Επιμέλεια κειμένου: Ειρήνη Αϊβαλιώτου / catisart.gr
Ποιος ήταν στ’ αλήθεια ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ και γιατί τα τριάντα επτά (37) έργα του συγκροτούν το κέντρο του Δυτικού Κανόνα; Πώς είναι δυνατόν ένας (κατά τον μεγάλο θεωρητικό της λογοτεχνίας Χάρολντ Μπλουμ) «μέτριος μυθοπλάστης» να αποκαλύψει το εσωτερικό δράμα της μεταβαλλόμενης συνείδησης – και διά αυτής να ενοποιήσει ψυχικά και ηθικά την Ευρώπη; Και γιατί οι ήρωές του (ο Αμλετ, ο Μακμπέθ και η Λαίδη του, ο Οθέλλος, ο Ιάγος, ο Ληρ και τόσοι ακόμη), ίδιοι με τα μυθολογικά τέρατα, όσο περισσότερο αιμορραγούν τόσο γιγαντώνονται μέσα στο μυαλό μας – και στο φαντασιακό της ανθρωπότητας;
Τον ακρογωνιαίο λίθο της λογοτεχνίας των αιώνων, αυτόν που συνέλαβε πρώτος το ότι οι άνθρωποι σέρνουμε την ψυχή μας ως ίσκιο, ως φάντασμα, ως παλλόμενη συνείδηση που διακινδυνεύει στο βάθος του νου, σας παρουσιάζουμε σ’ αυτό το κείμενο.
Ποιητής; Δραματουργός; Στοχαστής; Ιστορικός συγγραφέας; Κωμωδιογράφος; Τραγωδός; Τι απ’ όλα είναι ο Σαίξπηρ –ή είναι όλα αυτά μαζί; Ο «Μεγάλος Βάρδος» παραμένει ανησυχαστικά σύγχρονος και καίρια διαχρονικός, μελωδικός όσο και δωρικός, ονειρικός μα και εφιαλτικός, σαγηνεύοντας έως σήμερα ανθρώπους από τελείως διαφορετικά υπόβαθρα, κουλτούρες και χώρες. Μοναδικό φαινόμενο στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας και κουλτούρας, ο Σαίξπηρ συνεχίζει να γοητεύει διανοούμενους και απλούς θεατές, συνεχίζει να μαγεύει τους θιασώτες της υψηλής κουλτούρας όσο και εκείνους της λαϊκής: ο κινηματογράφος εμπνέεται από τον Σαίξπηρ, τον μεταφέρει στο σήμερα ή έλκεται από τον μύθο του και μεταφέρει ακέραια την ιδιότυπη, πληθωρική, άκρως ποιητική γλώσσα του.
Ο William Shakespeare ήταν Άγγλος ποιητής και θεατρικός συγγραφέας. Γεννήθηκε τον Απρίλιο του 1564 και πέθανε στις 23 Απριλίου του 1616 σε ηλικία 52 ετών.
Ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ είναι ο σημαντικότερος Άγγλος ποιητής και θεατρικός συγγραφέας που έγραψε στην αγγλική γλώσσα και ένας από τους σημαντικότερους δραματουργούς παγκοσμίως. Γνωρίζουμε μόνο την ημερομηνία της βάπτισής του, που είναι η 26 Απριλίου 1564.
Συχνά αποκαλείται εθνικός ποιητής της Αγγλίας και “Βάρδος του Έιβον”. Τα σωζόμενα έργα του, συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων συνεργασιών, αποτελούνται από περίπου 38 θεατρικά έργα, 154 σονέτα, δύο μεγάλα αφηγηματικά ποιήματα και πολλά άλλα ποιήματα. Τα έργα του έχουν μεταφραστεί στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου και ερμηνεύονται περισσότερο συχνά από τα έργα οποιουδήποτε άλλου θεατρικού συγγραφέα.
Δεν έχουν σωθεί παρά λίγες καταγραφές για την ιδιωτική ζωή του Σαίξπηρ και έχουν σημειωθεί σημαντικές εικασίες για ζητήματα όπως η εξωτερική του εμφάνιση, η σεξουαλικότητά του, οι θρησκευτικές του πεποιθήσεις και κατά πόσον τα έργα που του αποδίδονται είναι γραμμένα από άλλους.
Ο Σαίξπηρ έγραψε τα περισσότερα από τα γνωστά έργα του μεταξύ του 1589 και του 1613 και κατάφερε να χειριστεί με απόλυτη δεξιοτεχνία τόσο την κωμωδία όσο και το δράμα και την τραγωδία. Τα έργα του διαπνέονται από μια βαθιά κατανόηση της ανθρώπινης φύσης και παραμένουν επίκαιρα. Η επίδρασή του, ειδικότερα στην αγγλική λογοτεχνία, θεωρείται τεράστια. Οι Ρομαντικοί αναγνώρισαν την ιδιοφυΐα του και οι Βικτωριανοί τον λάτρεψαν κατά τρόπο που ο Τζορτζ Μπέρναρντ Σω αποκάλεσε “βαρδολατρεία”.
Τα πρώτα χρόνια
Πολλοί ιστορικοί συμφωνούν πως ο ηθοποιός, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Ουίλιαμ Σαίξπηρ αποτελεί πράγματι ένα και μοναδικό πρόσωπο, όπως πιστοποιούν σημαντικά ιστορικά ευρήματα.
Ο Σαίξπηρ γεννήθηκε στο χωριό Στράτφορντ-απόν-Έιβον (ή απλά Στράτφορντ) το 1564. Κανονικά, η ακριβής ημερομηνία γέννησης παραμένει έως σήμερα άγνωστη. Η μόνη γνωστή πληροφορία που υπάρχει σχετικά είναι πως η βάπτισή του έγινε στις 26 Απριλίου, όπως καταγράφεται στα μητρώα εκκλησίας του Στράτφορντ. Επιπλέον, είναι γνωστό πως την εποχή εκείνη η τελετή της βάφτισης γινόταν λίγες μόνο ημέρες μετά τη γέννηση. Παραδοσιακά έχει επικρατήσει να θεωρείται ως ημερομηνία γέννησης του Σαίξπηρ η 23η Απριλίου, ημέρα του Αγίου Γεωργίου. Η ημερομηνία αυτή, η οποία προέρχεται από μία λανθασμένη εκτίμηση ενός μελετητή του 18ου αιώνα, αποδείχθηκε ελκυστική για τους βιογράφους δεδομένου ότι ο Σαίξπηρ πέθανε στις 23 Απριλίου του 1616.
Ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ ήταν το τρίτο από τα οκτώ παιδιά και ο μεγαλύτερος επιζών γιος του Τζων Σαίξπηρ και της Μαίρης Άρντεν. Η Μαίρη Άρντεν ήταν κόρη ενός εύπορου γαιοκτήμονα και ο Τζων Σαίξπηρ ήταν ένας από τους προύχοντες του χωριού. Ο Τζων Σαίξπηρ ανήκε επίσης στο σωματείο των κατασκευαστών γαντιών αλλά συμμετείχε και σ’ άλλες επιχειρήσεις, όπως στο εμπόριο δερμάτων. Είχε πολιτικές γνωριμίες και αρκετές φορές διορίστηκε σε ανώτερες θέσεις. Για ένα διάστημα μάλιστα, όταν ο Ουίλιαμ ήταν 4 ετών, υπήρξε δήμαρχος του Στράτφορντ.
Σαν μέλος λοιπόν μίας τόσο εξέχουσας οικογένειας ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ έμαθε από πολύ μικρός να γράφει και να διαβάζει. Αν και δεν έχουν σωθεί παρουσιολόγια εκείνης της περιόδου, οι περισσότεροι βιογράφοι συμφωνούν ότι ο Σαίξπηρ πιθανότατα εκπαιδεύτηκε στο Νέο Σχολείο του Στράτφορντ, το οποίο ιδρύθηκε το 1553 από το βασιλιά Εδουάρδο ΣΤ’. Κατά τη διάρκεια της Ελισαβετιανής εποχής, τα σχολεία διέφεραν μεταξύ τους ως προς την ποιότητα αλλά το πρόγραμμα σπουδών υπαγορεύτηκε με νόμο σε όλη την Αγγλία και το σχολείο παρείχε κλασική παιδεία και εντατική εκπαίδευση στη Λατινική γλώσσα. Έχοντας μελετηρό χαρακτήρα, ο Σαίξπηρ διάβαζε πολύ στα νεανικά του χρόνια, αν και δεν έγραφε πολύ. Τον περισσότερο καιρό του τον περνούσε μελετώντας Λατινικά απαγγέλλοντας απ’ έξω μεγάλα αποσπάσματα από ποιήματα. Χωρίς να το μαντεύει, ακόνιζε έτσι τη μνήμη του και την ομιλία του, στοιχεία απαραίτητα για τη μετέπειτα σταδιοδρομία του ως ηθοποιός.
Το Νοέμβριο του 1582 ο Σαίξπηρ παντρεύτηκε την κατά οκτώ χρόνια μεγαλύτερή του, Ανν Χάθαγουεϊ. Έξι μήνες αργότερα απέκτησαν μία κόρη, τη Σουζάνα, η οποία βαπτίστηκε στις 26 Μαΐου του 1583, ενώ σχεδόν δύο χρόνια αργότερα, στις 2 Φεβρουαρίου του 1585, καταγράφεται η βάπτιση των δύο δίδυμων παιδιών τους, του Χάμνετ και της Τζούντιθ. Ο Χάμνετ πέθανε από άγνωστα αίτια σε ηλικία 11 ετών και τάφηκε στις 11 Αυγούστου του 1596.
Μετά τη γέννηση των διδύμων, ο Σαίξπηρ άφησε ελάχιστα ιστορικά ίχνη μέχρι που το 1592 αναφέρεται ως μέλος της θεατρικής σκηνής του Λονδίνου. Οι μελετητές αναφέρονται στα χρόνια μεταξύ του 1585 και του 1592 ως τα “χαμένα χρόνια” του Σαίξπηρ. Πολλά έχουν γραφτεί για τις προσπάθειες του Σαίξπηρ να επιβληθεί ως ηθοποιός και συγγραφέας στο Λονδίνο, αλλά ελάχιστα αποδίδουν την πραγματικότητα.
Μία ιστορία του 18ου αιώνα φέρει τον Σαίξπηρ να ξεκινά τη θεατρική του καριέρα ως ιπποκόμος που κέρδιζε τα προς το ζην φυλάσσοντας τα άλογα των πλούσιων θεατών και των αφεντικών των θεάτρων. Εντούτοις δεν υπάρχει κανένα ιστορικό στοιχείο που να αποδεικνύει ότι ο Σαίξπηρ βρέθηκε σ’ αυτή τη θέση. Αντιθέτως, στα 28 του χρόνια ήταν πλέον ένας φτασμένος ηθοποιός. Και ως τα 52 του, που πέθανε, ήταν πάντα δημοφιλής και περιζήτητος.
Λονδίνο και θεατρική σταδιοδρομία
Δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς άρχισε να γράφει ο Σαίξπηρ αλλά αναφορές της εποχής του και αρχεία παραστάσεων δείχνουν ότι κάποια από τα έργα του είχαν ανέβει στη λονδρέζικη σκηνή από το 1592. Οι βιογράφοι θεωρούν ότι η καριέρα του πρέπει να άρχισε μετά τα μέσα της δεκαετίας του 1580. Αργότερα ο Σαίξπηρ καθώς και όλη η θεατρική ομάδα στην οποία ανήκε, τελούσε υπό την εύνοια της βασίλισσας Ελισάβετ Α’ της Αγγλίας. Συχνά έπαιζαν μπροστά στη βασίλισσα και την αυλή της τις μέρες των Χριστουγέννων ή άλλων εορτών. Ο Αρχιθαλαμηπόλος της Ελισάβετ ήταν ο ανάδοχός τους γι’ αυτό και τους έλεγαν “οι Άνθρωποι του Αρχιθαλαμηπόλου” (The Lord Chamberlain’s Men). Τα έργα του Σαίξπηρ εκτελούνταν μόνο από τους Lord Chamberlain’s Men, οι οποίοι ήταν πλέον η κορυφαία θεατρική ομάδα του Λονδίνου.
Μετά το θάνατο της Ελισάβετ Α’ το 1603, βασιλιάς της Αγγλίας ανέλαβε ο Ιάκωβος Α’. Όταν ο νέος βασιλιάς ήρθε στο Λονδίνο, ο Σαίξπηρ μαζί με άλλους εκλεκτούς ηθοποιούς και συγγραφείς της χώρας τον υποδέχτηκε στην είσοδο της πόλης. Ευτυχώς για τον Σαίξπηρ ο βασιλιάς Ιάκωβος αγαπούσε το θέατρο το ίδιο όπως κι η προκάτοχός του. Διανοούμενος ο ίδιος υποστήριζε τη φιλολογία και προστάτευε τις τέχνες. Δέκα μέρες μετά τη στέψη του ο βασιλιάς πήρε επίσημα υπό την προστασία του τον θίασο του Σαίξπηρ. Από τότε η θεατρική ομάδα μετονομάστηκε σε “οι Άνθρωποι του Βασιλιά” (The King’s Men).
Αρκετά νομικά έγγραφα της εποχής καταγράφουν επενδύσεις και αγορές ακινήτων που έκανε ο Σαίξπηρ, γεγονός που πιστοποιεί πως στη διάρκεια αυτής της περιόδου κέρδισε αρκετά χρήματα. Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι το 1597 απέκτησε το New Place, το οποίο ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο σπίτι στο Στράτφορντ. Το 1599, ο Σαίξπηρ και άλλα μέλη του θιάσου έχτισαν το δικό τους θέατρο στη νότια όχθη του ποταμού Τάμεση και το ονόμασαν Γκλομπ (Globe). Το 1608 ανέλαβαν επίσης το θέατρο Μπλακφράιαρς (Blackfriars).
Κάποια από τα έργα του Σαίξπηρ άρχισαν να δημοσιεύονται από το 1594. Το 1598, και καθώς είχε γίνει ήδη γνωστός, το όνομα του Σαίξπηρ άρχισε να εμφανίζεται και στα εξώφυλλα. Παρά την επιτυχία του ως δραματουργός, ο Σαίξπηρ συνέχισε να παίζει τόσο στα δικά του έργα όσο και σε έργα άλλων δραματουργών.
Ο ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Μπεν Τζόνσον τον αναφέρει στους ηθοποιούς που έπαιξαν σε δικά του έργα γι’ αυτό και η απουσία του ονόματός του από τον κατάλογο των ηθοποιών που έπαιξαν το 1605 στο “Βολπόνε” έχει εκληφθεί από ορισμένους μελετητές ως ένδειξη ότι η καριέρα του Σαίξπηρ ως ηθοποιού πλησίαζε στο τέλος της. Ωστόσο αργότερα ο Σαίξπηρ εμφανίζεται ως ένας από τους κυριότερους ηθοποιούς σε έργα τα οποία ανέβηκαν για πρώτη φορά στη σκηνή μετά το “Βολπόνε”, αν και δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα ποιους ρόλους έπαιξε.
Κατά τη διάρκεια της καριέρας του, ο Σαίξπηρ μοίραζε το χρόνο του μεταξύ του Λονδίνου και του Στράτφορντ. Το 1596, τη χρονιά πριν αγοράσει το New Place στο Στράτφορντ, ο Σαίξπηρ ζούσε στην ενορία της Αγίας Ελένης στο Μπίσοπσγκεϊτ του Λονδίνου, βόρεια του ποταμού Τάμεση. Μετακόμισε στην άλλη μεριά του Τάμεση, στο Σάουθγουορκ του Λονδίνου, το 1599, δηλαδή τη χρονιά που κατασκευάστηκε το θέατρο Γκλομπ. Το 1604 μετακόμισε και πάλι βόρεια του ποταμού, σε μία περιοχή με πολλά ωραία σπίτια βόρεια του Καθεδρικού ναού του Αγίου Παύλου. Εκεί νοίκιαζε δωμάτια από έναν Γάλλο Ουγενότο που κατασκεύαζε περούκες για κυρίες.
Τα τελευταία χρόνια
Μετά το 1606 ο Σαίξπηρ έγραψε λίγα έργα και κανένα δεν αποδίδεται σ’ αυτόν μετά το 1613. Πέθανε στις 23 Απριλίου του 1616 αφήνοντας πίσω του τη σύζυγό του και δύο κόρες.
Στη διαθήκη του, ο Σαίξπηρ άφησε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του στη μεγαλύτερη κόρη του, Σουζάνα, ενώ αναφέρεται ελάχιστα στη σύζυγό του, Άν, η οποία πιθανότατα δικαιούνταν αυτομάτως το ένα τρίτο της περιουσίας. Συγκεκριμένα έγραψε ότι της αφήνει “το δεύτερο καλύτερό μου κρεβάτι”, ένα κληροδότημα που έχει οδηγήσει σε πολλές εικασίες. Μερικοί μελετητές βλέπουν το κληροδότημα αυτό ως προσβολή για την Άν, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι το δεύτερο καλύτερο κρεβάτι είναι το γαμήλιο κρεβάτι και επομένως το κληροδότημα είναι πλούσιο σε σημασία.
Ο Σαίξπηρ τάφηκε δύο ημέρες μετά το θάνατό του, στο ιερό της εκκλησίας της Αγίας Τριάδας στο Στράτφορντ-απόν-Έιβον. Στον τάφο του τοποθετήθηκε έπειτα από δική του επιθυμία μία επιγραφή, λαξευμένη στην πέτρινη πλάκα που καλύπτει τον τάφο. Η επιγραφή περιλαμβάνει μία κατάρα ενάντια στη μετακίνηση των οστών του, η οποία και αποφεύχθηκε επιμελώς κατά τη διάρκεια της αποκατάστασης του ναού το 2008.
Η επιγραφή γράφει:
Good frend for Iesvs sake forbeare,
To digg the dvst encloased heare.
Bleste be ye man yt spares thes stones,
And cvrst be he yt moves my bones.
και σε ελεύθερη μετάφραση:
Καλέ φίλε, στο όνομα του Θεού συγκρατήσου,
Από το να σκάψεις τη σκόνη που εσωκλείεται εδώ.
Ευλογημένος ας είναι όποιος ήσυχες αφήσει αυτές τις πέτρες,
Και καταραμένος ας είναι όποιος μετακινήσει τα κόκαλά μου.
Σχετικά με την επιγραφή αυτή, καλλιεργήθηκε ένας μύθος, σύμφωνα με τον οποίο αδημοσίευτα έργα του Σαίξπηρ πιθανόν να βρίσκονται εντός του τάφου. Μέχρι σήμερα δεν έχει αποπειραθεί να διαπιστωθεί η αλήθεια αυτής της υπόθεσης.
Πριν από το 1623, στο βόρειο τοίχο του ναού της Αγίας Τριάδας στήθηκε ένα ταφικό μνημείο του Σαίξπηρ που τον απεικονίζει την ώρα που γράφει. Η επιγραφή τον συγκρίνει με τον Νέστορα, τον Σωκράτη και τον Βιργίλιο.
Τα έργα του
Τα πρώτα καταγεγραμμένα έργα του Σαίξπηρ είναι ο “Ριχάρδος Γ'” και τα τρία μέρη του “Ερρίκου ΣΤ'”, τα οποία γράφτηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1590, σε μία εποχή που το ιστορικό δράμα ήταν της μόδας. Ωστόσο τα έργα του Σαίξπηρ είναι δύσκολο να χρονολογηθούν και οι μελέτες των κειμένων του δείχνουν ότι ο “Τίτος Ανδρόνικος”, η “Κωμωδία των Παρεξηγήσεων”, το “Ημέρωμα της Στρίγκλας” και οι “Δύο Άρχοντες από τη Βερόνα” ανήκουν επίσης στην πρώτη περίοδο του Σαίξπηρ. Οι πρώτες ιστορίες του, οι οποίες αντλήθηκαν από τα “Χρονικά της Αγγλίας, Σκωτίας και Ιρλανδίας” του Ραφαήλ Χόλινσεντ, δραματοποιούν τα καταστροφικά αποτελέσματα της αδύναμης ή διεφθαρμένης εξουσίας και έχουν ερμηνευθεί ως δικαιολόγηση της προέλευσης του Οίκου των Τυδώρ.
Τα πρώτα έργα ήταν επηρεασμένα από τα έργα άλλων Ελισαβετιανών δραματουργών, από τις παραδόσεις του μεσαιωνικού δράματος και από τα έργα του Σενέκα. Η “Κωμωδία των Παρεξηγήσεων” βασίστηκε επίσης σε κλασικά μοντέλα, αλλά δεν βρέθηκε καμία πηγή για το “Ημέρωμα της Στρίγκλας”, αν και σχετίζεται μ’ ένα άλλο έργο με τον ίδιο τίτλο και μπορεί να προέρχεται από τη λαϊκή παράδοση. Όπως οι “Δύο Άρχοντες από τη Βερόνα”, όπου δύο φίλοι φαίνεται να εγκρίνουν το βιασμό, έτσι και η ιστορία της Στρίγκλας, όπου το ανεξάρτητο πνεύμα μιας γυναίκας εξημερώνεται από έναν άντρα, προβληματίζουν μερικές φορές τους σύγχρονους κριτικούς και σκηνοθέτες.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1590, οι πρώιμες κλασικές και ιταλικού τύπου κωμωδίες του Σαίξπηρ παραχωρούν τη θέση τους στη ρομαντική ατμόσφαιρα των σημαντικότερων κωμωδιών του. Το “Όνειρο Θερινής Νυκτός” είναι ένα πνευματώδες μείγμα ρομαντισμού, μαγείας και κωμικών σκηνών. Η επόμενη κωμωδία του Σαίξπηρ, ο εξίσου ρομαντικός “Έμπορος της Βενετίας”, απεικονίζει τον εκδικητικό Εβραίο τοκογλύφο Σάιλοκ με τρόπο που αντανακλά τις απόψεις εκείνης της εποχής αλλά στα σημερινά ακροατήρια μπορεί να φαίνεται υποτιμητικός. Τα έξυπνα λογοπαίγνια του “Πολύ κακό για το τίποτα”, το μαγευτικό περιβάλλον του “Όπως Αγαπάτε” και το ζωντανό γλέντι της “Δωδέκατης Νύχτας” ολοκληρώνουν τη σειρά των μεγάλων κωμωδιών του Σαίξπηρ.
Μετά τον λυρικό “Ριχάρδο Β'”, ο οποίος είναι γραμμένος σχεδόν εξ ολοκλήρου σε ομοιοκατάληκτο στίχο, ο Σαίξπηρ εισήγαγε την κωμωδία πρόζας στα έργα “Ερρίκος Δ΄” (1ο και 2ο μέρος) και “Ερρίκος Ε΄”, περί τα τέλη της δεκαετίας του 1590.
Οι χαρακτήρες του γίνονται όλο και περισσότερο σύνθετοι και εναλλάσσοντας επιδέξια κωμικές και σοβαρές σκηνές, πρόζα και ποίηση, επιτυγχάνει την αφηγηματική ποικιλία του ώριμου έργου του. Η περίοδος αυτή αρχίζει και τελειώνει με δύο τραγωδίες: το “Ρωμαίος και Ιουλιέτα”, το διάσημο ρομαντικό δράμα για την εφηβεία, την αγάπη και το θάνατο, και τον “Ιούλιο Καίσαρα” -βασισμένο σε μία μετάφραση που έκανε το 1579 ο σερ Τόμας Νορθ στο έργο του Πλούταρχου “Βίοι Παράλληλοι”- που εισήγαγε ένα νέο είδος δράματος.
Στις αρχές του 17ου αιώνα, ο Σαίξπηρ έγραψε τις κωμωδίες “Με το Ίδιο Μέτρο”, “Τρωίλος και Χρυσηίδα” και “Τέλος Καλό Όλα Καλά” καθώς και μερικές από τις πιο γνωστές τραγωδίες του. Πολλοί κριτικοί πιστεύουν ότι οι μεγαλύτερες τραγωδίες του Σαίξπηρ αντιπροσωπεύουν την αιχμή της τέχνης του.
Ο Άμλετ, ο ήρωας της διάσημης ομώνυμης τραγωδίας του Σαίξπηρ, πιθανότατα έχει συζητηθεί περισσότερο από κάθε άλλο σαιξπηρικό χαρακτήρα, ειδικά για τον περίφημο μονόλογό του “Να ζει κανείς ή να μη ζει, ιδού η απορία”. Σε αντίθεση με τον εσωστρεφή Άμλετ, του οποίου ο δισταγμός αποδεικνύεται μοιραίος, οι ήρωες των τραγωδιών που ακολούθησαν, ο Οθέλλος και ο Βασιλιάς Ληρ, χαρακτηρίζονται από τη βιαστική και λανθασμένη εκτίμησή τους. Η εξέλιξη των τραγωδιών του Σαίξπηρ εξαρτάται συχνά από τέτοια μοιραία λάθη ή μειονεκτήματα, τα οποία ανατρέπουν την τάξη των πραγμάτων και καταστρέφουν τον ήρωα κι εκείνους που αγαπά. Στον “Οθέλλο”, ο κακόβουλος Ιάγος προκαλεί τη ζηλοτυπία του Οθέλλου, ο οποίος φτάνει στο σημείο να δολοφονήσει την αθώα γυναίκα του που τον αγαπά.
Στο “Βασιλιά Ληρ”, ο βασιλιάς διαπράττει το τραγικό λάθος να παραιτηθεί από το θρόνο του σηματοδοτώντας την έναρξη των γεγονότων που οδηγούν στη δολοφονία της κόρης του και στο βασανισμό και τη τύφλωση του Κόμη του Γκλόστερ. Στον “Μάκβεθ”, τη μικρότερη τραγωδία του Σαίξπηρ, η ανεξέλεγκτη φιλοδοξία υποκινεί τον Μάκβεθ και τη σύζυγό του, Λαίδη Μάκβεθ, να δολοφονήσουν το νόμιμο βασιλιά και να σφετεριστούν το θρόνο, μέχρι που καταστρέφονται από τις ενοχές τους. Οι τελευταίες μεγάλες τραγωδίες του Σαίξπηρ, “Αντώνιος και Κλεοπάτρα” και “Κοριολανός”, περιέχουν μερικά από τα καλύτερα ποιήματά του και θεωρήθηκαν ως οι πιο επιτυχημένες τραγωδίες του από τον ποιητή και κριτικό Τόμας Στερνς Έλιοτ.
Στην τελευταία του περίοδο, ο Σαίξπηρ στράφηκε στο ρομαντισμό και στην ιλαροτραγωδία και ολοκλήρωσε άλλα τρία μεγάλα έργα: “Κυμβελίνος”, “Το Χειμωνιάτικο Παραμύθι” και “Η Τρικυμία”, καθώς και τον κατόπιν συνεργασίας “Περικλή”. Λιγότερο ζοφερά από τις τραγωδίες του, αυτά τα τέσσερα έργα είναι πιο σοβαρά σε ύφος από τις κωμωδίες της δεκαετίας του 1590 και τελειώνουν με συμφιλίωση και συγχώρεση των δυνητικά τραγικών λαθών.
Ορισμένοι σχολιαστές έχουν δει αυτή την αλλαγή στη διάθεση ως απόδειξη μιας πιο γαλήνιας άποψης της ζωής από την πλευρά του Σαίξπηρ, αλλά μπορεί να αντικατοπτρίζει απλώς τη θεατρική μόδα της εποχής. Ο Σαίξπηρ συνεργάστηκε με άλλο δραματουργό σε δύο επιπλέον σωζόμενα έργα: τον “Ερρίκο Η΄” και το “Οι Δύο Συγγενείς Άρχοντες”.
Τα “Σονέτα” δημοσιεύτηκαν το 1609 και ήταν τα τελευταία μη δραματικά έργα του Σαίξπηρ που εκδόθηκαν. Οι μελετητές δεν είναι βέβαιοι για το πότε γράφτηκε το καθένα από τα 154 σονέτα, αλλά τα στοιχεία δείχνουν ότι ο Σαίξπηρ έγραφε σονέτα σε όλη τη διάρκεια της καριέρας του για ένα ιδιωτικό αναγνωστικό κοινό.
Σύμφωνα με κάποιους αναλυτές ο Σαίξπηρ σχεδίαζε να εκδώσει δύο αντίθετες σειρές: μία για την ανεξέλεγκτη επιθυμία για μία παντρεμένη γυναίκα και μία για την πολύπλοκη αγάπη για ένα νεαρό άντρα. Παραμένει ασαφές αν τα στοιχεία αυτά αντιπροσωπεύουν πραγματικά άτομα ή αν το συγγραφικό “εγώ” με το οποίο απευθύνεται σ’ αυτούς αντιπροσωπεύει τον ίδιο τον Σαίξπηρ. Πάντως η έκδοση του 1609 αφιερώθηκε σε κάποιον κύριο “W. H.”, ο οποίος πιστώνεται ως “ο μόνος γεννήτορας” των ποιημάτων.
Δεν είναι γνωστό αν αυτό γράφτηκε από τον ίδιο τον Σαίξπηρ ή από τον εκδότη, του οποίου τα αρχικά εμφανίζονται στο κάτω μέρος της σελίδας όπου γράφτηκε η αφιέρωση. Επίσης δεν είναι γνωστό ούτε ποιος ήτανε ο κύριος W. H., παρά τις πολυάριθμες θεωρίες, ούτε αν ο Σαίξπηρ είχε δώσει την άδειά του για τη δημοσίευση των σονέτων. Οι κριτικοί επαινούν τα Σονέτα ως μία βαθιά περισυλλογή σχετικά με τη φύση του έρωτα, το ερωτικό πάθος, το θάνατο και το χρόνο.
Διάσημες φράσεις
*Άμλετ
Κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Δανίας.
Something is rotten in the state of Denmark.
Λόγια, λόγια, λόγια.
Words, words, words!
Να ζει κανείς ή να μη ζει-ιδού η απορία
To be, or not to be, — that is the question.
Οράτιε, υπάρχουν πράγματα σε αυτόν τον κόσμο που ούτε εμείς δεν μπορούμε να διανοηθούμε.
There are more things in heaven and earth, Horatio,
Than are dreamt of in your philosophy.
Καλησπέρα και καλή βραδιά, γεια σου ομορφιά
Good morning and good night, hello beautiful
*Ο Έμπορος της Βενετίας (1596–7)
Ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός.
All that glisters is not gold.
πράξη ΙΙ, σκηνή VII
*Ρωμαίος και Ιουλιέτα
Τι είναι ένα όνομα; Αυτό που εμείς αποκαλούμε τριαντάφυλλο/ Με οποιοδήποτε άλλο όνομα θα μύριζε εξίσου γλυκά.
*Ριχάρδος ο 3ος
Το βασίλειό μου για ένα άλογο
My kingdom for a horse!
*Μάκβεθ
Τη ζωή! αυτή την ασήμαντη. Στην τύχη, ευκαιρία για ένα άγνωστο άνεργο ηθοποιό, που μέσα σε δέκα λέξεις, μέσα σε δέκα λέξεις, που είναι όλος κι όλος, ο ρόλος του, και μόνο για μία!, για μία παράσταση. Μέσα σε δέκα ανοησίες στριμώχνει, ξεπουλάει όλη του την ψυχή, κι αυτό ήταν: τελείωσε. Και ο ρόλος και η ψυχή. Και μένει η ζωή. Και την ζωή τη ζει, ένα γεννημένος ηλίθιος που χτυπιέται και ουρλιάζει από θυμό, χωρίς να ξέρει με τι. Γιατί θύμωσε.
*Χωρίς πηγή
Αυτός που πεθαίνει, με το θάνατό του ξεπληρώνει κάθε του χρέος.
Πολύ κακό για το τίποτα.
Much ado about nothing.
Συζυγική ζωή
Ο Σαίξπηρ μπορεί να έγραψε κάποια απ’ τα πιο ρομαντικά κείμενα στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, αλλά στην προσωπική του ζωή ήταν μάλλον κυνικός σύζυγος. Παντρεύτηκε την Αν Χάθαγουεϊ το 1582, σε ηλικία 18 ετών. Η Αν ήταν εννιά χρόνια μεγαλύτερή του και στον γάμο τους ήταν ήδη τριών μηνών έγκυος. Πολλοί λένε ότι ο Σαίξπηρ αναγκάστηκε να παντρευτεί την Αν, ακριβώς για αυτό το λόγο και ότι η «παγίδα» που του είχε στήσει, τον οδήγησε στη μετέπειτα αδιαφορία του.
Η πρώτη τους κόρη, Σουζάνα, γεννήθηκε έξι μήνες μετά το γάμο τους. Δύο χρόνια μετά, ακολούθησαν τα δίδυμα, Χάμνετ και Τζούντιθ.
Τα χαμένα χρόνια
Η περίοδος από τη γέννηση των διδύμων, το 1585, μέχρι την πρώτη του εμφάνιση ως ηθοποιού το 1592, είναι γνωστή ως «Τα Χαμένα Χρόνια». Κανείς δε γνωρίζει ακριβώς πότε ο Σαίξπηρ πήγε στο Λονδίνο. Το σίγουρο είναι, ότι ο συγγραφέας αφιέρωσε μία δεκαετία στην οικογένειά του, πριν τους εγκαταλείψει, για να κάνει καριέρα ως ηθοποιός στην πρωτεύουσα. Η Αν Χάθαγουεϊ. Η δικαιολογία ότι έφυγε «στην ξενιτιά», για να βρει χρήματα να ζήσει την οικογένειά του δεν ευσταθεί, γιατί πήρε μια πολύ καλή προίκα. Όλα δείχνουν, πως η «ρομαντική ψυχή» πίσω απ’ τον «Ρωμαίο και την Ιουλιέτα», ήθελε απλώς να ακολουθήσει τις φιλοδοξίες του, αδιαφορώντας για τους ανθρώπους που άφηνε πίσω.
Έζησε μόνος του για τουλάχιστον είκοσι χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτών των δεκαετιών δεν έλειψαν οι ερωτικοί δεσμοί, ούτε τα εξώγαμα παιδιά, τα οποία συνήθιζε να αποκαλεί «βαφτιστήρια». Επέστρεψε στην οικογένειά του το 1613, λίγα χρόνια πριν από τον θάνατό του, το 1616. Στη διαθήκη του αναφέρει τη γυναίκα του μόλις μία φορά. Συγκεκριμένα έγραψε, ότι της αφήνει «το δεύτερο καλύτερο κρεβάτι με τα έπιπλα». Πολλοί υποστηρίζουν ότι αυτό δεν αποδεικνύει κάτι, καθώς ως σύζυγός του, η Αν θα κληρονομούσε το ένα τρίτο της περιουσίας του, ούτως ή άλλως. Ό,τι την είχε παρατήσει είκοσι χρόνια όμως, σίγουρα κάτι σημαίνει.
Μία εκδοχή αναφέρει, ότι ο λόγος που ο Σαίξπηρ εγκατέλειψε τη γυναίκα του, ήταν ένας παθιασμένος έρωτας με ένα αγόρι, στο οποίο αφιέρωσε όλο το συγγραφικό του έργο. Η συγκεκριμένη θεωρία δεν έχει τεκμηριωθεί, όπως συνέβη με τον Κιτ Μάρλοου, που ήταν ένας εξίσου μεγάλος συγγραφέας, σύγχρονος με τον Σαίξπηρ και υπάρχει πλήθος στοιχείων για την ομοφυλοφιλία του…
Μια ματιά στα πιο ενδιαφέροντα γεγονότα της ζωής του
1. Ουδείς γνωρίζει πότε ακριβώς γεννήθηκε
Δεν υπάρχει καμία επίσημη καταχώριση για το πότε ακριβώς γεννήθηκε ο Σαίξπηρ. Έχει καταγραφεί ωστόσο, ότι η βάπτισή του έγινε στις 26 Απριλίου του 1564. Δεδομένου ότι οι βαπτίσεις των μωρών εκείνη την εποχή γίνονταν λίγες μόνο ημέρες μετά από τη γέννησή τους, είναι πιθανό να γεννήθηκε την ίδια ημερομηνία που πέθανε: Στις 23 Απριλίου.
2. Παντρεύτηκε σε νεαρή ηλικία
Ήταν 18 χρονών όταν παντρεύτηκε την Αν Χάθαγουεϊ, που ήταν μεγαλύτερή του κατά οκτώ χρόνια. Ο γάμος με μεγαλύτερη γυναίκα ήταν μία μάλλον αμφιλεγόμενη επιλογή την εποχή εκείνη, ιδίως εάν ληφθεί υπόψιν ότι η Αν ήταν ήδη έγκυος. Το πρώτο τους παιδί, η Σουζάνα, γεννήθηκε 6 μήνες μετά τον γάμο τους.
3. Ένα από τα παιδιά του πέθανε
Μετά τη γέννηση της Σουζάνα, η Χάθαγουεϊ έμεινε ξανά έγκυος και γέννησε δίδυμα το 1585, την Τζούντιθ και τον Χάμετ. Ο Χάμετ πέθανε σε ηλικία 11 ετών τον Αύγουστο του 1596. Η απώλεια του παιδιού συγκλόνισε τον Σαίξπηρ.
4. Δεν υπάρχουν άμεσοι απόγονοι του Σαίξπηρ εν ζωή σήμερα
Η μεγαλύτερη κόρη του Σαίξπηρ, η Σουζάνα, έκανε ένα παιδί, την Ελίζαμπεθ, το 1608. Η Ελίζαμπεθ παντρεύτηκε δύο φορές αλλά δεν έκανε παιδί με κανέναν από τους συζύγους της. Η άλλη του κόρη, η Τζούντιθ, παντρεύτηκε και έκανε τρεις γιους. Όλοι όμως πέθαναν πριν προλάβουν να παντρευτούν και κάνουν παιδιά.
5. Τα χαμένα χρόνια
Ουδείς γνωρίζει τι έκανε κατά τη διάρκεια των «χαμένων χρόνων» (1578-1582 και 1585-1592), παρότι οι «θεωρίες» είναι πολλές. Άλλες αναφέρουν ότι ήταν δάσκαλος στη γενέτειρά του, το Stratford-Upon-Avon, άλλες χασάπης, άλλες βοηθός δικηγόρου, άλλες στρατιώτης ή, ότι κατέφυγε στο Λονδίνο ενώ είχε γίνει λαθροθήρας ελαφιών, ισχυρισμός που δεν αποδεικνύεται, καθώς πέρασε από στόμα σε στόμα μέσα στον χρόνο.
6. Ο πατέρας του ήταν δοκιμαστής μπίρας
Ο Σαίξπηρ ήταν ένα από τα 8 παιδιά του Τζον Σαίξπηρ και της Μαίρη Αρντέν. Ο πατέρας του είχε πολλές δουλειές, μεταξύ των οποίων αγρότης. Είχε επίσης αναδειχθεί σε «δημοτικό δοκιμαστή μπίρας».
7. Τα περισσότερα μέλη της οικογένειάς του ήταν αναλφάβητα
Μπορεί ο Σαίξπηρ να έμεινε στην ιστορία για την ευγλωττία του και το ταλέντο (εκτός των άλλων) στη χρήση της αγγλικής γλώσσας, ωστόσο πιστεύεται ότι τα περισσότερα μέλη της οικογένειάς του ήταν αναλφάβητοι -όπως άλλωστε και ο περισσότερος κόσμος εκείνη την εποχή. Σίγουρα ήταν ο πατέρας του, ο οποίος υπέγραφε με ένα σημάδι. Πιστεύεται επίσης ότι ούτε η γυναίκα του και τα παιδιά του ήξεραν να διαβάζουν και να γράφουν.
8. Καθημερινές φράσεις
Εκτός του ότι εισήγαγε τουλάχιστον 3.000 λέξεις στο αγγλικό λεξιλόγιο, έκθεση του Βρετανικού Συμβουλίου υπογραμμίζει ότι εάν δεν ήταν ο Σαίξπηρ, πολλές καθημερινές φράσεις, μεταξύ των οποίων «heart of gold», «wild goose chase», «faint-hearted», «break the ice» ή «love is blind», δεν θα λέγονταν.
9. Καλός στα οικονομικά
Ενώ είναι γνωστός για τα 37 έργα του, ο Σαίξπηρ ήταν καλός και στα επιχειρηματικά, με αρκετά ακίνητα στην κατοχή του, ενώ ήταν συνιδιοκτήτης στα θέατρα Globe και Blackfriars.
10. Μάλλον γράφουμε το όνομά του λάθος (τόσα πολλά χρόνια)
Ο τρόπος που γράφεται το όνομά του διαφέρει ανάλογα με την καταχώριση. Το «Shakespeare» είναι το πιο κοινό, ωστόσο το όνομά του έχει γραφτεί και ως Shappere και Shaxberd. Πάντως, σύμφωνα με το History.Com, ο ίδιος ποτέ δεν είχε γράψει το όνομά του όπως το γράφουμε σήμερα.
- Πηγές: wikipedia, www.mixanitouxronou.gr, https://tvxs.gr, Καθημερινή, Διαδίκτυο
