Γράφει η Ειρήνη Αϊβαλιώτου
Η νουβέλα «Η κόρη του λοχαγού» είναι από τα πιο γνωστά έργα του Πούσκιν -τόσο σπουδαία στην πατρίδα του, όσο και σ’ όλο τον κόσμο. Είναι η συγκινητική ιστορία ενός τρυφερού ερωτικού αισθήματος που γεννήθηκε παράξενα, μεγάλωσε και στερεώθηκε μέσα σε μια σειρά από συγκλονιστικά επεισόδια, και είχε ένα ευτυχισμένο τέλος.
Αποτελεί μια ακόμα μεγαλειώδη απόδειξη πως ο έρωτας δεν είναι μόνο παντοδύναμος, αλλά και μεγαλουργός, είναι το ευγενέστερο, το αιώνια πιο ανθρώπινο αίσθημα της ζωής, αν δεν υπάρχει στη μέση ιδιοτέλεια ή άλλοι ανομολόγητοι σκοποί.
Θριαμβεύει τελικά, και οι πρωταγωνιστές του λάμπουν στο στερέωμα των αιώνων όπως λάμπουν τ’ αστέρια στο ουράνιο στερέωμα, και φωτίζουν, και ζεσταίνουν τις καρδιές των ανθρώπων και δυναμώνουν την πίστη τους στην άφθαρτη ομορφιά του αγνού ερωτικού αισθήματος.
Τα γεγονότα του βιβλίου διαδραματίζονται με φόντο την εξέγερση του Εμελιάν Πουγκατσιόφ το 1773-1775, μια κοζάκικη εξέγερση στην περιοχή του Ντον κατά της τσαρίνας Αικατερίνης της Μεγάλης της Ρωσίας.
Σε αντίθεση με τις άλλες δύο σχεδόν σύγχρονές της επαναστάσεις, την Αμερικανική (1765-1783) και τη Γαλλική (1789), η εξέγερση των χωρικών στα Ουράλια δεν άφησε πίσω της τίποτα περισσότερο από νεκρούς κι ερείπια, λίγα αρχειακά έγγραφα που ανέδειξε ο ίδιος ο Πούσκιν και ένα ιστορικό έργο, το «Η ιστορία του Πουγκατσόφ
Η αγροτική εξέγερση 1773-1775» ένα χρονικό της εξέγερσης, γραμμένο από τον κορυφαίο Ρώσο λογοτέχνη της εποχής το 1834.
Και να σκεφτεί κανείς ότι ο Πούσκιν είχε σαν στόχο να γράψει ένα ιστορικό μυθιστόρημα (κάτι το οποίο έκανε με την Κόρη του λοχαγού το 1836), για το οποίο άρχισε να συλλέγει και να μελετάει ιστορικά στοιχεία της περιόδου εκείνης μέχρι που αποφάσισε να στραφεί πρώτα στην καταγραφή της εξέγερσης ως ενός είδους ιστορικής δημοσιογραφίας, υποδειγματικής, όπως υποστηρίζουν μέχρι και σήμερα όσοι μελετούν την προεπαναστατική Ρωσία.
Η Ιστορία του Πουγκατσόφ, ένα έργο το οποίο στήριξε οικονομικά ο ίδιος ο τσάρος – θαυμαστής και χρηματοδότης του Πούσκιν– είναι το αιματηρό χρονικό μιας στάσης χωρικών στα Ουράλια, με επίκεντρο την πόλη Όρενμπουργκ, στην οποία όμως μπλέχτηκαν, όπως πάντα μπλέκονται στην αχανή αυτή χώρα, ζητήματα εθνοφυλετικά, οικονομικά, κοινωνικά, πολιτισμικά κ.ά.
Ο Πούσκιν καταγράφει με υποδειγματική ψυχραιμία τα γεγονότα, χωρίς καμία εμφανή στήριξη της μιας ή της άλλης πλευράς, εξιστορεί μάχες και τακτικούς ελιγμούς, πολιορκίες και καταστροφές, εγκλήματα πολέμου και τη φριχτή καθημερινότητα της απομονωμένης, καθυστερημένης στέπας, σκιαγραφώντας έναν καταπληκτικό πίνακα της Ρωσίας που, σε ενάμιση αιώνα από την εποχή εκείνη, θα αποτελέσει το θέατρο της σημαντικότερης επανάστασης που γνώρισε η νεωτερική ανθρωπότητα.
Με το ίδιο ιστορικό θέμα ασχολείται ο ποιητής και στην «Κόρη του Λοχαγού». Παρουσιάζει επίσης μια εικόνα της ρωσικής κοινωνίας στα τέλη του 18ου αιώνα: την καθημερινή ζωή στη Ρωσία, την κοινωνική οργάνωση και την πολιτική κατάσταση (λαϊκές εξεγέρσεις, δυναστική διαμαρτυρία, επέκταση της αυτοκρατορίας προς την Ανατολή). Η εικόνα της Ρωσίας, των τεράστιων στεπών της και του ακραίου κλίματός της, αποτελεί ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο του μυθιστορήματος.
«Η Κόρη του λοχαγού», ένα από τα πρώτα αριστουργήματα της ρωσικής λογοτεχνίας του Αλεξάντρ Σεργκέγιεβιτς Πούσκιν, ανεβηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα από 23 Οκτωβρίου 2024 στο Σύγχρονο Θέατρο, σε θεατρική διασκευή και σκηνοθεσία του Κωνσταντίνου Ασπιώτη. Παίζουν οι Παντελής Δεντάκης, Μιχάλης Οικονόμου, Μαριάμ Ρουχάτζε, Σταύρος Σβήγκος, Θάλεια Σταματέλου.
Μία υπέροχη ιστορία που διαδραματίζεται στις ρωσικές στέπες, μια ιστορία που ενώ ξεκίνησε ως μια ιστορική καταγραφή της αγροτικής λαϊκής εξέγερσης του 1773, εξελίχθηκε σε έναν ύμνο για τον έρωτα, τη φιλία, τα υψηλά ιδανικά και την αξία της ηθικής!
Ο ρομαντισμός, η φρίκη του πολέμου, το μεγαλείο της καλοσύνης, η υπεράσπιση του δικαίου και το τρομερό χιούμορ είναι μόνο κάποια από τα υλικά που διατρέχουν απ’ άκρου εις άκρον την υπέροχη αυτή ιστορία, του πατέρα της ρωσικής λογοτεχνίας.
Η υπόθεση
Το έργο παρακολουθεί την ιστορία του Πιοτρ Αντρέγιεβιτς Γκρινιόφ από τη στιγμή της ενηλικίωσής του. Ο ήρωας θα διανύσει μια μακρά διαδρομή ανάμεσα στον έρωτα και τον πόλεμο, με στόχο την τελική κατάκτηση της γαλήνης.
Μια διαδρομή, με συγκλονιστικά περιστατικά, γεμάτη από συμπτώσεις της ζωής και τρομερές ανατροπές.
Ο Πιοτρ Αντρέγιεβιτς, ένας καλομαθημένος ευγενής, γίνεται δεκαεπτά και είναι αναγκασμένος να υπηρετήσει φαντάρος σε ένα οχυρό στην επαρχία, κάπου στα σύνορα της αχανούς ρωσικής αυτοκρατορίας.
Εκεί γνωρίζει την οικογένεια του διοικητή, λοχαγού Μιρόνοφ, και ερωτεύεται τη φτωχή μοναχοκόρη του, Μαρία Ιβάνοβνα. Οι δύο νέοι αποφασίζουν να παντρευτούν αλλά έρχονται αντιμέτωποι με μια σειρά δυσκολιών, από αντιζηλίες και δολοπλοκίες μέχρι και ταξικά εμπόδια. Ένας πόλεμος όμως, ιστορικό γεγονός, θα έρθει να ανατρέψει τη φυσική ροή της ζωής, την καθημερινότητα των ανθρώπων της περιοχής, και να προσθέσει τη μεγαλύτερη δοκιμασία σ’ αυτόν τον έρωτα.
Ο Εμιλιάν Πουγκατσόφ θα εξεγείρει τον φτωχό λαό της επαρχίας, που υποφέρει από την καταπίεση του κράτους, και θα κινηθεί ενάντια στο θρόνο. Ο δρόμος του, ενάντια στην τσαρίνα Μεγάλη Αικατερίνη, περνάει μέσα και από την κατάκτηση του οχυρού στο οποίο ζουν οι ήρωες της ιστορίας. Μέσα από τον τεράστιο αγώνα για την επιβίωση, ο μεγάλος έρωτας των δύο νέων θα περάσει δια πυρός και σιδήρου, υμνώντας την αφοσίωση, την αυτοθυσία και το μεγαλείο της αγάπης.
Ο Πούσκιν
Ο Αλεξάντερ Σεργκέγεβιτς Πούσκιν είναι ένας από τους σπουδαιότερους Ρώσους λογοτέχνες και θεωρείται ο δημιουργός της νεότερης ρωσικής λογοτεχνίας. Ήταν γνωστός φιλέλληνας και υπήρξε μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης ενάντια στους Οθωμανούς, κρατούσε ημερολόγιο όπου κατέγραφε τα γεγονότα ως την εθνική εξέγερση. Ο Πούσκιν, αν και πολέμιος των μονομαχιών, πέθανε σε ηλικία μόλις 38 ετών, σε μονομαχία.
Ο σκηνοθέτης
Ο Κωνσταντίνος Ασπιώτης, ως ευφυής παρατηρητής του λογοτεχνικού σύμπαντος, ως λάτρης της μεγάλης ποίησης (θυμόμαστε πάντα το «Αρμαντέιλ» του Wilkie Collins), ενεργοποίησε για άλλη μια φορά τον διεισδυτικό σκηνοθετικό φακό τoυ κι έδωσε πνοή στο αριστούργημα του Πούσκιν δημιουργώντας μια θεατρική μετα-μυθοπλασία, έναν καλλιτεχνικο-φυσικό τόπο ανάμεσα στο ονειρικό και στο πραγματικό που μοιάζει ξεκομμένος από το συμβατικό χωροχρονικό συνεχές.
Σ’ έναν σκηνικό χώρο άριστα μελετημένο από τη Ζωή Μολυβδά Φαμέλη στον οποίο αλληλεπιδρούν ναΐφ και φουτουριστικά στοιχεία, οι θεατές φαντάζονται μια νέα εποχή που ανατέλλει.
Τα σώματα των ηθοποιών αριστοτεχνικά καθοδηγημένα από τη Σεσίλ Μικρούτσικου μοιάζουν ταγμένα στη διαιώνιση της κίνησής τους και μέσα από τη συνεχή ανταλλαγή των αισθητηριακών ερεθισμάτων ανάμεσα στη φύση και τον άνθρωπο χαράσσοντας τα ίχνη μιας εναλλακτικής «γεωλογίας της ύπαρξης».
«Η Κόρη του Λοχαγού», όπως τη σκηνοθέτησε ο Κωνσταντίνος Ασπιώτης, εξαίσια ενδεδυμένη τα εύγλωττα κοστούμια της Διδώς Γκόγκου και τις νότες της πρωτότυπης μουσικής του Γιώργου Χριστιανάκη, δεν είναι απλώς ένα έργο για το περιβάλλον της τσαρικής Ρωσίας, είναι ένα αυθύπαρκτο περιβάλλον. Μια ποιητική αφαίρεσης και φαντασίας, που υποβάλλει αναστοχαστικά ερωτήματα για την πολιτισμική πραγματικότητα που έχουμε διαμορφώσει.
Η παράσταση του Κωνσταντίνου Ασπιώτη ανάμεσα στις γοτθικές σκιές των φωτισμών του Τάσου Παλαιορούτα, συνθέτει έναν λαβύρινθο μνήμης που διεγείροντας ηχητικές, οπτικές, αισθητηριακές συνάψεις δημιουργεί ένα περιβάλλον το οποίο απομακρύνεται από την καθημερινότητα, ένα περιβάλλον θεραπευτικά και ποιητικά ιδανικό.
Υπέροχες οι ερμηνείες των ταλαντούχων Παντελή Δεντάκη, Μιχάλη Οικονόμου, Μαριάμ Ρουχάτζε, Σταύρου Σβήγκου, Θάλειας Σταματέλου, έρχονται να συμπληρώσουν, σε απόλυτη αμοιβαιότητα και αγαστή συνύπαρξη, τη δουλειά του σκηνοθέτη και όλων των δημιουργικότατων συντελεστών. Όλοι τους μας έδωσαν την αίσθηση πως ήταν φτιαγμένοι ο ένας για τον άλλον, καθώς βαθμηδόν εξομοιώνονταν, ως απόλυτοι και ρχετυπικοί αντιήρωες. Μια παράσταση θαύμα αρμονίας και απλότητας.
Η περίπτωση του Κωνσταντίνου Ασπιώτη είναι αυτή ακριβώς: δεν αρκείται σε μια απλοποίηση της κοινωνικής πραγματικότητας, ώστε να παραπλανήσει την αγνότητα του θεατή, αλλά απομυθοποιεί τις ευκολίες του θεάτρου δείχνοντας τις αληθινές διαστάσεις του κόσμου μας, προκαλώντας τον γόνιμο προβληματισμό του κοινού για τον κόσμο τον οποίο σταδιακά παρουσιάζει. Στην ουσία προσφέρει την άλλη όψη των πραγμάτων, ακόμη κι αν συγκρούονται οι εικόνες του με ό,τι ο κόσμος μας έμαθε να θεωρεί σταθερό και αναλλοίωτο. Με τις ερμηνείες που εκμαιεύει από τους ηθοποιούς του (χαρισματικός ηθοποιός έτσι κι αλλιώς ο ίδιος), αποδομεί τις ισχύουσες αντιλήψεις, φθάνοντας στον πυρήνα τους και τις παρουσιάζει πρόσφορες στην αντίληψη του θεατή.
***
