Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Ο βραβευμένος σκηνοθέτης, υποψήφιος διδάκτορας στο University of Surrey, συνιδρυτής της κινηματογραφικής ομάδας NAIL Hit n’ Run Productions και διευθυντής στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Πειραιά Αντώνης Morgan Κωνσταντουδάκης μιλά στο catisart.gr για τη νέα πραγματικότητα στην τέχνη μετά την κρίση του Covid-19.
“Είναι πάντα κάτι αρκετά δύσκολο να βάλεις τις σκέψεις σου σε μία σειρά όταν βιώνεις τόσο έντονες καταστάσεις και μία πρωτόγνωρη παγκοσμίως συνθήκη, όπως είναι αυτή του κορονοϊού”, σημειώνει.
Ο θεατρικός και κινηματογραφικός σκηνοθέτης, που πάντα παρακολουθεί με μεγάλη προσοχή τις εξελίξεις στην κοινωνία και στον χώρο του και είναι αρκετά ενεργός σε όσα συζητιούνται και προτείνονται, επισημαίνει ότι “υπάρχουν τρόποι αντίδρασης, δεν υπάρχει θέληση από το σύνολο”, “υπάρχουν πολλοί τρόποι να αγωνιστείς, αλλά θέλει θάρρος και θυσίες”.
Καλλιτέχνης δραστήριος, με φαντασία και κριτικό πνεύμα, καταθέτει με ιδιαίτερη παρρησία την άποψή του:
“Μέσα σε όλο αυτό που ζήσαμε, την ξαφνική απειλή, το απότομο κλείσιμο κάθε δραστηριότητας, τη στέρηση και την καθημερινή μάχη με τον ίδιο μας τον εαυτό, βρισκόμαστε πλέον σε μία νέα πραγματικότητα και σε μία νέα ζωή.
Είναι όμως μία νέα πραγματικότητα για την ίδια την τέχνη;
Η τέχνη περνάει μία μόνιμη κρίση ανέκαθεν και ουσιαστικά δεν μπορεί να θεωρηθεί καν κρίση, αλλά η πραγματικότητά της. Αυτή την πραγματικότητα της τέχνης τη βιώνουμε κάθε στιγμή και απλώς τονίζεται ή φωτίζεται λίγο παραπάνω, όταν ο κόσμος περνάει κάποια έντονη κρίση, όπως ήταν το 2007-2008 με την έναρξη των μνημονίων και όπως τώρα με τον ιό.
Ίσως είναι η ίδια η φύση της τέχνης που δεν μπορεί να λειτουργήσει ή να δεσμευτεί σε συγκεκριμένο πλαίσιο ή με πολύ αυστηρούς κανόνες. Τι ακριβώς σε καθορίζει ως καλλιτέχνη; Τίποτα παραπάνω από την ανάγκη σου για να εκφραστείς. Αυτήν όμως την ανάγκη δεν τη συναντάμε σε άλλα επαγγέλματα και επί της ουσίας, η τέχνη δεν είναι ένα συμβατικό επάγγελμα, ούτε εργασία με την ευρύτερη έννοια της κοινωνίας.
Εδώ ακριβώς πιστεύω υπάρχει αυτή η αιώνια σύγκρουση, καθώς κάποιοι εκμεταλλεύονται την ανάγκη του καλλιτέχνη για έκφραση και ξεκινάει όλο το κακό.
Οι καλλιτέχνες πάντοτε πάσχιζαν για την τέχνη τους. Πάντοτε κακοπληρωμένοι, πάντοτε στην αναζήτηση πόρων, πάντοτε στη διπλή και τριπλή εργασία για να μπορούν να επιβιώσουν. Αυτό δεν ήρθε με τον ιό, αυτό ήταν πάντα. Δεν είναι μία νέα κρίση για τους καλλιτέχνες και την τέχνη, είναι απλώς μία νέα συνθήκη που αντιμετωπίζουμε, με κλειστά θέατρα και ένα αβέβαιο μέλλον, έως ότου βρεθεί κάποιο φάρμακο ή το εμβόλιο.
Στην πράξη τώρα, θεωρώ ότι η υγεία δεν επιδέχεται καμίας έκπτωσης ή αμφισβήτησης. Η δημόσια υγεία είναι ευθύνη όλων μας και δεν δέχομαι κανένα ρίσκο για τους ανθρώπους γύρω μου προκειμένου να κάνω εγώ εγωιστικά τέχνη. Είδαμε όλοι τι γίνεται στον κόσμο, προσωπικά δεν θα μπορούσα να κοιμάμαι ήσυχος τα βράδια αν είχα συμβάλει με οποιονδήποτε τρόπο στην εξάπλωση του ιού και στο θάνατο συμπολιτών μου. Και αντικειμενικά θα είχαμε ευθύνη, καθώς η τέχνη μας έχει επαφή. Δεν μπορεί να υπάρξει θέατρο ή κινηματογράφος χωρίς επαφή. Η επαφή είναι βασικός πυλώνας μας. Στις πρόβες, στα γυρίσματα, στις παραστάσεις, την επαφή επιδιώκουμε τόσο μεταξύ μας, όσο και με το κοινό μας. Η επαφή είναι ο τρόπος έκφρασης και η επαφή εξαπλώνει αυτόν τον ιό.
Όταν προσδιορίζεις ένα πρόβλημα, πρέπει να προτείνεις και λύσεις. Παρακολουθώ με μεγάλη προσοχή τις εξελίξεις στην κοινωνία και στον χώρο μου και είμαι αρκετά ενεργός σε όσα συζητιούνται και προτείνονται. Προσωπικά δεν πιστεύω ότι ξεκινάει καμία επανάσταση με frames σε φωτό προφίλ. Δέχομαι απολύτως την ιδέα της αλληλεγγύης και της συμμετοχής, προφανώς μέσα από αυτά τα εργαλεία μπορεί να ξεκινήσει κάτι, αλλά κανένας αγώνας δεν δόθηκε από το σπίτι ή το Διαδίκτυο. Τώρα θα μου πεις, πώς να δώσεις αγώνα όταν απαγορεύεται η επαφή.
Φυσικά υπάρχουν πολλοί τρόποι να αγωνιστείς, αλλά θέλει θάρρος και θυσίες.
Το βασικό πρόβλημα για εμένα είναι να αναγνωρίσουμε τελικά ποιοι είμαστε. Ποιοι είναι οι καλλιτέχνες; Πόσοι είναι οι καλλιτέχνες; Ποιοι είναι οι ηθοποιοί; Δεν έχω λάβει ποτέ απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Η σκιά σε αυτή την ερώτηση είναι το πρώτο βασικό πρόβλημα. Βλέπουμε καιρό τώρα μοντέλα, influencers, αποφοίτους reality shows, και γενικά άσχετους με τον χώρο, να συμμετέχουν σε θεατρικές παραστάσεις, να παίρνουν ένσημο ηθοποιού και να παραγκωνίζουν ουσιαστικά αποφοίτους δραματικών σχολών και επαγγελματίες ηθοποιούς. Φυσικά έχουν όλοι δικαίωμα στο όνειρο και στην τέχνη, αλλά μήπως θα έπρεπε να μπουν κάποιοι κανόνες; Η κάμερα υπό συνθήκες είναι για όλους, η σκηνή τους αντέχει όλους; Μπορεί ένας ηθοποιός, π.χ., να πάρει ένσημο ιατρού;
Το πλαίσιο εδώ θα πρέπει να είναι ξεκάθαρο. Θα πρέπει να υπάρξει μία καταγραφή των καλλιτεχνών, να γνωρίζουν όλοι πόσοι είναι και ποιοι είναι, για να μπορούμε να διεκδικούμε και τις επιδοτήσεις και τα μέτρα στήριξης, χωρίς αδικίες. Και εδώ καταλήγω έπειτα από πολλή σκέψη, ότι ο μόνος τρόπος για δίκαιη καταγραφή και άμεση, είναι τα σωματεία. Μακριά από κόμματα, μακριά από κομματικές γραμμές, ένα ισχυρό σωματείο, μπορεί να διεκδικήσει τα δικαιώματα του κάθε κλάδου.
Πάμε τώρα στην ίδια την τέχνη. Διαφωνώ κάθετα με τις διαδικτυακές προβολές παραστάσεων. Έχω γυρίσει και εγώ τις παραστάσεις μου, αλλά μόνο για προσωπικό αρχείο. Το θέατρο είναι ζωντανό, απαιτεί κοινό και γίνεται εκείνη τη στιγμή. Κάθε άλλη προσέγγιση, παύει να είναι θέατρο. Κατανοώ πλήρως τον λόγο που έγινε κατά τη διάρκεια της καραντίνας, δεν είδα όμως καμία προβολή και δεν άλλαξα γνώμη σε καμία στιγμή. Ο κινηματογράφος είναι για την οθόνη, το θέατρο για τις σκηνές. Δεν χρειάζεται να δοθεί μεγαλύτερη ανάλυση, οτιδήποτε άλλο γίνεται επ’ αυτού είναι τυχοδιωκτισμός, ναρκισσισμός και εκμετάλλευση. Θα περιμένουμε όπως όλοι, να είναι οι συνθήκες ασφαλείς για όλους για να επανέλθουμε στο θέατρο και να κάνουμε τις παραστάσεις μας κανονικά.
Όσον αφορά τις κινητοποιήσεις. Μία συγκέντρωση στο Σύνταγμα με κανένα ουσιαστικό μέτρο προφύλαξης, είναι τουλάχιστον ανεύθυνο. Οι καλλιτέχνες οφείλουμε να διεκδικούμε καλύτερες συνθήκες. Οι καλλιτέχνες όμως έχουμε και ένα προτέρημα, τη φαντασία μας. Τίποτα το ευφάνταστο δεν είδα στις κινητοποιήσεις.
Η κυβέρνηση ανακοίνωσε τα μέτρα στήριξης των καλλιτεχνών και σίγουρα υπάρχουν τρομερές ελλείψεις και σίγουρα πολλοί καλλιτέχνες θα μείνουν χωρίς στήριξη, είτε γιατί έπαιζαν χωρίς ένσημα, είτε γιατί έκαναν και άλλες δουλειές. Συμφωνούμε όμως ότι πρέπει να τους στηρίξουμε όλους; Εφόσον συμφωνούμε η αντίδραση επιβάλλεται. Να μη δεχτεί κανένας ηθοποιός ή καλλιτέχνης να συμμετέχει στις παραγωγές που θα ξεκινήσουν 15/7. Να υπάρξει αλληλεγγύη και δράση στον πυρήνα του προβλήματος. Αν δεν βρεθούν ηθοποιοί να ανέβουν στη σκηνή, τότε ίσως να αναγκαστούν κάποιοι να φροντίσουν για τον χώρο. Επειδή όμως σίγουρα δεν ζούμε σε ένα ροζ συννεφάκι και σίγουρα κάποιοι θα κοιτάξουν μόνο τον εαυτό τους, η άλλη πρόταση θα ήταν η κατάληψη των χώρων τέχνης, όπως π.χ. το θέατρο της Επιδαύρου.
Υπάρχουν τρόποι αντίδρασης, δεν υπάρχει θέληση από το σύνολο.
Και όσο το σύνολο θα αντιμετωπίζει ακόμα και τις συλλογικές αντιδράσεις ως ευκαιρία προσωπικής προβολής ή εύνοιας, τόσο το σύνολο δεν θα κερδίζει μάχες.
Γυρίζοντας πίσω στο κείμενο που γράφω, βλέπω ακριβώς αυτό το χάος σκέψεων που ανέφερα στην αρχή. Σε ένα τέτοιο χάος ζούμε αυτές τις μέρες, που μόνοι μας βομβαρδίζουμε το μυαλό μας με χιλιάδες σκέψεις το δευτερόλεπτο. Αυτές τις σκέψεις μου ζήτησαν να μοιραστώ και εύχομαι να βγάλουν όσοι τις διαβάσουν άκρη… εγώ ακόμα προσπαθώ“.
- Ο Αντώνης Morgan Κωνσταντουδάκης είναι ελληνοβρετανικής καταγωγής, γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Ξεκίνησε να σκηνοθετεί στον κινηματογράφο το 2014 έχοντας γρήγορα καταφέρει να συμπεριλάβει σημαντικές δουλειές στο portfolio του.
Το 2017 οι μικρού μήκους ταινίες του Έψιλον και DER ταξιδεύουν στο Λονδίνο και ο ίδιος βραβεύεται ως “Καλύτερος Νέος Σκηνοθέτης” στο London Greek Film Festival. Σκηνοθέτησε τη μεγάλου μήκους ταινία “Κελί”, καθώς και τις μικρού μήκους Ακρόαση και Styx που βρίσκονται σε post production, τα βιντεοκλίπ Έλα Κοντά μου του Παύλου Παυλίδη & B-Movies, High Commandτου βρετανικού συγκροτήματος Detachments, Φύσα και Ένα Χειμωνιάτικο Πρωί της Βανέσσας Αδαμοπούλου, τα πιλοτικά επεισόδια τηλεοπτικών σειρών ID και EGO (κειμένου του ίδιου) και Αγάπη Ρε, την τηλεοπτική εκπομπή Attic-art των Classiscus για την παράσταση Χανς Κολχάας της Λίλυς Μελεμέ, τηλεοπτικά spot για την Unesco Πειραιά και Νήσων, trailer για την προώθηση θεατρικών παραστάσεων κ.ά.
Στο θέατρο σκηνοθέτησε με επιτυχία την παράσταση “Βέντλα – Το Ξύπνημα της Άνοιξης” του Frank Wedekind σε παραγωγή Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά (2017-2018), την παράσταση “Μάρμαρο” της Marina Carr στο θέατρο Μπάγκειον Ξενοδοχείο (2019), την παράσταση “Όλη η τραγωδία σε μία ώρα” του Κωνσταντίνου Μπούρα στο Θέατρο Τέχνης – Φρυνίχου (2019), την παράσταση “About Milgram” της Λουκίας Ανάγνου στο Θέατρο Cartel (2016) κ.α.
Συνιδρυτής της κινηματογραφικής ομάδας NAIL Hit n’ Run Productions με μεγάλο αριθμό D.I.Y. βίντεο στους δρόμους της Αθήνας που προβάλλονται στο επίσημο κανάλι της ομάδας στο Youtube.
Με την κινηματογραφική ομάδα NAIL, το 2017 ίδρυσε και διευθύνει το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Πειραιά υπό την αιγίδα του Δήμου Πειραιά και της Unesco Πειραιά και Νήσων. Έχει βραβευτεί περισσότερες από τέσσερις φορές από την Unesco Πειραιά και Νήσων για την προσφορά του στην τέχνη.
Πριν από το 2014, υπήρξε οικονομολόγος, απόφοιτος Διοίκησης Επιχειρήσεων του ΤΕΙ Πειραιά, με μεταπτυχιακό στη Ναυτιλία από το Πανεπιστήμιο Πειραιά και είναι υποψήφιος διδάκτορας στο University of Surrey, ενώ εργάστηκε ως Project Manager και υψηλόβαθμο στέλεχος στον Τραπεζικό χώρο, επί 10 χρόνια (Πειραιώς, Εμπορική και Alpha Bank).
