Του Παναγιώτη Μήλα
«Ο Ευριπίδης και η γενιά του, που βιώνουν την εμφύλια σύγκρουση η οποία ονομάστηκε Πελοποννησιακός Πόλεμος, φέρουν ως μέγα πλήγμα στη συνείδησή τους όσα καταγράφει με ανατριχιαστική σαφήνεια στην «Ιστορία» του ο Θουκυδίδης, όπου, σε ένα έξοχο κεφάλαιό της, αναφέρει πως, μόλις ξέσπασε ο πόλεμος μέσα στην Αθήνα, άλλαξαν σημασία όλες οι καθημερινές έννοιες: φιλία, έρωτας, κέρδος, ανοχή, χρήμα, φιλανθρωπία, αγάπη».
Διαβάζοντας την παραπάνω παράγραφο στο σημείωμα «Οικεία δεινά», του Κώστα Γεωργουσόπουλου, μεταφραστή των “Τρωάδων”, ένιωσα το πόσο σημερινός είναι ο Ευριπίδης.
Το ίδιο συναίσθημα είχα και μετά την ανάγνωση του προλογικού σημειώματος του Σωτήρη Χατζάκη, σκηνοθέτη των “Τρωάδων”, υπό τον τίτλο «Επιγραφή στην επιτύμβια στήλη της Τροίας». Γράφει λοιπόν ανάμεσα στα άλλα ο σκηνοθέτης: «Ο θρήνος είναι ένας σκοτεινός τραγουδιστής που καραδοκεί στα σπλάχνα της ζωής, στη φύτρα των υπάρξεων. Έτοιμος να αναδυθεί στον αναμενόμενο ή αναπάντεχο ζόφο. Αναίτιος και απρόοπτος, οριστικός και τελεσίδικος, ψέλνει το οδυνηρό του άγγελμα καθώς η θνητή μας ύπαρξη τελεί ανά πάσα στιγμή εν κινδύνω».
Και πράγματι σωστά το σημείωσε ο Χατζάκης αφού τόσο αυτός όσο και η ομάδα του βίωσαν αυτό το οδυνηρό άγγελμα του κινδύνου όταν μόλις λίγα 24ωρα πριν από την πρεμιέρα στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου έγιναν απρόσμενες ανατροπές στην πολιτική και οικονομική ζωή του τόπου με άμεση επίδραση στην καθημερινότητα και στο μέλλον των πολιτών. Όμως ο σκηνοθέτης, από την εποχή που ήταν στο ιστορικό Θέατρο της Καισαριανής, είχε μάθει καλά «πώς δενότανε το ατσάλι» και ούτε λύγισε, ούτε οπισθοχώρησε. Το ίδιο έκαναν και οι ηθοποιοί του. Έτσι παρά την αρνητική συγκυρία και τις δυσοίωνες προβλέψεις περίπου 10.000 θεατές τίμησαν, και τις δύο ημέρες, την παράσταση με την οποία άνοιξε η φετινή 60η χρονιά από την επίσημη έναρξη του Φεστιβάλ Επιδαύρου. Μεγάλη επέτειος. Μεγάλος θεσμός. Μεγάλοι απόντες οι αρμόδιοι που έλαμψαν δια της ηχηράς απουσίας τους.
Ας πάμε όμως στους αληθινούς πρωταγωνιστές και ας αφήσουμε τους προσωρινούς και περιστασιακούς στα γραφεία τους…
Λίγα λόγια για το έργο
Ο Ευριπίδης με τις “Τρωάδες” γράφει ένα αντιπολεμικό αριστούργημα και κατακρίνει την πολιτική των Αθηναίων για το προκλητικό ανοσιούργημα που είχαν διαπράξει λίγους μήνες πριν εναντίον των Μηλίων καθώς και για τη Σικελική Εκστρατεία που προετοιμάζουν. Οι “Τρωάδες” είναι ένα αμείλικτο “κατηγορώ” για τις φρικαλεότητες του πολέμου και ένα σπαρακτικό αίτημα για αλληλεγγύη και ανθρωπισμό. Το έργο γράφτηκε το 415 π.Χ. κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Είναι η τρίτη τραγωδία της τριλογίας (Αλέξανδρος-Παλαμήδης-Τρωάδες) και αναφέρεται στον Τρωικό Πόλεμο. Αποτελεί μία καταγγελία του παραλογισμού του πολέμου και τη θλιβερή απεικόνιση μιας ήττας.
Βρισκόμαστε μετά το τέλος του Τρωικού Πολέμου. Η Αθηνά θυμώνει με τους Αχαιούς, που πήραν την Κασσάνδρα από τον ναό της και συμμαχεί με τον Ποσειδώνα προκειμένου να αφανίσουν τους Αχαιούς κατά το γυρισμό τους, ενώ οι αιχμάλωτες Τρωάδες περιμένουν.
Αγγελιοφόρος ανακοινώνει στην Εκάβη τις διαταγές των Αχαιών. Η κόρη της Κασσάνδρα δίνεται στον Αγαμέμνονα. Την άλλη κόρη της, την Πολυξένη, τη σφάξανε πάνω στον τάφο του Αχιλλέα. Τη νύφη της Ανδρομάχη, την πήρε ο Νεοπτόλεμος, ο γιος του Αχιλλέα. Και την ίδια την Εκάβη, βασίλισσα της Τροίας, γυναίκα του Πριάμου, τη δίνουν σκλάβα του Οδυσσέα, του πιο δολερού απ’ όλους τους άνδρες.
Ακόμη και τον Αστυάνακτα, τον γιο του Έκτορα και της Ανδρομάχης, αποφασίζουν να τον σκοτώσουν γκρεμίζοντάς τον από τα τείχη, για να μην αποτελεί απειλή όταν μεγαλώσει.
Ο Μενέλαος γίνεται θεατής της αντιπαράθεσης της Ελένης με την Εκάβη, για τους λόγους και τους υπαίτιους του Τρωικού Πολέμου.
Ο βασιλιάς της Σπάρτης πείθεται (;) για την ενοχή της γυναίκας του και αποφασίζει τον θάνατό της δια λιθοβολισμού, όταν επιστρέψουν στην πατρίδα.
Στο στρατόπεδο των Αχαιών, στα παράλια της λεηλατημένης Τροίας, οι αιχμάλωτες Τρωαδίτισσες και η βασίλισσά τους, Εκάβη, θρηνούν για τα δεινά τους.
Οι φλόγες αφανίζουν την Τροία και οι γυναίκες, απελπισμένες, οδηγούνται στα πλοία που θα τις μεταφέρουν πέρα από το Αιγαίο, σκλάβες στα σπίτια των νικητών.
Η Εκάβη καθώς όλα έχουν χαθεί, άντρας, παιδιά, πατρίδα, ολοφύρεται μονολογώντας:
«Ποτέ μην πεις κάποιον ευτυχή, αν δεν δεις και το τέλος του».
Η πόλις καίγεται, το παλάτι γκρεμίζεται, θέλει και αυτή να χαθεί, όμως ούτε και αυτό της επιτρέπεται αφού ανήκει στον Οδυσσέα, κύριο πλέον της ζωής και του θανάτου της.
Και οι Τρωαδίτισσες ξεκινούν να πάνε στα καράβια των Αχαιών…
Τι είδαμε στην Επίδαυρο
Πρώτη εικόνα, οι υπέρτιτλοι. Καθιερώθηκε επιτέλους η μετάφραση όλων των παραστάσεων στα αγγλικά. Εξαίρεση αρνητική, όπως και πέρυσι, το ΚΘΒΕ. Θετική χειρονομία και ενισχυτική προσφορά στους ξένους θεατές. Η προβολή των υπέρτιτλων γίνεται σε οθόνες που τοποθετούνται στις πρώτες (αριστερά και δεξιά) κερκίδες. Αποτέλεσμα να «νεκρώνουν» οι κερκίδες αυτές και να μη διατίθενται για θεατές. Και όμως υπάρχει άλλη λύση και για να απελευθερωθούν οι κερκίδες και για να είναι μεγαλύτερα και πιο ευανάγνωστα τα γράμματα.
Δεύτερη εικόνα, το σκηνικό. Πρώτη εντύπωση: Βαρύ και παλαιάς αισθητικής. Σε δεύτερη ανάγνωση, είδα πως εξυπηρετούσε ιδανικά την κλασική σκηνοθετική άποψη και κάλυπτε τις ανάγκες της μετάφρασης. Όμως η πρώτη εντύπωση τελικά υπερίσχυσε.
Τρίτη εικόνα, τα μικρόφωνα. Είναι κάτι που πάντα με ενοχλεί, αν και τώρα όλο και περισσότεροι σκηνοθέτες τα χρησιμοποιούν. Η αρχή έγινε το 1987 με τον Γεωργιανό σκηνοθέτη Ρόμπερτ Στούρουα. Ανέβαζε τότε τον “Οιδίποδα Τύραννο” με την Τζένη Καρέζη και τον Κώστα Καζάκο. Κόντευαν να τον κρεμάσουν στο Σύνταγμα κάποιοι θεατρικοί κριτικοί και γι’ αυτόν τον λόγο. Όμως σήμερα το μικρόφωνο – ψείρα έχει γίνει σχεδόν ένα με το σώμα των ηθοποιών. Κάτι όμως που στην πράξη –από άλλους θιάσους– αποδεικνύεται εντελώς περιττό.
Τέταρτη εικόνα, και αυτή σχετική με τον ήχο. Συγκεκριμένα έχω να πω για τη μουσική. Αν την άκουγε κανείς στο σπίτι του θα ήταν μια περίφημη μουσική για το θέατρο. Όμως στην Επίδαυρο τόσο η ένταση όσο και το μουσικό μέλος ήταν εντελώς έξω από το κλίμα της παράστασης.
Οι εικόνες που ακολούθησαν είχαν όλες, για μένα, θετικό πρόσημο:
– Με υψηλή αισθητική τα κοστούμια. Μικροί πίνακες ζωγραφικής.
– Ο φωτισμός ακολουθούσε τις ανάσες των ηθοποιών και υπογράμμιζε την κίνηση και το λόγο τους.
– Εξαιρετική η κίνηση και του Χορού και του Δαίμονα.
– Το ίδιο μοναδικές οι φωνές των μελών του Χορού. «Πατούσαν» σε γνωστούς, κλασικούς δρόμους και υπηρέτησαν άψογα το τελικό αποτέλεσμα.
Δυνατή εικόνα που θα μείνει στη μνήμη μας ο μικρός ξανθός Αστυάνακτας. Κέρδισε και τους ηθοποιούς και τους θεατές.
Από εδώ και πέρα είναι η βασική ομάδα του Σωτήρη Χατζάκη που ασφαλώς ήταν πολύ τυχερός αφού είχε τη δυνατότητα να συνεργαστεί με αυτούς τους ηθοποιούς στην παράσταση με την οποία γιορτάστηκαν τα 60χρονα του θεσμού των Επιδαυρίων.
Μενέλαος: Κρατερός Κατσούλης. Βαριά η εικόνα της τηλεοπτικής του παρουσίας. Κατάφερε να τη διαγράψει και με τη φωνή και με την κίνησή του.
Ελένη: Ελένη Ρουσσινού. Δεν ήταν μόνο ωραία. Ήταν πολύ δυνατή. Πάταγε γερά στα πόδια της και ανταποκρίθηκε άριστα στο ρόλο που της ανατέθηκε.
Ποσειδών: Θέμης Πάνου. Απαραίτητος σε κάθε θίασο. Η εμπειρία του βραβευμένου ηθοποιού στη Βενετία, με το πρώτο βραβείο ανδρικού ρόλου, χαρίζει αυτοπεποίθηση στους συναδέλφους του.
Κασσάνδρα: Κόρα Καρβούνη. Σαν την πλαστελίνη. Την πλάθεις /όπως θέλεις. Πλάθεται /όπως θέλει. Μοναδικό εργαλείο. Εξαιρετική.
Ανδρομάχη: Μαρία Κίτσου. Ένα σπουδαίο παιδί που μετράει τις επιτυχίες. Απόλαυση να την παρακολουθείς.
Ταλθύβιος: Νίκος Ψαρράς. Δυναμικός. Σίγουρος για τον εαυτό του. Γίνεται ένα με τον χαρακτήρα που υποδύεται. Αψεγάδιαστος.
Aθηνά: Κωνσταντίνα Τάκαλου. Μια ηθοποιός που θα τη ζήλευαν πολλές ξένες συνάδελφοί της και θα την ήθελαν πολλοί ξένοι σκηνοθέτες. Μεταμορφώνεται με ένα τρόπο μαγικό και ενσαρκώνει και τον πιο απαιτητικό ρόλο.
Εκάβη: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη. Εδώ, δεν υπάρχουν λόγια. Σίγουρα δεν θα είμαι αντικειμενικός. Όπως σίγουρα δεν έχω τις απαραίτητες γνώσεις για να την κρίνω. Όμως μπορώ να μιλήσω -με απόλυτη γνώση- για δύο πράγματα. Πρώτα για το μυαλό της: Τρέχει με χίλιες στροφές. Αντιμετωπίζει με επιτυχία κάθε εμπόδιο. Το ξεπερνάει. Βρίσκει πάντα λύσεις σε όλα τα προβλήματα. Δεν αποφεύγει τα δύσκολα. Αντιθέτως τα επιδιώκει. Και μετά μπορώ να πω για την ψυχή της: Ανεξάντλητη δύναμη. Σκαρφαλώνει και στα πιο δύσβατα μονοπάτια του ρόλου της. Στηρίζει τους συναδέλφους της. Τους κρατάει δίπλα της. Τους οδηγεί ακόμη και σε δρόμους άγνωστους και τελικά τους φέρνει στο φως. Φυσικά για όλα αυτά έχει ένα μυστικό όπλο. Το χαμόγελό της. Μόνο αυτό αρκεί.
Ο Σωτήρης Χατζάκης λοιπόν με αυτή τη μοναδική ομάδα νίκησε στον πρώτο αγώνα που έδωσε κόντρα σε όλα τα αρνητικά δεδομένα που αντιμετώπισε στην περίοδο της προετοιμασίας των “Τρωάδων”. Έδειξε απαράμιλλο ψυχικό σθένος απέναντι στις σκληρές και άδικες επιθέσεις που δέχθηκε. Οι θεατές, όπου κι αν πήγε, του το αναγνώρισαν.
Οι συντελεστές της παράστασης
Μετάφραση: Κ.Χ. Μύρης
Σκηνοθεσία: Σωτήρης Χατζάκης
Σκηνικά: Έρση Δρίνη
Κοστούμια: Γιάννης Μετζικώφ
Μουσική: Δημήτρης Παπαδημητρίου
Χορογραφία: Κική Μπάκα
Φωτισμοί: Αντώνης Παναγιωτόπουλος
Μουσική διδασκαλία: Mελίνα Παιονίδου
Βοηθός σκηνοθέτη: Ανδρομάχη Δαυλού
Β΄ Βοηθός σκηνοθέτη: Γιάννης Γούνας
Βοηθός σκηνογράφου: Φώτης Μουρτάς
Βοηθός ενδυματολόγου: Λίνα Καρανικολάου
Σχεδιασμός Κομμώσεων: Χρόνης Τζήμος
Σχεδιασμός Μακιγιάζ: Εύη Ζαφειροπούλου
Διανομή
Ποσειδών: Θέμης Πάνου
Aθηνά: Κωνσταντίνα Τάκαλου
Εκάβη: Καρυοφυλλιά Καραμπέτη
Ταλθύβιος: Νίκος Ψαρράς
Κασσάνδρα: Κόρα Καρβούνη
Ανδρομάχη: Μαρία Κίτσου
Μενέλαος: Κρατερός Κατσούλης
Ελένη: Ελένη Ρουσσινού
Χορός
Ντίνα Αβαγιανού, Κατερίνα Γιαμαλή, Ανδρομάχη Δαυλού, Άννα Ελεφάντη, Βερόνικα Ηλιοπούλου, Δανάη Κατσαμένη, Γιασεμί Κηλαηδόνη, Σταυρούλα Κοντοπούλου, Σταυρούλα – Μελισσάνθη Μάκρα, Βάγια Ματαφτσή, Γεωργία Μητροπούλου, Γεωργιάννα Νταλάρα, Στέλλα Ράπτη, Αγγέλλα Σιδηροπούλου, Κωνσταντίνα Τάκαλου, Γεωργία Τσαγκαράκη, Ιώβη Φραγκάτου
Δαίμονας: Γεωργιάννα Νταλάρα
Φρουροί: Αλέξανδρος Βαμβούκος, Αντώνης Χαντζής
Αστυάνακτας: Βασίλης Δημουλής
Πρόγραμμα Περιοδείας
Μετά την πρεμιέρα στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου (3 και 4 Ιουλίου 2015) οι «Τρωάδες» παρουσιάστηκαν στην Καβάλα, στην Αρχαία Ολυμπία, στη Νεμέα, στην Πάτρα, στο Μεσολόγγι και στην Άνδρο.
Η περιοδεία συνεχίζεται
Δευτέρα 24 Αυγούστου, Βριλήσσια.
Πέμπτη 27 Αυγούστου, Xαλάνδρι.
Κυριακή 30 Αυγούστου, Ελευσίνα.
Τρίτη 2 Σεπτεμβρίου, Βύρωνας.
Δευτέρα 7 Σεπτεμβρίου, Θεσσαλονίκη.
Κυριακή 13 Σεπτεμβρίου, Κηποθέατρο Παπάγου.
Τετάρτη 16 Σεπτεμβρίου, Νέα Σμύρνη.
Παρασκευή 18 Σεπτεμβρίου, Ηλιούπολη.
Και τέλος το μεγάλο εορταστικό κλείσιμο την Τρίτη
22 Σεπτεμβρίου 2015 στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού.
