Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Το τέλος μιας εποχής είναι το σκηνικό του έργου. Ένας νέος άνεμος αυτοδιάθεσης και ελευθερίας του λόγου αρχίζει να πνέει τη δεκαετία του ’80 στο πρώην «παραπέτασμα», όπως από κάποιους αποκαλείτο. «Η επανάσταση τελείωσε, ας επιστρέψουμε στις ζωές μας», λένε οι Σοβιετικοί πολίτες. Η Σοβιετική Ένωση επιχειρεί ένα μεγάλο άλμα προσπαθώντας να μεταλλαχθεί από μια κομμουνιστική χώρα σε σοσιαλδημοκρατία. Ωστόσο, η αχίλλειος πτέρνα των μεταρρυθμίσεων είναι η οικονομία και η διαφθορά.
Η πάλαι ποτέ κραταιά Σοβιετική Ένωση διανύει την περίοδο της αποσύνθεσής της, όπου ο μεγάλος κύκλος του σοσιαλιστικού πειράματος υπό το βάρος των αδιεξόδων και της εξαχρείωσης πλησιάζει στην ολοκλήρωσή του, ενώ το άγνωστο μέλλον μιας μετά-εποχής είναι προ των πυλών.
«Στην εποχή που ζούμε για να ζεις καλά πρέπει να γίνεις κάθαρμα», κραυγάζουν αναφερόμενοι στη Σοβιετική Ένωση του ’80, τέσσερις από τους ήρωες του έργου «Αγαπητή Ελένα». Νέοι που δεν ήρθαν αντιμέτωποι με τις δυσκολίες άλλων προηγούμενων γενεών.
Μεγαλωμένοι σε μια κοινωνία που βλέπει τις αξίες και τα ιδανικά να παρακμάζουν, οι μόνες ιδέες και αρχές που τους ενδιαφέρουν είναι να κατακτήσουν την επιτυχία. Γι’ αυτούς είναι πολύ χρονοβόρο να αρκεστούν στο ταξίδι, το μυαλό τους παγιδεύεται στο στόχο: να ανέλθουν γρήγορα, να ζήσουν άνετα και πολυτελώς, ακούραστα, αβασάνιστα. Άλλωστε, πιστεύουν πως ο «ενάρετος» καπιταλισμός παρέχει πολύ περισσότερες επιφανειακές ελευθερίες και -φρονίμως ποιών- ένα ασύγκριτα καλύτερο βιοτικό επίπεδο.
Η Ομάδα Νάμα επέλεξε φέτος να ανεβάσει στην Κεντρική Σκηνή του Επί Κολωνώ, την «Αγαπητή Ελένα» της Λουντμίλα Ραζουμόβσκαγια, ένα συγκλονιστικό ρώσικο έργο γραμμένο την περίοδο του τέλους της σοβιετικής εποχής.
Η ιστορία διαδραματίζεται στο μικρό διαμέρισμα μιας δασκάλας σε κάποια πόλη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης την περίοδο των σχολικών εξετάσεων, με πρόσωπα τη δασκάλα και τέσσερις μαθητές της. Οι τέσσερις νέοι εμφανίζονται αιφνιδίως με δώρα και λουλούδια στο σπίτι της έκπληκτης δασκάλας τους την ημέρα των γενεθλίων της. Ο στόχος τους όμως δεν είναι να της ευχηθούν και να γιορτάσουν μαζί της, όπως θέλουν να δείξουν, αλλά να βρουν τρόπο να της πάρουν το κλειδί του χρηματοκιβωτίου για να κλέψουν και να αλλάξουν τα γραπτά τους, που φυλάσσονται στο σχολείο. Έτσι θα εξασφαλίσουν εύκολα την είσοδό τους στο πανεπιστήμιο. Στην απόφαση για την πράξη τους αυτή οδηγήθηκαν νιώθοντας θύματα ενός παράλογου και αρτηριοσκληρωτικού συστήματος που τους καταπιέζει. Όταν αποκαλύπτεται ο πραγματικός λόγος της επίσκεψής τους, το μικρό διαμέρισμα θα μεταβληθεί σε πεδίο μετωπικής σύγκρουσης που θα αρχίσει με αντιπαράθεση αξιών, θα περάσει στην ψυχολογική βία, θα εξελιχθεί σε ομηρεία και θα καταλήξει…
«Αυτό που ζητάτε είναι ανήθικο», θα τους αντικρούσει με τόλμη η καθηγήτριά τους, που αδυνατεί να καταλάβει την ηθική τους. Φορέας μιας άλλης νοοτροπίας, η Ελένα Σεργκέγεβνα είναι καταπέλτης. Η καλοκάγαθη γυναίκα αντιστέκεται σθεναρά μέχρι που οι μαθητές θα ανοίξουν τον «ασκό του Αιόλου», απ’ όπου θα ξεχυθεί η βία και η ωμότητα για να καταλάβουν τις ψυχές και να σφραγίσουν τα δρώμενα.
Η Ελένα και οι μαθητές της διαφέρουν σε όλα, στην αντίληψη του κόσμου, στο νόημα της ζωής, στο κύρος των αξιών, στους τρόπους συμπεριφοράς.
Το φαινόμενο του χάσματος των γενεών είναι παλιό όσο και ο κόσμος. Πόσω μάλλον σε μια εποχή που τα γρανάζια στον τροχό της Ιστορίας περιστρέφονται με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Πότε άλλοτε έγιναν σε τόσο βραχύ διάστημα τόσο συνταρακτικές μεταβολές σε μια χώρα; Η γενεά που μπαίνει στον κοινωνικό στίβο είναι πολύ διαφορετική από εκείνη που ετοιμάζεται να τον εγκαταλείψει. Ανικανοποίητοι, ανήσυχοι, ρηξικέλευθοι, απαιτητικοί, ανυπόμονοι. Δεν ανέχονται το παλιό και θέλουν να στήσουν ένα δικό τους κόσμο, πάνω στα ερείπια του παλιού. Ονειρεύονται μια ζωή ρηχή και επιφανειακή, όπου βασιλεύει η διαφθορά, ο αμοραλισμός, ο πλούτος. Αρνούνται την ισχύ των καθιερωμένων κανόνων και τη διάκριση μεταξύ καλού και κακού στις ανθρώπινες πράξεις, έχουν έλλειμμα ηθικών ενδοιασμών που βαθμιαία τους οδηγεί στην αναισχυντία, στη ροπή προς την αδιαφάνεια και τον κυνισμό. Από την άλλη η Ελένα είναι απρόθυμη να δεχθεί τις αντιλήψεις και κυρίως τις μεθόδους τους, που την προσβάλλουν, την ενοχλούν, την πικραίνουν και την εξοργίζουν. Οι αλλαγές συντελούνται με τόσο γοργό ρυθμό, που η ευαισθησία της δεν μπορεί να τις παρακολουθήσει.
Στο χρηματοκιβώτιο δεν φυλάσσονται μόνον τα ελλιπή γραπτά και οι αποτυχημένες προσπάθειες των νεαρών, αλλά και ο πολιτισμός που η γενιά της δεν πρόλαβε να τους διδάξει.
Η Ελένα δεν θέλει και δεν μπορεί να δώσει το κλειδί. Δεν το επιτρέπει στον εαυτό της. Ακλόνητη, αμετακίνητη, ακατανόητη γι’ αυτούς, θεματοφύλακας αξιών, διαφυλάσσει εκείνα τα ιδανικά που οι μαθητές της δεν κατάφεραν να ενστερνιστούν. Ιδεολόγος παλιάς κοπής, ένα δείγμα σπάνιο, θα πολεμήσει μέχρι τέλους για να διασφαλίσει τα ιερά στα οποία πιστεύει.
Το χάσμα είναι αγεφύρωτο. Η επικοινωνία απούσα. Καμιά πλευρά δεν καταφέρνει να καταλάβει την άλλη. Και οι πέντε θα γίνουν πειραματόζωα μέσα σε μια βραδιά. Σε μια βραδιά που θα αλλάξει για πάντα τη ζωή τους. Η βία γίνεται ο κυρίαρχος του παιχνιδιού. Ποιος θα επικρατήσει άραγε; Μήπως η νίκη αποβεί πύρρειος γι’ αυτόν που έχει τη μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση;
Η «Αγαπητή Ελένα» της Ρωσίδας θεατρικής συγγραφέως Λουντμίλα Ραζουμόβσκαγια, αν και έχει γραφτεί στη Σοβιετική Ένωση του ’80, παραδόξως είναι ένα έργο άκρως επίκαιρο στην Ελλάδα του σήμερα, που, εν μέσω κρίσης, αναζητά να προσδιορίσει την εποχή μετά τις υποσχέσεις και την ψεύτικη ευδαιμονία της, όντας στη δίνη γρήγορων εξελίξεων, πρωτόγνωρων συνθηκών, προσωπικών αδιεξόδων για το μεγαλύτερο τμήμα της κοινωνίας και ενός απίστευτου μωσαϊκού προτεινόμενων λύσεων.
Αναμφισβήτητα η μεγάλη οικονομική κρίση αντιπροσωπεύει μια μεγάλη πρόκληση για την κοινωνία. Αποτελεί μια δοκιμασία για το πολιτικό και κοινωνικό σύστημα και απαιτεί από τους ανθρώπους να δείξουν και να αναπτύξουν την ικανότητά τους για προσαρμογή και ανανέωση.
Όπως τώρα στη χώρα μας έτσι και στον κόσμο της παράστασης, τον κόσμο της καταρρέουσας Σοβιετικής Ένωσης, η ούτως ή άλλως διαχρονική σύγκρουση μεταξύ των γενεών εγγράφεται στο ρευστό πλαίσιο που συνθέτουν το τελματωμένο παρόν και το άγνωστο μέλλον. Οι νέοι γίνονται εγωιστές και ανταγωνιστικοί και φιλόδοξοι. Γιατί η ευτυχία, όπως γράφει ένα σύνθημα σε τοίχο της Αθήνας, θα είναι η εκδίκησή τους.
Οι γενιές στο έργο της Λ. Ραζουμόβσκαγια παίρνουν θέση σύγκρουσης, με τους μεν νέους να αναζητούν λύσεις στις προσδοκίες τους και τους δε μεγαλύτερους να προβληματίζονται με γνώμονα την εμπειρία της ζωής τους. Μια σύγκρουση τέτοιας δυναμικής όπου τα πρόσωπα, εκπροσωπώντας στη δεδομένη συγκυρία δύο εχθρικούς κόσμους, δεν θα καταφέρουν παρά να βιώσουν τις συνέπειες από τη σφοδρότητά της.
Η ροή της παράστασης εστιάζει στην εξέλιξη της νύχτας των ηρώων με ύφος ρεαλιστικό και αρκετά ειρωνικό σε ορισμένα σημεία. Η δραματικότητα, η αγωνία και η αίσθηση θρίλερ διακόπτονται έντεχνα από έξυπνες νότες χιούμορ και δηκτικού εμπαιγμού, που χαλαρώνουν το θεατή πριν τον παραδώσουν πάλι στις απροσδόκητες εξελίξεις της δραματικής πλοκής. Μιας πλοκής ανήσυχης, επίμονης, με αδιάκοπες εναλλαγές.
Έχουμε κάθε λόγο να θαμπωθούμε από την εξαιρετική ερμηνεία της Αριέττας Μουτούση, που είναι καθαρή, ολοκληρωμένη, διάστικτη από καλοδουλεμένες λεπτομέρειες. Εξαιρετικές επίσης οι σιωπές της στα καίρια σημεία της παράστασης. Ως Ελένα επιταχύνει, επιβραδύνει, στέκεται, παρατηρεί, σχολιάζει, εκπέμπει σήματα και ούτε δευτερόλεπτο δεν παύει να εγκλωβίζει το βλέμμα. Από την πρώτη στιγμή που εμφανίζεται στη σκηνή, πριν καν ειπωθεί η πρώτη ατάκα της, αρχίζει να ξετυλίγεται ένα αόρατο κουβάρι και η συνάρθρωση λόγου και σιωπών κυλά ζωηρή μέχρι το τέλος. Η «αγαπητή Ελένα» της είναι αξιαγάπητη και ιδιαιτέρως συγκινητική.
Ο ρόλος του συμπρωταγωνιστή ανήκει δικαιωματικά στον Γιάννη Λεάκο. Είναι σαν τεντωμένο συρματόσχοινο που συνδέει τη μία δράση με την επόμενη. Έξοχος ηθοποιός. Σε κάθε παράσταση μας αποκαλύπτει κάτι καινούργιο. Πάντα άριστος. Στο ρόλο του ψυχρού, μακιαβελικού, νάρκισσου, εγωκεντρικού, επηρμένου, εμμονικού και αδίστακτου Βαλόντια είναι ένας υποκριτικός σπινθήρας με απίστευτη ενέργεια, που πυροδοτεί κάθε φορά την ένταση και την αντιπαράθεση. Ερμηνεία για βραβείο.
Μια καλή παράσταση είναι σαν μια επιτυχημένη παρτίδα πινγκ-πονγκ και όλοι οι παίχτες πρέπει να είναι καλοί. Αυτό συνέβη κι εδώ. Παρακολουθήσαμε τρεις νέους και υπέροχους ηθοποιούς. Ευαίσθητοι σ’ έναν υπόγειο ρυθμό, τολμηροί, επικεντρωμένοι στο ρόλο τους.
Ο Πάβελ – Δημήτρης Σαμόλης είναι ο διανοούμενος του έργου. Βγάζει μια κρυμμένη στοχαστικότητα και μια φωτεινή γαλήνη. Δεν έχει διδαχτεί όμως τη διορατικότητα από τον Ντοστογιέφσκι, τον οποίο και μελετά. Φιλόδοξος και έξυπνος, αποδεικνύεται ωστόσο ευάλωτος, ασταθής και αδύναμος να αντισταθεί στους εκβιασμούς του Βαλόντια. Μια πολύ προσεγμένη ερμηνεία από ένα νέο και ταλαντούχο ηθοποιό, με την πρέπουσα σεμνότητα, που προβλέπεται να έχει λαμπρό μέλλον.
Ο Χρήστος Κοντογεώργης είναι ο αφελής, προβληματικός, επιρρεπής στις καταχρήσεις αλλά με ψήγματα ανθρωπιάς Βίτια. Άμεσος και διεισδυτικός. Πολύ καλός. Είναι φανερό ότι επέμεινε στο ρόλο και δούλεψε σκληρά. Γι’ αυτό μέσα από τη δουλειά του και ειδικά τον μονόλογό του αναδύεται μια ερμηνευτικά αληθινή προσωπικότητα.
Το θέατρο είναι μια παραστατική τέχνη κι αυτό σημαίνει ζωή. Ο παλμός της ζωής δίνει το «παρών» στην παράσταση. Χάρη στη σκηνοθετική διδασκαλία της Ελένης Σκότη η ροή των εντυπώσεων είναι απρόσκοπτη, η αλληλουχία των σκηνών ακολουθεί μια φυσική καμπύλη και φτάνει σε μια δυνατή κορύφωση, η δε αλυσίδα των εικόνων είναι αδιάσπαστη. Η σκηνοθέτις έπλασε το υλικό της, το ωρίμασε και το έφτασε στην πληρότητά του.
Το μίζερο, φτωχικό διαμέρισμα της δασκάλας, μιας χαμηλόμισθης διανοούμενης -που γίνεται πεδίο μάχης- ζωντάνεψε με υπέρμετρη σύνεση και φαντασία από τον Γιώργο Χατζηνικολάου. Πολύ πετυχημένα και τα κοστούμια που δείχνουν το συντηρητισμό, την ενδυματολογική αδιαφορία και την έλλειψη καλαισθησίας της δασκάλας αλλά και την αδιαμόρφωτη ακόμα αισθητική των νέων. Όλα φανερώνουν την ακούραστη αναζήτηση της ακρίβειας από τον σκηνογράφο και ενδυματολόγο.
Οι βοηθοί της σκηνοθέτιδας, Χρυσόθεμις Αμανατίδη και Βάλεια Τζανέτου, αξίζουν επίσης επαίνους για τη συνεισφορά τους στην εντυπωσιακή παράσταση. Άμεση και γλωσσικά φροντισμένη η μετάφραση της Βικτώρια Χαραλαμπίδου και της Ειρήνης Χαραλαμπίδου, δίνει μια γλαφυρή αφήγηση, συχνά φορτισμένη από σαρκασμό και έντονη συγκίνηση. Οι εύστοχοι φωτισμοί του Αντώνη Παναγιωτόπουλου ενισχύουν την κλίμακα και τη ζωτικότητα της παράστασης.
Όχι, δεν ξέχασα την Ηρώ Πεκτέση. Επωμίστηκε τον απαιτητικό ρόλο της Λιάλια χωρίς να φοβηθεί, χωρίς να διστάσει να εκτεθεί. Επέδειξε θάρρος, αντοχή και εργατικότητα όπως θα έκανε και μια ηθοποιός με πολύχρονη πείρα. Της πηγαίνει πολύ η σκηνή και έχει γνήσιο ταλέντο. Εύχομαι να συνεχίσει και να προοδεύσει γιατί έχει προσόντα και συνείδηση ηθοποιού.
Η «Αγαπητή Ελένα» του θεάτρου «Επί Κολωνώ», σε σκηνοθεσία Ελένης Σκότη, μας πάει ένα βήμα παραπέρα. Μας ωθεί να σκύψουμε πάνω από έναν καθρέφτη, να δούμε τα πρόσωπα των ηρώων, που ουσιαστικά δεν είναι πέντε αλλά ένα πλήθος ανδρών και γυναικών, και ανακαλύπτοντάς τα να ανακαλύψουμε τον εαυτό μας.
* Το αξιοσημείωτο και ενδιαφέρον είναι ότι το εκπληκτικό αυτό έργο είχε ανέβει ξανά από την Ομάδα Νάμα πριν από 14 χρόνια και μάλιστα με την Αριέττα Μουτούση στο ρόλο της δασκάλας, ανοίγοντας για πρώτη φορά την αυλαία του “Επί Κολωνώ” το 2001. Μια παράσταση – σταθμός στην ιστορία της ομάδας και του θεάτρου, που στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία και τότε.
* Η Λουντμίλα Ραζουμόβσκαγια γεννήθηκε τo 1946, στη Ρίγα. Τελείωσε το Θεατρικό Ινστιτούτο του Λένινγκραντ το 1974 και την Ανώτερη Σχολή Θεάτρου της Μόσχας το 1978. Από το 1986 έγινε μέλος της «Ένωσης Σοβιετικών Συγγραφέων», ενώ απ’ το 1990 τα θεατρικά της έργα εκδίδονται στα μεγαλύτερα θεατρικά περιοδικά της χώρας – στα: Dramaturg, Sovremennaja Dramaturgija, Landskrona. Το 2004, τα θεατρικά της έργα εκδόθηκαν σε δύο τόμους. Έχει τιμηθεί με τα λογοτεχνικά βραβεία «Severnaja Pal’myra» και «Petropol’».
Συντελεστές
Μετάφραση: Βικτώρια Χαραλαμπίδου, Ειρήνη Χαραλαμπίδου
Σκηνοθεσία: Ελένη Σκότη
Σκηνικά/Κοστούμια: Γιώργος Χατζηνικολάου
Φωτισμοί: Αντώνης Παναγιωτόπουλος
Φωτογραφίες: Δημήτρης Στουπάκης
Βοηθοί σκηνοθέτη: Χρυσόθεμις Αμανατίδη, Βάλεια Τζανέτου
Διανομή
Ελένα Σεργκέγεβνα: Αριέττα Μουτούση
Βαλόντια: Γιάννης Λεάκος
Πάβελ: Δημήτρης Σαμόλης
Βίτια: Χρήστος Κοντογεώργης
Λιάλια: Ηρώ Πεκτέση
Πληροφορίες
«Αγαπητή Ελένα»
Λουντμίλα Ραζουμόβσκαγια
Ομάδα Νάμα
Πέμπτη έως Σάββατο στις 9:15 μ.μ., Κυριακή στις 6:30 μ.μ.
Υπεύθυνη επικοινωνίας θεάτρου: Μαρία Αναματερού
Τηλέφωνο: 210 5138067, φαξ: 210 5146169
“Επί Κολωνώ”
Ναυπλίου 12 και Λένορμαν 94
Κολωνός – Αθήνα
www.epikolono.gr
e-mail: [email protected]
Στάση Μεταξουργείο