Η Τεμπλ Γκράντιν είναι αυτιστική, αλλά κατάφερε να ανοίξει το παράθυρο, όχι μόνο για τον εαυτό της, αλλά και για πολλούς άλλους.
Είναι κάτοχος ενός διδακτορικού στη Ζωολογία, διδάσκει στο πανεπιστήμιο του Κολοράντο, διευθύνει τη δική της επιχείρηση, έχει γράψει αρκετά βιβλία και δίνει διαλέξεις σε όλο τον κόσμο για τον αυτισμό και τη συμπεριφορά των ζώων.
Οι γνώσεις της γύρω από την ψυχολογία και τη συμπεριφορά των αγελαίων ζώων είναι περιζήτητες, από τις κτηνοτροφικές μονάδες, τα πάρκα και τους ζωολογικούς κήπους (ακόμα και τους κουρείς προβάτων στη Νέα Ζηλανδία).
Ίσως όμως η μεγαλύτερη συνεισφορά της είναι ότι με το αυτοβιογραφικό «Διάγνωση: Επίσημα Αυτιστική», που εξέδωσε το 1986 έδωσε μια άμεση πρόσβαση στον αυτιστικό κόσμο.
Από μωρό
Η αυτοβιογραφία της Τεμπλ ξεκινάει από τον πρώτο χρόνο της ζωής της. Τα αυτιστικά άτομα μπορούν να ανακαλούν αναμνήσεις από το δεύτερο, συχνά και από τον πρώτο χρόνο της ζωής τους, κάτι το οποίο δεν μπορούν να κάνουν οι «φυσιολογικοί».
Η Τεμπλ ήταν ιδιαίτερη περίπτωση από μωρό.
Έξι μηνών σφιγγόταν με όλη της τη δύναμη στην αγκαλιά της μητέρας της, αλλά δέκα μηνών ξεκίνησε να τη γρατζουνά «σαν παγιδευμένο ζώο». Η φυσιολογική επαφή μαζί της ήταν αδύνατη.
Η Τεμπλ περιγράφει έναν κόσμο ακραίων οξυμένων εντυπώσεων. Στην ηλικία των δύο ετών θυμάται ότι τα αυτιά της λειτουργούσαν σαν μικρόφωνα, μεταφέροντας την κάθε λεπτομέρεια με την ένταση στο μέγιστο. Το ίδιο συνέβαινε με όλες τις αισθήσεις της. Το παιδί κατακλυζόταν από ανυπόφορα (λόγω της έντασης) ερεθίσματα.
(Μήπως ο Πόε, στο βιβλίο του «Η πτώση του οίκου των Άσερ» περιγράφει μια οικογένεια με αυτιστικά χαρακτηριστικά;).
Στα τρία της άρχισε να γίνεται καταστροφική και βίαιη. Χρησιμοποιούσε τα κόπρανά της αντί για πλαστελίνη και μετά πετούσε τα έργα της ολόγυρα στο δωμάτιο.
Μασούσε τα κομμάτια του παζλ και έφτυνε το πολτοποιημένο χαρτόνι (ένας ευφάνταστος τρόπος για να «ενώσεις τα κομμάτια»).
Έσπαγε ό, τι έβρισκε και ούρλιαζε διαρκώς.
Αυτοσυγκέντρωση
Ταυτόχρονα είχε μια απέραντη δύναμη αυτοσυγκέντρωσης. Μπορούσε να παίζει με την άμμο (όχι φτιάχνοντας κάστρα, απλά βλέποντάς την να τρέχει από τα χέρια της) για ατελείωτες ώρες, χωρίς τίποτα να μπορεί να την αποσπάσει από το παιχνίδι της.
Εκείνες τις στιγμές οι άνθρωποι τριγύρω της ήταν σαν σκιές.
Η διάγνωση
Σε εκείνη την ηλικία, τριών χρονών, διαγνώστηκε ως αυτιστική και έγινε νύξη για την πιθανή αναγκαιότητα μιας δια βίου τοποθέτησης σε ίδρυμα. Όμως η μητέρα της Τεμπλ, καθώς και μια θεία που ήταν πολύ κοντά της, πίστευαν ότι της άξιζε κάτι περισσότερο από τον αποκλεισμό.
Την έστειλαν σε ένα ειδικό νηπιαγωγείο, όπου έγινε μια απόπειρα λογοθεραπείας (η Τεμπλ δεν είχε μιλήσει ακόμα). Ο λογοθεραπευτής την ανέσυρε από την «άβυσσο» -όπως η ίδια χαρακτηριστικά αποκαλεί την άγλωσση περίοδο.
Αλληλένδετα είναι η γλώσσα με τη σκέψη…
Δεν «θεραπεύτηκε». Η Τεμπλ θα παραμείνει αυτιστική σε ολόκληρη τη ζωή της. Αλλά στα έξι της είχε πετύχει ένα σαφώς ικανοποιητικό επίπεδο γλώσσας.
Έτσι άνοιξε το παράθυρο και άρχισε να έχει επαφή με τους άλλους και ειδικά με έναν ή δύο δασκάλους που ήταν σε θέση να εκτιμήσουν την ευφυΐα της, όντας ταυτόχρονα ικανοί να αντέξουν την απεραντολογία της, τις εμμονές της, τα ξεσπάσματα θυμού.
Ως παιδί δεν μπόρεσε να αποκτήσει φίλους. Ενώ τη θαύμαζαν για την εξυπνάδα της, ποτέ δεν την έκαναν δεκτή ως μέλος της κοινότητάς τους, αφού η Τεμπλ δεν μπορούσε να συμπεριφερθεί όπως και εκείνοι.
Η “ζουληχτική” μηχανή
Στα δεκαπέντε της συνέβη ένα καίριο γεγονός: Έφτιαξε τη «ζουληχτική» της μηχανή.
Από μικρό κορίτσι, όπως κάθε παιδί, η Τεμπλ λαχταρούσε να την αγκαλιάσουν, αλλά ταυτόχρονα κάθε σωματική επαφή την τρομοκρατούσε.
(Ένα χαρακτηριστικό που συναντάται σε πολλούς αυτιστικούς και όχι μόνο. Ο Τ.Ε. Λώρενς, ο «Λώρενς της Αραβίας», δεν μπορούσε ούτε χειραψία να δώσει).
Άρχισε να οραματίζεται τότε, από πέντε χρονών, μια μαγική μηχανή που θα την έσφιγγε δυνατά, αλλά και τρυφερά, σαν μια αγκαλιά.
Όταν είδε ένα συσφιγκτικό αγωγό, που χρησιμοποιείται για την καθήλωση των βοοειδών, κατάλαβε ότι είχε βρει τη μαγική της μηχανή.
Είχε την τύχη ο καθηγητής των φυσικών επιστημών να πάρει την εμμονή της στα σοβαρά. Αυτός της πρότεινε να την κατασκευάσει μόνη της και της έδωσε τα κατάλληλα βιβλία.
Μετά την κατάκτηση της γλώσσας, αυτή ήταν η πιο κρίσιμη στιγμή στη μεταμόρφωση της Τεμπλ, η γνωριμία της με την επιστημονική γλώσσα.
Η ανακούφιση
Ενώ δεν μπορούσε να κατανοήσει την κοινωνική γλώσσα -τους υπαινιγμούς, την ειρωνεία, τις μεταφορές, τα αστεία, τα θεωρούμενα ως δεδομένα- βρήκε στη γλώσσα της επιστήμης και της τεχνολογίας μια απέραντη ανακούφιση. Ήταν ξεκάθαρη, ρητή και δεν βασιζόταν σε εξαρτημένες ή μη δηλωμένες παραδοχές.
Οι πρώτες κατασκευές ήταν χονδροειδείς, με ανωμαλίες και μηχανικά ελαττώματα, τελικά όμως κατάφερε να φτιάξει μια απολύτως άνετη μηχανή, ικανή να της παρέχει μια αγκαλιά, με οποιεσδήποτε παραμέτρους επιθυμούσε. Αυτή η μηχανή ήταν που τη βοήθησε να περάσει από την εφηβεία και το πανεπιστήμιο αλώβητη (μαζί με μικρές δόσεις αντικαταθλιπτικών, τα οποία μόνη της αποφάσισε να παίρνει).
Σήμερα η «ζουληχτική» της μηχανή, με διάφορες τροποποιήσεις, αποτελεί αντικείμενο εκτεταμένων κλινικών δοκιμών. (Και η Τεμπλ είναι ο σημαντικότερος σχεδιαστής συμπιεστικών αγωγών για βοοειδή).
Εικόνες
Ενώ η Τεμπλ σκεφτόταν πάντα με εικόνες, δεν είχε φανταστεί ότι θα μπορούσε να σχεδιάζει, μέχρι τα είκοσι οκτώ της, οπότε συνάντησε έναν σχεδιαστή και τον παρατήρησε να κάνει σχέδια.
Δεν χρειάστηκε να ακολουθήσει μαθήματα. Πήγε και αγόρασε μολύβια και εργαλεία (ακριβώς τα ίδια με εκείνα που χρησιμοποιούσε ο σχεδιαστής) και απλώς ξεκίνησε να σχεδιάζει.
Ως εδώ αναφερθήκαμε στην Γκράντιν «αυτοβιογραφικά». Όμως πώς θα ήταν αν τη γνωρίζαμε από κοντά; Ο Όλιβερ Σακς το έκανε!
Ο Σακς είναι ένας πρωτοπόρος νευρολόγος καθώς και συγγραφέας. Στα βιβλία παρουσιάζει με απλότητα (χωρίς να ξεπέφτει σε θυμοσοφικές αυθαιρεσίες τύπου Μπουκάι και Γιάλομ) τα μυστήρια του ανθρώπινου εγκεφάλου.
Ένα Σαββατοκύριακο με την Τεμπλ
Ο Σακς πιστεύει ότι για να κατανοήσουμε έναν άνθρωπο πρέπει να ζήσουμε μαζί του, στο χώρο και στο χρόνο του, όχι απλώς να διαβάσουμε για αυτόν. Έτσι αποφάσισε να περάσει ένα Σαββατοκύριακο με την Τεμπλ Γκράντιν.
Την πρωτοσυνάντησε στο γραφείο της. Η Γκράντιν μιλούσε ωραία και καθαρά, αλλά με μια ακατάσχετη ορμή και σταθερότητα. Μια πρόταση, ένα θέμα, από τη στιγμή που ξεκινούσε όφειλε να ολοκληρωθεί: Τίποτα δεν αφηνόταν υπαινικτικό, τίποτα δεν έμενε να αιωρείται στον αέρα. Ταυτόχρονα δεν φαινόταν να την απασχολούν οι κοινωνικές συμβάσεις.
Όταν, ύστερα από μια ώρα υπεραναλυτικών προτάσεων ο εξαντλημένος, πεινασμένος και διψασμένος Σακς της θύμισε ότι μόλις κατέβηκε από το αεροπλάνο και της ζήτησε λίγο καφέ, η Γκράντιν δεν κοκκίνισε ούτε απολογήθηκε όπως θα έκανε κάποιος «φυσιολογικός» άνθρωπος.
Απλώς του έδωσε ό, τι ζήτησε και συνέχισε.
Τα “παιχνίδια των ανθρώπων”
Όπως δεν μπορεί να κατανοήσει την κοινωνική αλληλεπίδραση (αυτές τις συμβάσεις που όλοι μαθαίνουμε από παιδιά), έτσι δεν μπορεί να καταλάβει τα μυθιστορήματα και τα θεατρικά με τις πολύπλοκες και σύνθετες συγκινήσεις, αφού δεν μπορεί να συμπάσχει με τους χαρακτήρες ούτε να παρακολουθήσει το μπλεγμένο παιχνίδι ανάμεσα σε κίνητρα και προθέσεις.
«Ποτέ δεν κατάλαβα τι σκοπούς είχαν, ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα», λέει στον Σακς.
Δυσκολεύεται να καταλάβει τους υπαινιγμούς και τα «παιχνίδια» που παίζουν οι άνθρωποι.
«Τον περισσότερο καιρό», λέει, «νιώθω σαν ένας ανθρωπολόγος από τον Άρη».
(Εδώ πρέπει να αναφέρουμε μια ιστορία για τον Αϊνστάιν, η οποία, σε συνδυασμό και με άλλα χαρακτηριστικά, υποδηλώνει μια ελαφρώς (;) Άσπεργκερ πλευρά του.
Κάποια στιγμή του έδωσαν τη «Δίκη» του Κάφκα να διαβάσει. Ο Αϊνστάιν την επέστρεψε έπειτα από λίγες μέρες λέγοντας: «Δεν μπόρεσα να το διαβάσω. Ήταν υπερβολικά πολύπλοκο»).
Μονολιθική εντιμότητα
Η Τεμπλ είναι ανίκανη να προσποιηθεί ή να αντιληφθεί την υποκρισία. Εξαιτίας αυτής της μονολιθικής εντιμότητας ήταν εξαρχής στόχος κάθε κοροϊδίας και εκμετάλλευσης.
(Η υπερβολική της εντιμότητα θυμίζει τον Τιούρινγκ: “Πώς να ευνουχίσετε μια μεγαλοφυΐα”).
Με τον καιρό άρχισε να καταλαβαίνει τα κίνητρα, με λογική διεργασία, όχι με τη διαίσθηση όπως κάνουν οι “φυσιολογικοί”.
Συμπάθεια και γνώση
Η Τεμπλ δεν στερείται αισθημάτων ούτε έχει κάποια αδυναμία συμπάθειας. Η αίσθησή της για τις διαθέσεις και τα αισθήματα των ζώων είναι τόσο ισχυρή που, μερικές φορές, σχεδόν τη διακατέχει, τη συγκλονίζει.
Μπορεί να νιώσει συμπάθεια για κάτι φυσικό -όπως τον πόνο και τον τρόμο του ζώου- αλλά στερείται συμπάθειας για τις καταστάσεις του νου.
Η αδυναμία αυτή, σύμφωνα με την Γκράντιν, έχει να κάνει την άρρητη γνώση των κοινωνικών συμβάσεων και κωδικών, των πολιτιστικών προϋποθέσεων κάθε τύπου που κατέχουν οι φυσιολογικοί άνθρωποι.
Η άρρητη αυτή γνώση μοιάζει να λείπει εντελώς από την Τεμπλ.
Στερημένη από αυτήν είναι αναγκασμένη να υπολογίζει τις προθέσεις των άλλων και τις καταστάσεις του νου τους, προσπαθώντας να μετατρέψει σε αλγόριθμους αυτό που εμείς κάνουμε αυτόματα, μηχανικά. Πόσο δύσκολο είναι αυτό;
Φανταστείτε ότι πρέπει να πιάσετε ένα μπαλάκι που σας πετάνε. Είναι κάτι πολύ εύκολο, ούτε καν θα το σκεφτείτε, αφού ο εγκέφαλος εκπαιδεύεται σε αυτό από έξι μηνών (συντονισμός ματιού-χεριού).
Αν όμως ήσασταν τυφλός μέχρι σήμερα τότε για να πιάσετε το μπαλάκι (αν μπορούσατε να το αναγνωρίσετε ως μπαλάκι) θα έπρεπε να κάνετε υπολογισμούς που υπερβαίνουν τις δυνατότητες των περισσότερων φυσικών.
Φυσιολογικότητα
Η Τεμπλ δεν έμαθε να είναι φυσιολογική, προσπαθεί να συμπεριφέρεται ως τέτοια. Η φυσιολογικότητά της είναι ένα είδος βιτρίνας, την οποία κατασκεύασε νοητικά για να προσαρμοστεί στους ανθρώπους -και να την αποδεχτούν ως άνθρωπο.
Γνωρίζει τους κανόνες και τις συμβάσεις των φυσιολογικών, αλλά δεν τους έχει πραγματικά προσλάβει. Έμαθε, κατά κάποιον τρόπο, να πιθηκίζει την ανθρώπινη συμπεριφορά, αλλά εξακολουθεί να μην αντιλαμβάνεται τι υπάρχει πίσω από τις κοινωνικές συμβάσεις.
Οπτική σκέψη
Άλλο ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Τεμπλ είναι η οπτική της σκέψη. Η Τεμπλ δεν σκέφτεται με λέξεις, αλλά με εικόνες. Μάλιστα της φάνηκε παράξενο όταν ανακάλυψε ότι η ψευδαισθητική σχεδόν δύναμη να φαντάζεται οπτικά, να σκέφτεται με εικόνες, δεν ήταν οικουμενικό –ότι υπήρχαν άλλοι που σκέφτονταν με διαφορετικό τρόπο.
Η δύναμη αυτής της οπτικής σκέψης φαίνεται καλύτερα αν αναφερθούμε στον τρόπο που σχεδιάζει η Τεμπλ: Συνεχώς προβάλλει στο μυαλό της προσομοιώσεις.
“Βλέπω στη φαντασία μου το ζώο να μπαίνει στον αγωγό, από διάφορες οπτικές γωνιές, είτε εστιάζοντας πάνω του είτε βλέποντάς το μέσα από έναν ευρυγώνιο φακό ή ακόμα και από ελικόπτερο. Ή μεταμορφώνομαι η ίδια σε ζώο και νιώθω ό, τι θα ένιωθε μπαίνοντας στον αγωγό”.
(Ο Αϊνστάιν συνέλαβε τη θεωρία της σχετικότητας με το να φαντάζεται ότι καβαλάει μια ακτίνα φωτός για να τρέξει μαζί του).
Μνήμη
Μια άλλη ιδιαιτερότητα του μυαλού της είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί η μνήμη της. Σε αντίθεση με τους υπόλοιπους ανθρώπους η Γκράντιν δεν ανακατασκευάζει τις αναμνήσεις, αλλά τις αναπαράγει επακριβώς, κάθε φορά, με όλα τα σύνοδα αισθήματα και συναισθήματα, σαν να παίζει -στο μυαλό της- μια ταινία.
“Το μυαλό μου μοιάζει με CD-ROM μέσα σε έναν υπολογιστή και οι αναμνήσεις με βιντεοταινία ταχείας πρόσβασης. Από τη στιγμή που θα τη φτάσω πρέπει να παίξω ολόκληρο το κομμάτι, το ίδιο ακριβώς κάθε φορά”.
Αυτό μπορεί να το κάνει και με καινούριες κατασκευές.
Κάθε σχέδιο, ακόμα και τα πιο εκλεπτυσμένα συστήματα, το σχεδιάζει (ολόκληρο και με κάθε λεπτομέρεια) στο μυαλό της. Όταν το νοερό σχέδιο ολοκληρωθεί, “παίζει μια προσομοίωση” -που σημαίνει ότι φαντάζεται ολόκληρη τη μονάδα σε λειτουργία.
Έτσι εντοπίζει κάθε πρόβλημα, αν υπάρχει, και κάνει τις τροποποιήσεις -πάλι νοερά. Μόλις το νοερό σχέδιο είναι τελείως έτοιμο το σχεδιάζει και στο χαρτί. Στη φάση αυτή δεν χρειάζεται καμιά προσοχή, τα πάντα γίνονται μηχανικά.
(Και μην πείτε ότι αυτή η ικανότητα δεν σας θύμισε τις θρυλικές ικανότητες του Μότσαρτ, να έχει μια ολόκληρη συμφωνία μέσα στο μυαλό του και απλά να την αντιγράφει).
Προσομοιώσεις
Η Τεμπλ ήταν η πρώτη που επισήμανε πως υπάρχουν πολλοί μη-αυτιστικοί που έχουν την ικανότητα να “βλέπουν” όσα χρειάζεται να κάνουν, που ελέγχουν τα σχέδια τους και τις ιδέες τους με προσομοιώσεις.
Τα ζώα
Ο Σακς εντυπωσιάστηκε με τον μαγικό σχεδόν τρόπο που η Τεμπλ επικοινωνεί με τα ζώα.
“Όταν είμαι με τα μοσχάρια νιώθω ότι είμαι στο σπίτι μου”, λέει η Τεμπλ. Και εκείνα αισθάνονται το ίδιο για εκείνη.
Όσο παράδοξο και να ακούγεται η Τεμπλ δεν είναι χορτοφάγος ούτε μάχεται για την επικράτηση της χορτοφαγίας.
Γέννημα-θρέμμα μιας περιοχής όπου η κτηνοτροφία είναι ταυτόσημη με τη ζωή (των ανθρώπων) και προερχόμενη από έναν παππού που είχε φάρμα (ο άλλος ήταν εφευρέτης, είχε εφεύρει τον αυτόματο πιλότο για τα αεροπλάνα) έχει ως φιλοδοξία να επαναφέρει στην κτηνοτροφία την αντίληψη πως τα ζώα (εκτροφής) έχουν αισθήματα, ότι δεν είναι μηχανές.
Εκείνο που της φαίνεται φοβερό, ειδικά αφού μπορεί να αποφευχθεί, είναι ο πόνος και η ωμότητα, η εισβολή του φόβου και της αγωνίας, των βασανιστηρίων, πριν από τη μοιραία μαχαιριά. Και αυτό που την απασχολεί πιο πολύ είναι να καταργήσει αυτόν ακριβώς τον προθανάτιο φόβο.
Πιστεύει ότι ο μόνος σωστός τρόπος για να σκοτώνεις ένα ζώο είναι τελετουργικά, χωρίς εκείνο να καταλάβει ούτε για μια στιγμή ότι θα το σκοτώσουν και χωρίς να ζει πριν σαν μια μηχανή παραγωγής κρέατος.
“Θέλω να αναμορφώσω τη βιομηχανία κρέατος”, λέει. “Οι ακτιβιστές θέλουν να την κλείσουν… Εγώ έχω μια ακραία απώθηση για τους ακραίους”.
Ο έρωτας
Η Τεμπλ δεν έχει κάνει ποτέ ερωτική σχέση με κάποιον ούτε, όπως λέει η ίδια, έχει ερωτευτεί ποτέ. Το αίσθημα του έρωτα, για το οποίο ακούει συνεχώς, είναι κάτι που δεν μπορεί να καταλάβει.
“Και η αγάπη;” τη ρωτάει ο Σακς. “Τι σημαίνει: Να αγαπάς;”.
“Να νοιάζεσαι για κάποιον άλλον…”, απαντά εκείνη. “Νομίζω ότι πρέπει να έχει μέσα του κάτι από ευγένεια και καλοσύνη”.
Αλλά δεν είναι βέβαιη γι’ αυτή την τόσο δύσκολη έννοια (όχι μόνο για τους αυτιστικούς φυσικά).
Συγκινήσεις
Η Τεμπλ έχει συνείδηση ότι στερείται κάποια πολύ σημαντικά πράγματα, εξαιτίας της αυτιστικότητάς της, αλλά χωρίς να αισθάνεται θλίψη γι’ αυτό. Απλώς το καταλαβαίνει.
Για παράδειγμα, ενώ έχει απόλυτο μουσικό αυτί (κάτι σαν ένα cd-player στο μυαλό της) η μουσική δεν καταφέρνει να τη συγκινήσει.
Τη βρίσκει ωραία, αλλά δεν της προκαλεί τίποτα βαθύ.
“Το κύκλωμα των συγκινήσεων δεν είναι συνδεδεμένο, αυτό είναι το πρόβλημα”, λέει η ίδια (χωρίς καμία θλίψη, επαναλαμβάνω).
“Αρχεία”
Για τον ίδιο λόγο δεν έχει υποσυνείδητο.
“Δεν υπάρχουν απωθημένα αρχεία στη μνήμη μου”, βεβαιώνει. “Εσείς (οι γήινοι;) έχετε αρχεία που είναι μπλοκαρισμένα. Για μένα κανένα δεν είναι τόσο επώδυνο ώστε να μπλοκάρεται”.
Προβλήματα και δυνάμεις
Αυτή η διαφορά λειτουργιών ανάμεσα στους αυτιστικούς και τους φυσιολογικούς είναι μία από τις προτεραιότητες της Τεμπλ. Θεωρεί (και μάλλον δεν έχει άδικο) ότι έχει δοθεί πολύ μεγάλη έμφαση στις αρνητικές πλευρές του αυτισμού και ανεπαρκής προσοχή ή σεβασμός στις θετικές πλευρές.
Και αυτό συμβαίνει με κάθε άνθρωπο “μη-φυσιολογικό”, τους μανιοκαταθλιπτικούς, τους σχιζοφρενείς, αυτούς που έχουν σύνδρομο Τουρέτ (και οι οποίοι γίνονται εξαιρετικοί χειρουργοί, όπως μας δείχνει ο Σακς σε άλλο μέρος του βιβλίου του).
Πιστεύει (η Τεμπλ) ότι, παρά τα αναμφισβήτητα μεγάλα προβλήματά τους σε κάποιους τομείς, οι αυτιστικοί μπορούν να έχουν εξαιρετικές και κοινωνικά πολύτιμες δυνάμεις σε άλλους -αρκεί να τους επιτραπεί να είναι ο εαυτός τους, αυτιστικοί.
(Πράγμα το οποίο θυμίζει ότι πρόσφατα μια μεγάλη εταιρεία υπολογιστών ζήτησε να προσλάβει αποκλειστικά άτομα με Άσπεργκερ και αυτισμό, όχι για λόγους κοινωνικής πολιτικής, αλλά ακριβώς επειδή αυτοί έχουν συχνά εξαιρετικές επιδόσεις στα μαθηματικά).
Τα γονίδια
Η Τεμπλ Γκράντιν δίνει και μια πολύ σημαντική θεωρία γιατί συνεχίζουν να υπάρχουν τα γονίδια του αυτισμού και των άλλων ψυχικών εκτροπών:
“Συχνά οι συνειδητοί ενήλικοι με αυτισμό και οι γονείς τους νιώθουν θυμό για τον αυτισμό. Αναρωτιούνται γιατί η φύση ή ο Θεός δημιούργησαν αυτές τις φοβερές καταστάσεις, όπως ο αυτισμός, η μανιοκατάθλιψη, η σχιζοφρένεια.
Είναι, όμως, δυνατόν άτομα που έχουν ίχνη αυτών των χαρακτηριστικών να είναι πιο δημιουργικά. Ίσως, αν η επιστήμη εξαφάνιζε αυτά τα γονίδια ολόκληρος ο κόσμος να κυριευόταν από λογιστές”.
(Η Τεμπλ λέει αυτή τη φράση μεταφορικά ή κυριολεκτικά, έχοντας στο μυαλό της μια εικόνα σαν από ταινία των Μόντι Πάιθονς, όπου όλοι οι άνθρωποι είναι λογιστές;).
Το δέος
Κάνοντας μια εκδρομή στα βουνά, ο Σακς τη ρωτάει αν αντιλαμβάνεται το “μεγαλείο της θέας”.
“Είναι όντως όμορφα”, απαντάει εκείνη. “Μεγαλειώδη, δεν ξέρω”.
Παραδέχεται ότι έχει περάσει πολύ καιρό με τα λεξικά προσπαθώντας να καταλάβει τέτοιες λέξεις. Είχε ψάξει για το “μεγαλειώδες”, το “θείο”, το “δέος”, όλα όμως ορίζονται παραπέμπτοντας το ένα στο άλλο.
“Τα βουνά είναι όμορφα, αλλά δεν μου γεννούν κάποιο ειδικό συναίσθημα, όπως αυτό που φαίνεται να απολαμβάνεις”.
Η Τεμπλ αναγνωρίζει όλα τα φυτά (με την επιστημονική τους ονομασία), όλα τα πουλιά, όλους τους γεωλογικούς σχηματισμούς, αλλά δεν τρέφει κάποιο “ειδικό αίσθημα” για αυτά.
(Παρεμπιπτόντως: Οι περισσότεροι σύγχρονοί μας αυτιστικοί και aspies ταυτίζονται με τον Μίστερ Σποκ, του “Σταρ Τρεκ”. Το γιατί θα το καταλάβετε αν δείτε ξανά ένα επεισόδιο του “Σταρ Τρεκ”).
Ηθικότητα
Ο Σακς τελειώνει το κείμενό του (και την επίσκεψή του) γράφοντας ότι η Τεμπλ είναι ένα απέραντα ηθικό πλάσμα. Ότι έχει μια παθιασμένη αίσθηση του σωστού και του λάθους.
“Δεν θέλω οι σκέψεις μου να πεθάνουν μαζί μου”, του λέει. “Θέλω να έχω κάνει κάτι. Δεν μ’ ενδιαφέρει η εξουσία, δεν θέλω να τσουβαλιάζω λεφτά… Θέλω να αφήσω κάτι πίσω μου, μια θετική συμβολή -να ξέρω πως η ζωή μου έχει νόημα”.
Διαφορετικότητα
Ξεχάστε τη “διαφορετικότητα”, είναι ρατσιστικός όρος, αφού οδηγεί εξ ορισμού στη διαφοροποίηση, ανάμεσα σε “εμάς” και στους “διαφορετικούς”.
Όλοι οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί, δεν υπάρχουν ούτε δύο ίδιοι, ανάμεσα στα δισεκατομμύρια του πληθυσμού.
Οι ομοιότητές μας, μας φέρνουν πιο κοντά, αλλά είναι οι διαφορές μας που μας κάνουν υπέροχους.
Κάθε άνθρωπος είναι εξίσου σημαντικός με κάθε άλλον, κάθε άνθρωπος είναι απαραίτητος και αναντικατάστατος.
* Βιβλιογραφία: Αυτό το κείμενο είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος του συρραφή αποσπασμάτων από το βιβλίο του Όλιβερ Σακς, “Ένας ανθρωπολόγος στον Άρη”, εκδόσεις Άγρα, μετάφραση: Πόταγας-Σπυράκου.
Δύο βιβλία της Τεμπλ Γκράντιν
* “Τα ζώα σε μετάφραση”
Χρησιμοποιώντας τα μυστήρια του αυτισμού για να αποκωδικοποιήσουμε τη συμπεριφορά των ζώων
Το βιβλίο της Τεμπλ Γκράντιν “Τα ζώα σε μετάφραση” χαρακτηρίζεται από την καθαρή ματιά μιας γυναίκας που βλέπει τα πράγματα από την πλευρά του αυτισμού και καταφέρνει να στείλει ένα εκπληκτικό μήνυμα για το πώς σκέφτονται και αισθάνονται τα ζώα. Η επιστημονική κατάρτιση της Τεμπλ στον τομέα των ζώων και το ιστορικό της ως αυτιστικής τής προσέφεραν τη δυνατότητα μιας αντίληψης που όμοιά της δε θα είχε κανένας άλλος ειδικός. Η ίδια, όντας στο σημείο όπου διασταυρώνονται ζώα και αυτισμός, κάνει απαράμιλλες παρατηρήσεις και παρουσιάζει καινοτόμες ιδέες και για τα δύο. Στην πραγματικότητα, η Γκράντιν και η συνεργάτιδά της στη συγγραφή του βιβλίου, Κάθριν Τζόνσον, θεωρούν ότι τα άτομα με αυτισμό σκέφτονται πολλές φορές όπως τα ζώα. Η συγγραφέας αντιλαμβάνεται τον αυτισμό σαν ένα είδος μακρινής στάσης στη διαδρομή που χωρίζει τους ανθρώπους από τα ζώα, τοποθετώντας μ’ αυτό τον τρόπο τούς αυτιστικούς στην πλέον κατάλληλη θέση για να μεταφράσουν “τη γλώσσα των ζώων”. Η Τεμπλ είναι μια αφοσιωμένη ξεναγός στον κόσμο των ζώων, που εξερευνά τον πόνο που νιώθουν, το φόβο, την επιθετικότητα, την αγάπη, τη φιλία και την επικοινωνία, εστιάζοντας συγχρόνως στο πεδίο της μάθησης και της ευφυΐας. Τα ζώα, όχι μόνο είναι εξυπνότερα απ’ ό, τι θα φανταζόταν κανείς, αλλά δεν είναι λίγες οι φορές που αποδεικνύονται μεγαλοφυή. Η απήχηση του βιβλίου “Τα ζώα σε μετάφραση” είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς το έργο απορρέει ουσιαστικά από το πάντρεμα της τριακονταετούς μελέτης μιας επιστήμονος ζωολόγου με τις κοφτερές αντιλήψεις της ως ατόμου με αυτισμό. Συνεπώς, η Τεμπλ βλέπει αυτό που οι άλλοι δεn μπορούν να δουν.
* “Τα ζώα μάς κάνουν ανθρώπους”
Δημιουργώντας μια καλύτερη ζωή για τα ζώα
Πώς θα εξασφαλίσετε την καλύτερη δυνατή ζωή για το ζώο σας; Η συγγραφέας του best-seller “Τα ζώα σε μετάφραση” μας αποκαλύπτει εκπληκτικούς καινούργιους τρόπους για να κάνουμε τα κατοικίδιά μας και άλλα ζώα ευτυχισμένα. Η έγκριτη καθηγήτρια της Επιστήμης των Ζώων και πρόμαχος του αυτισμού Τεμπλ Γκράντιν είχε πάντα τη μυστηριώδη ικανότητα να μπαίνει στο μυαλό των ζώων. “Ο αυτισμός μου με δυσκόλεψε πολύ στο σχολείο και στην κοινωνική ζωή, διευκόλυνε όμως πολύ την επαφή μου με τα ζώα”, λέει. Στο βιβλίο της “Τα ζώα σε μετάφραση” – που έκανε εκατομμύρια πωλήσεις σ’ όλο τον κόσμο – χρησιμοποίησε τη βαθιά γνώση που της πρόσφερε η επαφή αυτή, για να αλλάξει μια για πάντα τον τρόπο που βλέπουμε τα ζώα. Και κατόπιν, στο βιβλίο της “Τα ζώα μάς κάνουν ανθρώπους”, αλλάζει μια για πάντα και τον τρόπο που τους φερόμαστε, ανατρέποντας τις ιδέες που έχουμε για τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους, έτσι ώστε να τα αντιμετωπίζουμε με τρόπο που να πληροί τους δικούς τους όρους ευτυχίας και όχι τους δικούς μας. Μπορεί ένας σκύλος να είναι ευτυχισμένος αν μένει συνέχεια μόνος του; Ένα λιοντάρι που περπατάει στο κλουβί του όλη μέρα είναι δυστυχισμένο ή ασκείται; Μπορούμε να εκπαιδεύσουμε τη γάτα μας; Γιατί οι γέρβιλοι σκάβουν συνέχεια; Υπάρχει τρόπος να μην παθαίνουν πανικό τα ζώα όταν τα πηγαίνουμε στον κτηνίατρο; Με σχεδόν τριάντα χρόνια εμπειρίας, έρευνας και πειραματισμού, η Γκράντιν απαντά σ’ αυτά και σε άπειρα άλλα ερωτήματα εστιάζοντας στις συναισθηματικές ανάγκες τις οποίες μοιράζονται όλα τα ζώα. Τα ζώα έχουν συναισθήματα, υποστηρίζει, και αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να ενθαρρύνουμε τα θετικά συναισθήματα -την αναζήτηση και το παιχνίδι- και να βεβαιωνόμαστε ότι δεν αφυπνίζουμε τα αρνητικά – φόβο, πανικό, οργή. Μόνον έτσι θα μπορούμε να δώσουμε στα ζώα μια πραγματικά καλή ζωή. Με τις διηγήσεις και τις πρακτικές σοφές συμβουλές που είναι πια σήμα κατατεθέν της, η Γκράντιν μας εξηγεί πώς θα μπορέσουμε να ικανοποιήσουμε συγκεκριμένες ανάγκες του σκύλου, της γάτας, του αλόγου, των άγριων ζώων και των ζώων ζωολογικών κήπων και κτηνοτροφίας και μας δείχνει την ευτυχία μέσα από τα μάτια των ζώων. Το βιβλίο “Τα ζώα μάς κάνουν ανθρώπους” είναι απαραίτητο εργαλείο για όποιον έχει και φροντίζει ζώα ή απλά νοιάζεται γι’ αυτά.
Εκδόσεις POlARIS
Συγγραφείς: Τεμπλ Γκράντιν, Κάθριν Τζόνσον
Έγραψαν
«Γεμάτο συναρπαστική και βαθιά γνώση, αναπάντεχες παρατηρήσεις κι έναν θησαυρό από συμβουλές «πώς να…», το βιβλίο “Τα ζώα μάς κάνουν ανθρώπους” μας καθοδηγεί επιδέξια για να ανακαλύψουμε τι κάνει τα ζώα ευτυχισμένα».
Publishers Weekly
«Το βιβλίο “Τα ζώα μάς κάνουν ανθρώπους”, σίγουρα θα αποτελέσει σημείο αναφοράς στον τομέα των σχέσεων μεταξύ ανθρώπου και ζώου. Η Τεμπλ εστιάζει στα συναισθήματα των ζώων και τα αναγνωρίζει ως το κλειδί για την ευζωία και την ευεξία τους. Κι αυτό είναι ένα δώρο για όλα τα ζώα. Ένα δώρο και για μας – τα ζώα εκείνα που είναι αρκετά τυχερά και μπορούν να διαβάζουνε».
Πατρίτσια ΜακΚόννελλ (Patricia MvConnell, Ph.D.) συγγραφέας των βιβλίων «Για την αγάπη ενός σκύλου: κατανοώντας τα συναισθήματα τα δικά σας και του καλύτερού σας φίλου» (“For the Love of a Dog:Understanding Emotion in You and Your Best Friend”)
«Η νευρολογία έχει τον Όλιβερ Σακς (Oliver Sacks), η φύση την Άννυ Ντίλλαρντ (Annie Dillard) και τα τυχερά τα ζώα την Γκράντιν, μια ιδιοφυή διερμηνέα μεταξύ των ανθρώπων και των φίλων μας των ζώων».
Entertainment Weekly
* H μετάφραση έγινε από τη Δώρα Τσούρη και η επιμέλεια του κειμένου από τη Δέσποινα Παπαγιαννοπούλου.
Οι γάτες διασώστες
Ακούμε συχνά για ηρωικούς σούπερ σκύλους, που έσωσαν τους δικούς τους από τους «κακούς», όπως π.χ. η «Λάσι», ο «Ρεξ» και άλλοι πρωταγωνιστές του σινεμά ή της τηλεόρασης.
Αντίθετα, πολύ σπάνιες είναι οι περιπτώσεις όπου γάτοι – ήρωες σώζουν ζωές ή τρέπουν σε φυγή κακοποιούς. Δύο τέτοια παραδείγματα παίρνουμε από το βιβλίο των Τεμπλ Γκράντιν και Κάθριν Τζόνσον «Τα ζώα μάς κάνουν ανθρώπους» (εκδόσεις Polaris):
«Η γάτα είναι αρκετά κοινωνική γιατί έχω ακούσει αρκετές ιστορίες για γάτες “διασώστες”. Μου έχουν πει για μια γάτα που έσωσε τη ζωή της ιδιοκτήτριάς της. Μια κυρία από το Τέξας, που έχει τρεις γάτες, μου έλεγε ότι η μεγαλύτερή της γάτα πάντα της έγλειφε τα δάχτυλα όταν ήθελε να τη χαϊδέψουν. Ένα βράδυ, ενώ κοιμόταν, η γάτα άρχισε να της γλείφει τα δάχτυλα. Επειδή δεν ξυπνούσε, η γάτα άρχισε να τη δαγκώνει απαλά, κι όταν είδε ότι δεν ξυπνούσε με τίποτα, της τράβηξε μια γερή δαγκωνιά στο δάχτυλο. Η γυναίκα, φυσικά, ξύπνησε και ανακάλυψε ότι δεν είχε κλείσει το γκάζι στο φούρνο της. Δεν ήξερε να μου πει αν η γάτα προσπαθούσε να την ειδοποιήσει για το γκάζι, αλλά η γάτα δεν το είχε ξανακάνει ποτέ αυτό κι ούτε το ξανάκανε έκτοτε. Επειδή οι γάτες σιχαίνονται τις αλλαγές, νομίζω ότι η γάτα της προσπαθούσε να της πει ότι κάτι περίεργο συμβαίνει στο σπίτι και ότι πρέπει να σηκωθεί να το διορθώσει.
* Ο Ουίλλιαμ μου είπε και μια άλλη ιστορία, η οποία είναι να σαν βγήκε από τη σειρά “Λάσι”, για μια γάτα που υπερασπίστηκε τον ιδιοκτήτη της από κάποιους που απειλούσαν να του κάνουν κακό.
Τότε ο ιδιοκτήτης της ήταν μικρός, ζούσε με τη μαμά του και είχαν ένα γάτο που τον έλεγαν Μπόμπι. Ο Μπόμπι μισούσε θανάσιμα τα παιδιά, και κάθε φορά που έβλεπε παιδί πήγαινε και κρυβόταν. Ο λόγος για τον οποίο τα μισούσε ήταν ότι μια φορά, όταν ήταν περίπου έξι μηνών, πήδηξε από το μπαλκόνι του διαμερίσματος κι έπεσε στο δρόμο. Από τον έβδομο όροφο. Όταν συνέβη αυτό, δεν ήταν κανένας στο σπίτι. Ευτυχώς δεν χτύπησε άσχημα – ούτε καν χρειάστηκε να τον πάνε στον κτηνίατρο. Αλλά τρόμαξε πολύ. Όταν τον βρήκαν, είχε τρυπώσει κάτω από τα πλυντήρια στο υπόγειο της πολυκατοικίας κι ένα τσούρμο πιτσιρίκια τού πέταγαν πέτρες για να βγει. Συνέδεσε, λοιπόν, το πέσιμο με τα παιδιά. Κι από τότε, τα σιχαινόταν.
Μια μέρα, το αγόρι που είχε τον Μπόμπι καθόταν στο σπίτι, γιατί ήταν άρρωστο. Κάποιος χτύπησε την πόρτα. Ο μικρός, δώδεκα χρονών τότε, την άνοιξε χωρίς να ρωτήσει ποιος είναι. Δύο αγόρια από τη γειτονιά τον έσπρωξαν και μπήκαν μέσα. Το ένα ήταν δεκατριών και το άλλο δεκαοκτώ, και άρπαζαν βιντεοπαιχνίδια από τα μικρότερα παιδιά του σχολείου.
Μπήκαν στην κρεβατοκάμαρα του μικρού κι άρχισαν να ψάχνουν τα ηλεκτρονικά του, για να βρουν κάτι που θα τους άρεσε. Το αγόρι αναστατώθηκε πολύ και τρόμαξε. Άρχισε να τους λέει ότι πρέπει να φύγουν, γιατί θα έβρισκε τον μπελά του από τη μητέρα του επειδή άνοιξε την πόρτα, ενώ εκείνη έλειπε. Δεν του έδιναν καμιά σημασία.
Ξαφνικά, ο γάτος πήδηξε -άγνωστο από πού-, προσγειώθηκε στην ντουλάπα, κύρτωσε τη ράχη του και έβγαλε ένα τρομακτικό ουρλιαχτό. Ο Μπόμπι ήταν κατάμαυρος και τα αγόρια θεωρούσαν γρουσουζιά να συναντήσουν μαύρη γάτα. Το έβαλαν στα πόδια. Ο ιδιοκτήτης αυτός -άντρας πια, όταν διηγήθηκε στον Ουίλλιαμ την ιστορία- έλεγε ότι έτρεχαν τόσο γρήγορα που έμοιαζαν με τον Σκούμπι Ντου. Οι σκιές τους ήταν ακόμη εκεί, ενώ τα σώματά τους είχαν φύγει. Ο γάτος δεν εμφανιζόταν ποτέ όταν έρχονταν παιδιά στο σπίτι, παρά μόνο αν ο ιδιοκτήτης του θύμωνε ή κινδύνευε. Και τότε έδιωχνε τους κακούς. Όπως στη “Λάσι”».
* Η Τεμπλ Γκράντιν, καθηγήτρια στο Κρατικό Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, επαναπροσδιόρισε την αντίληψη της κοινωνίας για τις δυνατότητες των αυτιστικών, παίζοντας καθοριστικό ρόλο ώστε ο κόσμος να καταλάβει την αισθητηριακή ευαισθησία και τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται οι αυτιστικοί. Γνωστή για το πάθος που τη διακατέχει όταν υπερασπίζεται τα ζώα και για την ικανότητά της να εξηγεί στους ανθρώπους πώς σκέφτονται τα ζώα, έχει γράψει τα βιβλία: “Emergence: Labeled Autistic” (με τη συμβολή της Margaret M. Scariano), “Thinking in Pictures: And Other Reports from My Life with Autism”, “Genetics and Behavior of Domestic Animals”, “Livestock Handling and Transport”. Η εταιρεία της “Grandin Livestock Systems” συνεργάζεται με τους προμηθευτές κρέατος μεγάλων εστιατορίων με σκοπό τον έλεγχο των εγκαταστάσεων όπου διαβιούν τα ζώα σε όλο τον κόσμο. Δίνει διαλέξεις τόσο για τη ζωοτεχνική επιστήμη όσο και για τον αυτισμό και αποτελεί πρότυπο για εκατοντάδες χιλιάδες οικογένειες και ανθρώπους με αυτισμό.
