«Ἄλλην ἀδελφὴν δὲν εἴχομεν …Τὸ καϋμένο μας τὸ Ἀννιῶ! ἐγλύτωσεν ἀπὸ τὰ βάσανά του!».
Κάποιοι παλιοί σοφοί δάσκαλοι του θεάτρου έλεγαν στους μαθητές τους: «Αν δεν θέλεις να καταστρέψεις το ρόλο σου, άρχισε να τον διαβάζεις όχι φωναχτά αλλά μέσα σου, και μόνον όταν αντηχήσει στην καρδιά σου, τότε είσαι έτοιμος να τον πεις μεγαλοφώνως». Έτσι εκφράζεται η ύψιστη τραγικότητα. Νόμιζα πως η συμβουλή αυτή είχε χαθεί με το πέρασμα του χρόνου. Μέχρι που παρακολούθησα τον Κωνσταντίνο Γιαννακόπουλο στο «Αμάρτημα της μητρός μου», σκηνοθετημένο από τον Δήμο Αβδελιώδη, στο ρόλο του αφηγητή Γεώργιου Βιζυηνού, και είδα ακριβώς αυτό που έπρεπε να δω. Έναν ηθοποιό να παίζει εξωτερικά ήρεμα, σχεδόν αποστασιοποιημένα, χωρίς υπερβολές, κραυγές και κλάματα, χωρίς τρέμουλα, αλλά τόσο μα τόσο βαθιά. Με ευγένεια, ευλάβεια και λεπτότητα. Έναν ηθοποιό που, αν και διαθέτει έντονο ταμπεραμέντο, έπαιξε καθαρά και αφαιρετικά, με απόλυτη απουσία θεατρινίστικης έντασης και ζοφερού τόνου. Έναν ηθοποιό που είχε κατακτήσει το ρυθμό του λόγου και τα βαθιά νοήματα του αριστουργηματικού αυτού κειμένου. Είχε κατακτήσει αυτό που ο συγγραφέας επιζητούσε με την εξομολόγησή του, την αμοιβαία κατανόηση και τη συχώρεση από και προς τη μητέρα του. Ο Δήμος Αβδελιώδης δημιούργησε μια γέφυρα από τον ηθοποιό στο θεατή αφού προηγουμένως εμβάθυνε στο θέμα του συγγραφέα και άκουσε τη μουσική του εσωτερικού διαλόγου.
Οι στάσεις, τα βλέμματα, οι τονισμοί, οι σιωπές των δύο ηθοποιών, του Κωνσταντίνου Γιαννακόπουλου και της Ρένας Κυπριώτη, προσδιόριζαν τις αληθινές σχέσεις ανάμεσα στους ήρωες, τον Γιωργή – αφηγητή και τη μητέρα του. Με τις ερμηνείες τους έβαλαν το κοινό στη θέση ενός προσεκτικού παρατηρητή, του έδωσαν το υλικό που το ώθησε να μαντέψει τον εσωτερικό κρυφό διάλογο και τις ψυχικές καταστάσεις που διαχέονται στο έργο.
Η Ρένα Κυπριώτη υποδύθηκε τη μητέρα με σαφήνεια στη φωνή, μυστικιστικό ρίγος στην κίνηση και συναισθηματική γαλήνη, ανάλαφρα.
Στην παράσταση οι φωτισμοί και οι εικόνες παρέπεμπαν σε ένα βυζαντινό ασκητισμό. Θύμιζαν αγιογραφίες. Διέκρινα μια συμμετρική διάταξη των προσώπων και του σκηνικού χώρου, ίσως γιατί αυτή εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο τη θρησκευτικότητα του Βιζυηνού.
Το πρώτο διήγημα
«Το αμάρτημα της μητρός μου» είναι το πρώτο διήγημα του συγγραφέα και δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το 1883 στο περιοδικό «Εστία» (έτος Η΄, τόμος ΙΕ΄).
Από τον τίτλο και μόνον του διηγήματος ξεκινώντας, αντιλαμβανόμεθα πως πρόκειται για ένα σπουδαίο και με μαεστρία γραμμένο έργο. Αμέσως μας δημιουργείται απορία σχετικά με τη διάθεση του αφηγητή προς τη μητέρα. Την επικρίνει, την κατανοεί, τη συμπονά; Έχει τη μορφή αινίγματος και διαφαίνεται ότι ένα παιδί θα αναφερθεί σε κάποιο γεγονός πολύ βαρύ που σχετίζεται με τη μητέρα του. Η κτητική αντωνυμία (της μητρός μου) υποδηλώνει τον αυτοβιογραφικό χαρακτήρα του έργου.
Ο αφηγητής είναι δραματοποιημένος, παρών στην αφήγηση, βλέπει από τη δική του οπτική γωνία και η αφήγηση έχει εσωτερική εστίαση. Τα γεγονότα δίνονται όπως τα εκλάμβανε η παιδική συνείδηση του αφηγητή. Δεν αυτονομείται από την οικογένεια αλλά την παρουσιάζει με κεντρικό πρόσωπο την Αννιώ και τα λόγια του δείχνουν διάρκεια και επαναληπτικότητα.
Παιδική ηλικία
Η ιστορία είναι γραμμένη σε πρώτο πρόσωπο. Πρόκειται για αυτοβιογραφικό οικογενειακό δράμα, που διαπνέεται από συγκίνηση, αρμονία και αυστηρότητα. Ο χώρος που εκτυλίσσεται είναι η Βιζύη της Ανατολικής Θράκης, ενώ τα γεγονότα συνέβησαν κατά την παιδική ηλικία του συγγραφέα. Η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι η αρχαΐζουσα στην αφήγηση και η δημοτική στους διαλόγους, διανθισμένη με ιδιωματικές λέξεις της ιδιαίτερης πατρίδας του.
Χαρακτηρίστηκε ως ένα καινοτόμο για την εποχή του διήγημα, από τα σημαντικότερα της ελληνικής πεζογραφίας. Επηρεασμένο από τα λογοτεχνικά ρεύματα της Δυτικής Ευρώπης, είναι το πρώτο νεοελληνικό διήγημα που αναφέρεται στο ψυχικό μαρτύριο και τη βαριά συνείδηση, διεισδύοντας με νυστέρι στην ανθρώπινη ψυχή. Ο συγγραφέας αφηγείται την ιστορία με ζεστά χρώματα, συναισθήματα βαθιά, ανθρωπιά και αμεσότητα.
Αρχικά μας παρουσιάζει τα κύρια πρόσωπα του έργου, την Αννιώ, τη μοναδική αδελφή που ο ίδιος γνωρίζει, η οποία είναι άρρωστη, και τη χήρα μητέρα τους, η οποία είναι προσηλωμένη σ’ αυτήν και παραμελεί τα τρία αγόρια της. Η αρρώστια της Αννιώς επιδεινώνεται και τελικά πεθαίνει και η μητέρα υιοθετεί μια ψυχοκόρη, που τη μεγαλώνει με υπερβολική στοργή και την παντρεύει, για να υιοθετήσει στη συνέχεια ένα άλλο, πολύ μικρό κοριτσάκι, κάτι που προξενεί την έντονη αντίδραση των αγοριών.
Το μυστικό
Μετά τις αντιδράσεις των γιων της, η μητέρα αποφασίζει να αποκαλύψει το τρομερό μυστικό της: Η εμμονή της με τις υιοθεσίες κοριτσιών οφείλεται σε ένα τραγικό γεγονός, για το οποίο νιώθει ενοχές εδώ και χρόνια. Οι τύψεις που τη βασάνιζαν ήταν επειδή η ίδια είχε καταπλακώσει άθελά της στον ύπνο της ένα από τα παιδιά της (το μοναδικό τότε κοριτσάκι της, που ήταν βρέφος) και οι υιοθεσίες είχαν ως στόχο την εξιλέωσή της και την αναπλήρωση του τραγικού κενού.
Τις τύψεις της δεν μπόρεσε να απαλύνει ακόμα και αυτή η συγχώρεση του Πατριάρχη Ιωακείμ στην Κωνσταντινούπολη, όπου και την οδήγησε ο γιος της για να εξομολογηθεί, με την ελπίδα να γαληνέψει η ψυχή της. Αφού με πηγαία λαϊκή σοφία λέει στο γιο της μετά τη συγχώρεση:
«Τί νὰ σὲ ‘πῶ, παιδί μου! Ὁ Πατριάρχης εἶναι σοφὸς καὶ ἅγιος ἄνθρωπος. Γνωρίζει ὅλαις ταῖς βουλαῖς καὶ τὰ θελήματα τοῦ Θεοῦ, καὶ συγχωρνᾶ ταῖς ἀμαρτίαις ὅλου τοῦ κόσμου. Μά, τί νὰ σὲ ‘πῶ! Εἶναι καλόγερος. Δέν ἔκαμε παιδιὰ, γιὰ νὰ ‘μπορῇ νὰ γνωρίσῃ, τί πρᾶγμα εἶναι τὸ νὰ σκοτώσῃ κανεὶς τὸ ἴδιο τὸ παιδί του!».
«Το αμάρτημα της μητρός μου» του Γεώργιου Βιζυηνού, παραγωγής ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων, σε σκηνοθεσία του Δήμου Αβδελιώδη, ήταν μια παράσταση λύτρωσης, γεμάτη επική ηρεμία και εκκλησιαστική μεγαλοπρέπεια.
* Το παρακολούθησα στις 10 Σεπτεμβρίου 2013, στην Τεχνόπολη.
Συντελεστές
Θεατρική προσαρμογή – σκηνοθεσία Δήμος Αβδελιώδης
Μουσική Βαγγέλης Γιαννάκης
Ηθοποιοί: Κωνσταντίνος Γιαννακόπουλος, Ρένα Κυπριώτη
Σκηνικός χώρος – φωτισμοί: Δήμος Αβδελιώδης
Φωτογραφίες: Στέλιος Χουστουλάκης
Διάρκεια παράστασης 60 λεπτά
Πληροφορίες: ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων, 26510-25670 (ώρες 9 – 2)
Παράσταση
Θεατρική Σκηνή Αλίμου “Κάρολος Κουν”, Άλιμος – Ελληνικό
Διεύθυνση: Υψηλάντου και Θησείου. Τηλέφωνο: 2109888200
Σάββατο 14 Σεπτεμβρίου 2013, ώρα: 21.00
