17.8 C
Athens
Παρασκευή 29 Μαρτίου 2024

Μπουλγκάκοφ και Στάλιν. Μια πύρινη σύγκρουση, μια παράσταση αγάπης

“Όταν καταδιώκεις τον άνθρωπο σαν να είναι θηρίο, στο τέλος μεταμορφώνεται πράγματι σε θηρίο”.

Ο Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ ήταν ένας παράτολμος εξεγερμένος άνθρωπος, ανοιχτός και καθάριος, ενώ ο Στάλιν, απεναντίας, ήταν πάντα πίσω από τις πλάτες των άλλων, ή ακριβέστερα ζούσε σε βάρος των άλλων, όντας λιγόψυχος και εμπαθής.
Εκείνο που τον ξεχωρίζει από τους ομότεχνους συμπατριώτες του είναι η απέχθειά του προς το σοσιαλισμό και τις πρακτικές του. Πιθανόν γι’ αυτό η γοητεία την οποία ασκεί στους αναγνώστες και ιδιαίτερα τους νέους, τόσα χρόνια μετά το θάνατό του, είναι αξιοσημείωτη.
H ίδια η ζωή του συγγραφέα της «Διαβολιάδας» ήταν ένα συγκινητικό μυθιστόρημα… Η ζωή ενός μεγάλου και ανεξάρτητου πνεύματος που κατά τη διάρκεια της πιο δημιουργικής σταδιοδρομίας του, όχι απλώς δεν έγινε αποδεκτός, αλλά βασανίστηκε, περιθωριοποιήθηκε και συντρίφτηκε από ένα ανελέητο καθεστώς πέφτοντας σε δυσμένεια. Ένα γράμμα που έγραψε στον Στάλιν, μέσα στην απελπισία του, μάλλον τον έσωσε από ακόμα μεγαλύτερες συμφορές. Eυτυχώς γι’ αυτόν ένας μεγάλος έρωτας φώτισε τη ζωή του. Ωστόσο το βιβλίο του «O Μετρ και η Mαργαρίτα», που τελείωσε τη χρονιά που πέθανε, το 1940, έμεινε χρόνια στο συρτάρι χωρίς να εκδοθεί, όπως και το άλλο εξαιρετικό βιβλίο του, «Tο Θεατρικό Mυθιστόρημα». Σήμερα θεωρείται ως ένας από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της σύγχρονης ρωσικής λογοτεχνίας. O Mπουλγκάκοφ είχε πάθος για το θέατρο και επειδή τα έργα του δεν μπορούσαν να παιχτούν, αναγκάστηκε να δουλέψει κρυφά ως βοηθός στο Θέατρο Tέχνης και στο Mπαλσόι.
Το 1928 ο Στάλιν αναφέρθηκε στον Μπουλγκάκοφ στην επιστολή που έστειλε στο δραματουργό Μπιλ – Μπελοτσερκόφσκι, έναν από τους διώκτες του Μπουλγκάκοφ: «Το έργο “Φυγή” είναι μια απόπειρα να προκληθούν συμπάθειες προς ορισμένα στρώματα της αντισοβιετικής εμιγκράτσιας… Η “Φυγή” είναι ένα αντισοβιετικό φαινόμενο». Για τους «Τουρμπίν»: «Το έργο από μόνο του δεν είναι κακό, γιατί κάνει περισσότερο καλό παρά κακό. “Οι ημέρες των Τουρμπίν” είναι μια απόδειξη της συγκλονιστικής δύναμης του μπολσεβικισμού, αφού ακόμη και αυτοί οι Τουρμπίν υποχρεώνονται να καταθέσουν τα όπλα και να υποταχθούν στη βούληση του λαού».

Ο Μπουλγκάκοφ γλίτωσε στη δεκαετία του 1920 και κυρίως σώθηκε στην τρομερή δεκαετία του 1930. Γιατί; Παραδόξως, αυτό οφείλεται στη θαρραλέα του στάση. Ο συγγραφέας μιλούσε δημόσια ευθαρσώς.
Συμπαθούσε ως άνθρωπος τους ήρωες του έργου «Οι ημέρες των Τουρμπίν» και του μυθιστορήματος «Λευκή Φρουρά», με βάση το οποίο είχε γραφτεί το θεατρικό έργο. Τα σατιρικά του διηγήματα γράφτηκαν σε γλώσσα εκλεπτυσμένη και όχι χυδαία, αλλά απολύτως διάφανη. Ο Στάλιν γνώριζε με ποιον έχει να κάνει, με τον Μπουλγκάκοφ, σε αντίθεση με τους αμφιταλαντευόμενους συνοδοιπόρους και τους αμφιλεγόμενους ομοϊδεάτες, στους οποίους δεν μπορούσε να προσάψει τίποτα. Ο λογοτέχνης σήκωνε δύο φορτία, την απόγνωση της γραφής και την απόγνωση της επανάστασης.
Τον Απρίλιο του 1930 αυτοκτόνησε ο Μαγιακόφσκι. Συγκλονίστηκαν όλοι. Λογοτέχνες, αναγνώστες, εξουσία. Θα έπρεπε να γίνει μια οποιαδήποτε χειρονομία από την πλευρά της «αδελφότητας της γραφής». Μια από τις χειρονομίες αυτές ήταν το τηλεφώνημα που έκανε ο Στάλιν στον Μπουλγκάκοφ στις 18 Απριλίου, μία ημέρα μετά την κηδεία του Μαγιακόφσκι. Τυπικά το τηλεφώνημα αυτό προκλήθηκε από την επιστολή του Μπουλγκάκοφ προς τη «σοβιετική κυβέρνηση». Ο Μπουλγκάκοφ συνειδητά δεν χρησιμοποιούσε την ορολογία της εποχής που ήθελε την κυβέρνηση να ονομάζεται Σοβιέτ των λαϊκών κομισάριων. Σ’ αυτήν ζητούσε την αποκατάστασή του, να του επιτρέψουν να δημοσιεύει τα έργα του, να του δώσουν δουλειά ή να του επιτρέψουν να φύγει στο εξωτερικό.
Ο Στάλιν με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο, καθησύχασε τον Μπουλγκάκοφ, τον διαβεβαίωσε ότι θα προσληφθεί στο Θέατρο Τέχνης, αλλά δεν είπε τίποτα ούτε για την άρση της απαγόρευσης δημοσίευσης των έργων του, ούτε για το δικαίωμα να φύγει στο εξωτερικό. Ουσιαστικά τα απέκλεισε και τα δύο.
Πέθανε το 1940, χωρίς καν να έχει κλείσει τα 50. Ακίνητος πια, μπορούσε να σωπαίνει. Η επιβίωσή του μέσα στο κομμουνιστικό καθεστώς μπορεί να θεωρηθεί παράδοξο ­ή και ακριβώς το αντίθετο, μια προφανής συνέπεια της σταλινικής πολιτικής. Πράγματι, κυκλοφορούν ιστορίες διάφορες για τις σχέσεις του με τον Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς. Κεντρικός πυρήνας μιας ομάδας των ιστοριών αυτών είναι πως ο Στάλιν έδινε κάθε τόσο εντολή να τον συλλάβουν, αλλά κυκλώματα υπηρεσιών της αστυνομίας που θαύμαζαν την προσωπικότητά του ματαίωναν την υλοποίηση της εντολής. Σύμφωνα με άλλες εκδοχές, από τη μυστική αστυνομία εκδηλωνόταν μεν συχνά πυκνά η βούληση της εξουδετέρωσής του ­μα η υπόθεση χάλαγε με παρέμβαση του ίδιου του Στάλιν.
Λένε πως όταν ο τελευταίος τον πήρε τηλέφωνο, τον ρώτησε: «Τόσο πολύ μας μισείτε;». «Τέλος πάντων, γιατί δεν φεύγετε από τη Ρωσία;».
Εύκολα καταλαβαίνει κανείς την απάντηση του Μπουλγκάκοφ. Και σαν λάβα πυρωμένη η απάντηση αυτή εξακολουθεί να καίει και να εμπνέει τόσα χρόνια μετά το θάνατό του.

Το περιστατικό αυτό του τηλεφωνήματος έδωσε την αφορμή στον πολυβραβευμένο συγγραφέα Juan Mayorga να γράψει ένα πολύ δυνατό, σύγχρονο θεατρικό έργο, το «Cartas de amor a Stalin». Ο Ισπανός δραματουργός, κινούμενος με αριστοτεχνικό τρόπο ανάμεσα στο φανταστικό και το πραγματικό, χρησιμοποιεί τρία υπαρκτά πρόσωπα μιας άλλης εποχής, προκειμένου να αγγίξει ερωτήματα που είναι πιο επίκαιρα από ποτέ για μια κοινωνία που οδεύει ακάθεκτη προς τον ολοκληρωτισμό.
Η εταιρεία θεάτρου «Εν Δράσει» παρουσιάζει το έργο «Γράμματα αγάπης στον Στάλιν», στη θαυμάσια μετάφραση από τα ισπανικά της Μαρίας Χατζηεμμανουήλ, στο “Studio Μαυρομιχάλη”, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Μυλωνά.
Οι λάτρεις του θεάτρου γνωρίζουμε τον Δημήτρη Μυλωνά ως έναν αξιόλογο ηθοποιό αφού τον έχουμε παρακολουθήσει σε παραστάσεις σκηνοθετών όπως των Στάθη Λιβαθινού, Σπύρου Ευαγγελάτου, Λίλλυς Μελεμέ, Κώστα Τσιάνου, Σωτήρη Χατζάκη και άλλων, τώρα ανακαλύψαμε κι έναν ευφάνταστο και ευφυή σκηνοθέτη.
Στην πρώτη του σκηνοθεσία έφτιαξε μια παράσταση γοητευτική και απρόβλεπτη. Μια παράσταση καλοδουλεμένη, μελετημένη, καταιγιστική, με ευρήματα, με έγνοια, με μοναδική ατμόσφαιρα.
Το «Γράμματα αγάπης στον Στάλιν» είναι μια φανταστική ιστορία βασισμένη στη φοβερή εμπειρία του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα, τον οποίο ο σταλινισμός καταδίκασε σε σιωπή. Στο έργο συμμετέχουν τρία πρόσωπα: ο Μπουλγκάκοφ, η σύζυγός του Μπουλγκάκοβα και ο Στάλιν. Τα τρία αυτά πρόσωπα έχουμε την τύχη, εμείς οι θεατές, να τα ερμηνεύουν τρεις ηθοποιοί με σπουδαίες περγαμηνές. Είναι ο Mελέτης Ηλίας, η Άννα Ελεφάντη και ο Στάθης Σταμουλακάτος. Καλλιτέχνες που εργάζονται με ευλάβεια επί σειρά ετών κι έχουν συμμετάσχει σε παραστάσεις που άφησαν εποχή, όχι γιατί παίχτηκαν σε μεγάλα και πολυτελή θέατρα ούτε γιατί ήταν ακριβές παραγωγές, αλλά γιατί διέθεταν ψυχή και ποιότητα.
Γι’ αυτό και ήταν κατάλληλοι να υποδυθούν αυτούς τους ρόλους με το τεράστιο ιστορικό φορτίο. Επειδή αυτή η καλλιτεχνική εντιμότητα φέρνει την αίσθηση των πραγμάτων και τη σκιά των χαρακτήρων ατόφια. Και οι τρεις ήταν απλοί, πειθαρχημένοι και στέρεα αιματώδεις. Με αισθήσεις και αισθήματα.
Από την άλλη η παράσταση επίσης συγκεντρώνει την αφρόκρεμα των συντελεστών. Οι άψογοι φωτισμοί είναι της Μελίνας Μάσχα, τα λειτουργικά σκηνικά και τα έξυπνα καλαίσθητα κοστούμια του Κωνσταντίνου Ζαμάνη, την τέχνη της κίνησης είχε αριστοτεχνικά επιμεληθεί η Θάλεια Δήτσα.
Ξεχωριστά θέλω να γράψω για τον Λάμπρο Πηγούνη, το μουσικό, το συνθέτη, τον ηχητικό σχεδιαστή. Είναι κορυφαίος. Καινοτόμος στην ηλεκτροακουστική μουσική με βάση τα διαδραστικά συστήματα, δίνει στην παράσταση τον ατμό και την επίγευση του ατέρμονου χρόνου.
Ποια είναι τα όρια που θέτει ο καλλιτέχνης προκειμένου να κρατήσει ακέραιο το έργο του, ανέπαφα τα ιδανικά του και αμόλυντες τις αρχές του; Πώς μπορεί να γίνει κανείς αποδεκτός από την εξουσία και ταυτόχρονα να παραμείνει συνεπής ως προς την αποστολή του; Η παράσταση αυτή αποτελεί ένα στόχασμα, έναν εύστοργο συλλογισμό πάνω στη σχέση εξουσίας και ανθρώπου, δεσποτισμού και δημιουργού. Εξερευνά την ανάγκη του καλλιτέχνη να αγαπηθεί από την εξουσία, ανάγκη το ίδιο δυνατή με εκείνη της εξουσίας να αγαπηθεί από τον καλλιτέχνη.
Το «Γράμματα αγάπης στον Στάλιν» είναι παράσταση με ύφος και συνείδηση, που μιλάει με έναν γκροτέσκο τρόπο για τη σύγκρουση ανάμεσα στο φως και στο σκότος,  ανάμεσα στη σκέψη και στο έρεβος. Παράσταση καλλιτεχνικής προσφοράς.

* «Σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από την αδικία, η φιλοδοξία να παραμείνει κάποιος ουδέτερος, είναι απλώς κυνισμός. Αποφασίστε επιτέλους Μπουλγκάκοφ: σε ποια πλευρά του οδοφράγματος βρίσκεστε;».

Η δράση

Η δράση διαδραματίζεται τη δεκαετία του ’30, όταν ο Μπουλγκάκοφ, απεγνωσμένος από την απόλυτη λογοκρισία που επιβάλλεται στα έργα του, μετατρέπεται σε «συγγραφέα για έναν μόνο αναγνώστη»: γράφει το ένα γράμμα μετά το άλλο στον Στάλιν, απαιτώντας ή να ζήσει ελεύθερος ως καλλιτέχνης στη Σοβιετική Ένωση ή να του δοθεί η άδεια να φύγει από τη χώρα. Περιθωριοποιημένος σε μια κοινωνία της οποίας φέρεται ως προδότης, με την υποστήριξη και τη θαλπωρή μόνο της συζύγου του, ο Μπουλγκάκοφ περιμένει εις μάτην μιαν απάντηση από το μεγάλο σύντροφο.
Ώσπου μια μέρα δέχεται ένα τηλεφώνημα από κάποιον που του συστήνεται ως Στάλιν. Ο Μπουλγκάκοφ δεν έχει καμιά αμφιβολία επ’ αυτού. Είναι ο Στάλιν αυτός που του τηλεφωνεί, αυτός που του απευθύνει το λόγο με σεβασμό, αυτός που υμνεί το έργο του. Δυστυχώς, το τηλεφώνημα διακόπτεται ακριβώς την ώρα που ο Στάλιν είναι έτοιμος να ορίσει μια συνάντηση πρόσωπο με πρόσωπο.

ΕΙΡΗΝΗ ΑΪΒΑΛΙΩΤΟΥ

Σκηνοθετικό σημείωμα

Αντί άλλου σκηνοθετικού σημειώματος, ο Δημήτρης Μυλωνάς παραθέτει το ποίημα του Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι “Eλευθερία Έκφρασης”. Τίποτα πιο αληθινό και πιο ταιριαστό από αυτό.

Την πρώτη νύχτα πλησιάζουνε
και κλέβουν ένα λουλούδι
από τον κήπο μας
και δε λέμε τίποτα.

Τη δεύτερη νύχτα δεν κρύβονται πλέον
περπατούνε στα λουλούδια,
σκοτώνουν το σκυλί μας
και δε λέμε τίποτα.

Ώσπου μια μέρα
-την πιο διάφανη απ’ όλες-
μπαίνουν άνετα στο σπίτι μας
ληστεύουν το φεγγάρι μας
γιατί ξέρουνε το φόβο μας
που πνίγει τη φωνή στο λαιμό μας.

Κι επειδή δεν είπαμε τίποτα
πλέον δεν μπορούμε να πούμε τίποτα

Συντελεστές

Μετάφραση: Μαρία Χατζηεμμανουήλ
Σκηνοθεσία: Δημήτρης Μυλωνάς
Σκηνικά – κοστούμια: Κωνσταντίνος Ζαμάνης
Φωτισμοί: Μελίνα Μάσχα
Μουσική και Ηχητικός Σχεδιασμός: Λάμπρος Πηγούνης
Επιμέλεια Κίνησης: Θάλεια Δήτσα
Μακιγιάς και Κομμώσεις: Λένια Saw
Video trailer: Βαγγέλης Λαΐνας
Φωτογραφίες: Πάνος Μιχαήλ
Αφίσα: Παναγιώτης Βωβός

Ερμηνεύουν

Μπουλγκάκοφ: Mελέτης Ηλίας
Μπουλγκάκοβα: Άννα Ελεφάντη
Στάλιν: Στάθης Σταμουλακάτος

Πληροφορίες

Eταιρεία θεάτρου «Εν Δράσει»
Juan Mayorga
“Γράμματα αγάπης στον Στάλιν”
20.2 – 21.3
14 μόνο παραστάσεις
Studio Μαυρομιχάλη
Μαυρομιχάλη 134
Τηλ. 210.64.53.330.
Τετάρτη 20.00, Πέμπτη και Παρασκευή 21.15
Είσοδος 12€ και 8€
video trailer:
https://www.youtube.com/watch?v=SHmPDCp8Hbs

Σχετικά άρθρα

Κυνηγήστε μας

6,398ΥποστηρικτέςΚάντε Like
1,713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε
713ΑκόλουθοιΑκολουθήστε


Τελευταία άρθρα

- Advertisement -