Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
«Είσαι σκοπός και γύρω σου χορεύουν τσοπανόσκυλα», «Lautreamont Maldoror: εγκώμιο μιας μεταμόρφωσης», «Βέρθερος: “ένα εγκώμιο των δακρύων”», «Στέλλα travel: “η γη της απαγγελίας”», «Πολιτισμός: “μία κοσμική τραγωδία”», «Αχ!: (Ξανα)διαβάζοντας την “Κερένια Κούκλα” του Χρηστομάνου», «Ραμόνα travel: “η γη της καλοσύνης”» είναι μερικές μόνο από τις παραστάσεις τις οποίες είδα θαμπωμένη, διασχίζοντας τον παραμυθένιο κόσμο τους. Παρακολουθώ τους Bijoux de Kant σχεδόν από την αρχή. Η πολυσχιδής αυτή ομάδα, όπως γνωρίζω, δημιουργήθηκε τον Δεκέμβριο του 2010 από τον εικαστικό Γιάννη Σκουρλέτη, τον μουσικό – συνθέτη Κώστα Δαλακούρα και τον κοινωνιολόγο Άρη Ασπρούλη. Εν συνεχεία προστέθηκαν στην ομάδα η σκηνοθέτις – ηθοποιός Ηλέκτρα Ελληνικιώτη, ο επιμελητής – εικαστικός Αλέξιος Παπαζαχαρίας, η ποιήτρια Γλυκερία Μπασδέκη και ο εικαστικός Κωνσταντίνος Σκουρλέτης.
Ο Γιάννης Σκουρλέτης και οι συνεργάτες του, όλοι οι έξοχοι ηθοποιοί που κατά καιρούς συνεργάζονται μαζί του, ξεδιπλώνουν επί σκηνής -κάθε φορά- ένα θαυμάσιο, απέραντο υφαντό που μέσα του κάθε νήμα καθοδηγείται από ένα απερίγραπτα δημιουργικό χέρι, καθώς τρυφερά τοποθετείται δίπλα σε εκατοντάδες άλλα νήματα. Νήματα που συγκρατούν μνήμες και βιώματα.
Παρότι το θέατρο αποτέλεσε το εφαλτήριο για τη δημιουργία της, η ομάδα bijoux de kant ξεπερνά τους περιορισμούς που ορίζει η έννοια της θεατρικής ομάδας και διαμορφώνει μια δική της ερευνητική πλατφόρμα που φέρνει σε επαφή διαφορετικά πεδία, εντός και εκτός της σφαίρας της δημιουργικής έκφρασης.
Η ομάδα έχει δουλέψει πάνω σε κείμενα των Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, Γκαίτε, Γιώργου Ιωάννου, Δημήτρη Δημητριάδη, Γλυκερίας Μπασδέκη και άλλων.
Μαζί τους γοητευτήκαμε από τους εκπληκτικούς νέους ηθοποιούς όπως τους Δημήτρη Μοθωναίο, Κατερίνα Μισιχρόνη, Μαίρη Συνατσάκη, Μαριάνθη Παντελοπούλου, Αινεία Τσαμάτη, Θάνο Σαμαρά, Νάνσυ Μπούκλη, Ιούλιο Τζιάτα, Πολύδωρο Βογιατζή. Συστηθήκαμε με την έξοχη Λένα Δροσάκη. Επιβεβαιωθήκαμε για τις δυνατότητες του Κρις Ραντάνωφ. Ξανα-συναντήσαμε τον Στράτο Τζώρτζογλου με τη συγκινητική του θεατρική τόλμη και είδαμε τις αθέατες ερμηνευτικά πλευρές της Καρυοφυλλιάς Καραμπέτη. Σημάδια και μαρτυρίες μιας ακατανίκητης θεατρικής δύναμης.
Η Bijoux de Kant συνδέει το θέατρο και την performance, τη σύγχρονη μουσική και τα νέα τεχνολογικά μέσα, την Ιστορία της Λογοτεχνίας και τη Θεωρία της Τέχνης, το εικαστικό ιδίωμα και τις υποκριτικές τεχνικές. Στοιχεία με τα οποία οικοδομεί ένα οικουμενικό και διαχρονικό αποτύπωμα, το οποίο θέλει να απευθυνθεί σε ένα ευρύ κοινό.
Πολλά χρόνια αναρωτιόμουν γιατί η Bijoux de Kant δεν έχει συνεργαστεί ακόμα με τον Αλέκο Συσσοβίτη, έναν ηθοποιό εύπλαστο, έμπειρο, που ξέρει να τσαλακώνει την εικόνα του, που προχωρά με ήρεμη δύναμη κι αυτοπεποίθηση και που βρίσκεται σε μεγάλη υποκριτική ωριμότητα. Ή με τη Μαρία Πανουργιά, μια καλλιτέχνιδα ακατανίκητα εκφραστική.
Χαρά και οδύνη
Στα “Αμάραντα”, όμως, τη νέα τους παράστασή τους σε κείμενα Παύλου Μάτεσι και Γλυκερίας Μπασδέκη, που είχαμε τη χαρά να απολαύσουμε στο ατμοσφαιρικό θέατρο Faust, o Αλέκος Συσσοβίτης είναι ο Μέμος, ένας περιφερόμενος μπουλουκτζής. Έχει μόλις κηδέψει τον για χρόνια συνεργάτη και σύντροφό του Στάμο (Αλέξανδρος Παπαϊωάννου). Μην έχοντας συνέλθει ακόμα από την πρόσφατη απώλεια, προσπαθεί να μαζέψει τα κομμάτια του για να ανέβει στη σκηνή και να παίξει για πρώτη φορά μόνος. Μαζί του, αυτή την παράξενη και ταραγμένη νύχτα, στο παρασκήνιο του τσίρκου, βρίσκεται και η Μερόπη (Μαρία Πανουργιά), πρώην σύζυγος του Στάμου και άσπονδη φίλη του Μέμου. Μια παράξενη βουή πλησιάζει, ένας πάταγος κι ένας αχός που μοιάζει με κλαγγή όπλων. Το θέατρο θυμίζει αρένα. Το κοινό είναι ταραγμένο και η νεκρή καλλιτέχνις Αντώνα (Μπέττυ Βακαλίδου) αφηγείται τις ζωές της και τους θανάτους της έναν προς ένα, λίγο προτού βγει ο Μέμος στη σκηνή. Τα τέσσερα πρόσωπα διαβιούν σε ένα ύψος υπαρξιακής έντασης άκρως επικίνδυνο, όπου χαρά και οδύνη λιώνουν στο ίδιο και το αυτό μέταλλο. Με μια απύθμενα θρηνητική λαϊκότητα που δεν έχει καμία σχέση με το φολκλόρ. Με τον νταλκά που γίνεται αισθητός σε πανηγύρια και σε ανάκτορα. Σε καταγώγια και σε σαλόνια…
Καλλιτεχνικό γεγονός
Κάθε δουλειά των Bijoux de Kant είναι ένα καλλιτεχνικό γεγονός που με ιντριγκάρει. Από την πρώτη τους εμφάνιση έδειξαν ότι θέλουν να συνθέσουν ένα δικό τους σύμπαν. Ένα σύμπαν χτισμένο και προσεγμένο ως την παραμικρή λεπτομέρεια, ένα σύμπαν με σφραγίδα, με αισθητική, με άποψη, με ευαισθησία, με έμφαση στο συναίσθημα. Μια υπόσταση χτισμένη και επινοημένη μόνον από αυτούς.
Οι μυστηριώδεις υπάρξεις στις παραστάσεις τους, που η ζωή τους κυλάει δίπλα στην εφήμερη δική μας ζωή, εισχωρούν εντός μας κι απλώνουν τις ρίζες τους στα βάθη του είναι μας. Τα κείμενα, η σκηνοθεσία, οι ερμηνείες, το εικαστικό περιβάλλον, οι ήχοι και η μουσική, η αύρα, ο χαρακτήρας, η ποιότητα, το πνεύμα, ο τόνος, το συναίσθημα δεν περιγράφονται, αλλά βιώνονται.
Καλλιτεχνικό γεγονός είναι και τα «Αμάραντα» με ήρωες λεηλατημένους από ανεκπλήρωτες επιθυμίες. Ήρωες που προσπαθούν να σηκώσουν γέφυρες, να κλείσουν λογαριασμούς με το παρελθόν, να υψώσουν τείχη, αλλά δεν τα καταφέρνουν. Αναζητούν ένα καλύτερο επέκεινα παλινδρομώντας στον χώρο και στο χρόνο. Μεταφέρονται από εποχή σε εποχή. Ζωντανοί και νεκροί διηγούνται, πονάνε, υποφέρουν. Βασανίζονται το ίδιο.
Η παράσταση στον καθηλωτικό χώρο του Faust είναι βαθιά, ουσιαστική, ανάλαφρη και φρέσκια ταυτόχρονα. Έχει τη δροσιά του λιβαδιού και τη σκιά του πλάτανου. Έχει τρόπο και μέτρο. Είναι χωνευτήρι προσώπων και εικόνων. Είναι μωσαϊκό εξαίρετων ερμηνειών, μουσικής και σκηνικών. Παραμυθιού, εικαστικότητας και ποίησης. Είναι κατάδυση σε μια ισχυρή φαντασία, σε κρυμμένες κι αθέατες διόδους της τέχνης.
Τα «Αμάραντα» είναι μια παράσταση που δεν καλοπιάνει τον θεατή, που δεν βάζει νερό στο κρασί της για χάρη του. Μια παράσταση ασυμβίβαστη. Είναι η ιστορία της Ελλάδας όπως δεν την ξέρουμε, τουλάχιστον όλοι. Μιας Ελλάδας που μονίμως πνέει τα λοίσθια αλλά ποτέ δεν πεθαίνει.
Η έπαρση, ο ατομισμός, η ανευθυνότητα, η διχόνοια, όλα τα ελληνικά ελαττώματα βρίσκονται μέσα της. Όπως και το φιλότιμο, η αντοχή, η αυταπάρνηση, ο μόχθος, η παράδοση. Άνθρωποι που έχουν ζήσει τα πάντα ή άνθρωποι που δεν επιθυμούν πια τίποτα. Σώματα γεμάτα χυμούς και επιθυμίες και σώματα που έχουν στεγνώσει. Τα πάντα αναδύονται μέσα από την ιστορία ενός περιοδεύοντος μπουλουκιού στην επαρχία. Μια δραματική ιστορία με κωμικά στοιχεία και σουρεαλιστική διάθεση, με συντελεστές πρώτης γραμμής στα καλύτερά τους.
Τα μπουλούκια
Τα μπουλούκια ταξίδευαν πάντα με εισιτήριο τρίτης θέσης στο τρένο. Μετακινούνταν με ανοιχτές καρότσες φορτηγών, με αργοκίνητες λέμβους, με βαρυφορτωμένα παμπάλαια λεωφορεία. Πορεύονταν πεζή, κρατώντας δισάκια και βαλίτσες δεμένες με σπάγκους. Έπαιζαν σε καφενεία, σε πλατείες, σε πλαγιές, κάτω από βαθύσκιωτα δέντρα, δίπλα σε πηγές και βρύσες ή σε αυλές σχολείων. Το ρεπερτόριό τους ήταν συγκεκριμένο, έμεναν όπου μπορούσαν, κάτω από άθλιες συνθήκες. Κινούνταν διαρκώς, πολλές φορές αφήνοντας χρέη κι εκκρεμότητες. Τα θεατρικά μπουλούκια άκμασαν κυρίως τον 19ο αιώνα έως και το πρώτο μισό του 20ου, δημιούργησαν σχολή από την οποία πέρασαν και μεγάλα ονόματα του ελληνικού θεάτρου, αν και σπάνια το ομολογούσαν. Η λαϊκότροπη θεατρική πρακτική αλλά και η συνεχής μετακίνησή τους σε χωριά και αστικά κέντρα της ελληνικής επικράτειας ανέδειξαν τα μπουλούκια ως το κλασικό πρότυπο της ελληνικής λαϊκής θεατρικής παράδοσης.
Το μπουλούκι είναι μέρος της θεατρικής μας ιστορίας, είναι απόγονος του περιπλανώμενου διονυσιακού θιάσου, του αοιδού και του ραψωδού, των θιάσων της κομέντια ντελ άρτε. Ο δρόμος των μπουλουκιών έρχεται από πολύ μακριά.
Είχαν επιτελέσει έργο σπουδαίο, κατά γενική ομολογία, καθώς είχαν εκπαιδεύσει θεατρικά -με τον τρόπο τους βέβαια- ολόκληρη την ελληνική επαρχία.
Στα «Αμάραντα» παρακολουθούμε ένα θίασο ζώντων και νεκρών στην έσχατη παράστασή τους: ο Μέμος, ο Στάμος, η Μερόπη, η νεκρή καλλιτέχνις Αντώνα λίγο πριν τους φάνε τα σκυλιά. Τιμάται η ζωντανή τους μνήμη και μένουν αξέχαστοι ηθοποιοί που εργάζονταν σκληρά, και σωματικά και ψυχικά. Θίασοι που, για να ανταπεξέλθουν στην οικονομική κρίση της εποχής, ανέβαζαν ένα και πολλές φορές δύο έργα την εβδομάδα. Κατά μαρτυρία του Γρηγορίου Ξενοπούλου μάλιστα, η Μαρίκα Κοτοπούλη αναγκάστηκε να δημιουργήσει είκοσι πέντε καινούργιους ρόλους μέσα σε επτά μήνες, χώρια οι επαναλήψεις των παλιών.
Πλάσματα μυθολογικά
Το έργο και η γραφή του έχει μεστότητα, έχει αμέριμνο ενδιαφέρον, είναι πνευματώδες και ευρηματικό. Με μια ολοκληρωτική άρνηση του ρεαλισμού και της αληθοφάνειας, εκφράζει έναν έντονα επιθετικό καγχασμό. Καταιγιστικά αφοπλιστικό, απρόσμενο, διηγείται χρόνια και δεκαετίες πικρής κι αμφίδρομης εθνικής αλήθειας και δραματικής νεοελληνικής ιστορίας. Παρουσιάζει ανθρώπους – φαντάσματα που αγωνίζονται απεγνωσμένα να κρύψουν το μαράζι και το δράμα τους. Το δράμα και το μαράζι μιας πραγματικότητας που τείνει να καταργήσει ή έχει ήδη καταργήσει όλες τις ζωτικές της σημασίες.
Με έναν κόμπο στο λαιμό οι ήρωες σε καθηλώνουν με τις αφηγήσεις τους. Ένας αποτυχημένος μπουλουκτζής, ο Μέμος, μια τρομοκρατημένη γυναίκα, η Μερόπη: άνθρωποι που δεν πονούν καθόλου ή πονούν πολύ, δεν φοβούνται καθόλου ή φοβούνται υπερβολικά, πρόσωπα χωρίς ξεχωριστή ατομικότητα που εκπροσωπούν κοινωνικούς ρόλους και ψυχισμούς αρχετυπικούς. Και δίπλα τους ο νεκρός μπουλουκτζής Στάμος και η πολλάκις νεκρή καλλιτέχνις Αντώνα: πλάσματα μυθολογικά, σε επικοινωνία με αόρατες δυνάμεις και αγγέλους. Συναρπαστικές και έντονες φιγούρες, αφηγήσεις με θαυμαστή θεατρική φόρμα.
Με υφέρπον και πανταχού παρόν λογοτεχνικό χιούμορ και με πρώτη ύλη όλα εκείνα τα θεμελιώδη συστατικά που συνθέτουν τα θεατρικά σύμπαντα του Παύλου Μάτεσι και της Γλυκερίας Μπασδέκη, η bijoux de kant επιχειρεί τη δημιουργία της εθνικής μας αυτοπροσωπογραφίας. Φαιδροί, βαρυπενθούντες, από χρόνια πεθαμένοι και πεινασμένοι φτωχοδιάβολοι, που προσπαθούν να αναπαραστήσουν τα συντρίμμια του εαυτού τους, ανάμεσα σε θροΐσματα φύλλων δάσους και κραυγές πλήθους.
Σε ένα τσίρκο
Έμπνευση, ύφος και αισθητική, με τα όρια ανάμεσα στην πραγματικότητα και στην Τέχνη να απουσιάζουν. Ακριβώς όπως απουσιάζουν και τα όρια μεταξύ ζωής και θανάτου. Τα «Αμάραντα» συμβαίνουν στο παρασκήνιο ενός τσίρκου. Σε έναν κόσμο όπου συνυπάρχουν ο υπερρεαλισμός, το παράλογο, η εκτροπή από τη συνήθη θεατρική μορφή, η αλλαγή στη γεωμετρία της φόρμας. Ο κόσμος της παράστασης δεν επιθυμεί να είναι λογικός, αλλά υπερ-λογικός, έρχεται από την προϊστορία και τα παραμύθια και καταλήγει σε αινιγματικές πράξεις βίας και θανάτου που έχουν χαρακτήρα τελετουργικό. Οι πράξεις αυτές, παρά τη σκληρότητά τους, εκπέμπουν μια περίεργη ομορφιά, που τελικά λυτρώνει.
Η παράσταση μάς προσφέρει το απροσδόκητο, γιατί όποιος δεν προσδοκά το απροσδόκητο δεν θα το ανακαλύψει, θα παραμένει ανεξερεύνητο και απλησίαστο. Το πλαίσιο είναι η Ελλάδα, ταλαίπωρη και κραυγαλέα, που πολλές φορές από κομπάρσα βγαίνει μπροστά και γίνεται πρωταγωνίστρια. Μέσα στο κείμενο διαφαίνονται ερωτήματα που ενυπάρχουν και στους αρχαίους τραγικούς. Η αποδοχή της λύπης θεωρείται αναγκαίο συστατικό της ζωής. Επίσης ο θάνατος είναι βασικό στοιχείο της παράστασης, γιατί ποιος ξέρει αν η ζωή δεν είναι θάνατος, κι αν ό, τι εμείς αποκαλούμε θάνατο εκεί κάτω, δεν λέγεται ζωή.
Το έργο διαρθρώνεται πάνω στις διαχρονικές ανθρώπινες ανάγκες και αλήθειες: την ελευθερία, την αγάπη, τη συντροφικότητα, τη μοναξιά, την αλληλοβοήθεια, την αναζήτηση ενός νοήματος ζωής. Με κοφτερό νου, με εκρηκτική φαντασία και ευφυείς θεατρικές καταστάσεις, όλοι οι συντελεστές παραδίδουν μια εξαιρετική αλληγορία για την ανθρώπινη κατάσταση και μια φάρσα για τη ζωή και το θάνατο.
Οι συντελεστές
Φοβισμένοι, εγκλωβισμένοι, σαν φτωχοδιάβολοι, απομονωμένοι και αποξενωμένοι οι χαρακτήρες, με όπλο το χιούμορ, τον σαρκασμό και την πληθωρική γλώσσα, βασίζουν την ύπαρξή τους στη σχέση τους με τη μοναδική σταθερά της ζωής, το θάνατο, που αποδεικνύεται καταλύτης για το βίο τους.
Συγκλονιστικά γκροτέσκα η πολυτάλαντη Μαρία Πανουργιά. Κάθε φορά που την παρακολουθούμε, τη θαυμάζουμε. Είτε είναι Μήδεια, είτε Κλυταιμνήστρα. Αυτή τη φορά όμως είναι ακόμα ανώτερη.
Συντριπτικός ο Αλέκος Συσσοβίτης. Το θέατρο τον αγαπάει, όπως κι αυτός το αγαπάει! Ήρεμος, ωραίος, μυθικός και καθημερινός, ταπεινά ειλικρινής.
Εντυπωσιακά απλή, δωρική και μεταφυσική, διαχρονική και πάλλουσα η Μπέττυ Βακαλίδου.
Ο νεότερος και αξιόλογος Αλέξανδρος Παπαϊωάννου δίνει δημιουργικές στιγμές καθαρότητας και δύναμης. Προβλέπεται να έχει μια απρόσκοπτη εξέλιξη.
Εικόνες ονείρου με αντικείμενα προσφιλών ή τραυματικών αναμνήσεων δημιουργεί η σκηνογραφία του Κωνσταντίνου Σκουρλέτη, που μαζί με τους φωτισμούς της Χριστίνας Θανάσουλα συνθέτουν ένα πολύτιμο θησαυροφυλάκιο μνήμης. Σημαντική πρέπει να στάθηκε και η συμμετοχή της άοκνης βοηθού σκηνοθέτη Ηλέκτρας Ελληνικιώτη.
Υπέροχο έργο με βαθιά κατανόηση της ανθρώπινης φύσης. Παράσταση – αναπαραγωγή “ζωής ζώσης”, ασπαίρουσα και αληθινά συγκλονιστική.
Ο τόπος μας, το θέατρό μας έχει δικαίωμα σε ένα θαυματούργημα σαν αυτό, για να παρηγορηθεί…
Σημείωμα σκηνοθέτη
* “Mόνο ως κωμωδία αντέχεται το βαθύ αυτό δράμα τσίρκου που έγραψαν ο Μάτεσις και η Μπασδέκη, και μαζί και χώρια. Όλοι πεινάνε σ’ αυτή την κωμωδία που θα μπορούσε να είναι και θρηνητικός κομμός της αειπαρθένου Ελλάδος. Mια πείνα που πέφτει σαν επιδημία στο στοιχειωμένο αυτό μπουλούκι φέρνοντας γέλια έως δακρύων. Ζωντανοί και νεκροί, θεατρίνοι και θεατές πάντα αμάραντοι και δαφνοστεφείς -πάντα προς την νίκην.
Αγάπησα πολύ τον Μέμο, τον Στάμο, τη Μερόπη, την νεκρή καλλιτέχνιδα Αντώνα. Κι ακόμη πιο πολύ αυτά τα λυσσασμένα σκυλιά που πεινάνε σα χώρα.
– Έπρεπε να γελάσω μαζί τους για να μην κλάψω μόνος μου”.
Γιάννης Σκουρλέτης
Ταυτότητα παράσταση
Κείμενο: Παύλος Μάτεσις, Γλυκερία Μπασδέκη
Σκηνοθεσία: Γιάννης Σκουρλέτης
Βοηθός σκηνοθέτης: Ηλέκτρα Ελληνικιώτη
Σκηνογραφία: Κωνσταντίνος Σκουρλέτης
Φωτισμοί: Χριστίνα Θανάσουλα
Βοηθός σκηνογράφου: Νίκος Παπαδόπουλος
Επικοινωνία: Άρης Ασπρούλης
Παίζουν: Αλέκος Συσσοβίτης, Μαρία Πανουργιά, Μπέττυ Βακαλίδου, Αλέξανδρος Παπαϊωάννου
Πληροφορίες
α μ ά ρ α ν τ α
μια κωμωδία της bijoux de kant σε κείμενα Παύλου Μάτεσι και Γλυκερίας Μπασδέκη
σε παραγωγή FAUST
Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο στις 21:00
Κυριακή στις 19:00
Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο στις 21:00 & Κυριακή στις 19:00
Εισιτήρια: Κανονικό 12 ευρώ, φοιτητικό-ανέργων 10 ευρώ, ατέλειες 5 ευρώ
Διάρκεια: 90 λεπτά
Κρατήσεις: FAUST (τηλ. 2103234095 – e-mail: [email protected])
www.viva.gr
Καλαμιώτου 11 και Αθηναΐδος 12 // 150 60 Αθήνα
FAX: +30 210 3234096
