινται σε καραντίνα είκοσι μία ημερών για το πλοίο, δεκατεσσάρων για τους επιβάτες και τριάντα μία για τα εμπορεύματα.
– Τα πλοία που προέρχονται από μολυσμένες περιοχές μπαίνουν σε προ-καραντίνα τεσσάρων ημερών, κατά την οποία απαγορεύεται ρητά να επισκεφτεί κανείς τον καπετάνιο ή οποιονδήποτε άλλον. Η απαγόρευση αυτή ισχύει και για τους φύλακες.
– Τα πλοία που προέρχονται αποκλειστικά από υπό απειλή περιοχές, ακόμη κι αν έχουν πιστοποιητικό καθαρό, μπαίνουν σε προ-καραντίνα είκοσι τεσσάρων ωρών. Κανένα πλοίο που βρίσκεται σε καθεστώς προ-καραντίνας δεν επιτρέπεται να ξεφορτώσει κάτι άλλο εκτός από τρόφιμα ή προϊόντα.
– Τα πλοία που προέρχονται από την περιοχή των Βορείων Σποράδων, δηλ. από τη Σκιάθο, τη Σκόπελο και τα γειτονικά νησιά μπαίνουν στην παρακάτω καραντίνα: εννιά μέρες για τα πλοία, επτά για τους επιβάτες, τέσσερις για τα εμπορεύματα. Όσοι θεωρούνται ότι προέρχονται από μολυσμένες ή ύποπτες περιοχές μπαίνουν σε καραντίνα με τον τρόπο που αναφέραμε προηγουμένως.
– Τα πλοία που προέρχονται από την Μύκονο, τη Νάξο, την Πάρο, τη Σέριφο, την Άνδρο, την Κέα, τη Σίφνο με πιστοποιητικό καθαρό μπαίνουν σε καραντίνα τριών ημερών. Τα πλοία αυτά, οι επιβάτες τους και τα φορτία τους αν προέρχονται από περιοχές ύποπτες ή μολυσμένες μπαίνουν στην καραντίνα που αναφέραμε.
– Τα πλοία που προέρχονται από την Τήνο υπόκεινται προσωρινά, έως ότου επιβεβαιωθεί η καλή υγεία αυτού του νησιού, στην παρακάτω καραντίνα: έντεκα μέρες για τα πλοία, επτά για τους επιβάτες, δεκατέσσερις για τα εμπορεύματα. Όσα προέρχονται από ύποπτες ή μολυσμένες περιοχές μπαίνουν στην καραντίνα που τους ταιριάζει.
– Οι επιστολές που βρίσκονται μέσα στο πλοίο (που πρέπει να ανοιχτούν ενώ είναι παρόντες οι παραλήπτες) πρέπει να ψεκαστούν με ξύδι, και στη συνέχεια να καπνιστούν. Τα νομίσματα πρέπει να περαστούν δυο φορές με ξύδι.
Στο άρθρο της Επιτροπής για την κάθαρση εμφανίζεται το μέτρο της πρωτοκάθαρσης (sorino), ήδη πολύ γνωστό στα ευρωπαϊκά λοιμοκαθαρτήρια, που συνίσταται στο εξής: με την άφιξή του στο λιμάνι, το σκάφος με όλο του το πλήρωμα, μένει για ένα μικρό χρονικό διάστημα σε απομόνωση και σε ακινησία, ώστε να γίνει μια πρώτη εκτίμηση της κατάστασης υγείας. Ένα από τα πρώτα μελήματα της Επιτροπής ήταν η κάθαρση των εμπορευμάτων που φυλάσσονταν στο λοιμοκαθαρτήριο της πόλης. Εν τούτοις, κανένα σχετικό μέτρο δεν λήφθηκε τότε, έπρεπε να περιμένουν μερικές μέρες, όταν θα άλλαζε η σύνθεση της Επιτροπής.
Από το τέλος του Ιουλίου 1832, τα μέλη της Επιτροπής της πρώτης περιόδου είχαν ήδη συναντήσει προβλήματα σχετικά με τη μεταφορά των επιβατών που βρίσκονταν σε καραντίνα στο νησάκι, όπως και με τη διαχείριση και την επιτήρηση. Χάρις σε μια σημείωση που αφορά στις πληρωμές του διοικητικού προσωπικού, με ημερομηνία 31 Ιουλίου 1832, γνωρίζουμε τη σύνθεση των φυλάκων, όπως και τον αριθμό και τις αρμοδιότητες εκείνων που είχαν προσληφθεί από τον Δήμο.
Φαίνεται λοιπόν, ότι κατ’ αυτήν την περίοδο, περισσότερες από τριάντα θέσεις καλύφθηκαν από υπαλλήλους της Υπηρεσίας που υπαγόταν άμεσα στην Υγειονομική Επιτροπή για την Ερμούπολη και το απέναντι νησάκι: η θέση του επιστάτη (των λοιμοκαθαρτηρίων της Ερμούπολης και του μικρού νησιού), του υπευθύνου και των κατωτέρων υπαλλήλων της υπηρεσίας κάθαρσης (ποιος για τα εμπορεύματα, ποιος για τους ανθρώπους, και ποιος ακόμη για την υγιεινή των κοινών χώρων και του λοιμοκαθαρτηρίου), οι θέσεις των επαγγελματιών του καπνισμού και της υπηρεσίας εξαερισμού, της αποθήκης, των φυλάκων (οι οποίοι καλύπτουν πολλές κατηγορίες, όπως φύλακες της εισόδου του λοιμοκαθαρτηρίου, φύλακες ασθενών, εμπορευμάτων, και ο φύλακας επιθεώρησης με τη βάρκα του για τα σκάφη σε υπηρεσία), όπως και οι θέσεις του παντοπώλη, του υπευθύνου για τα μεταφορικά μέσα, του ξυλοκόπου, του χτίστη (για τις καλύβες), του νεκροθάφτη και των κωπηλατών. Δεδομένου του αριθμού των απασχολούμενων προσώπων, συχνά, άλλωστε, χωρίς ικανότητες για την απαιτούμενη εργασία ή ενώ ήταν ακόμη δημογέροντες, η Επιτροπή είχε να αντιμετωπίσει διάφορα θέματα που συνδέονταν με την πειθαρχία, την τάξη και τη διατήρηση των κανονισμών, αλλά και θέματα που αφορούσαν αυτήν τη φορά στις απαιτήσεις του προσωπικού.
Κωνσταντίνος Κυριακός στα καθήκοντα του επιστάτη
Η αλληλογραφία του Επιστάτη του λοιμοκαθαρτηρίου στο νησάκι, Κωνσταντίνου Κυριακού, με την Υγειονομική Επιτροπή σχετικά με τη λειτουργικότητα της μεταφοράς της καραντίνας, μας παρέχει πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία για την κατανόηση τόσο της κατάστασης που κυριαρχεί στο νησί όσο και για τη στάση των υγειονομικών αρχών.
Στις 12 Αυγούστου, ημερομηνία κατά την οποία ξεσπά η πανούκλα, ο Κωνσταντίνος Κυριακός αναλαμβάνει τα καθήκοντα του επιστάτη του λοιμοκαθαρτηρίου στο λιμάνι. Μπαίνει, σύμφωνα με τον κανονισμό και την διαταγή Νο 47 του Υγειονομείου, σε καραντίνα. Στις 25 Ιουλίου, προφασιζόμενος οικογενειακούς λόγους, είχε ζητήσει να ανασταλεί η καραντίνα του ώστε να μπορέσει να εγκαταλείψει το λοιμοκαθαρτήριο. Το αίτημά του (Νο 23) απορρίφθηκε, και δυο μέρες αργότερα, μεταφέρθηκε κι αυτός στο νησάκι, όχι για να συνεχίσει την καραντίνα, αλλά για να αναλάβει εκ νέου τα καθήκοντα του επιστάτη και να εποπτεύσει δεκατρείς από τους επιβάτες. Κανείς δεν έφερε ως εμάς επαρκώς τους λόγους και για ποιες αρμοδιότητες τον έστειλαν στο νησάκι, διότι η διαταγή της Υγειονομικής Επιτροπής του μεταφέρθηκε προφορικά. Η αλληλογραφία του με την Υγειονομική Επιτροπή μερικές μέρες μετά την άφιξή του και την ανάληψη των νέων καθηκόντων, παρουσιάζει πραγματικά μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Πρόκειται για την κατασπατάληση των εδωδίμων που έφθαναν στο νησί και προορίζονταν για τους έγκλειστους, για την οποία ο Κωνσταντίνος Κυριακού θεωρήθηκε υπεύθυνος.
Στις 2 Αυγούστου, η Υγειονομική Επιτροπή του απευθύνει την ακόλουθη επιστολή και του ζητάει μια έκθεση:
Διαταγή Νο 7 της Υγειονομικής Επιτροπής.
Προς τον Επιστάτη του νησιού
Η Επιτροπή πληροφορήθηκε με δυσαρέσκεια, πριν λίγες μέρες, τα δικαιολογημένα παράπονα των έγκλειστων, ότι δηλ. τα τρόφιμα και τα αγαθά που τους εστάλησαν, όχι μόνο δεν τους δόθηκαν αλλά κλάπηκαν αδίκως. Εξοργισμένη, ενημερώθηκε για την επανάληψη του γεγονότος, χωρίς να μάθει ποιος είναι ο εγκληματίας που αφήνει τους ανθρώπους νηστικούς∙ γι’ αυτό μας ανακοινώνει σήμερα τη θέλησή της να αναζητήσετε τον ένοχο για να τον συμβουλέψετε αρχικά, ώστε στο μέλλον να μην επαναληφθεί αυτό. Αν επιμένει παρ’ όλ’ αυτά να τιμωρηθεί αυστηρά.
Όσον αφορά τα άλλα καθημερινά καθήκοντα, να πηγαίνεις στην παραλία, και για την ενημέρωσή μας να συντάσσεις τακτικά έκθεση για την κατάσταση των έγκλειστων. Να την γράφεις στον πίνακα που σου στέλνουμε σήμερα.
Αυτό θα το κάνεις συνέχεια, ώστε το Υγειονομείο να μπορεί καθημερινά να ενημερώνει τους υποπρόξενους για τον αριθμό των νεκρών και των ασθενών.
Υπάρχει ακόμη και το θέμα του μπακάλη που βρίσκεται ανάμεσά σας και που πουλούσε αγαθά στους έγκλειστους στο λοιμοκαθαρτήριο της πόλης, και που, όπως διαπιστώνουμε, πρέπει να μείνει εκεί κάτω, για να πουλάει τα ίδια τρόφιμα με 20% κέρδος, πρότεινέ το με τον τρόπο που νομίζεις, ώστε αν αρνηθεί να στείλουμε κάποιον άλλον. Για όλα αυτά σου ζητούμε σαφείς πληροφορίες.
Περιμένοντας απάντηση
Η Επιτροπή
Ο Κωνσταντίνος Κυριακός απολογείται
Σ’ αυτήν την διαταγή της Υγειονομικής Επιτροπής προς τον επιστάτη, φαίνεται ξεκάθαρα η υποχρέωση των υγειονομικών αρχών να ενημερώνουν τους ξένους διπλωμάτες που βρίσκονται στο νησί.
Ήδη, από τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης, η Σύρος δεχόταν μια επίσημη διπλωματική γαλλική αποστολή, όπως και προξενικούς αντιπροσώπους της Αγγλίας, της Ιταλίας, της Γερμανίας και της Αυστρίας.
Την επομένη, ο Κωνσταντίνος Κυριακός απαντώντας στην διαταγή Νο 7 της Επιτροπής, αποστέλλει την ακόλουθη επεξήγηση:
Νο 4
Έκθεση για την υγεία στο νησάκι
3 Αυγούστου 1832
Μόλις έφθασα εδώ στο νησάκι, όπως μου υπαγόρευε το καθήκον μου, εξέτασα τις καλύβες στις οποίες θα μέναμε (…). Όμως, επειδή, από τη μια ήταν πολύ κοντά στις μολυσμένες καλύβες, και από την άλλη ούτε εγώ ούτε το σύνολο των επιβατών θέλαμε να περάσουμε πάνω από τους βράχους για τον λόγο που αναφέραμε, τελικά επέλεξα μια πιο κατάλληλη θέση (μακριά από τις μολυσμένες καλύβες) για την απαιτούμενη καραντίνα. Φέραμε λοιπόν τους περισσότερους επιβάτες εδώ, δηλ. εκεί όπου ήδη βρισκόμασταν, και ήταν προτιμότερο, κατά τη γνώμη όλων, διότι δεν είχαμε καμιά σχέση με τους πρώτους επιβάτες, πράγμα που θα ήθελα να αποδεχτώ αν η Επιτροπή επιθυμούσε να πάρει την απόφαση αυτή.
Με εξαιρετική δυσαρέσκεια, Κύριοι, κατάλαβα τι μου προσάπτετε (στην διαταγή Νο 7). Αλλά για να σας καθησυχάσω, Κύριοι, και να αποδείξω σε εκείνον που τόσο πολύ με κατηγόρησε σε σας, ότι σφάλλει, πληροφορώ την Επιτροπή ότι τα τρόφιμα που μου έστειλαν μοιράστηκαν όλα στους άπορους, με σύνεση μάλιστα, και ότι δεν τα καταχράστηκα, όπως λάθος σας πληροφόρησαν.
Τούτο, θα το αποδείξω, στηριζόμενος στους άπορους που λαμβάνουν περισσότερα απ’ ό,τι τους έστειλαν.
Επιπλέον, ενημερώνω την Επιτροπή ότι οι άποροι που βρίσκονται κάτω από τη δική μου επιτήρηση είναι δεκατρείς, και ότι τα τρόφιμα που τους έστειλαν, αρκούν για τρεις μέρες, από σήμερα. Αν στο άλλο μέρος, το μολυσμένο, υπάρχουν τέτοιοι άποροι, πρέπει ο αρχιφύλακας να συντάξει έκθεση για την κατάσταση της υγείας τους, διότι όσον αφορά εμένα, όπως είπα και πριν, Κύριοι, δεν θέλω να ξέρω τίποτε από αυτά που τους συμβαίνουν. Όσο για τον μπακάλη, είμαι της γνώμης ότι πρέπει να βάλουμε τέλος σ’ αυτό το μέτρο για πολλούς λόγους: διότι το πλοίο που μετέφερε όλα τα τρόφιμα για τους άπορους μπορεί επίσης να προμηθεύσει τους λίγους επιβάτες που απέμειναν, όπως γινόταν μέχρι σήμερα χωρίς το παραμικρό πρόβλημα.
Ενημερώνω λοιπόν την Επιτροπή, με όλες μου τις ευχαριστίες, ότι όλοι αυτοί που γενικώς βρίσκονται υπό την δική μου επιτήρηση, είναι καλά, και δεν θα παραλείψω να στέλνω συχνά πληροφορίες στην Επιτροπή.
3 Αυγούστου 1832
Ο Επιστάτης
Φαίνεται ότι η απάντηση του Κυριακού ικανοποίησε την Επιτροπή. Εξάλλου, τα «Πρακτικά» της γραμματείας αποκαλύπτουν ότι δεν δόθηκε και μεγάλη έκταση στην υπόθεση. Εν τούτοις, από τότε, ο Κυριακός δεν παραλείπει να στέλνει καθημερινά εκθέσεις στην Επιτροπή, όπου αναφέρεται κυρίως στο πρόβλημα της σίτισης και στην κατάσταση υγείας των έγκλειστων. Ιδού κάποια παραδείγματα:
Νο 5
5 Αυγούστου
Σας γνωρίζω ότι ο καπετάνιος Μανώλης Κιοσσές, υπεύθυνος για τη μεταφορά τροφίμων στους άπορους, μου έδωσε σήμερα εκ μέρους σας, ψωμί, ελιές και δώδεκα κουβέρτες που μοίρασα σ’ αυτούς τους οποίους φροντίζω. Ψωμί, είχαμε ήδη αρκετό για μερικές μέρες: πρέπει λοιπόν να μας στείλετε λάδι, ελιές, κρεμμύδια και ρύζι. Και σύμφωνα με την ειδοποίησή σας με αριθμό Νο 7, Κύριοι, με χαρά σας πληροφορώ ότι το σύνολο των επιβατών που βρίσκονται εδώ, όπως και το προσωπικό που βρίσκεται στο πλάι μου, είναι όλοι καλά.
Δεχθείτε, Κύριοι, τον σεβασμό μου
5 Αυγούστου 1832, Νησάκι απέναντι από τη Σύρο.
Παρά το γεγονός ότι αναφέρονται συνέχεια στα ίδια θέματα, το ενδιαφέρον των επιστολών του επιστάτη έγκειται στο ότι μαρτυρούν ένα σκεπτικό. Αν παρακολουθήσουμε μέρα με τη μέρα (από 7 έως 9 Αυγούστου) τις συνοπτικές αυτές εκθέσεις, μπορούμε να διαπιστώσουμε τις πραγματικές δυσκολίες στο θέμα της σίτισης, όπως και τις αβλεψίες της Επιτροπής, η οποία δεν απαντά στον επιστάτη και ρυθμίζει το πρόβλημα με τρόπο ικανοποιητικό μόνο πολλές μέρες αργότερα.
Νο 6
7 Αυγούστου
Σας ενημέρωσα χθες για την κατάσταση της υγείας μας και την έλλειψη αγαθών για τους απόρους. Σήμερα, ο καπετάνιος Μανώλης Κιοσσές μου έφερε μόνο πέντε ουγκιές κρεμμύδια, και αγνοώ το λόγο για τον οποίο δεν μας έστειλαν τα άλλα τρόφιμα, δηλ. το ρύζι, το λάδι και τις ελιές, παρότι σας ανέφερα ότι τα είχαμε ανάγκη.
Όσο για την κατάσταση της υγείας μας, Κύριοι, σας πληροφορώ ότι είμαστε όλοι πολύ καλά.
Δεχτείτε τον σεβασμό μου
Ο Επιστάτης του λοιμοκαθαρτηρίου
Νο 7.
8 Αυγούστου
Σας ενημερώνω ότι ο καπετάνιος Κιοσσές μας έφερε τα αγαθά για τους απόρους, δηλ. ρύζι, λάδι και κρεμμύδια, αλλά δεν έλαβα την πλάκα για την οποία σας ειδοποίησα χθες. Σήμερα, πήραμε ελιές και σαράντα οκτώ ουγκιές ψωμί (κατά τη γνώμη του). Επιπλέον, σας πληροφορώ, Κύριοι, ότι οι επιβάτες χαίρουν άκρας υγείας.
Δεχτείτε τον σεβασμό μου
Ο Επιστάτης του λοιμοκαθαρτηρίου
Νο 8
9 Αυγούστου
Λαμβάνοντας υπόψη την κοινοποίηση Νο 7 της Υγειονομικής Επιτροπής, σας ενημερώνω ότι, σήμερα, όλοι οι υπό την δική μου επιτήρηση άποροι, δηλ. οι επιβάτες καθώς και οι υπάλληλοι που με περιβάλλουν, διακρίνονται για την καλή κατάσταση της υγείας τους, χάρις στην Πρόνοια. Όταν θα χρειαστώ τρόφιμα για τους απόρους, θα σας απευθύνω έκθεση για να μου τα στείλετε.
Δεχτείτε τον σεβασμό μου
Ο Επιστάτης του λοιμοκαθαρτηρίου
Είναι πιθανόν η Υγειονομική Επιτροπή να μην νοιάστηκε πραγματικά να απαντήσει στις εκθέσεις του επιστάτη, διότι την ίδια εποχή ήταν απασχολημένη με το ζήτημα της ελευθεροκοινωνίας των πλοίων που βρίσκονταν ήδη σε καραντίνα στο λιμάνι της Ερμούπολης.
Το έγγραφο με ημερομηνία 5 Αυγούστου αποκαλύπτει ότι τελικά το ζήτημα διευθετήθηκε.
Νο 9
5 Αυγούστου 1832
Μετά από την σημερινή συνεδρίαση της Υγειονομικής Επιτροπής και μετά από διαβούλευση για τα προληπτικά μέτρα που πάρθηκαν για το είδος της καραντίνας, και αφού ζήτησε την άποψη της έκτακτης Διοίκησης που βρισκόταν εδώ, αποφασίστηκε ότι από τον επόμενη Δευτέρα, στις οκτώ του τρέχοντος μήνα, θα χορηγηθεί ελευθεροκοινωνία στα πλοία που προέρχονται από τα νησιά των ανεξάρτητων εθνικών κρατών, επειδή η διάρκεια της καραντίνας για τα πλοία από μολυσμένες περιοχές εκπνέει, και επειδή καμία ένδειξη συμφοράς δεν εμφανίστηκε αυτήν την περίοδο (ένα αντίγραφο της παρούσης απόφασης να δοθεί προς ενημέρωση στο Υγειονομικό Γραφείο).
Ο Νικολής Παπά Αγγελής και ο ρόλος του
Ωστόσο, τα προβλήματα στο νησάκι δεν τελειώνουν και μάλιστα φαίνεται ότι εξαπλώνονται και πέρα από το πρόβλημα της σίτισης. Ο Νικολής Παπά Αγγελής, φύλακας σε ένα άλλο σημείο στο νησάκι, βρίσκεται αντιμέτωπος με εντελώς διαφορετικής φύσης προβλήματα, που προέρχονταν συγκεκριμένα από την οργάνωση της καραντίνας για τους υπό επιτήρηση ταξιδιώτες. Στις δυο σύντομες εκθέσεις που απευθύνει στην Υγειονομική Επιτροπή (χωρίς ημερομηνία, από τη θέση τους όμως στον κατάλογο των εγγράφων των Δημοτικών Αρχείων δεν πρέπει να γράφτηκαν μετά τις 10 Αυγούστου), ο Παπά Αγγελής εξηγεί τα προβλήματα που είχε με τους «νεκρούς» και κάνει μερικούς υπαινιγμούς σχετικά με τη στάση του Επιστάτη Κυριακού.
Νο 10-11
Προς την αξιότιμη Επιτροπή.
Είναι ανώφελοι πέντε υγιείς άντρες και η γυναίκα, σύνολο έξι, να πληρωθούν: οι ασθενείς είναι τρεις. Όλοι οι άλλοι θεραπεύτηκαν∙ είναι οι μόνοι που πρέπει να επιτηρούμε και να προσέχουμε αδιάκοπα. Υπάρχει και η μητέρα του Τσολάκη που είναι κι αυτή υγιής. Οι τρεις χρειάζονται βοήθεια από το νοσοκομείο. Δεν μπορώ να σας γράψω περισσότερα στον πίνακα αυτό, συγχωρείστε με.
Ο ταπεινός σας υπηρέτης
Νικολής Παπά Αγγελής
Ο Επιστάτης αγνοεί όσα συμβαίνουν, δεν έχει δει τίποτε, ούτε τους υγιείς ούτε τους ασθενείς. Μένει, πράγματι, στην άλλη άκρη του νησιού και περνάει ολομόναχος την καραντίνα. Εδώ και δεκαεπτά μέρες δεν έχω νέα σας.
Νησάκι απέναντι από τη Σύρα
Νικόλαος Παπά Αγγελής
Ο Επιστάτης μπροστά στη νέα Επιτροπή
Στις 10 Αυγούστου, μετά τη σύσκεψη των τριών δημογερόντων (της Άνω Σύρας, της Ερμούπολης και της συνοικίας Ψαριανά), συγκαλείται νέα Επιτροπή αποτελούμενη από τέσσερα μέλη, αντί για την προηγούμενη που ήταν δωδεκαμελής. Τα τέσσερα αυτά μέλη είναι ο Παύλος Μαυροκορδάτος, ο Τ. Δαλέσιος, ο Κ. Βαλαβάνης (οι δυο τελευταίοι εκπροσωπούν τους δημογέροντες του νησιού) και ο διοικητής της υγειονομικής υπηρεσίας Σύρου, Ν. Ι. Ρούσος. Αναλαμβάνουν διαδοχικά και εκ περιτροπής τα καθήκοντά τους.
Μετά από την αναδιάρθρωση αυτή, η υγειονομική πρόληψη της Σύρου οργανώνεται με τρόπο πιο δραστήριο, και ο έλεγχος του δικτύου της θαλάσσιας επικοινωνίας, όπως και η επιτήρηση μέσα στο λοιμοκαθαρτήριο, αλλάζουν. Ο Γενικός Επιθεωρητής του Υγειονομείου του Αιγαίου, Λάμπρος Ζαβός, και ο αρχίατρος του Υγειονομείου Σύρου, Ν. Ι. Βελισάριος, εγγυώνται μεθοδική συνεργασία. Η νέα Επιτροπή παίρνει αποφάσεις για να ρυθμίσει θέματα ανεπίλυτων ζητημάτων. Ο Επιστάτης Κωνσταντίνος Κυριακού δε καθυστερεί καθόλου να απευθύνει στη νέα Επιτροπή αίτημα με θέμα το πρόβλημα της δικής του καραντίνας. Το αποστέλλει την πρώτη κιόλας μέρα της λειτουργίας της νέας Επιτροπής:
Νο 12
Ερμούπολις της Σύρας, 10 Αυγούστου 1832
Για την Υγειονομική Επιτροπή της Σύρας
Ο Επιστάτης του λοιμοκαθαρτηρίου της Σύρας.
Κύριοι,
Σύμφωνα με την κοινοποίηση του Υγειονομικού Γραφείου αυτού του νησιού, με ημερομηνία 12 του περασμένου μήνα, μετά από αυτό το λυπηρό γεγονός, κλείστηκα στο λοιμοκαθαρτήριο. Αν δέχτηκα να υπακούσω σ’ αυτήν τη διαταγή, το έκανα επειδή με οδήγησε η τιμή και ο πατριωτικός ζήλος. Μένοντας εδώ, ακόμη και για μια διάρκεια δεκαέξι ημερών, απέστειλα στο υγειονομικό γραφείο όλες τις πληροφορίες για το ό,τι συνέβαινε, ενώ απέφευγα κάθε επαφή με τους επιβάτες και έπαιρνα τις προφυλάξεις μου, όπως ακριβώς μου το υπαγόρευαν οι οδηγίες και το καθήκον μου σε τέτοιες περιστάσεις, και όπως επιβεβαίωναν οι εκθέσεις που έστελνα στο γραφείο υγείας.
Στην Έκθεση Νο 23 προς το γραφείο υγείας με ημερομηνία 25 Ιουλίου, ζήτησα να βγω από το λοιμοκαθαρτήριο λόγω του επείγοντος κάποιων οικογενειακών ζητημάτων, αλλά την ίδια μέρα πήρα προφορική εντολή να μείνω εδώ, στο νησάκι. Υπάκουσα και πάλι αλλά όχι τόσο από καθήκον όσο για να σας είμαι αρεστός, Κύριοι, και για να αποφύγω επίσης δυσάρεστες συζητήσεις.
Αποσιωπώ, Κύριοι, τις μεγάλες ελλείψεις, και απλώς σας υπενθυμίζω ότι σήμερα είναι η δέκατη έκτη μέρα από την μεταφορά μου εδώ, και κανένα μέτρο δεν λήφθηκε για μένα.
Έχοντας αποδείξει, Κύριοι, ότι εκπλήρωσα με πατριωτισμό τα καθήκοντα που μου αναθέσατε σ’ αυτές τις δυσάρεστες περιστάσεις, και δεδομένης της υγείας μου αιτούμαι να μπορέσω να επιστρέψω στη Σύρο για πολύ επείγοντες οικογενειακούς λόγους.
Αν η Υγειονομική Επιτροπή ή το Γραφείο Υγείας εμπιστεύονται ως Επιστάτη του λοιμοκαθαρτηρίου εμένα και τις προθέσεις μου, ας συμφωνήσουν με το αίτημά μου. Στην αντίθετη περίπτωση, ας μου ανακοινώσουν τις μέρες της καραντίνας μου.
Ελπίζω ότι η επιτροπή θα καταδεχτεί να σκεφτεί όλα αυτά. Με όλη μου την εκτίμηση.
10 Αυγούστου 1832. Νησάκι απέναντι από τη Σύρα.
Ο Επιστάτης του λοιμοκαθαρτηρίου, Κωνσταντίνος Κυριακού.
Εν τούτοις, η Επιτροπή μοιάζει πολύ απασχολημένη για να απαντήσει έγκαιρα στο αίτημα του επιστάτη. Από την πρώτη μέρα διαβουλεύεται και αποφασίζει για όλες τις υποθέσεις της καραντίνας του νησιού. Μετά από έκθεση του Λ. Ζαβού και του Ν. Ι. Βελισάριου, ρυθμίζει λεπτομερώς τον τρόπο απολύμανσης των εμπορευμάτων που είχαν αφεθεί και ξεχαστεί στην αποθήκη του λοιμοκαθαρτηρίου, στο λιμάνι. Ο Παύλος Μαυροκορδάτος και ο Τ. Δαλέσιος είναι υπεύθυνοι για την κοινοποίηση των μέτρων απολύμανσης στους ιδιοκτήτες των εμπορευμάτων και για την εφαρμογή της έκθεσης του γενικού Επιθεωρητή και του υγειονομικού γιατρού.
Στα χειρόγραφα της Επιτροπής (βλ. πρακτικά Νο 2 και 4) καθορίζεται χρονολογικά η διαδικασία που πρέπει να ακολουθηθεί. Στο χειρόγραφο της 10ης Αυγούστου, υπαγορεύονται λεπτομερώς οι φάσεις απολύμανσης της αποθήκης του λοιμοκαθαρτηρίου και δίνονται όλα τα ονόματα και οι αρμοδιότητες των υπευθύνων για τον καθαρισμό.
Την ίδια μέρα, αποφασίζεται να τεθούν σε καραντίνα τα πλοία που προέρχονται από την Εύβοια και τα νησιά των Β. Σποράδων «λόγω της εγγύτητάς τους με την υπό οθωμανική κατοχή στεριά και λόγω των καταχρήσεων στην υγειονομική υπηρεσία».
Στο έγγραφο Νο 6 της Επιτροπής, με ημερομηνία 11 Αυγούστου, το ζήτημα των εδώδιμων στο νησάκι επιτέλους ρυθμίζεται. Το έγγραφο αυτό προέρχεται από τα «Πρακτικά» των τριών δημογερόντων της Άνω Σύρας, της Ερμούπολης και της συνοικίας Ψαριανά, και τον διευθυντή της υγειονομικής Διεύθυνσης της Σύρου.
Νο 13
Πρακτικό Νο 6
Η τετραμελής Επιτροπή έθεσε το θέμα των αγαθών για δεκαεννιά άπορα άτομα που βρίσκονται στο νησάκι απέναντι από τη Σύρα, και αποφάσισε ότι στο μέλλον τα αγαθά αυτά θα εμπίπτουν στο Ταμείο της Επιτροπής. Προβλέπεται λοιπόν, το Υγειονομικό Γραφείο της Σύρας να στέλνει τα αγαθά στο νησάκι κάθε τρεις μέρες, ως εξής:
Ψωμί: 300 γρ.
Λάδι: 25 γρ.
Κρεμμύδια: 100 γρ.
Ρύζι: 50 γρ.
Ελιές: 50 γρ.
ημερησίως για κάθε άτομο
Παύλος Μαυροκορδάτος.
Η εργασία κάθαρσης των εμπορευμάτων
Στις 13 Αυγούστου, η Επιτροπή αναλαμβάνει να ολοκληρώσει με δικά της έξοδα την εργασία κάθαρσης των αποθηκευμένων στο λοιμοκαθαρτήριο εμπορευμάτων.
Νο 14
Η Επιτροπή συνήλθε και αποφάσισε την κάθαρση διαφόρων αντικειμένων που βρίσκονται στην αποθήκη του λοιμοκαθαρτηρίου, για το οποία γίνεται αναφορά στο άρθρο Νο 2 και Νο 4. Διαπιστώνουμε ότι οι ιδιοκτήτες αυτών των αντικειμένων, σαπουνιών και κουβαριών νημάτων, δεν πείστηκαν καθόλου να υποβάλλουν τα εμπορεύματά τους στα μέτρα κάθαρσης που επέβαλε ο γιατρός Κ. Ν. Ι. Βελισσάριος (σε προηγούμενη συνάντηση) και ο Επιθεωρητής υγείας του Αιγαίου, Μ. Λ. Ζαβός.
Παρατηρήσαμε ότι τα σαπούνια δεν επηρεάζονται από τη μόλυνση, αλλά τα κουβάρια νημάτων μπορούν να καθαριστούν αν ξεχωρίσουμε τα νήματα από τα κουβάρια και τα αερίσουμε, όπως συνηθίζεται να γίνεται σε πολλά μέρη της Ευρώπης. Έπειτα, διαπιστώσαμε ότι τα ακατέργαστα δέρματα που συντηρούνται σε αλάτι, μπορούν να καθαριστούν στη θάλασσα, όπως γίνεται και στην Ευρώπη∙ όσο για τα στεγνά δέρματα, αυτά πρέπει να υποστούν την συνηθισμένη κάθαρση των σαράντα ημερών.
Βασιζόμενη σ’ αυτά τα στοιχεία, η Επιτροπή αποφάσισε να προσλάβει τέσσερα άτομα που θα πληρωθούν από τους ιδιοκτήτες, και θα ασχοληθούν με την κάθαρση στις αποθήκες, με την ακόλουθη σειρά:
1) Να μεταφερθούν τα πακέτα με τα σαπούνια στον περιφραγμένο χώρο πίσω από το λοιμοκαθαρτήριο, να ανοιχτούν όλα και να πλυθεί σχολαστικά η επάνω πλευρά τους, πριν εκτεθούν ανοιχτά στον ήλιο και τον αέρα για οχτώ μέρες∙
2) Με τον ίδιο τρόπο, να απλωθούν τα νήματα στον ίδιο χώρο, να ανακατεύονται μια φορά την ημέρα∙ έπειτα, να εκτεθούν στον ήλιο για σαράντα και μία μέρες∙
3) Να μεταφερθούν και τα δέρματα στον περιφραγμένο χώρο και να απλωθούν στον αέρα και τον ήλιο για σαράντα και μία μέρες∙
4) Να ανοιχτούν τα υγράλατα αλατισμένα δέρματα, αφού ξεδιπλωθούν, να βουτηχτούν στη θάλασσα το καθένα χωριστά για δυο μέρες, δηλ. σαράντα οχτώ ώρες. Μετά από αυτό να προσέλθει ο ιδιοκτήτης να τα βγάλει από τη θάλασσα με μια ράβδο∙
5) Να επιδοθεί αντίγραφο αυτής της επιστολής στο Υγειονομικό Γραφείο ώστε να ολοκληρώσει το καθήκον του.
Σύρα-Ερμούπολις, 13 Αυγούστου 1832.
Παύλος Μαυροκορδάτος
Το θέμα της υγείας των έγκλειστων στο νησάκι και του Κυριακού δεν ανακινήθηκε παρά μόνο στις 19 Αυγούστου, όταν μια αποστολή του Υγειονομείου της Σύρου καθοδηγούμενη από τον Λάμπρο Ζαβό και τον Γ. Ρούσο, επισκέπτεται το λοιμοκαθαρτήριο. Η αποστολή αυτή βρίσκει τον Επιστάτη σε καραντίνα, χωρίς όμως να έχει εφαρμόσει εξολοκλήρου τους κανονισμούς. Ας θυμηθούμε ότι στην προ δέκα ημερών επιστολή του, ο φύλακας Νικόλας Παπάς Αγγελή (που προσεχώς θα έπαιρνε προαγωγή και θα γινόταν αρχιφύλακας) είχε επιπλήξει τον Κυριακού επειδή είχε μείνει μόνος του στην καραντίνα. Ο αρχηγός της Υγειονομικής Υπηρεσίας, Γ. Ρούσος, αποστέλλει στην Υγειονομική Υπηρεσία την παρακάτω έκθεση:
Νο 15
Το Υγειονομικό Γραφείο
Προς την Υγειονομική Επιτροπή [Νο 124]
Πήγαμε, χθες, στο απέναντι νησάκι, με τον Επιθεωρητή του Γραφείου Υγείας Αιγαίου και τον γιατρό του καταστήματος για να ενημερωθούμε από κοντά για την κατάσταση της υγείας των επιβατών που βρίσκονται σε καραντίνα, και τους βρήκαμε όλους καλά.
Ο Επιστάτης του λοιμοκαθαρτηρίου βρισκόταν επί τόπου και μας δήλωσε προφορικά ότι μόνο εκείνος και ο γραμματέας του δεν είχαν πλύνει τα ενδύματά τους, και ότι τα έγγραφα των Αρχείων της Επιστασίας δεν καπνίστηκαν. Γι’ αυτό είναι επείγον να συνέλθει η Επιτροπή, για να πάρει μέτρα και να επιτρέψει την ελευθεροκοινωνία, ώστε να δώσουμε στον Επιστάτη (που δεν εκπλήρωνε τα καθήκοντά του) εντολή να εκτελέσει τα καθήκοντά του.
Σύρος, 19 Αυγούστου 1832
Ο Διευθυντής του Γραφείου Υγείας
Γ. Ρούσσος
Τα νέα μέτρα της καραντίνας για τους επιβάτες
Στις 24 Αυγούστου, η Υγειονομική Επιτροπή αναλαμβάνει να απαντήσει, αφενός στην παραπάνω έκθεση του διευθυντή της Υγειονομικής Υπηρεσίας, Ρούσσο, και αφετέρου, στο αίτημα του Επιστάτη (Νο 34). Πρόκειται για ένα έγγραφο που καθορίζει για πρώτη φορά και με λεπτομερή τρόπο τα διάφορα μέτρα της καραντίνας για τους επιβάτες:
Νο 16
Προς το Υγειονομικό Γραφείο της Σύρας [Νο 10]
Ενημερωθήκαμε για την έκθεση Νο 34 της δεκάτης του τρέχοντος μήνα, του Επιστάτη του λοιμοκαθαρτηρίου, Κύριο Κωνσταντίνο Κυριακού, στην οποία μας ενημερώνει για τη μεταφορά του∙ και επίσης για την αιτιολογική έκθεση της 19ης του ιδίου μήνα, του Υγειονομικού Γραφείου για το ίδιο θέμα. Η Επιτροπή, αν και επιθυμεί να θέσει τέλος στα κακά των άτυχων συμπολιτών της, και, αν και συνήλθε πολλές φορές για να συζητήσει αυτό το θέμα, θεωρεί, ότι δεν μπορεί να συμφωνήσει με τις προτάσεις που της απεύθυναν, παρά μόνο με κίνδυνο της γενικής ασφάλειας και του συμφέροντος των πολιτών. Έτσι, μετά από συμβουλή του γιατρού του Υγειονομικού Γραφείου, διατάζει:
1. Όλοι όσοι βρίσκονται σε καραντίνα στο απέναντι νησάκι και επιθυμούν να βρεθούν το συντομότερο σε κατάσταση ελευθεροκοινωνίας οφείλουν να αγοράσουν με δικά τους έξοδα τα αναγκαία ενδύματα και να εγκαταλείψουν εκεί όλον τον ιματισμό και τα υπάρχοντά τους, στη συνέχεια να πλυθούν γυμνοί στη θάλασσα. Μόνο έτσι θα μπορέσουν να ανέβουν στις βάρκες που βρίσκονται εκεί γι’ αυτό το λόγο, έπειτα, θα πρέπει υπό την επιτήρηση των φυλάκων της Υγειονομικής Υπηρεσίας, να πλυθούν μια δεύτερη φορά με ξύδι, και στη συνέχεια αφού ντυθούν με μη ύποπτα ενδύματα, θα μπορέσουν να πάνε στις καλύβες που βρίσκονται κοντά στο Υγειονομικό Γραφείο, όπου, αφού περάσουν επτά μέρες, θα είναι δυνατό να τους χορηγηθεί ελευθεροκοινωνία. Απαλλάσσονται από όλα αυτά τα μέτρα: όσοι ασχολούνται με την κάθαρση, οι φύλακες, οι ασθενείς και οι ακόλουθοί τους.
2. Όλα τα έγγραφα των Αρχείων του λοιμοκαθαρτηρίου να δοθούν στον Νικόλαο Παπά Αγγελή από τα Ψαριανά, ο οποίος έχει καθήκον να προχωρήσει στον καπνισμό με την απαιτούμενη προσοχή και αυστηρότητα.
3. Όλοι αυτοί που μένουν στο νησάκι υποχρεούνται από τους επιστάτες και τους ανθρώπους της κάθαρσης, να πλύνουν στη θάλασσα τα ενδύματα και τα πράγματά τους, αφήνοντάς τα στο νερό τρεις ολόκληρες ώρες. Θα πρέπει να επαναλάβουν αν είναι δυνατόν το ίδιο και μια δεύτερη ή και μια τρίτη φορά.
4. Στην περίπτωση πολύτιμων αντικειμένων και ενδυμάτων ή αν υπάρχει υποψία ότι θα φθαρούν με την εμβάπτιση, τα απλώνουμε στο εσωτερικό των καλυβιών κατά τη διάρκεια της μέρας, και τη νύχτα έξω ώστε να αερίζονται. Κι αν αρχίσουμε να υπολογίζουμε από σήμερα τον αγώνα των σαράντα ημερών, αυτό σημαίνει ότι βρισκόμαστε ακόμη στη δεύτερη μέρα.
5. Αφού περάσουν οι δώδεκα μέρες, αν η Επιτροπή βεβαιωθεί ότι η παρούσα διαταγή έχει εφαρμοστεί και ακολουθήθηκε κατά γράμμα, τότε θα μεταφέρει μέσα στις υγειονομικές καλύβες όλους όσους βρίσκονται στο νησάκι καθώς και τα πράγματά τους. Από ΄κει, μετά από ένα διάστημα τριών ημερών, και με τη βοήθεια του Θεού, θα τους επιτραπεί να ελευθεροκοινωνία.
6. Το Υγειονομικό Γραφείο της Σύρας καλείται να εφαρμόσει την παρούσα κοινοποίηση και να στείλει στην Επιτροπή τις παρατηρήσεις της.
25 Αυγούστου 1832
Η Επιτροπή
Από την επομένη ο Κυριακού απευθύνει έκθεση με όλες τις δραστηριότητές του από τη στιγμή της μεταφοράς του στο νησάκι, και φαίνεται να προσαρμόζεται στις διαταγές της Επιτροπής χωρίς να προβαίνει σε νέα αιτήματα για τη διατήρηση των αρμοδιοτήτων του ως επιστάτη. Έτσι, έκλεισε η υπόθεση Κυριακού.
Ολοφάνερα διακρίνεται μέσα από την παρούσα ιστορική έρευνα πως συχνά κανένα μέτρο δεν είναι επαρκές για την τύχη της ανθρωπότητας όσο ο ίδιος ο καθημερινός άνθρωπος που ξεπερνάει κανονισμούς, εξουσίες και νόμους μέσα από την αυτόβουλη διαχείριση της ατομικότητάς του.
Θράσος Καμινάκης
Ταυτότητα βιβλίου
Το Λαζαρέτο της Σύρου
Η Μαρτυρία
του Segur Dupeyron
του Θράσου Καμινάκη
Μετάφραση Άννα Τριανταφύλλου
Λιανική τιμή: 13 ευρώ +ΦΠΑ
Σελ. 188
ISBN: 978-618-5101-87-9
Διάσταση: 14Χ21
Εκδόσεις Φίλντισι
Ξανθίππου 123, Παπάγου, 210 6540170
www.filntisi.gr [email protected]
- Διαβάστε επίσης:
“Το Λαζαρέτο της Σύρου” – Η μαρτυρία του ελεγκτή Segur Dupeyron για το λοιμοκαθαρτήριο του νησιού
Ο Παπαδιαμάντης, ο «Βαρδιάνος», η χολέρα στην Ευρώπη και τα αυστηρά μέτρα της τότε κυβέρνησης
Τα λοιμοκαθαρτήρια στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα: Το παράδειγμα της Σύρου