Πάνω: Inna Panasenko, Highheels romance
Την αντιλήφθηκα από το θρόισμά της. Είχαμε ορίσει τη συνάντησή μας στο Μουσείο Νεώτερης Κεραμικής. Στο χώρο που γίνονται οι πρόβες με την ομάδα της και όπου ήδη παρουσιάζεται η παράσταση που σκηνοθετεί, «Το Απόκρυφον Σημείον». Οι καλλίφωνες ηθοποιοί -τα «παιδιά της», όπως τις αποκαλεί- ακούγονταν να τραγουδούν τo «Le Tourbillon» της Jeanne Moreau. Θα σας την περιγράψω όσο πιο σύντομα και αμερόληπτα μπορώ. Εξαιρετικά όμορφη. Απέραντα κομψή. Απεριόριστα γενναιόδωρη ψυχή. Τρυφερή, μοναδική, συναρπαστική. Μια κυρία που σε καθηλώνει. Άνασσα πλήρης και φιλική. Μαϊστράλι δροσερό αλλά και σαρωτικό. Η Βενετία Μοσχόβου δεν αρκείται στη στέρεα ουσία του κόσμου τούτου. Η Βενετία Μοσχόβου αποκρυπτογραφεί τη διάχυτη πραγματικότητα που περιβάλλει τη ζωή. Η Βενετία Μοσχόβου ερευνά επίμονα κάτω από την επιφάνεια για να ανακαλύψει τη ζωγραφιά πίσω από την ύλη της. Συζητάμε επί παντός επιστητού. Μιλάει με φλόγα αλλά και σαφήνεια. Είτε με την εμπειρία της ευχαριστημένης γυναίκας, είτε με την επεξεργασμένη γνώση της δασκάλας. Η συνομιλία μαζί της είναι γεμάτη εκπλήξεις, μια αδιάκοπη περιπέτεια. Έχει το χάρισμα να σε μαγεύει. Σε κάνει να αναγνωρίζεις αυτό που νόμιζες πως αγνοείς. Κι η ίδια όμως μαγεύεται από τη διδασκαλία των ρόλων και από αυτό που μεταδίδει. Προσηλώνεται στο αντικείμενό της. Νομίζω πως η υπέρτατη ευτυχία της είναι να πραγματώνει το μη υπάρχον. Το χρώμα, η ποικιλία, το αλλόκοτο είναι σαγηνευτικά θέματα σπουδής και παιχνιδιού γι’ αυτήν. Κατανοεί με πάθος τη ζωή. Εξυμνεί και εξυψώνει τον άνθρωπο όπως αυτός είναι. Αγαπά και αποδέχεται άνευ όρων. Γίνεται μέντορας ζωής. Η Βενετία είναι τόσο ωραία, τόσο σίγουρη, τόσο γεμάτη αυτοπεποίθηση που δεν δέχεται να φωτογραφηθεί. Το cat is art (αν και με βαριά καρδιά) δεν μπορεί παρά να σεβαστεί τη γλυκιά επιθυμία της και, αντί φωτογραφιών της, δημοσιεύει έργα της διάσημης ζωγράφου Inna Panasenko που η ίδια μας πρότεινε, καθώς και φωτογραφίες από την παράστασή της. Συνθηκολογούμε ελπίζοντας σε μια επόμενη φορά…
Διαβάστε τη συνέντευξη.
Για τη ζεύξη
H προίκα της
* Γεννήθηκα στην όμορφη Αθήνα. Η αλήθεια είναι ότι κι από χαρακτήρα μόνο τα ωραία θυμάμαι. Δε θυμάμαι τα άσχημα. Αυτό που τώρα σκέφτομαι ότι είναι ένα από τα ωραιότερα πράγματα που έχω στις τσέπες μου, στην προίκα μου, είναι ότι έπαιξα πολύ σαν παιδί. Πάρα πολύ, κι είναι κάτι που δεν το αποχωρίζομαι ακόμα. Έπαιξα πολύ και τώρα καταλαβαίνω τη σημασία του γιατί βλέπω πολλά παιδιά που δεν έχουν παίξει.
Θύμησες παιδικές
* Θυμάμαι να ‘ναι όμορφη η παιδική μου ηλικία. Θυμάμαι τα ωραία μου φορέματα, θυμάμαι τα γενέθλιά μου, που μου έφερνε ο μπαμπάς μου ορχήστρα και μου τραγουδούσαν, και μου ‘χε κι ένα κουτί ωραίο, μεταξωτό από μέσα, που το άνοιγες κι έβγαινε ένα ωραίο φόρεμα. Αυτά τα θυμάμαι πολύ και τα κρατάω. Επίσης νομίζω ότι αν θυμάμαι την παιδική μου ηλικία ωραία, είναι γιατί στο Δημοτικό είχα τον ωραιότερο άνθρωπο του κόσμου για δασκάλα. Είχα στην Α’ Δημοτικού μια γυναίκα που νομίζω ότι με σημάδεψε πιο πολύ κι απ’ τους γονείς μου.
Τα παραμύθια της δασκάλας
Ένα αστείο παιδί
* Δεν είχα παρότρυνση να ασχοληθώ με την τέχνη. Δεν είχα όμως και ακύρωση. Επειδή ήμουν και είμαι ένα παιδί που κάνω τους άλλους να γελάνε, δεν θα μπορούσαν εύκολα να μου χαλάσουν χατίρι. Επειδή είμαι αστεία και δεν στενοχωριέμαι, δεν θυμώνω εάν μου πεις όχι, ε δε θα μου το χαλάσεις το χατίρι. Θα μου το κάνεις. Έτσι δεν είχα παρότρυνση αλλά δεν είχα και ακύρωση. Ήμουν και λίγο μόνη μου. Νομίζω ότι μεγάλωσα μόνη μου στην ουσία.
Δίχως παράπονο
* Έχω άλλα τέσσερα αδέρφια. Αλλά νομίζω ότι μεγάλωσα μόνη μου, δηλαδή κρυμμένη κάπου, να διαβάζω, να παίζω, να σχεδιάζω τα ρούχα μου, να ερωτεύομαι τα αγόρια στο σχολείο, να παίζω συνέχεια μαζί τους. Ήμουν ένα παιδί που έπαιζε πάρα πολύ με τα αγόρια. Τώρα παίζω με τα κορίτσια πολύ, τα αγόρια τα έχω για άλλο λόγο. Από τα παιδικά μου χρόνια δεν έχω παράπονο. Αλλά δεν έχω και με τη ζωή μου παράπονο. Νομίζω ότι αν την επόμενη στιγμή από τώρα μετατραπώ σ’ αυτό το τίποτα, σ’ αυτή τη σκόνη που λέμε, θα κλείσω τα μάτια μου ευχαριστημένη, γιατί αγάπησα κι αγαπήθηκα πολύ. Και δεν έχω παράπονο κανένα. Δεν με έχει βλάψει κανείς, δεν μου έχουν κάνει κακό. Κι αν συνέβη κάτι δεν το κατάλαβα. Μπορεί και να μην το κατάλαβα, αν έγινε κακό. Μαθαίνεις κι απ’ το κακό, οπότε δεν το χρέωσα σαν κακό, το είδα σαν ένα εμπόδιο, σαν κάτι δύσκολο και με έβαλε πάλι στην ίντριγκα πώς θα το ξεπεράσω. Οπότε μάλλον η ζωή μου είναι από τις ωραίες. Οι άντρες μού ‘χουν φερθεί ωραία. Δεν μου ‘χουν φερθεί άσχημα, δεν έχω κανένα παράπονο.
Η ανταπόδοση
Η κυρία Βούλα
* Από το Δημοτικό ακόμα, αυτή η δασκάλα, η κυρία Βούλα, το επίθετό της δεν το θυμάμαι, πήγαινε στο ραδιόφωνο και αντέγραφε έργα από εκεί, για να τα δώσει σ’ εμένα. Και δεν μου ‘δινε δύο στιχάκια, μου έδινε ένα ποίημα ολόκληρο. Έψαχνε για μένα πράγματα. Και μ’ έβαζε να με χειροκροτήσουν μέσα στην τάξη, της άρεσε, μ’ έβαζε να λέω ποιήματα, που μ’ άρεσε κι εμένα πάρα πολύ. Μ’ άρεσε η ποίηση και η μυθολογία. Αυτό που θυμάμαι να διαβάζω από μικρή είναι η μυθολογία. Οπότε εκείνα έπρεπε να τα διηγηθώ. Και τα ποιήματα που με έβαζαν από μικρή να λέω. Και νομίζω ότι αυτό με πήρε μαζί του και λίγο λίγο… Νομίζω ότι με πήρε η ζωή και την πήρα κι εγώ παρέα, γιατί άρεσε και στους δυο μας. Και στη ζωή μου και σ’ εμένα. Αυτό με τράβηξε.
Ποίηση
* Αυτό που μου άρεσε από παιδί ήταν η ποίηση. Και για μένα τέχνη χωρίς ποίηση δεν γίνεται, είναι η τσαρίνα των τεχνών. Ο χορός μ’ αρέσει επίσης και μες στο σπίτι ακόμα κι όταν μαγειρεύω μ’ αρέσει να χορεύω.
Μαγειρική
Πότε μικραίνει η ζωή
* Ακούω καμιά φορά που γκρινιάζουν και λέω «κάτι χάνουν που γκρινιάζουν». Σου γκρινιάζει κι η ζωή έτσι. Άσε που τη μικραίνεις. Κι είναι και το πώς ασχολείσαι. Εγώ το βλέπω σε γυναίκες πώς ασχολούνται με τους άντρες, λένε «τι μου κάνει ο άντρας». Εγώ δεν το έχω πει ποτέ αυτό. Ο άνδρας με κάνει μοναδική κι εγώ τον κάνω μοναδικό.
Μέντορας και μαϊστράλι
* Δεν ξέρω τι να πω για μένα ακριβώς. Δεν με λέω δασκάλα. Ό, τι κάνω προκύπτει απ’ την απορία μου. «Άντε τώρα να το κάνουμε. Για να δούμε πώς θα το κάνουμε». Δεν ξέρω τι είμαι για να σου πω. Είμαι ένας άνθρωπος που αναρωτιέμαι «τώρα να δούμε τι θα κάνουμε». Οι άλλοι με λένε μαΐστρο, μαϊστράλι ή με λένε «δασκάλα ψυχών». Ή η Έλενα (σ.σ. Έλενα Χατζηαυξέντη, ηθοποιός) μού λέει καμιά φορά «με μαθαίνεις να ζω. Δεν είναι ότι μου μαθαίνεις τα κείμενα». Κι άλλα παιδιά μου μού το λένε αυτό. Εγώ δεν ξέρω όμως τι είμαι. Λέω αλήθεια. Ρωτήστε τους. Δεν ξέρω, κι αλίμονό μου αν ήξερα. Ξεκινάω απ’ την άγνοια, την περιέργεια. Δεν μπορώ να μου βάλω έναν τίτλο. Έχω παίξει και στο θέατρο. Αλλά τώρα για δασκάλα, πάντως είναι πάρα πολύ ωραίος ο τίτλος! Με λένε όμως και μέντορα, «μέντορά μου». Αφήνω τους άλλους να λένε. Αλλά νοιάζομαι αυτό που ξέρω, κι έχω μάθει, να ψάξω να δω πώς θα το δώσω. Οπότε αυτό με κάνει και καταλαβαίνω μερικές φορές ότι μπορεί να είμαι καλός μεταδότης κάποιου πράγματος, κάποιου αισθήματος. Το καταλαβαίνω αυτό.
Για τους θεατές
* Αν το κοινό διαμορφώνει την παράσταση; Παίρνουμε απ’ τις ανάγκες τους. Γελάω καμιά φορά γιατί λέω ότι πρέπει να είμαστε έτοιμοι να μας φάνε τα φίδια… οι θεατές. Γι’ αυτό και λέμε καμιά φορά για κάποιον που μας αρέσει «θέλω να τον φάω». Ενώ για όποιον δε μας αρέσει, λέμε «φάτε τον». Έχουμε οι άνθρωποι αυτά τα κανιβαλικά ένστικτα. Θέλουμε να φάμε. Πώς δαγκώνουμε ένα μωρό. Νομίζω ότι υπάρχει αυτό το ένστικτο. Οι θεατές έρχονται να μας φάνε. Και μακάρι να μπορέσουν να λένε εντέλει «αχ τι ωραίος», μακάρι. Εμείς όμως απ’ την άλλη καλούμεθα να έχουμε τραφεί τόσο καλά με αυτό το φαγητό, το οποίο είναι ο ρόλος μας, που να θέλουμε τόσο αφειδώλευτα να το χαρίσουμε, που να παίζεται μία σχέση συνέχεια «φάε με, να σε φάω» αλλά να μη μας τρώνε, ούτε κι εμείς να τους τρώμε. Δηλαδή να παίζεται έτσι μία σχέση ερωτική βαθιά.
Άγχος και αγχόνη
* Έχω καταργήσει τη λέξη άγχος. Το άγχος για μένα απαγορεύεται σαν λέξη. Γιατί από αυτό βγαίνει κι η αγχόνη, οπότε είναι κακόγουστο να νιώθεις έτσι. Το μετατρέπουμε. Άγχος και αγχόνη. Ίδια λέξη είναι. Και δεν έχει κίνηση. Λέω στον ηθοποιό όταν έρχεται η στιγμή: «Είναι πεταλούδες ερωτικές αυτές που έχεις. Σε τι θα τις μετατρέψεις;». Λες «πάμε πάλι», αντί να λες «έχω άγχος». Κι είναι κι ένα συστατικό που το φροντίζεις, και το ταΐζεις και παχαίνει, γίνεται ένα τέρας αυτό το άγχος.
Συνάντηση με τον εραστή
* Θα σκεφτείς ότι είναι ερωτική η σχέση με το ρόλο. Να το μετατρέψεις το άγχος, να πεις ότι έχω να συναντηθώ με τον εραστή μου. Άρα και ο ρόλος είναι ένα πράγμα που κάθε φορά θες να το γευτείς απ’ την αρχή, να το μυρίσεις, να το δεις κι από τη μία πλευρά κι από την άλλη. Υπό αυτή την έννοια, όταν έχεις μια περιστροφική σχέση μ’ αυτό το πράγμα, γίνεσαι θεός, προκειμένου να έχεις μία θέαση περιστροφική. Κι ο θεατής πρέπει να ‘χει μία σχέση περιστροφική με σένα. Θα πρέπει να ‘ναι δηλαδή κι αυτός ζωντανός, να μην κοιμάται. Αλλά και να κοιμάται δεν μας νοιάζει, δεν πειράζει, τον χαλαρώνουμε.
Θεατής ελεύθερος, ηθοποιός σε πόλεμο
* Ο θεατής είναι ελεύθερος να κάνει ό, τι θέλει. Αν νιώσει ότι θέλει να κοιμηθεί, ας κοιμηθεί, ας κλείσει τα ματάκια του. Ναι, ας κοιμηθεί και να ροχαλίσει ακόμα. Ο ηθοποιός όμως είναι σε πόλεμο. (Πάνω, Βασιλική Σαραντοπούλου, Νάντια Μητρούδη, Ίριδα Μάρα στην παράσταση “Το Απόκρυφον Σημείον”).
Γενναιοδωρία
* Διδάσκω στους ηθοποιούς να αγαπούν πολύ τον κόσμο, πάρα πολύ να τον αγαπάνε τον κόσμο και να θέλουν να του δωριστούν. Κι αυτό θα ξαναγυρίσει μέσα τους. Λέω ότι είναι μια προσφορά στο σύμπαν, γι’ αυτό να είσαι γενναιόδωρος, να ανοίγεσαι, να ανοίγεις κι αυτό να το ξαναβάζεις πάλι μέσα σου. Γιατί αν το δώσεις λίγο, λίγο το πιστέψεις και πεις σ’ αγαπώ, αυτό ξαναγυρίζει πιο μεγάλο μέσα σου. Αυτό που δίνεις το ξαναπαίρνεις. Αυτό παλεύω να μάθω εγώ στα παιδιά μου, να δίνονται γενναιόδωρα. Να μη φοβούνται να καούν, να χτυπήσουν, αυτό θα τους επιστραφεί.
Η σιωπή
* Η σιωπή στο θέατρο; Μα από το μαύρο ξεκινάμε, από το θάνατο ξεκινάμε, από τον κρημνό. Η σιωπή είναι ο κρημνός μας. Και θα ξαναδώ και θα ξαναπάω. Η σιωπή είναι το πρώτο πράγμα, η σιωπή είναι το θέατρο.
Το μαύρο του εφήμερου
* Η οικογένειά μου είναι από την Αθήνα. Αλλά εγώ θέλω να λέω ότι είμαι από τη Σαντορίνη. Γιατί έχω περάσει πολύ ωραία εκεί. Γιατί μ’ αρέσει το μαύρο. Γιατί μου θυμίζει το θάνατο και δεν μ’ αφήνει να ‘μαι μικρή, μικρούλα. Εκεί εγώ έζησα…, ήξερα πως η μαμά μου θα πεθάνει. Είχαμε Αύγουστο κι ήξερα πως τη μαμά μου θα τη χάσω. Όταν μου είπαν ότι η μαμά μου δεν είναι καλά, ότι θα πεθάνει σε τρεις μήνες, είπα πως θα πεθάνει στα γενέθλιά της. Κι έτσι έγινε. Πέθανε 10 Σεπτεμβρίου. Εκεί στη Σαντορίνη… Εκεί που το βουνό ξαφνικά πέφτει… Αυτό το εφήμερο που σε κάνει να νιώθεις πως είσαι πραγματικά μια σκόνη. Και σε κάνει να θέλεις να ζήσεις αυτή τη στιγμή και να μην κλαίγεσαι. (Δεξιά, Λένα Υφαντή και Δέσποινα Μπουγιατιώτη στην παράσταση).
Η σονάτα του Μότσαρτ
* Ο Μότσαρτ είχε γράψει μία σονάτα όταν πέθανε η μαμά του, τόσο χαρούμενη. Και με ρώτησε ένα παιδί κάποια φορά «γιατί τόσο χαρούμενη;», «γιατί είναι μεγαλοφυής ο Μότσαρτ» του απάντησα. Το θάνατο τον αντιμετώπισε σαν οίστρο για τη ζωή… Όχι σαν κλαψούρα για να πάρει αγαπούλες επειδή πέθανε κάποιος. Γι’ αυτό αγαπώ τη Σαντορίνη γιατί εκεί εγκυμονεί ο θάνατος συνέχεια.
Ακίνητος σαν το πούμα
* Ο ηθοποιός καλείται και στην ακινησία του να είναι θεαματικός. Η σιωπή του, η ανασύνταξή του για τον πόλεμο, η απόλαυση είναι η σιωπή, η παύση, η ακινησία είναι απόλαυση υπέρτατη, για να ξαναχυθείς στον πόλεμο πάλι με τα όπλα σου δυνατός και ζωντανός. Εγώ την παύση θα ήθελα να διδάξω. Αυτή την παύση τού να μπορείς όμως να είσαι ακίνητος σαν το πούμα που θέλει να φάει, ακίνητο, ασάλευτο. Που δεν έχει όμως καμία άλλη σκέψη περίεργη μέσα του, κανένα γραμμένο.
Αγαθός και παντοδύναμος
* Σε μια παλιά πολύ ωραία μυθολογία που έχω του Στέφανου Κομητά, ο οποίος ήταν επιπλέον ένας Φιλικός -εις εκ των πέντε εφόρων της Φιλικής Εταιρείας- μία καταπληκτική μυθολογία, περιγράφεται ο Διόνυσος με το άρμα του να το σέρνουν τίγρεις. Και λέει: «Κυρίευσαν τον κόσμο αναιμωτί». Και περιγράφει τις γυναίκες που ήταν οι Βάκχες του και οι μαινάδες του επίσης σαν τίγρεις . Ο ηθοποιός καλείται να ‘ναι αγαθός και παντοδύναμος για να μπορεί να στέκεται. Αλλιώς δεν αφήνει την καλοσύνη του να την πάρει κάποιο κτήνος. Πρέπει να ‘σαι δυνατός.
Σύμπτωση η ζωή
* Ο άνθρωπος είναι σαρκοφάγος. Όλοι οι άνθρωποι είμαστε σαρκοφάγα, δεν είμαστε; Πρέπει να το αναγνωρίσεις αυτό μέσα σου και να ξέρεις με τι ευγένεια θα το κάνεις. Από τη στιγμή που δεν κάνεις «γκρρρ», δεν πρέπει να είσαι ζώο. Αλλά να διατηρήσεις εκείνο το κομμάτι του ζώου σου, με ευγένεια να ξέρεις πώς θα βγεις στον πόλεμο. Γιατί είναι πόλεμος η ζωή. Αυτό δεν έχει πει κι ο παππούς… ο Ηράκλειτος; «Πατήρ πάντων πόλεμος». Νομίζω ότι είμαστε πολύ δυνατοί όσοι γεννιόμαστε, γιατί παλεύουμε με τόσα σπερματάκια αδερφάκια μας. Θα μπορούσαμε να μην έχουμε έρθει. Είναι σύμπτωση όλο αυτό. (Αριστερά, οι ηθοποιοί της παράστασης, Ίριδα Μάρα, Νάντια Μητρούδη, Βασιλική Σαραντοπούλου, Δέσποινα Μπουγιατιώτη, Λένα Υφαντή. Στο βάθος οι μουσικοί Νίκος Ψαριανός, Ξενοφών Υφαντής).
Η παύση και η ανάσα
* Γκρινιάζουμε για τη ζωή, επειδή ήρθαμε. Θα μπορούσαμε να μην έχουμε έρθει, να μην έχουμε δει αυτό το θαύμα. Τόσο λίγο και τόσο μικρό, σε χρόνο εννοώ. Μια ανάσα είναι όλα. Ας τα ευχαριστηθούμε. Αυτή την ανάσα θέλω να διδάξω. Την παύση και την ανάσα. Όταν κάπως το καταφέρνω είμαι ευτυχής. Γιατί δεν είναι εύκολο. Μας την έχουν πάρει την ανάσα και δεν είναι πια ανάσα, είναι «αχ», αγωνία, τρόμος.
«Άνασσα»
* Θέλω τη σιωπή για να βγει καινούργια ανάσα. Γι’ αυτό έκανα το θίασο «Άνασσα». Επειδή είναι άλλη έκφραση της ανάσας με δύο «σ» βέβαια. Αλλά για μένα είναι η βασίλισσά μας η ανάσα.
Απ’ την αρχή…
* Δεν πεθαίνουμε από καρκίνους, δεν πεθαίνουμε από καρδιά, σβήνει η ανάσα. Ε, λοιπόν αυτό είναι η παύση που λέω. Να σταματήσεις τα πάντα, να κηδεύσεις την παλιά σου ανάσα, και να πάρεις μια καινούργια, να βγεις, να δοξάσεις αυτό το πράγμα που υπάρχει. Υπάρχουν τα μάτια του απέναντι που δεν τα ξέρεις, κι απ’ την αρχή θες να τα αναγνωρίσεις. Νομίζω αυτό το δώρο έκανα στον εαυτό μου. Ξαναείδα απ’ την αρχή τη μάνα μου και τον πατέρα μου. Και προσπαθώ να το μάθω και στα παιδιά μου και το βλέπεις απ’ τη στιγμή που έχει φύγει να μην είναι αυτονόητο. Σαν ένας καινούργιος άνθρωπος απ’ την αρχή… Ήταν μεγάλο πράγμα αυτό για μένα και είναι η ασπίδα μου. Απ’ την αρχή το ρόλο, απ’ την αρχή τη μαμά, απ’ την αρχή τον εραστή. Απ’ την αρχή, μην περιμένετε τι θα γίνει, τώρα τι κάνει, κοίταξέ τον στα μάτια και πες…
Ρόλοι και ζωή
* Νομίζω ότι στη ζωή μου παίζω πάρα πολύ. Μ’ αρέσει να παίζω. Δεν έχω χρωστούμενα κι έτσι μπορώ να παίξω ρόλους, δεν έχω κλεισίματα. Νομίζω ότι μπήκα μέσα σ’ αυτό και χάθηκα γιατί ρώτησα: «Τι θέλεις πρώτα να ‘σαι;». Και σκέφτηκα ότι πρώτα θέλω να είμαι γυναίκα και αισθάνομαι ότι μου κλέβει λίγο ο ηθοποιός απ’ αυτό. Ήθελα να πατήσω καλά στα πόδια μου σαν γυναίκα, να με βρω λίγο, γιατί πιο μικρή θα μπορούσα να ‘μαι και πιο ανταγωνιστική ίσως μ’ έναν άντρα. Κάτι σαν να πρέπει να μαλακώσω. Τώρα θα μπορούσα ίσως να παίξω αλλά δεν με καίει, δεν με τρελαίνει, εκτίθεσαι. Εκτίθεμαι δηλαδή εγώ πολύ. Θα μπορούσα κάτι να παίξω αλλά θα σώπαινα ένα χρόνο, δεν θα δίδασκα. Δεν μπορεί το ένα να κάνει το άλλο, πιστεύω. Τώρα μία ατάκα λέω εδώ (σ.σ.: στην παράσταση «Το Απόκρυφον Σημείον») και δεν γίνεται, καταλαβαίνω ότι πρέπει να συγκεντρωθώ για να μπορώ να την πω και λέω: «Θα την πω ή δεν θα την πω ή να την αφήσω να την πει το τελευταίο παιδί;». Δεν μπορείς να τα κάνεις και τα δύο. Τόσο που δίνω μετά δεν έχω για μένα, πρέπει να ξεκουραστώ. Πρώτα πιστεύω ότι πρέπει να ξεκουραστώ. (Αριστερά, οι μουσικοί της παράστασης Ξενοφών Υφαντής και Νίκος Ψαριανός).
Για την ενέργεια που λείπει
* Δεν αρκούν τα εφόδια σ’ έναν ηθοποιό. Νιώθω ότι σαν να έχουμε γίνει πιο μονότονοι. Αισθάνομαι ότι κι η ζωή έχει γίνει πιο άτονη. Δεν έχουμε θετική ενέργεια. Υπάρχουν καλοί ηθοποιοί, ναι. Λείπει όμως η ενέργεια. Έχει μετατοπιστεί στην ένταση και πρέπει να καταλάβουμε ξανά τι σημαίνει ενέργεια. Φοβόμαστε να εκτεθούμε και να πούμε «σ’ αγαπώ, τι κάνεις;». Κάνουμε σαν να μη θέλουμε να εκτεθούμε και να κρυβόμαστε και να λέμε «δε λέω σ’ αγαπώ», δεν θέλω να με παρεξηγήσεις. Σαν να ‘χουμε γίνει λίγο «κοινωνικούληδες». Αυτό δεν ταιριάζει με τον ηθοποιό. Ο ηθοποιός πρέπει να τσαλακώνεται.
Ένας μεγάλος κόσμος
* Τα αρχαία θέατρα ήταν μεγάλα, οι ηθοποιοί φορούσαν κοθόρνους, που σημαίνει ότι ο ηθοποιός ήταν τεράστιος. Πρέπει να σου δείχνει τον κόσμο πιο όμορφο, πιο μεγάλο. Αυτό το κερδίζεις απ’ την ενέργειά σου, όχι απ’ την ένταση. Μου λένε αν δυναμώσω τη φωνή μου, θα χάσω την αίσθησή μου. Κι εγώ τους λέω όχι! Αν μου πεις «σ’ αγαπάω Βενετία!», δεν θα χάσεις την αίσθησή σου αν έχεις αίσθηση για μένα. Αλλά αν μέσα σου δεν τη νιώθεις, θα πεις «σ’ αγαπάω Βενετία» και θα είναι παράτονο.
Η μόρφωση είναι μορφοποίηση
* Εφόδια έχουμε, αλλά δεν φτάνει το κεφάλι μας κι ό, τι έχει μάθει. Εγώ μόρφωση λέω τη μορφοποίηση, δηλαδή να παίρνω κάτι και να το ξαναφτιάχνω απ’ την αρχή. Είναι τσαλακωμένο και πρέπει να του ξαναδώσω ένα σχήμα και μάλιστα όμορφο. Αυτό που λένε εύσημο θέλει ενέργεια, δεν θέλει παραίτηση. Οπότε τα εφόδια είναι αυτά. Δεν είναι τι λέει ο Γκροτόσφκι και τι λέει ο Στανισλάφσκι. Είναι να δω εμένα τι μου λέει στη ζωή μου. Πώς με αίρει, πώς με ξεσηκώνει απ’ τη βαρεμάρα μου. Τα εφόδια είναι αυτά για μένα. Είναι το «πάμε πάλι». Είναι ο ηνίοχος που τον βλέπεις να έρχεται απ’ τον πόλεμο και να μην έχει παράπονο. Λέει «πάμε πάλι μπροστά». Αυτό είναι. Γι’ αυτό αγαπώ κι αυτό το έργο. Αυτό που κάνουμε τώρα.
Δάσκαλος
* Ο δάσκαλος πρέπει να είναι θεάνοιχτος, να καταλαβαίνει ότι κι αυτός διδάσκεται το λάθος, αν παίξουμε με τα ίδια γράμματα τα κάνει λάθος. Να επιτρέψει στα παιδιά να κάνουν λάθη γιατί αυτά είναι οι άθλοι τους. Και τι θα πει να επιτρέψει. Θα πει ότι τα αποδέχομαι. Εμείς πάσχουμε νομίζω από τη λέξη αποδοχή, όχι από τη λέξη αγάπη που δεν ξέρω και τι σημαίνει. Έχει κι αυτό το «άγαν» μπροστά(οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν “έστε εγκρατείς” και “μηδέν άγαν πράττετε”) κι αυτό το πολύ με μπερδεύει. Μας αγαπούν κι οι φίλοι μας αλλά θέλουν να παντρευτούμε αυτόν… Αγάπη για μένα είναι η αποδοχή. Οπότε ο δάσκαλος πρωτίστως πρέπει να είναι πολύ ανοιχτός, για να νιώθουν τα παιδιά ότι δεν τα κρίνει καθόλου, για να μπορέσουν να γδυθούν και λίγο λίγο να πετάξουν εγωισμούς, κλεισίματα, να αρχίσουν να μαθαίνουν, να ακούνε. (Στη φωτογραφία το οίκημα και ο κήπος του Μουσείου Νεώτερης Κεραμικής, όπου παρουσιάζεται η παράσταση).
Για την ακοή
* Πάσχουμε, νομίζω, από έλλειψη ακοής. Γιατί μικροί κλείνουμε, για να μη μας μαλώσουν, κλείνουμε να μην ακούσουμε το κακό για μας, μην ακούσουμε τον μπαμπά να μιλάει άσχημα στη μαμά και μετά κλείνει το αφτί και μετά νομίζουμε ότι κι έξω δεν πρέπει να ακούσουμε. Το ‘χουμε πάρει αυτό σαν συνήθεια. Έρχεται λοιπόν ο ηθοποιός με κλεισμένα τα αφτιά. Και τώρα κοίτα να δεις η ελληνική γλώσσα η σοφή, η πάνσοφη. «Πους» το πόδι, μέσα λοιπόν έχει τη λέξη αφτί. «Ους» είναι το αφτί, που σημαίνει ότι πρέπει να ακούς από κάτω από τη γη. Ρους λέξη φοβερή, η ροή, έχει μέσα το αφτί, νους έχει μέσα το αφτί… Ο δάσκαλος θα πρέπει να ξέρει να ακούει για να κάνει και τα παιδιά να ξέρουν να ακούνε τον εαυτό τους.
Τα ηχεία και η σπηλιά
* Πολλά παιδιά πραγματικά από το φόβο κλείνονται και λένε «δεν ξέρω, έτσι το είπα, αλλά πώς το είπα;», δεν έχουν ακούσει καν τον εαυτό τους, το ηχείο τους. Το λένε απ’ έξω, έξω όμως κι απ’ τον εαυτό τους. Πρέπει ο δάσκαλος να τα ξαναβάλει στη σπηλιά αλλά θα πρέπει να γίνει μ’ έναν τρόπο που να μην τα τρομάξει, να μην τα κάψει, να τα περάσει πολύ μαλακά σ’ αυτή τη σπηλιά, να ξαναβρούν τα ηχεία τους και να εμπιστευτούν, να ακούνε και τον απ’ έξω και τον εαυτό τους. Βλέπεις ότι αυτό εδώ είναι σαν έμβρυο.
Να γιορτάζουμε για το… λάθος
* Τι προσπαθώ εγώ να πω στα παιδιά; Ότι κάθε φορά γεννάς κάτι. Πώς θα το γεννήσεις; Τι του λες; Πώς του μιλάς, με τι ήχο του μιλάς; Θα του πεις «τι έκανες λάθος;», θα του πεις «ξανά απ’ την αρχή για να γεννήσεις το μωρό του εαυτού σου». Εσύ θα το μεγαλώσεις τώρα το παιδί σου, λέω στους ηθοποιούς μου. Αλλά πώς θα το μεγαλώσεις; Ποιον ήχο θα βάλεις μέσα; Αν σου πω «χάλια το ‘κανες», θα σε τρομάξω. Για φαντάσου να κάνεις κι εσύ το ίδιο στον εαυτό σου, γιατί το ‘χουμε πάρει σαν μητρική γλώσσα και μιλάμε άσχημα στον εαυτό μας. Αυτό προσπαθώ να βγάλω εγώ στα παιδιά. Γιατί έρχονται σε μένα κλεισμένα. Από πού δεν ξέρω. Από φόβο ότι θα τα απορρίψεις μάλλον, το οποίο το κάνουν και μόνα τους στον εαυτό τους. «Κάνε το λάθος» τους λέω, δεν θα σε μαλώσει κανείς, εδώ είμαστε μόνοι μας. Όμως φοβούνται πολλά παιδιά. Θέλει λίγο λίγο να τσαλακωθούν. Όταν καταφέρνω να τους το πάρω είμαι ευτυχής. Να κάνουν λάθος για να πω «μπράβο μπράβο, λάθος λάθος». Πρέπει να γιορτάσουμε για το λάθος.
Απαλλαγή από τα γραμμάτια
* Οι μαθητές να μη νιώσουν ότι κάποιος τους απορρίπτει. Ίσα ίσα να τους θυμίζεις ότι αυτά πρέπει να γίνουν η μάνα του εαυτού τους. Να ερμηνεύεις κάθε φορά τον ήχο τους, τη σκέψη τους. Να απαλλαγούν από αυτά τα γραμμάτια που είναι οι φόβοι μας.
Ο ηθοποιός ξαναγεννά τον εαυτό του
* Αν βγαίνω εγώ να παίξω και λέω «με κοιτάει ο θεατής», δεν θα παίξω. Αν χρειάζεται να αποδείξω κάτι κάθε φορά δεν θα μπορώ. Αυτό προσπαθώ να τους μάθω, αυτό κανονικά πρέπει να μάθει ο δάσκαλος στο παιδί. Πώς το παιδί θα ξαναγεννήσει τον εαυτό του, πώς θα γίνει η μάνα του εαυτού του. Αυτή που θα ονειρευόταν να έχει, η τρυφερή…
Να… ερωτευτείς το παραπάτημά σου
* Πολλοί δάσκαλοι καραδοκούν να υποδείξουν το παραπάτημα. Αναρωτιέμαι συχνά γι’ αυτό. Αυτός είναι ο άνθρωπος που αδυνατεί να αποδεχθεί το λάθος του. Ο άνθρωπος που το κάνει αυτό δεν έχει ερωτευθεί το λάθος του, δεν έχει καταλάβει την αξία του λάθους για να πει στον εαυτό του: «Λάθος; Για να το πω πάλι με θετικό τρόπο!». Έχει μείνει στο παιδί το μαλωμένο που του έχουν πει «λάθος» αυστηρά. Οπότε το κάνει κι ο ίδιος στον εαυτό του και στον άλλο. Γι’ αυτό δεν μαλώνω κανέναν. Κατάλαβες τι θέλω να σου πω; Έχουμε μείνει στο μάλωμα, άρα αν εγώ έχω μείνει σ’ αυτό το μάλωμα που ‘χω πάρει μέσα μου, κι εσένα θα σε μαλώσω αν ήσουν μαθητής μου. Ενώ αν εγώ έχω βρει ότι ακούω καλύτερα, αν εγώ πω «Βενετία μου για να δούμε απ’ την αρχή πώς θα το κάνουμε;». Αν το πω έτσι, δεν κομπλεξάρομαι, δεν κλείνομαι. Καραδοκούμε οι άνθρωποι να το κάνουμε αυτό, όταν δεν έχουμε ερωτευτεί το λάθος. Το ίδιο όμως κάνουμε και στον εαυτό μας. Σαν να καραδοκούμε να πιάσουμε κι εμάς τους ίδιους. Δηλαδή σου λέει ο άλλος τι ωραίος που είσαι, και δεν αισθάνεσαι καλά. Ενώ αν σου πει είσαι χάλια, θα κάτσεις να κλαφτείς μετά και θα νιώσεις καλά. Στο ωραίο ντρεπόμαστε. Ερχόμαστε σε δύσκολη θέση.
«Εμπόδιο; Πάμε πάλι»
* Αξίζει να είμαστε γενναιόδωροι με εμάς τους ίδιους. Και να λέμε: «Εμπόδιο; Πάμε πάλι». Όταν έχεις καλομεγαλώσει τον εαυτό σου, εκ των πραγμάτων θα μιλήσεις ωραία και στον άλλο.
Πόνος και αφαίρεση
* Στη ζωή μου πόνεσα πολύ και σώπασα. Κι άρχισα να αφαιρώ. Νομίζω ότι αυτό είναι το κόλπο. Σωπαίνεις κι αφαιρείς. Αλλά, νομίζω, δεν θυμάμαι πού, κάπου, θα πρέπει να πόνεσα. Κάποια στιγμή. Δεν θυμάμαι. Κι ούτε είναι και το ζητούμενο. Κάποια στιγμή είπα δεν γίνεται άλλο να με μαλώνω. Δεν γίνεται άλλο να γυρίζω σπίτι και το στομάχι μου να είναι αηδιασμένο, επειδή μίλησα έξυπνα σε κάποιον αλλά μείναμε μόνοι μας. Γιατί με έλεγαν έξυπνη, αλλά αν το είχα αφήσει να είμαι έξυπνη θα ήμουνα σκληρή. Δε φτάνει να είσαι έξυπνος. Πρέπει να ξέρεις να κάνεις και πίσω, να ακούσεις τον άλλον. Όταν λοιπόν κατάλαβα ότι νευριάζω και μάλλον δεν φέρομαι όπως θα ήθελα στους άλλους, νομίζω ότι από εκεί άρχισα να το ψάχνω. Και να δοκιμάζω τρόπους.
Συνδυασμοί
* Όλα τα θηλαστικά κάνουμε δοκιμές. Ατελείωτες δοκιμές, «combinations», συνδυασμούς για να εξελιχτούμε. Κάποιοι το παίρνουμε στα χίλια χρόνια, κάποιοι μπορεί να είμαστε πιο τυχεροί και οι συνδυασμοί να μας βγαίνουν πιο σύντομα. Μου αρέσουν οι συνδυασμοί εμένα. Έχω καταλάβει ότι όλα είναι συνδυασμοί. Δεν βγαίνει αυτό; Θα βγει έτσι, θα βγει αλλιώς. Για να το ξαναδώ.
Αποδοχή, όχι υποχώρηση
* Χρειάζεται να αποδεχόμαστε τον εαυτό μας. Την έχω αφαιρέσει τη λέξη αγάπη εγώ, να πω την αλήθεια μου. Νομίζω ότι λίγο λίγο αυτό σε κάνει κι αποδέχεσαι και τους άλλους πιο καλά. Για παράδειγμα εμένα μια φορά μου είπαν: «Δείχνεις κατανόηση στους ανθρώπους, κάνεις υποχωρήσεις». Και απαντάω: «Διόλου». Μακριά από μένα η υποχώρηση. Η υποχώρηση είναι σαν να είμαι εγώ καλύτερη απ’ τον άλλο. Όχι δεν κάνω υποχώρηση. Θυμάμαι πώς ήμουν ή πώς μπορεί να γίνω. Αυτό που κάνει ο άλλος, μπορεί να το έχω κάνει και δεν το θυμάμαι ή μπορεί και να το κάνω . Οπότε μ’ αυτή την έννοια του δεν θυμάμαι, δεν του θυμώνω γιατί κάνει κάτι που πιθανόν να το κάνω κι εγώ, κι αφού εμένα μ’ αποδέχομαι, αποδέχομαι, όπως είπα πριν, και το λάθος μου, θα αποδεχτώ και τον απέναντί μου.
Το παραμύθι παρατείνει τη ζωή
* Όλα είναι παραμύθι. Έτσι και η γυναίκα σώζει τη ζωή της στις «Χίλιες και μία νύχτες». Το παραμύθι παρατείνει τη ζωή σου. Η γυναίκα αυτή ήταν μία αλήτισσα. Δεν ήταν καμία διανοούμενη με τη μορφή τη σημερινή. Και μόλις της είπε ο βασιλιάς ότι θα τη σκοτώσει, βρήκε το κόλπο να του λέει παραμύθια και πέρασαν χίλιες και μία νύχτες. Όλα παραμύθια, λοιπόν.
«Το Απόκρυφον Σημείον»
* Αυτό το διήγημα που κάνουμε θεατρικό αναλόγιο λέγεται «Το Απόκρυφον Σημείον». Το βιβλίο περιέχει και αρκετά άλλα διηγήματα του Γάλλου συγγραφέα Paul de Kock. Βρέθηκε μια νύχτα σκοτεινή και βροχερή σε κάτι σκουπίδια. Το βρήκε η Ντόρα Ζαχαροπούλoυ που κάνει και την παραγωγή της παράστασής μας, και που είναι και πολύ ωραία ηθοποιός, κι έχει κάνει κι άλλες παραστάσεις. Το βρήκε λοιπόν αυτό και μου το έφερε. Λέγοντάς μου: «Βενετία, θέλω να το διαβάσεις». Έτσι ξεκίνησε. Το διάβαζα εγώ λοιπόν στην Ντόρα και σκεφτήκαμε ότι μπορούσαμε να το κάνουμε στο ραδιόφωνο, να το κάνουμε σε CD. Γιατί είναι μία ωραία ιστορία.
Η ωραία ιστορία μιας γυναίκας
* Είναι η ιστορία μιας γυναίκας που έχει ζήσει τα είκοσί της, τα τριάντα της, φτάνει στα σαράντα της και βλέπει ότι δεν έχει παντρευτεί. Και λέει πως θέλει έναν άντρα. Κι αρχίζει και βάζει αγγελίες για να βρει σύζυγο. Και κάθε φορά που έρχονται οι άντρες, δεν την παντρεύεται κανένας. Αλλά αυτή κάθε φορά αλλάζει την αγγελία. Αυτοί τρώνε, πίνουν, αλλά δεν δείχνουν καμιά πρόθεση να την παντρευτούν. Η γυναίκα δεν παραιτείται. Ξαναδοκιμάζει. Γιατί θέλει πολύ ν’ αγαπά έναν. Θέλει ν’ αγαπά.
Η περιέργεια των ανδρών
* Δεν μένει στο τι κάνουν οι άντρες, αλλά στο τι θα κάνει αυτή. Δεν τους μαλώνει μέσα της. Γι’ αυτό δεν είναι πικραμένη. Έχει φτάσει στα σαράντα της και δεν είναι πικραμένη και προσπαθεί ξανά. Κι όλο αυτό, με μια ευγένεια. Όπου πια, αφού ούτε από τα γεύματα που έχει φτιάξει, ούτε από κάθε αγγελία που βάζει δεν προκύπτει κάτι καλό, σκέφτεται το γυναικείο της μυαλό να τσιγκλήσει, να ξυπνήσει την περιέργεια των ανδρών. Και τους λέει ότι υπάρχει ένα «απόκρυφο σημείο». Κι έρχονται λοιπόν αυτοί να δουν το «απόκρυφο σημείο» και δεν τους το δείχνει. Δεν θα πάω παραπέρα, πάντως όλο το έργο είναι το σχέδιο μιας γυναίκας, που θέλει να βρει έναν άντρα, να τον αγαπάει και να την αγαπάει και ψάχνει να βρει τρόπους πώς να το αποκτήσει, χωρίς να παραιτείται και χωρίς να κατηγορεί κι αυτούς που δεν διατίθενται. Αυτό είναι το καταπληκτικό. Υπερπηδάει τα εμπόδια και εντέλει βέβαια πετυχαίνει αυτό που θέλει μ’ έναν πολύ ωραίο τρόπο. Πιστεύω ότι το απόκρυφο σημείο είναι το μυαλό της. Είναι η φινέτσα του μυαλού της. Γιατί φινέτσα νομίζω ότι έχουν οι άνθρωποι που δεν κατηγορούν.
Η περιπέτεια ενός βιβλίου
* Μόνον εμείς το έχουμε αυτό το βιβλιαράκι. Είναι σπάνιο, ένα κομψοτέχνημα. Ένα τόσο δα μικρό βιβλιαράκι. Εκδόθηκε το 1871. Ήταν η χρονιά που πέθανε ο συγγραφέας του. Κάποιοι το πέταξαν στα σκουπίδια. Από παντού μπορείς να βρεις πράγματα. Άμα ψάξεις. Κάποιος δεν το ήθελε. Κι ίσως και μπράβο του, μας έδωσε εμάς την ευκαιρία να κάνουμε ένα ταξίδι. Θέλω να του κάνω μια υπόκλιση και να του πω «σ’ ευχαριστώ άνθρωπέ μου». Σ’ αυτό το ταξίδι που κάνουμε όλοι οι συντελεστές, πρωταγωνιστής είναι αυτό το βιβλίο.
Όμορφα σαν τις πέντε αισθήσεις
* Στην παράσταση παίζουν πέντε κορίτσια όμορφα σαν τις αισθήσεις. Τα οποία τα γνωρίζω χρόνια και τα αγαπώ και μεγαλώνουμε μαζί. Αυτές τις πήρα πιο μικρές βέβαια, πολύ πιο μικρές και μεγαλώνουμε παρέα, μου θυμίζουν κάποια πράγματα, τους θυμίζω κι εγώ, οι περισσότερες λένε ότι τους θυμίζω να γίνονται γυναίκες και μ’ αρέσει αυτό.
Μια ακρόαση
* Βασιλική Σαραντοπούλου: Την έχω απ’ τις «Βάκχες» και έχει παίξει Αγαύη κι ήταν μόνον είκοσι ενός. Κάναμε τότε με τον Μανώλη (σ.σ.: τον ηθοποιό Μάνο Βακούση) μια ακρόαση για να ανεβάσουμε τις «Βάκχες». Ήθελα να είναι η πιο ερωτική ακρόαση του κόσμου. Να φύγουν όλοι ευχαριστημένοι, να τους βάλουμε κεριά, να τους βάλουμε φρούτα, να τους ερωτευτούμε και να μη νιώσει κανένας ότι απερρίφθη.
Συμπαραστάτης
* Εκεί βρήκα τον Μανώλη (Μάνος Βακούσης) απόλυτο συμπαραστάτη μου, ο οποίος σηκωνόταν και τα έπαιρνε τα παιδιά αγκαλιά. Ο Μανώλης έκανε τη σκηνοθεσία κι εγώ τη διδασκαλία ρόλων. Τα ‘χαμε χωρίσει κι ήταν πραγματικά μια περιπέτεια, έξι μήνες…
Κοιτάζω τα μάτια, όχι τα βιογραφικά
* Έχω ηθοποιούς λοιπόν από εκείνη την παράσταση, τις «Βάκχες». Την Ίριδα Μάρα, που μου ήρθε στα είκοσί της… Δεν κοίταζα βιογραφικά, κοίταζα μόνο μάτια και ήθελα να δω πόσο θέλουν, πόσο δεν είναι τυπικές, να μου κάνουν την καλή… Ήθελα να δω στα μάτια τους αν υπάρχει ενέργεια. Ήρθε λοιπόν αυτό το κορίτσι που είναι και πεντάμορφη και σπάνια καλό πλάσμα. Αξίζει, είναι το ωραιότερο πλάσμα, δηλαδή είναι τόσο όμορφο κορίτσι και τόσο καλό παιδί. Η οποία μάθαινε σαντούρι, κάτι εκπληκτικά τραγούδια. Είχα δεχθεί παιδιά, που στα είκοσί τους χρόνια δεν είχαν ακούσει heavy metal, άκουγαν και σπούδαζαν δημοτική μουσική. Συμπορευόμαστε λοιπόν κι αγαπιόμαστε. Το στερνοπούλι μου είναι η Λένα Υφαντή, η Λένη μου. Η Δέσποινα Μπουγιατιώτη είναι το παραμύθι μου. Όμορφη και μέσα της και έξω. Η Νάντια Μητρούδη είναι η καινούργια μας. Τη γνώρισα γιατί έπαιζε με την Έλενα Χατζηαυξέντη σε μια παράσταση και μ’ άρεσε. Την πήραμε όλες με αγάπη και μηδενίσαμε το χρόνο τον προηγούμενο.
Ευγένεια και απλότητα
* Ο Ξενοφών Υφαντής είναι μουσικός. Επίσης είναι και δικηγόρος. Όταν τον γνώρισα τρελάθηκα από την ευγένεια, την απλότητά του, είναι ένα παιδί 23 χρονών και νομίζεις ότι μιλάς με έναν εξηντάρη καλής εποχής καλοαναθρεμμένο. Καλά ελληνικά, ωραία σκέψη, σπάνιο παιδί. Όλα τα παιδιά μου θέλω να μιλούν ωραία ελληνικά. Παίζει πιάνο και ακορντεόν εδώ. Και ο άλλος μουσικός είναι ο Νίκος Ψαριανός. Παίζει κοντραμπάσο, φυσαρμόνικα, πιάνο. Συνεπής, δοτικός, ωραίος. Διδάσκει βυζαντινή μουσική. Είναι πολυπράγμων. Απόκτημά μας. Όλες τον αγαπάμε.
Πώς γράφεται η χημεία…
* Τη χημεία τη γράφω με «υ». Απ’ τους χυμούς. Μου αρέσει το παιχνίδι με την ορθογραφία των λέξεων.
Φιλία
* Η Ελένη Λώλου, καθηγήτρια πιάνου, μας διδάσκει το τραγούδι της παράστασης. Είναι η ψυχή της ψυχής μου, πιο πάνω απ’ τη ζωή μου είναι. Είναι φίλη μου. Και η φιλία για μένα είναι πάνω απ’ όλα. Της χρωστάω πάρα πολλά.
Νίκος Κούρκουλος
* Έλεγε ο Νίκος Κούρκουλος, όταν είχα δουλέψει μαζί του: «Με τη Βενετία όταν είσαι, κανείς δεν τσακώνεται με κανέναν». Το ‘χω πολύ στο μυαλό μου αυτό. Είκοσι κορίτσια ήμασταν, δεν έσταξε μυτούλα.
Καθημερινότητα
* Αν έχω κάνει κακό μάθημα νιώθω κουρασμένη, αν έχω κάνει καλό μάθημα νιώθω φρέσκια. Η καθημερινότητά μου μάλλον αυτό είναι. Το θέατρο, οι βόλτες μου, οι φίλες μου, οι φίλοι μου, η μαγειρική μου, που αγαπάω πολύ. Το σπίτι μου, που αγαπώ και μπορώ να μείνω μόνη. Μ’ αρέσει πάρα πολύ να μένω μόνη.
Φόβος
* Θα ήθελα να μιλάω όλες τις γλώσσες, έτσι που ακόμα κι έναν κροκόδειλο που τον φοβάμαι, αν μιλάω τη γλώσσα του, να γίνουμε φίλοι. Δεν μ’ αρέσει το γεγονός ότι φοβάμαι τον κροκόδειλο. Δεν μ’ αρέσει που δε μ’ αρέσει η ύαινα. Είναι ένα κομμάτι μου αυτό που δεν μ’ αρέσει. Θα ήθελα να μιλάω όλες τις γλώσσες του κόσμου, για να μπορώ να επικοινωνώ με όλους και με όλα. Οπότε αν μιλάς τη γλώσσα του κροκόδειλου, δεν θα τον φοβάσαι. Δεν μιλάμε τη γλώσσα του και τον φοβόμαστε.
Ρατσισμός
* Πιστεύω πως ρατσισμό έχουμε μέσα μας και για εμάς. Το άσχημό μου δεν το αποδέχομαι. Τον μαύρο μέσα μου δεν το αποδέχομαι. Επομένως όταν βλέπω τον ξένο τρομάζω.
Λόγος
* Είναι σαν παιδί ο λόγος, αφήστε τον να παίξει, να βγει έξω, μην τον κρατάτε πίσω το λόγο, σαν ένα τιμωρημένο παιδί. Αισθάνεσαι ότι ο άνθρωπος έχει ανάγκη να φυλακίζει τον εαυτό του και τους άλλους. Οπότε αν εγώ φυλακίζω τον εαυτό μου, δεν θα φυλακίσω και μια γάτα; Δεν θα κοιτάξω να την παιδέψω;
Ατέλεια
* Κανονικά θα ‘θελα πολύ να μπορώ να χαϊδέψω και μια ύαινα. Με στενοχωρεί που δεν αγαπάω την κατσαρίδα. Το βρίσκω ατέλειά μου.
* Η παράσταση – θεατρικό αναλόγιο “Το Απόκρυφον Σημείον” θα παρουσιάζεται έως και το Σάββατο, 30 Ιουνίου 2012, στο Μουσείο Νεώτερης Κεραμικής, στην οδό Μελιδώνη 4-6 και Αγίων Ασωμάτων, Θησείο.
